Pojęcie ochrony prawnej
Często mówi się o ochronie prawnej konkretnego przedmiotu (rodziny, mienia społecznego, itd.).
ochrona prawna - pojęcie ogólne: stała i zorganizowana działalność podejmowana dla ochrony porządku prawnego oraz (lub) indywidualnych praw podmiotowych jednostki.
Elementy definicji:
ochrona porządku prawnego - ochrona prawa w znaczeniu przedmiotowym,
indywidualne prawa jednostek - ochrona w znaczeniu podmiotowym.
Te dwa aspekty ochrony prawnej są ze sobą ściśle powiązane. Istnieją organy, które nastawione są na ochronę prawnego porządku (np. prokuratura, policja) i takie, które nastawione są na ochronę indywidualnych praw podmiotowych jednostek (np. adwokatura). Adwokat chroni bezpośrednio prawa podmiotowe jednostek, a pośrednio porządek prawny. Natomiast prokurator chroni prawa przedmiotowe bezpośrednio, a prawa podmiotowe pośrednio. A więc ochrona praw podmiotowych jednostek i porządku prawnego są nierozerwalnie związane.
Zasada zakazu uciekania się do samopomocy oraz zasada obligatoryjnego udzielania pomocy prawnej przez odpowiednie organy
Zasady te są ze sobą ściśle powiązane. Zasada obligatoryjnego udzielania ochrony prawnej jest komplementarna wobec zasady zakazu uciekania się do samopomocy.
Zasada zakazu uciekania się do samopomocy
Rewolucja francuska zmieniła bardzo wiele na dobre w dziedzinie nauk prawnych.
Przez długi czas samopomoc, czyli ochrona swoich praw przy pomocy własnych działań była stosowana w szerokim zakresie (np. instytucja zajazdów) - nawet sądy sugerowały takie rozwiązania. Jeszcze kodeks cywilny z 1825r. odmawiał sędziom prawa do zabraniania wzięcia spraw we własne ręce. W XIX w. ustaliła się zasada, ze obywatel, który został pokrzywdzony nie wymierza sprawiedliwości na własną rękę lecz zwraca się do odpowiednich organów ochrony prawnej. Pozostały tylko nieliczne wyjątki, których nie wolno jednak interpretować rozszerzająco, takie jak:
obrona konieczna
(ma charakter wyjątkowy - nie może być tak, że traktujemy obronę konieczną jako możliwość samodzielnego wymierzenia sprawiedliwości)
powinno się ostrożnie podchodzić do rozszerzenia i tak szerokich w Polsce możliwości obrony koniecznej
stan wyższej konieczności
wąsko zakreślone wyjątki wynikające z prawa cywilnego (prawo hotelarza do zatrzymania rzeczy gościa dopóki nie uregulował należności za wynajem)
Nie mamy prawa zwalczać czynów zabronionych przy pomocy czynów zabronionych.
Zakres sytuacji w których możemy korzystać z zasady samopomocy jest bardzo wąski, ograniczony odpowiednimi przepisami. Z tego wynika, że musi istnieć zasada obligatoryjnego udzielania pomocy prawnej przez odpowiednie organy.
Zasada obligatoryjnego udzielania pomocy przez odpowiednie organy
Jeszcze w XIX w. zasada obligatoryjnego udzielania pomocy nie była oczywista. Zasada obligatoryjnego udzielania ochrony prawnej polega na tym, że sąd musi rozstrzygnąć sprawę nawet jeśli jest ona bardzo trudna do rozstrzygnięcia. Ochrona prawna udzielana jest obecnie nawet wtedy, gdy nikt o to nie prosi.
Zasada legalizmu
Organy ścigania (np. policja, prokuratura) muszą wszcząć postępowanie karne, gdy przestępstwo jest ścigane z urzędu w sytuacji, gdy dotrze do nich wiadomość o popełnieniu przestępstwa. Nawet jeśli pokrzywdzony nie życzy sobie wszczęcia postępowania odpowiednie organy muszą sprawę wyjaśnić jeśli dowiedziały się o sprawie. Zasada ta ma zapobiec samosądom, które są niesprawiedliwe i bezprawne.
Zasada oportunizmu
Prokuratura nie musi wszcząć postępowania, gdy nie ma interesu publicznego w ściganiu danego czynu. Zasada oportunizmu istnieje tylko w niektórych krajach.
Cele ochrony prawnej
Wykład 2 28.02.2008
Cele wymiaru sprawiedliwości (ochrony prawnej)
Cele wymiaru sprawiedliwości są ze sobą związane. Realizując jeden osiąga się drugi.
represyjny - wyciąganie konsekwencji z naruszenia prawa
karnoprawne - wiążą się z naruszeniem prawa karnego lub wykroczenie
cywilnoprawne - wiążą się z naruszeniem majątku osoby poszkodowanej - zobowiązuje się tego który uczynił szkodę do jej naprawienia
prewencyjny - zapobieganie naruszeniom prawa, nakierowane zwłaszcza na te osoby, które są na to naruszenie narażone
Represje także zapobiegają naruszeniu prawa.
Organy ochrony prawnej działają w sytuacjach
konfliktowych - pomiędzy różnymi podmiotami prawa zachodzi spór co do ich wzajemnych praw i obowiązków.
niekonfliktowych - mamy do czynienia z okolicznościami, w których niejasne jest rozstrzygnięcie prawne np. zwracamy się od adwokata o poradę
Ochrona prawa sensu stricto i sensu largo
sensu stricto - jest to działalność specjalnych organów państwowych lub społecznych polegająca na orzekaniu.
Orzekanie polega na wydawaniu wiążącej decyzji co do sposobu załatwienia sytuacji konfliktowej za pomocą środków określonych przez prawo.
Wiążąca decyzja jest wiążąca nie tylko dla stron konfliktu ale również dla podmiotów trzecich (ludzi i instytucji z zewnątrz konfliktu).
Środki określone przez prawo mają najczęściej charakter środków przymusu państwowego. Od tej reguły są wyjątki np. środki wychowawcze.
Etapy procesu orzekania
ustalenie stanu faktycznego - ustalenie co się faktycznie stało w danym wypadku pod względem przepisów
dokonanie oceny prawnej stanu faktycznego - subsumpcja (podciągnięcie) pod odpowiedni przepis. Opisuje się stan faktyczny przy pomocy słów zaczerpniętych z ustawy.
ustalenie konsekwencji prawnych wobec sprawcy naruszenia prawa - są one przewidziane w przepisie (ale mają w nim charakter zgeneralizowany). Organ orzekający konkretyzuje konsekwencje.
sensu largo - obejmuje nie tylko orzekanie ale również inne rodzaje działalności:
pojednawcza - polega na podejmowaniu starań zmierzających do ugodowego załatwienia konfliktu prawnego.
Działalność pojednawcza jest to inna działalność niż polubowne załatwienie sprawy gdyż polubowne załatwienie sprawy jest to orzeczenie przez sąd polubowny, dopuszczony w naszym prawie do rozstrzygania sporów cywilno-prawnych np. w sprawach majątkowych. Sąd polubowny różni się tym od sądu powszechnego, że sąd powszechny jest zorganizowany przez państwo a sąd polubowny, który działa szybciej i taniej, może być powołany przez strony w ten sposób, że strony wybierają arbitrów a arbitrzy wybierają superarbitra, który będzie im przewodniczył. Akta postępowania przed sądem polubownym są przesyłane do sądu powszechnego, który stwierdza ważność lub nieważność orzeczenia sądu polubownego.
mediacja (pośrednictwo) - osoba trzecia (podmiot, który nie jest stroną w sporze) podejmuje się stworzyć warunki do bezpośrednich stron. Mediator ma często duży udział w poszukiwaniu formy ugody.
koncyliacja (rozjemstwo) - działalność specjalnie do tego przygotowanego organu polegającą na opracowaniu i przedstawieniu stronom sporu propozycji co do sposobu jego rozstrzygnięcia. Rozjemstwo od orzekania różni się tym, że projekt rozstrzygnięcia jest tylko propozycją dla stron.
opiniodawcza i pomocnictwo prawne - polega na tym, że organy ochrony prawnej wydają opinie prawne dotyczące jakiegoś stanu pod kątem przepisów prawnych.
pomocnictwo prawne - podmiot udzielający pomocy prawnej udziela opinii jednokrotnie jednemu podmiotowi
obsługa prawna - podmiot udzielający pomocy prawnej udziela opinii wielokrotnie jednemu podmiotowi
obsługa legislacyjna - ma pomóc w skonstruowaniu norm prawnych i sprawdzić, czy nie ma kolizji z normami prawa krajowego i międzynarodowego.
zapobiegawcza - polega na zapobieganiu naruszeniu prawa
generalno-prewencyjna - organy ochrony prawnej mają zabezpieczać przed naruszeniem prawa ze strony wszystkich podmiotów tego prawa
indywidualno-prewencyjna - zabezpiecza przed powtórnym naruszeniem prawa przez podmioty, które już to prawo naruszyły
kontrola przestrzegania prawa - kontrola legalności
sensu stricto - podmiot kontrolujący bada działalność podmiotu poddanego kontroli w celu sprawdzenia czy nie doszło do naruszenia prawa. Wymaga, ażeby organ, który ma prawo do kontroli, miał środki ujawniania czyli środki pozwalające na zbadanie danego organu poddawanego kontroli. Środku ujawniania to np. prawo do zażądania dokumentów, prawo do obecności na rozprawie toczącej się przy drzwiach zamkniętych.
sensu largo - polega na tym, że organ kontrolujący ma nie tylko środki ujawniania ale także zespół środków reagowania. Jeśli organ kontrolujący stwierdzi, że w działaniu podmiotu kontrolowanego nastąpiły naruszenia prawa może zareagować.
nadzoru - kontrola najdalej idąca - organ kontrolujący ma prawo do wydawania wiążących decyzji organowi kontrolowanemu.
Wykład 3 6.03.2008
Wymiar sprawiedliwości
Definicje wymiaru sprawiedliwości
def. przedmiotowa
wymiar sprawiedliwości - ochrona prawna sprawowana w zakresie prawa sądowego (czyli prawa cywilnego i prawa karnego)
def. podmiotowa
wymiar sprawiedliwości - rozstrzyganie konfliktów prawnych przez sądy
def. modalna
wymiar sprawiedliwości - takie orzekanie, które odbywa się w specjalnych warunkach gwarantujących bezstronność i wysoką jakość rozstrzygania konfliktów prawnych
Warunki wysokiej jakości orzekania
niezawisłość - sądy muszą mieć zagwarantowaną niezawisłość orzekania
specjalna procedura rozstrzygania - sądy muszą mieć specjalne procedury rozstrzygania dające stronom wzmożone gwarancje ochrony ich praw
Organy ochrony prawnej
Organem ochrony prawnej są ustawowo zorganizowane grupy ludzi mające za zadania urzeczywistnianie ochrony prawnej, wymiaru sprawiedliwości. Organy ochrony prawnej rządzą się zasadą odrębności.
zasada odrębności
organizacyjnej - organy ochrony prawnej nie powinny być częścią organów ustawodawczych czy wykonawczych
funkcjonalnej - nie powinno być możliwości odwołania się do organów ustawodawczych czy wykonawczych
Podział organów ochrony prawnej
państwowe, społeczne i mieszane
państwowe - takie, które mają charakter urzędniczy, zasiadają w nich funkcjonariusze państwowi np. prokuratura
społeczne - takie, które rozstrzygają problemy prawne powierzone im przez ustawę ale składają się z niezawodowego personelu, mieszkańców danej społeczności etc.
mieszane - np. Izba Morska (orzekają sędziowie oraz ławnicy), sąd powszechny I instancji (orzekają sędziowie i ławnicy)
orzekające i nieorzekające
orzekające - wydają decyzje w sprawie konfliktów prawnych np. sądy, Izby Morskie. Jest to najważniejsza grupa organów ochrony prawnej. Od ich jakości zależy jakość demokracji w państwie.
sądowe - sądy, czyli najważniejsza grupa - powołuje się je do rozstrzygania w sprawach gdzie ważna jest jakość rozstrzygania a nie szybkość
pozasądowe - organy quasi-sądowe - powołane do rozstrzygania konfliktów prawnych, podobnie jak sądy mają ukształtowaną strukturę i organizację ale nie posiadają wszystkich gwarancji niezawisłości i zasad proceduralnych sądów. Nie orzekają one w imieniu państwa.
niesądowe - dr Dębski nie wyróżnia tej grupy - nie zajmują się na co dzień ochroną prawną ale niejako przy okazji sprawują takie same funkcje np. Administracja Lasów Państwowych, która przede wszystkim zajmuje się administracją lasów ale mają też prawo nakładania kar
nieorzekające - współdziałają w orzekaniu z sądami np. prokuratura
Izby Morskie
Sądy polubowne
Samorządowe Kolegium Odwoławcze
Orzekające organy sądowe
sąd w znaczeniu materialnym i formalnym
znaczenie materialne - organ powołany do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, orzeka w imieniu państwa, jest wyposażony w specjalne gwarancje ustrojowe i procesowe prawidłowego rozstrzygania
znaczenie formalne - każdy organ, który ustawa nazywa sądem
Trybunał Stanu - sąd w znaczeniu materialnym ale nie formalnym
Sądy powszechne, szczególne, Sąd Najwyższy - sądy w znaczeniu i formalnym i materialnym
Trzy grupy sądów
powszechne - … (???)
szczególne - mają szczególnie zakreślone kompetencje, rozpatrują sprawy przekazane im do rozpatrzenia. W Polsce są to sądy wojskowe (są to sądy karne rozstrzygające sprawy o przestępstwa popełnione w wojsku) i sądy administracyjne (zajmują się kontrolą nad wykonywaniem administracji publicznej przez organy państwowe).
Sąd Najwyższy
Właściwość organów ochrony prawnej i spory kompetencyjne
właściwość organów ochrony prawnej - uprawnienie do rozpatrywania określonej grupy spraw
Organy ochrony prawnej mogą działać tylko w sposób, do którego zostały upoważnione i w sprawach określonych przez ustawy.
Trzy płaszczyzny kompetencji organów ochrony prawnej
właściwość rzeczowa (przedmiotowa) - jakie kategorie praw należą do danego organu
właściwość miejscowa (terytorialna) - sprawy z jakiego obszaru należą do danego organu
właściwość funkcjonalna (czynnościowa) - jakie czynności w danych sprawach może podejmować dany organ
Wykład 4 13.03.2008
organy ochrony prawnej c.d.
Trzy płaszczyzny kompetencji organów ochrony prawnej
właściwość rzeczowa (przedmiotowa) - jakie kategorie praw należą do danego organu np. sprawa o zbrodnie trafia od razu do Sądy Okręgowego
właściwość miejscowa (terytorialna) - sprawy z jakiego obszaru należą do danego organu
właściwość funkcjonalna (czynnościowa) - jakie czynności w danych sprawach może podejmować dany organ np. Sąd I i II Instancji (apelacja).
Każdy organ ochrony prawnej jest zobowiązany do przestrzegania swojej właściwości.
Gdy organ stwierdza swoją niewłaściwość
zasada - organ zwraca sprawę z pouczeniem do kogo się skierować
wyjątek - organ przekazuje z urzędu sprawę organowi właściwemu - sprawy ważne, doniosłe np. sprawy karne
Spory kompetencyjne
spór kompetencyjny - powstaje gdy po przekazaniu przez jeden organ sprawy drugiemu ten drugi uznaje się również za niekompetentny. Decyzja drugiego organu powoduje, że powstaje spór.
spór kompetencyjny negatywny - jeżeli dwa organy kolejno uznają się za niewłaściwe
spór kompetencyjny pozytywny - dwa organy kolejno stwierdzają swoją wyłączną kompetencje
Rodzaje sporów
między organami sądowymi - art. 38 KPK, …
między innymi organami niż sądy - np. spory między terenowymi organami administracji rządowej a organami samorządowymi rozstrzyga Naczelny Sąd Administracyjny
między organami sądowymi a pozasądowymi - nie istniejące już Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym (trzyosobowe, zwoływane przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego). Kolegium wzywało Ministra MSWiA i właściwego ministra np. Ministra Gospodarki i w pięcioosobowym składzie rozstrzygało ono spory kompetencyjne.
Następstwo orzekania
jeżeli orzeka sąd cywilny a wcześniej rozpatrzył sprawę sąd karny to sąd cywilny jest związany tylko rozstrzygnięciem co do faktu popełnienia przestępstwa jeżeli zapadł wyrok skazujący
jeżeli orzeka sąd karny a wcześniej rozpatrzył sprawę sąd cywilny to dla sądu karnego wiążące są orzeczenia konstytutywne (prawotwórcze) czyli takie, które kształtują stosunek prawny (np. sąd orzeka rozwód, adopcję) a nie są wiążące orzeczenia deklaratoryjne sądu cywilnego
jeżeli orzeka organ administracji a wcześniej sprawę rozpatrzył sąd to organ administracji jest związany postanowieniami sądu
sądowa kontrola decyzji administracyjnej
bezpośrednia (samoistna) - następuje w wyniku zaskarżenia do sądu decyzji administracyjnej - sąd albo stwierdza że decyzja administracji nie narusza prawa i pozostaje w mocy albo że jest niezgodna z prawem i traci moc obowiązywania. Gdy sąd uchyla decyzję (korzysta z uprawnień kasatoryjnych) administracji nie wydaje nowej, jest to jedynie sygnał dla administracji, że musi ponownie zająć się sprawą). Kontrola bezpośrednia musi być przewidziana odpowiednimi przepisami.
Dwa modele kontroli samoistnej:
angielski - sądy powszechne mają prawo samoistnie kontrolować decyzje administracji a więc można każdą decyzję administracji zaskarżyć
francuski - min. w Polsce - kontrola sprawowana jest przez sądy szczególne (najczęściej sądy administracyjne) i do tych sądów należy się zwracać o dokonanie samoistnej kontroli
okazjonalna (pośrednia) - przy okazji rozpatrywania konkretnej sprawy cywilnej i karnej (np. przy sprawie o niepłacenie czynszu sąd sprawdza czy czynsz był naliczony zgodnie z prawem). Możliwość kontroli okazjonalnej wynika z zasady niezawisłości sądów.
rozstrzygnięcie administracji było sprzeczne z prawem - sąd nie zastosuje rozstrzygnięcia administracji w danej sprawie (ale go nie uchyla)
rozstrzygnięcie administracji było zgodne z prawem - sąd zastosuje rozstrzygnięcie administracji we własnym orzeczeniu
Sąd nie może zajmować się administrowaniem państwem. Kontrola decyzji administracyjnej jest to tak naprawdę kontrola legalności tych decyzji.
Wykład 5 20.03.2008
Sądy Administracyjne
Historia Sądów Administracyjnych w Polsce
31.01.1980 - ustawa o NSA, wprowadzono ją do KPA. Ustawa wprowadzała możliwość kontroli sądowej małej części decyzji administracyjnych (w 19 przypadkach).
11.05.1995 - ustawa. NSA miał nie tylko kontrolować decyzje administracyjne ale także wykonywanie administracji publicznej (także bezczynność administracji).
25.07.2002 - Prawo Ustroju Sądów Administracyjnych - kompetencje takie same ale powołano dwa szczeble sądownictwa administracyjnego na skutek postanowień Konstytucji (która wskazywała, że sądownictwo musi być co najmniej dwuszczeblowe).
Kontrola wykonywania administracji publicznej
akty o charakterze indywidualno-konkretnym
decyzje administracyjne
postanowienia wydawane w postępowaniu administracyjnym
postanowienia wydawane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym
inne akty czy czynności z zakresu administracji publicznej, które dotyczą przyznania, stwierdzenia lub uznania obowiązku lub uprawnienia wynikającego z przepisów prawa
generalne
uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego stanowiących przepisy np. gminne czy prawa miejscowego
akty nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego
bezczynność organu administracji
spory kompetencyjne pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego a jednostkami terenowej administracji rządowej
sądy administracyjne udzielają odpowiedzi na pytania stawiane przez Samorządowe Kolegia Odwoławcze
Samorządowe Kolegia Odwoławcze
12.10.1994r - ustawa - powołanie SKO.
organ odwoławczy w ramach administracji rządowej
procedura rozpatrywania spraw upodobniono do procedury w ramach organów sądowych
specyficzny kształt personalny
na potrzeby wykładu zaliczamy SKO do pozasądowych organów kontroli
Kompetencje
rozpatrywanie odwołań w indywidualnych sprawach związanych z działalnością organów administracji publicznej
Osoby działające w SKO
etatowi członkowie - powoływani przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Prezesa danego SKO
pozaetatowi członkowie - powoływani w ten sam sposób, na 6 letnią kadencję
Prezes SKO - powoływane przez Premiera na wniosek zgromadzenia ogólnego danego SKO
Działają w składzie 3-osobowym. Decyzje zapadają na rozprawie, w sposób charakterystyczny, większością głosów.
Działanie Sądów Administracyjnych
Do Sądu Administracyjnego można się odwołać gdy wyczerpie się całą drogę odwoławczą. Skargę może wnieść każdy, kto ma w tym interes prawny. Skarga rozpatrywana jest w I instancji przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w składzie 3 sędziów. Orzeczenia WSA mają najczęściej charakter kasatoryjny (uchylają zaskarżoną decyzję).
Organizacja Sądów Administracyjnych
Wojewódzkie Sądy Administracyjne - dzielą się na wydziały
Naczelny Sąd Administracyjny
Sędzia WSA musi mieć co najmniej 35 lat, a NSA musi mieć co najmniej 40 lat i mieć 10 letnie doświadczenie w zawodach prawniczych.
Dwa organy administracji sądowej
zgromadzenie ogólne sędziów - zbiera się raz do roku
kolegium administracyjne sądu - wyłaniany przez zgromadzenie ogólne
Prezes NSA wybierany jest przez Prezydenta na 6 letnią kadencję (przez ten czas jest nieodwoływalny z wyjątkiem okoliczności ukazanych w ustawie) spośród 2 kandydatów przedstawionych przez zgromadzenie ogólne NSA, którzy są wyłaniani na drodze głosowania.
Trzy Izby NSA
Izba Finansowa - sprawuje nadzór nad orzecznictwem WSA w sprawach zobowiązań podatkowych, świadczeń pieniężnych, przepisów o egzekucji
Izba Gospodarcza - sprawuje nadzór nad orzecznictwem WSA w sprawach budżetu, dewizowych, bankowości, ubezpieczenia, ceł, taryf
Izba Ogólno-administracyjna - sprawuje nadzór nad orzecznictwem WSA w sprawach nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, samorządu terytorialnego, prywatyzacji mienia, spraw wewnętrznych - jest to kompetencja dopełniająca, jeśli coś nie podlega pod pierwsze dwie izby to podlega pod tą.
Przewodniczącymi poszczególnych Izb są wiceprezesi NSA
Trybunał Stanu
Historia Trybunału Stanu
Zaczął istnieć już przed wojną ale po wojnie został powołany dopiero w latach 80 tych.
26.03.1982 - Ustawa o Zmianie Konstytucji PRL (wprowadzono dwa trybunały - stanu i konstytucyjny) oraz Ustawa o Trybunale Stanu
Rodzaje odpowiedzialności przez Trybunałem Stanu
konstytucyjna - można ją realizować wyłącznie przez Trybunałem Stanu. Jest to odpowiedzialność polegającą na tym, że wysoki funkcjonariusz państwowy odpowiada za czyn zawiniony umyślnie nie będący przestępstwem ale który w związku z zajmowanym stanowiskiem lub zakresem urzędowania narusza konstytucję lub ustawę.
karna - jeżeli najwyższy funkcjonariusz państwowy popełni przestępstwo z wyjątkiem Prezydenta podczas trwania kadencji
Mocą uchwały sejmowej Trybunał Stanu może rozpatrywać łącznie i odpowiedzialność karną i konstytucyjną.
Odpowiedzialność konstytucyjną ponoszą
Prezydent
Prezes Rady Ministrów
członkowie Rady Ministrów
Prezes NBP
Prezes NIK
Członkowie KRRiTV
osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie danym ministerstwem
Posłowie i Senatorowie - w pewnym zakresie - w sytuacji kiedy prowadzą oni wbrew art. 107 Konstytucji, czyli gdy prowadzą działalność gospodarczą z osiąganiem korzyści z majątku skarbu państwa
Skład
Przewodniczący - I Prezes Sądu Najwyższego
2 zastępców
16 członków - wybieranych przez Sejm na czas kadencji Sejmu
Połowa członków Trybunału Stanu musi mieć kwalifikacje sędziowskie.
Procedura
Postawienie Prezydenta przed Trybunałem Stanu wymaga:
wniosku ¼ ogólnej liczby Posłów i Senatorów
2/3 głosów Zgromadzenia Narodowego
Pozostali
wniosek Prezydenta lub Sejmowej Komisji Śledczej lub ¼ Posłów
wniosek trafia do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która podejmuję uchwałę o postawieniu przed Trybunałem Stanu albo o umorzeniu postępowania. Uchwała ta trafia do Sejmu.
Sejm podejmuje uchwałę o postawieniu przed Trybunałem (3/5 dla członka Rady Ministrów, ½ +1 dla innych)
Instancyjność pozioma TS
I instancja - 1 Przewodniczący + 4 członków
II Instancja - 1 Przewodniczący + 6 członków
Trybunał Stanu stosuje środki:
jak w kodeksie karnym
Wykład 6 27.03.2008
Środki
odpowiedzialność karna - jak w kodeksie karnym
odpowiedzialność konstytucyjna
utrata czynnego lub biernego prawa wyborczego na urząd prezydenta, sejmu, senatu, organów samorządowych, Europarlamentu na okres od 2 do 10 lat.
zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk czy pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością na okres od 2 do 10 lat.
utrata wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych na okres od lat 2 do 10
Trybunał Stanu może jedynie orzec winę ale nie zastosować żadnego ze środków.
Sądowa kontrola aktów prawnych
incydentalna - okazjonalna - sądy odmawiają zastosowania aktu prawnego (niższego niż ustawa), na podstawie którego powinny wydać rozstrzygnięcie, gdyż jest on sprzeczny z ustawą lub konstytucją. Nie prowadzi to do uchylenia aktu, po prostu akt nie będzie brany pod uwagę przy orzekaniu.
samoistna - bezpośrednia, abstrakcyjna - można zaskarżyć akt prawny do sądu i będzie on przedmiotem badania sądu. Sąd uznaje zgodność lub niezgodność z aktami wyższego rzędu. Jeśli uzna niezgodność następuje uchylenie aktu(???).
Kontrola legalności aktów prawnych
formalny - czy akt prawny wydano w oparciu o właściwą podstawę prawną
merytoryczna - czy akt prawny jest zgodny z aktami wyższego rzędu
Dwa modele kontroli samoistnej
amerykański - kontrola legalności aktów prawnych należy do Sądu Najwyższego
europejski - tworzy się specjalne organy do kontroli np. Trybunał Konstytucyjny
Trybunał Konstytucyjny
Historia Trybunału Konstytucyjnego
1920 Austria, Czechosłowacja
1931 Hiszpania
26.03.1982 - ustawa o zmianie Konstytucji PRL
1985 - ustawa precyzująca zakres działania Trybunału
Trybunał Konstytucyjny kontrolował
akty prawne rangi ustawowej - jeśli Trybunał Konstytucyjny uzna niezgodność ustawy z Konstytucją to Sejm odnosił się do orzeczenia Trybunału i mógł je odrzucić lub zaakceptować
akty prawne rangi podustawowej - Trybunał Konstytucyjny gdy orzekał o niezgodności danego aktu z aktami wyższego rzędu przestawał on obowiązywać po 3 miesiącach
Kompetencje
kontrola aktów prawnych
zgodność ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją
zgodność ustaw z ratyfikowanymi ustawami międzynarodowymi, które dla swej ratyfikacji wymagały zgody ustawowej
zgodność przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ustawami i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
skargi konstytucyjne
bada zgodność z Konstytucją celów lub działalności partii politycznej
rozpatruje spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
orzeka o przeszkodzie w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta
odpowiada na pytania prawne
Do 1997 - Trybunał Konstytucyjny był uprawniony do podawania legalnej powszechnie obowiązującej interpretacji ustaw. Było to jednak wkroczenie w niezawisłość sędziowską.
Kontrola aktów prawnych oraz celów i działalności partii politycznych
Z wnioskiem o zbadanie zgodności przepisów prawa, działalności i celów partii politycznej z Konstytucją mogą wystąpić
Prezydent
Marszałek Sejmu
Marszałek Senatu
Prezes Rady Ministrów
50 posłów
30 senatorów
I Prezes Sądu Najwyższego
NSA
Prokurator Generalny
Prezes NIK
Rzecznik Praw Obywatelskich
inne
inne organy w sprawach ich dotyczących
Skarga konstytucyjna
Każdy, kogo wolności lub prawa konstytucyjne zostały naruszone ma prawo wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego na akt prawny lub organ, który wydał ostateczne rozstrzygnięcie krzywdzące dla poszkodowanego.
Pytania Prawne
Sąd może wystąpić z pytaniem o sprawdzenie zgodności z konstytucją do Trybunału Konstytucyjnego
Trzy rodzaje składu
pełny - co najmniej 9 sędziów
rozpatrywanie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta
badanie zgodności celów lub działalności partii politycznych z Konstytucją
uprzedniej kontroli aktów prawnych - jeśli Trybunał Konstytucyjny uzna zgodność z Konstytucją Prezydent musi akt podpisać
5 sędziów
zgodność ustaw z Konstytucją
zgodność ustaw z umowami międzynarodowymi których ratyfikacja wymagała upoważnienia ustawowego
3 sędziów
zgodność innych aktów prawnych ratyfikowanymi umowami, Konstytucją, ustawami
Jeżeli Prezes Trybunału Konstytucyjnego uzna, że sprawa jest szczególnej wagi może zarządzić jej rozpatrywanie w pełnym składzie.
Kontrola następcza i uprzednia
następcza - kontrola aktu prawnego który już wszedł w życie
uprzedni - kontrola aktu prawnego na wniosek Prezydenta przed podpisaniem przez niego tego aktu.
Skład
15 sędziów wybieranych na 9 letnią kadencję, bez możliwości ponownego wyboru, przez Sejm w odrębnych głosowaniach (na każdego sędziego osobne głosowanie)
Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent z dwóch kandydatów przedstawionych w wyniku tajnego głosowania Trybunału Konstytucyjnego
Pozasądowe organy orzekające
Cztery modele kontroli
zaskarżanie orzeczeń organów pozasądowych do sądu (organ pozasądowy to I instancja)
jeżeli któraś ze stron jest niezadowolona z rozstrzygnięcia to sprawę przekazuje się do sądu i postępuje się tak jakby wcześniej nie była rozpatrywana przez organ pozasądowy
zaskarżenie orzeczeń organów pozasądowych poza tokiem instancji
żeby można było przymusowo wykonać orzeczenie organu pozasądowego trzeba zdobyć sądową klauzulę wykonalności
Część szczególna wykładu
def. sądu powszechnego
taki organ ochrony prawnej w którym orzekanie powierzono niezawisłym sędziom, odbywa się ono w imieniu państwa przy zachowaniu szczególnej formy procesowej
niezawisłość sędziowska
sędziowie w orzekaniu podlegają jedynie ustawom i własnemu przekonaniu
szczególna forma procesowa
Przepisy postępowania sądowego regulują w sposób drobiazgowy prawa i obowiązki wszystkich uczestników procesów sądowych.
gwarancje procesowe prawidłowego rozstrzygnięcia (zasady postępowania sądowego)
Wykład 7 3.04.2008
Gwarancje procesowe prawidłowego rozstrzygnięcia (zasady postępowania sądowego)
Wyjątki wprowadza się jedynie gdy są wyraźnie zakreślone w przepisach tak aby nie było najmniejszych wątpliwości czy ten wyjątek wprowadzono.
Zasada wolności stron
Każda ze stron postępowania ma równe prawa i obowiązki.
Każda ze stron może w równym stopniu
składać dowody
zgłaszać środki odwoławcze
brać udział w rozprawie
ustosunkowywać się do wniosków dowodowych
Zasada kontradyktoryjności (sporności)
Postępowania sądowe toczy się przed bezstronnym arbitrem, którym jest sąd np. jeżeli jedna strona przedstawi argumenty to sąd musi zapytać drugą stronę jak ona odpowie na te argumenty.
Zasada skargowości
Postępowanie może być wszczęte dopiero po złożeniu wniosku przez uprawnioną osobę lub odpowiedni organ. Od tej zasady istnieją wyjątki ale są one głęboko uzasadnione np. w sprawach nieletnich.
Z zasady skargowości wynika, że sąd nie orzeka ponad żądania stron np. jeśli sąd uważa, że należy zasądzić 200tys. ale obywatel wnosi o 100tys. to sędzia może zasądzić jedynie 100tys chociaż od tego są wyjątki np. można zasądzić więcej niż zażąda strona gdy szkoda powstała na skutek czynu zabronionego.
Zasada inkwizycyjna
zasada inkwizycyjności= zasada śledcza = zasada postępowania policyjnego.
Jeden sędzia w imieniu sądu zbiera dowody i oskarża.
Jest to kontr-zasada wobec zasady skargowości.
Jest to zasada historyczna, w tej chwili mamy do czynienia z niewielkimi jej „odpryskami”. Zasada skargowości ma chronić przed niebezpieczeństwami, jakie wynikały ze stosowania zasady inkwizycyjności.
Jeżeli dziś słyszymy, że są w procesie pewne elementy inkwizycyjności to chodzi o to, że sędzia może żądać wezwania świadków, przeprowadzenia badania psychiatrycznego oskarżonego mimo, że żadna ze stron o to nie wnosiła. Tutaj dotykamy szybkości działania sądów. Im mniej elementów inkwizycyjności tym postępowanie szybsze ale mnie skuteczne z punktu widzenia dążenia do jak najbardziej sprawiedliwego i odpowiadającego rzeczywistości wyroku.
Dwuaspektowa zasada bezpośredniości
wyrok powinien zapaść w oparciu o materiał dowodowy, z którym sędzia zapoznał się sam podczas rozprawy - wyjątkiem jest np. sytuacja w której świadek jest sparaliżowany i mieszka 600km od miejsca rozprawy. Występuje się wtedy o pomoc sądową i świadka przesłuchuje najbliższy świadkowi sąd i przesyła protokół do sądu przed, którym toczy się postępowanie. Dowód taki ma jednakże mniejszą wartość, bo nie było możliwości zadania świadkowi więcej pytań niż te przesłane do sądu który przeprowadzał przesłuchane.
sąd powinien oprzeć swoje orzeczenie na dowodach pierwotnych a nie wtórnych - sąd powinien zobaczyć dowody, przesłuchać świadków osobiście, nawet jeśli ich zeznania są spisane wcześniej bo były złożone np. w prokuraturze ponieważ na papierze nie widać, czy świadek się waha, zeznania mogły być świadkowi podsunięte w trakcie postępowania przygotowawczego, świadek z czasem mógł przypomnieć sobie nowe szczegóły
Zasada swobodnej oceny dowodów
Ocena wiarygodności dowodów pozostawiona jest doświadczeniu życiowemu, logice i sumieniu sędziego.
Zasada ta urzutowała się w Europie przeszło 200 lat temu w okresie Rewolucji Francuskiej.
Zasada legalnej oceny dowodów
W aktach prawnych istniały reguły dowodowe, które narzucały sądowi w różny sposób, który dowód jest mocniejszy a który słabszy np. jeśli szlachcic zeznaje inaczej niż kmieć to daje się wiarygodność kmieciom, jeśli zeznaje ich 6 przeciwko jednemu szlachcicowi. Jest to oczywiście zasada historyczna i kontr-zasada wobec zasady swobodnej oceny dowodów.
Dwu aspektowa zasada jawności postępowania sądowego
= zasada publiczności
zewnętrzna - na rozprawie może bez ograniczeń przebywać publiczność, rozprawa jest dostępna dla każdego kto chce się jej przysłuchiwać - oczywiście nie każda sprawa lub nie w całości jest jawna ze względu na ważny interes państwa (zachowanie tajemnicy) lub ważny interes prywatny jednakże sąd powinien decydować o wyłączeniu jawności tylko w wyraźnie uzasadnionych okolicznościach - generalnie zasada jawności zewnętrznej ma na celu ochronę niezawisłości sądu.
Z zasadą jawności zewnętrznej wiążą się następujące kwestie:
dopuszczalność krytyki orzeczeń sądowych - występuje rzeczywista kolizja interesów - sądy tak jak wszystkie inne organy państwowe nie mogą być całkowicie wyjęte spod krytyki. - takiej krytyki powinny unikać organy władzy wykonawczej, osoby publiczne, politycy. -w ustawie o prawie prasowym zaznacza się, że nie można formułować sądów jakie powinno być orzeczenie sądu przed orzeczeniem sądu pierwszej instancji. Po orzeczeniu sądu pierwszej instancji opinie formułować już można mimo, że może być to pewna forma nacisku na sąd drugiej instancji.
dopuszczalność sprawozdań z przebiegu procesu
wewnętrzna
Wykład 8 10.04.2008
Gwarancje procesowe prawidłowego rozstrzygnięcia (zasady postępowania sądowego) cd.
Wewnętrzna
Wymiar sprawiedliwości nie powinien być widowiskiem. Decyzje dotycząca utrwalanie rozpraw na obrazie i wizji podejmuje Sąd - zespół orzekający na Sali sądowej.
Przesłanki decyzji zezwalającej :
Uzasadnia taka decyzje interes społeczny
Nie będzie przeszkadzało to w prowadzeniu rozprawy
…..
Jawność wewnętrzna - strona ma prawo zapoznać się z całym materiałem dowodowym zebranym w sprawie
Zasada kolegialności orzekania
Wynika ona z ustawy , jest zasada normatywną. Orzekanie powierza się składom orzekającym - najczęściej 3 osoby
Sądy I instancji - sędzia zawodowy + 2 ławników
Sprawy rozstrzygane zespołowy byłyby kosztowniejsze oraz spowalniały orzekanie
Są jednak pewne wyjątki -
- w sprawach karnych dokonuje się zespołowego orzekania
- w sprawach cywilnych :
- sprawy orzekane zespołowo - prawo pracy, stosunków rodzinnych, ubezpieczeń społecznych
- sprawy rozstrzygane jednoosobowo - reszta
Skład orzekający 3 osobowy jest lepszy od orzekania jednoosobowego ponieważ:
Zmniejszone jest ryzyko błędu, pomyłki
Zespołowość utrudnia wywoływanie nacisku na sędziego; zespół jest mniej podatny na nacisk
Zespołowość zmniejsza ryzyko orzekania pod wpływem emocji, kompleksów, uprzedzeń
Niekiedy tworzy się składy 5 osobowe - w przypadku gdy czyn zagrożony jest kara dożywotniego pozbawienia wolności ( 2 sędziów + 3 ławników)
Skład zawodowy - 3 sędziów zawodowych
Występują także składy 7 osobowe - w pełni zawodowe
Czasem daje się Ławnika dodatkowego/ zapasowego w razie jakiegoś wypadku ławnika podstawowego
Zasada tajności narady sędziowskiej
W czasie narady sędziowskiej mogą być na Sali jedynie członkowie składu orzekającego i za zgoda przewodniczącego protokolant. Z narady nie sporządza się protokołu, notatek. Cała ta procedura jest tajna
Protokolant :
Często jest to aplikant - uczestniczy w naradzie w celach szkoleniowych
Od razu po naradzie spisuje wyrok i tezy uzasadnienia go
Z przebiegu narady i głosowania nie sporządza się protokołu.
Votum separatum - głos odrębny - przy wyroku mniejszość sędziów może mieć inne zdanie i przy nim obstaje, ale nie wpływa to na wyrok bo większość decyduje. Mniejszość ta powinna nzpisac uzasadnienie swojego stanowiska.
Votum - prawo orzekania
Niezawisłość sędziowska
Zakres podmiotowy - sędziowie zawodowi, na czas orzekania - ławnicy( wybierani spośród obywateli na 4 letnią kadencje), asesorzy( stażysta w sądzie ) w czasie orzekania - ale nie mają wszystkich gwarancji niezawisłości
Zakres przedmiotowy - proces rozstrzygania konfliktów prawnych -> orzekania. Sędziowie podlegają tylko ustawom ( rozporządzeniom z mocą ustawy tez ) Nie wiążą ich żadne akty niższego rzędu.
Administrowanie Sądami nie należy do niezawisłości
Wątpliwości sędziów:
Wiążące się z oceną dowodów ( „ luz dowodowy”)
Co do rozumienia prawnego ( „luz interpretacyjny”)
Co do sankcji
Modele sądowego stosowania prawa
Teoria związanej decyzji sądowej
Teoria swobodnej decyzji sądowej
Teoria praworządnej decyzji sądowej
Teoria związanej decyzji sądowej
Jest nierealistyczna. Wywodzi się z myśli Monteskiusza.
Sędzia w zasadzie nie powinien sam rozstrzygać sporów ale powinien na konflikt znaleźć przepis rozstrzygający.
Sędzia tylko odczytuje przepisy
Klarowny podział władz
Teoria ta jest nierealistyczna ponieważ :
Prawo jest pełne luk
Sędzia ma rolę twórczą
System prawny jest wielowarstwowy, ma wiele kolizji
Wykład 9 17.04.2008
Teoria związanej decyzji sądowej
Jest to teoria nierealistyczna.
Teoria swobodnej decyzji sądowej
Według tej teorii sędzia ma rolę twórczą. Jest to teoria kwestionująca teorię związanej decyzji sądowej.
nurt umiarkowany - istnieje prawo ustawowe i prawo sędziowskie (bliższe obywatelowi, gdyż dla niego miarodajne są wyroki sądowe).
nurt skrajny - istnieje tylko prawo sędziowskie. Sędzia może dokonać nawet wykładni contra lege.
Jest to także teoria nierealistyczna.
Teoria praworządnej decyzji
Decyzja sądowa powinna rządzić się obowiązującym prawem.
wykładnia operatywna (niesamoistna) - interpretacja dokonywana jest zawsze przy stosowaniu przepisu. Sędzia chcąc zastosować przepis musi go zrozumieć, zinterpretować. My sami sięgając na własny użytek do przepisów np. przy wypełnianiu PIT dokonujemy interpretacji operatywnej.
interpretacja samoistna - interpretacja dla samej interpretacji, dla kogoś innego, nie dla organu interpretującego. Jest to de facto wkroczenie w niezawisłość sędziego.
Ograniczenia niezawisłości sądowej
Sędziowie są niezawiśli, podlegają tylko ustawom. Niezawisłość nie oznacza jednak dowolności. Dowolność oznaczałaby niestabilność prawa i brak równości wobec prawa.
Sędzia jest związany
regułami logicznego myślenia - sędzia musi wykazać w uzasadnieniu tok swojego rozumowania i jeśli nastąpi tam jakaś nielogiczność to jest to podstawa do zaskarżenia wyroku.
brzmieniem ustaw
ogólnie przyjętymi zasadami wykładni prawa - regułami interpretacyjnymi
niektórymi orzeczeniami innych sądów (sąd karny jest związany orzeczeniem o charakterze konstytutywnym sądu cywilnego)
wykładniami powszechnie wiążącymi
wykładnia autentyczna - wykładnia dokonana przez samego ustawodawcę. Ustawodawca często wyjaśnia pojęcia zawarte w akcie prawnym.
wykładnia legalna - wykładnia dokonana przez podmiot upoważniony do dokonywania wykładni. W Polsce do 1997 wykładni legalnej dokonywał Trybunał Konstytucyjny.
wykładniami sądowymi - jest to wykładnia dokonywana przez same sądy - jest to wykładnia dokonywana przez jeden sąd dla drugiego sądu np. wytyczne Sądu Najwyższego do 1989r.
sąd odwoławczy w motywach wyroku uchylającego orzeczenie i przekazującego sprawę do ponownego rozpatrzenia wskaże wykładnię przepisów
pytania prawne konkretne - zadawane Sądowi Najwyższemu przez sądy odwoławcze (II lub III instancji) - sąd zawiesza postępowanie, formułuje pytanie prawne i jest związany w tej konkretnej sprawie uzyskaną odpowiedzią
pytania abstrakcyjne - mogą je zadawać:
pierwszy prezes Sądu Najwyższego
Prokurator Generalny Rzeczpospolitej
Rzecznik Praw Obywatelskich
Rzecznik Ubezpieczonych
Pierwsze trzy podmioty mają informacje o rozbieżności w orzekaniu i oceniają to jako niebezpieczne dla równości wobec prawa i widzą potrzebę ujednolicenia orzecznictwa. Odpowiedź Sądu Najwyższego zapada w składzie:
7 sędziów SN
Izby
2 izby połączone - np. Izba karna łączy się z Izbą wojskową
pełny skład SN - 4 izby
Uchwał a trzech największych składów orzekających (Izby, 2 Izb, pełnego składu) jest zasadą prawną Sądu Najwyższego. Żaden skład sądzący Sądu Najwyższego nie może odstąpić od tej zasady.
Gdy zasada prawna Sądu Najwyższego traci na aktualności Sąd Najwyższy w składzie co najmniej tak szerokim jak w momencie powstawania zasady prawnej może uchylić jej obowiązywanie.
Uchwała składu 7 sędziów nie ma mocy zasady prawnej. Ale wpływa ona na uczestnictwo z mocy autorytetu. Skład 7 sędziów może jednak mocą odrębnej uchwały nadać rozstrzygnięciu moc zasady prawnej.
Gwarancje niezawisłości sędziowskiej
gwarancje prawne
gwarancje faktyczne
Spełniają dwa zadania
zabezpieczenie sędziego przed presją, różnymi formami nacisku, lub represjonowaniem w związku z formułowanymi przez niego rozstrzygnięciami
zapobieganie sytuacjom w których sędzia byłby narażony na pokusę stronniczego sądzenia
Wykład 10 24.04.2008
Gwarancje niezawisłości sędziów
Faktyczne
Prawne
Procesowe ( zasady postępowania sędziego)
Ustrojowe
Gwarancje ustrojowe |
Gwarancje faktyczne |
|
Stanowią pewne okoliczności faktyczne nie dające się skodyfikować. Jest ich sporo 2 główne
|
Gwarancje ustrojowe
Posiadanie ustawowo określonych kwalifikacji sędziowskich
Jest to bardzo ważna gwarancja - im wyższych kwalifikacji wymaga się od sędziego tym wyższej można się spodziewać niezawisłości
Wymagania kwalifikacyjne :
Kwalifikacje etyczne - sędzia powinien być nieskazitelnego charakteru oraz musi posiadać obywatelstwo polskie, korzystać z pełni praw cywilnych i obywatelskich
Kwalifikacje polityczne - dziś już nie istnieje - obowiązywała w PRL)- sędzia ma dawać rękojmie należytego wykonywania obowiązków sędziowskich
Kwalifikacje zawodowe - wymaga się aby ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce, albo zagraniczne ale uznawane w Polsce, złożył egzamin sędziowski albo prokuratorski, musi pracować minimum 3 lata jako asesor, musi mieć ukończony 29 rok życia -> są to podstawowe kwalifikacje sędziowskie =>Wymagane są od sędziów Sądu Rejonowego
Sądy wyższe niż rejonowe wymagają dodatkowych kwalifikacji :
Sąd Apelacyjny - wymagany jest 6-letni staż, w tym, co najmniej 3 lata w sądzie okręgowym lub prokuraturze.
Sąd Najwyższy - 10 lat stażu
NSA - 10 lat stażu, ukończone 40 lat
Nieusuwalność sędziów
Wynikają z Konstytucji ( art.180). Sędzia w okresie kadencji nie może być usunięty ze stanowiska ( poza zdarzeniami przewidzianymi w ustawie ) , sędziowie sądzą do 65 roku życia, a mogą do 70 roku jeśli chcą (muszą wystąpić do Ministra Sprawiedliwości, a on musi się zgodzić). Potem sędzia przechodzi w stan spoczynku.
Rozwiązanie stosunku prawnego z sędzią
Jeżeli zrzecze się stanowiska
Gdy traci obywatelstwo polskie
Utrata stanowiska sędziowskiego ( z mocy prawa)
Jeżeli sędzia zostanie skazany najwyższą karą dyscyplinarną przez Sąd Dyscyplinarny - „złożenie sędziego z urzędu”
Gdy Sąd Karny orzeknie wobec sędziego środek pozbawienia praw publicznych
Gdy Sąd Karny orzeknie wobec sędziego środek „ zakaz zajmowania stanowiska sędziego”
Inne przypadki:
Sędzia przechodzi w stan spoczynku ( choroba, wiek lub gdy odmówi poddania się badaniom lekarskim bez odpowiedniego uzasadnienia)
Nieprzenaszalność sędziów
Jest to cecha specyficzna, polega na tym że powołanie sędziego na inne stanowisko lub przeniesienie na inne stanowisko służbowe wymaga zgody sędziego
Są jednak wyjątki :
Sędzia może być przeniesiony na inne miejsce służbowe jeśli zniesione zostało jego stanowisko podczas zmiany organizacji sądownictwa
Niedopuszczalne jest zajmowanie stanowiska w jednym wydziale sędziów małżonków i powinowatych w prostej linii
Przeniesienia wymaga wzgląd na powagę stanowiska sędziowskiego np. sędzia w danej miejscowości jest skompromitowany to można go przenieść. Orzeka o tym Sąd Dyscyplinarny
Sędzia może być przeniesiony ze względu na orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego - kara przeniesienia na inne miejsce służbowe
Sędziego można delegować, ale są pewne ograniczenia
Delegować można go zawsze, ale sędzia musi wyrazić zgodę na to
Jeśli nie wyrazi zgody to nie można ale są pewne wyjątki :
Delegacja ministerialna - Minister Sprawiedliwości może go delegować do 6 miesięcy, ale nie częściej niż co 3 lata
Delegacja do ministerstwa - na 3 miesiące, nie częściej niż co 2 lata
Delegacja prezesowska - Prezes Sądu Rejonowego może być delegowany na 1 miesiąc w roku w ramach danego Sądu Rejonowego
„ zakazu delegowania sędziów” nie można traktować dosłownie !
Niepołączalność zawodu sędziowskiego
Grupy zajęć ubocznych:
Dodatkowe zatrudnienie - drugi etat - objęty jest zakazem, lecz jest jeden wyjątek - sędzia może podjąć dodatkowe zajęcie na stanowisku naukowym, dydaktycznym lub dydaktyczno-naukowym ale musi dostać na to zgodę od Prezesa odpowiedniego Sądu
Zajęcie uboczne lub uboczny sposób zarobkowania - praca w ramach zlecenia
( np. wykłady)
Sędzia może podjąć pracę pod warunkiem, że :
Praca nie będzie przeszkadzała w pełnieniu obowiązków sędziowskich
Praca nie może uchybiać godności sędziowskiej
Praca nie może zachwiać zaufania co do jego bezstronności
Przesłanki dodatkowe czy sędzia może pracować czy nie :
Sędzia nie może uzależniać się od drugiego pracodawcy
Sędzia ma oddawać się wyłącznie pracy w Sądzie
Dodatkowe zajęcie musi sprzyjać zachowaniu powagi urzędu
Sędzia jeśli podejmie decyzję o dodatkowej pracy musi powiadomić Prezesa odpowiedniego Sądu. Prezes może sprzeciwić się - sędzia może się odwołać do odpowiedniego kolegium sądowego i to kolegium podejmuje decyzję ostateczną.
Wykład 11 08.05.2008
5) Immunitet sędziowski
Polega na tym, że ściganie sędziego za przestępstwo jak i zatrzymanie go w ramach postępowania wymaga uprzedniej zgody Sądu Dyscyplinarnego. Za wykroczenia sędzia odpowiada dyscyplinarnie.
Immunitet - to przywilej przysługujący pewnym kategoriom osób w celu zabezpieczenia pełnej możliwości pełnienia ich funkcji, zadań. Polega albo na ograniczaniu lub wyłączaniu ścigania tych osób.
Podziały immunitetów
Podział I
Materialny - wyłączenie karalności czynów popełnionych przez te osoby (np. immunitet adwokacki - odpowiada dyscyplinarnie za nadużycie wolności słowa - zniesławienie, obraza, pomówienie)
Formalny - niedopuszczalność ścigania karnego czynów popełnionych przez te osoby
Podział II
Bezwzględny - nie może być uchylony przez nikogo
Względny - może być uchylony przez odpowiednią władzę
Podział III
Trwały - wyłącza odpowiedzialność karną czy dopuszczalność ścigania na zawsze - nigdy osoba ta nie będzie odpowiadała za czyn, nawet, gdy skończy pełnić funkcję objętą immunitetem
Nietrwały - chroni tylko na czas pełnienia danej funkcji
Podział IV
Całkowity( zupełny) - wyłączenie odpowiedzialności czy dopuszczalności ścigania za wszelkie czyny niedozwolone
Ograniczony ( częściowy) - wyłącza odpowiedzialność lub dopuszczalność ścigania tylko za niektóre czyny (odpowiedzialność pewnego rodzaju)
Immunitet sędziowski (dotyczący przestępstw) :
Formalny
Względny
Nietrwały
Zupełny
Sędzia nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia odpowiedniego Sądu Dyscyplinarnego. Wobec sędziego nie można wszcząć postępowania bez zgody odpowiedniego Sądu Dyscyplinarnego. Jeśli sędzia jest złapany w momencie dokonywania przestępstwa to można go zatrzymać, lecz trzeba zawiadomić o tym Prezesa odpowiedniego sądu. Na tymczasowe aresztowanie trzeba dostać zgodę Sądu Dyscyplinarnego. Immunitet ma chronić sędziego przed pomówieniami, ale jeśli są dowody że sędzia popełnił przestępstwo to immunitet nie będzie go chronił.
Immunitet adwokacki :
Materialny
Trwały
bezwzględny
Częściowy
6) Zakaz karania sędziego za przewinienia służbowe w drodze innej niż dyscyplinarna
Ten zakaz oznacza, że niedopuszczalne jest nakładanie na sędziego kar służbowych w jakiejkolwiek formie przez organy administracji. Przełożony administracyjny nie może nałożyć kary dyscyplinarnej, może natomiast skierować sprawę na drogę dyscyplinarną.
Kary dyscyplinarne
Upomnienie
Nagana
Złożenie z urzędu
Usunięcie z funkcji
Przeniesienie na inne miejsce (stanowisko) służbowe
Wnioski o wszczęcie postępowania przeciwko sędziemu mogą składać do Rzecznika Dyscyplinarnego :
Minister Sprawiedliwości
I Prezes SN
Prezes Sądu Apelacyjnego
Prezes Sądu Okręgowego
Kolegium Sądu Apelacyjnego
Kolegium Sądu Okręgowego
Krajowa Rada Sądownictwa
Rzecznik z własnej inicjatywy
7) Apolityczność sędziów
Sędzia nie może należeć do żadnej partii politycznej, związku zawodowego, działać w organizacji, która przeszkadza mu w pracy sędziowskiej, a także brać udziału w działalności politycznej w trakcie pełnienia funkcji. Sędziemu ubiegającemu się o stanowisko posła lub senatora daje się urlop bezpłatny na czas trwania kampanii wyborczej, a jeśli zostanie wybrany to udziela mu się urlopu na czas trwania kadencji. Jeśli sędzia zostanie wybrany na urząd państwowy (np. minister), to musi zrzec się stanowiska
8) Równość wynagrodzeń sędziowskich
Sędzia nie może liczyć na żadne uprzywilejowania płacowe aby nie byli skorzy na stronniczość. Wynagrodzenie zasadnicze sędziów jest w różnych sądach tego samego szczebla równe. Do wynagrodzenia dochodzą dodatki z tytułu sprawowania funkcji, stażu - to różnicuje wynagrodzenia sędziów.
Obsada stanowisk sędziowskich
Systemy obsady stanowisk sędziowskich :
Elekcyjny - oparty na wyborze
Występuje w 2 odmianach
Wybór bezpośredni - wybiera ludność
Wybór pośredni - wybierają kolegia wyborców
2. Nominacyjny - oparty na powołaniu
Jest to najczęściej spotykany system.
Rodzaje nominacji :
Nieograniczona - władza nie jest ograniczona żadnymi barierami w obsadzie stanowisk, rodzi to protekcjonalizm
Ograniczona - ograniczenie może mieć różne natężenie :
Przez cenzus kwalifikacyjny- buduje się wymagania a potem spośród kandydatów wybiera się spełniających te kryteria
Przez wynik egzaminu
Przez wynik konkursu
Przez rekomendację (kolegiów wyborczych lub gremiów sędziowskich)
3.Kooptacyjny - dołączenie do grona sędziów
Wybór sędziów następuje poprzez samych sędziów. Sędziowie danego sądu wybierają na wakat sędziego wybranego spośród kandydatów. Zaletą jest to, że wybierają osoby, które znają i wiedzą, kto jest dobry, odpowiedni.
Wykład 12 15.05.2008
Wykład 13 29.05.2008
W II RP sędziów mianował Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Kolegia Administracyjne.
Sędzia Sądu Grodzkiego - nominacja ograniczona cenzusem kwalifikacyjnym
Sędzia Sądu Okręgowego, Apelacyjnego, Najwyższego - nominacja ograniczona cenzusem kwalifikacyjnym oraz wymagana była rekomendacja z elementami kooptacyjnymi.
Po II Wojnie Światowej w latach 1949-50 nastąpiła reforma sądownictwa. Wymagany był cenzus kwalifikacyjny, nominacja była ograniczona tym cenzusem oraz wiązała się z decyzją Rady państwa - Rada Państwa nominowała sędziów
Współcześnie
20.12.1989 - Ustawa reformująca sądownictwa
1989 r powołano KRS i miała ona powoływać sędziów niezależnie od władzy politycznej, składała się z 26 członków- przedstawicieli 3 grup władzy ( wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej)
Obecnie obowiązuje ustaw z 27.07.2001 r. o Krajowej radzie Sądownictwa
Krajowa Rada Sądownictwa
Skład - 25 członków:
Sędziowie z tytułu sprawowanej funkcji (2)
I Prezes SN
Prezes NSA
Sędziowie wybierani według pewnego klucza (15) (są powoływani na okres kadencji Rady)
4 posłów wybieranych przez Sejm i 2 senatorów wybieranych przez Senat na okres kadencji Sejmu i Senatu
1 osoba wskazana przez Prezydenta
Minister Sprawiedliwości
Zadania KRS
zbiera się na zebraniach i podejmuje uchwały, zebranie odbywają się nie rzadziej niż raz na 2 miesiące, wymagane jest kworum ½ członków aby podjąć uchwałę
Stoi na straży niezawisłości sędziów i niezależności Sądów
Rozpatruje kandydatów na sędziów i przedstawia Prezydentowi kandydatów do powołania - NAJWAŻNIEJSZE !!
Rozpatruje wnioski o przeniesienie sędziów w stan spoczynku
Uchwala zbiór zasad etyki zawodowej sędziów i czuwa nad ich przestrzeganiem
formułuje wnioski do TK o sprawdzenie aktów normatywnych
wybiera Rzecznika Dyscyplinarnego dla sądów powszechnych
wyraża opinię w sprawach powołania czy odwołania prezesa KRS
Utrzymanie powagi Sądów
Sędziowie mają pewne atrybuty związane z utrzymywaniem powagi Sądów np.
odpowiadanie na stojąco każdej osoby, do której zwraca się sąd
zasada że wstaje się przy wejściu Sądu
strój urzędowy
odpowiednie urządzenie sal sądowych
Uprawnienia co do „ policji sesyjnej” - jest to zespół pewnych uprawnień przewodniczącego składu sędziowskiego np. kary porządkowe
Przewodniczący składu orzekającego :
Może upomnieć osobę, która zachowuje się nieodpowiednio, a po bezskutecznym upomnieniu może wydalić z Sali obrad - dotyczy to publiczności
Wobec uczestników - gdy mimo uprzedzenia o skutkach, nadal zachowują się niewłaściwie mogą zostać wydaleni z Sali
W razie cięższego naruszenia spokoju obrad lub obrazy sądu można nałożyć karę porządkową - wykonywane są natychmiastowo ! bądź grzywnę albo pozbawienie wolności do 7 dni
Sąd może wydalić całą publiczność gdy ta zachowuje się nieodpowiednio
Ławnicy, prokurator i adwokaci tez mogą naruszyć powagę sądu - sąd nie karze ich, a np. zawiadamia Izbę Adwokacką
Udział czynnika społecznego w sądownictwie
( udział obywateli w wymiarze sprawiedliwości)
Jeżeli obywatele wchodzą do wymiaru sprawiedliwości to wnoszą do niego „ społeczne poczucie sprawiedliwości”
Obywatele wchodzący do wymiaru sprawiedliwości rozpowszechniają wiedzę prawniczą- jest to bardzo korzystne dla obu stron
Modele sądownictwa odnośnie uczestniczenia obywateli w wymiarze sprawiedliwości
Sądy Przysięgłe - to forma udziału czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości. Przedstawiciele społeczeństwa wnoszą do składu orzekającego elementy opinii społecznej. Sędziowie przysięgli czy ławnicy wynoszą informacje z sali sędziowskiej.
Typu angielskiego
Typu francuskiego
Sądy typu angielskiego:
Powstały w wyniku długotrwałej ewolucji. Do 1933 roku zaczęto upraszczać system sądów przysięgłych (do 1939 roku system był najdoskonalszy). Sądy przysięgłych funkcjonują w najcięższych sprawach karnych. Funkcjonowały 2 ławy: wielka (duża) ława - 23 członków - decyzję większością głosów; mała ława - 12 członków - jednomyślność wymagana.
Wielka ława - sprawowała wstępną kontrolę materiału, decydowała o dopuszczalności oskarżenia. Jeśli werdykt był pozytywny, to sędzia zawodowy mógł wnieść do sądu oskarżenie. W sądzie mamy małą ławę i sędziego (2 zespoły sędziowskie).
Mała ława - jest na rozprawie; 12 sędziów obywatelskich a za stołem sądu był sędzia zawodowy (prowadził posiedzenie i zwracał się z pytaniami do małej ławy czy oskarżony jest winny czy nie). Sędzia udzielał małej ławie pouczenia przed pójściem jej do sali narad (mówił, co będzie, jaka kara, gdy uznaje za winnego, a co jak będzie niewinny). Mała ława podejmowała werdykt czy jest winny (sędzia ustalał kwalifikację kary i karę) czy niewinny (sędzia umarzał postępowanie).
Sąd typu angielskiego bardzo upowszechnił się w świecie. Istnieje wiele odmian tego systemu.
System francuski:
Wprowadzono go w 1791 roku we Francji. Ten system również oddziaływał na cały świat (kolonie, wzór prawniczy). Ten system właściwie przestał istnieć w 1945 roku, bo przeprowadzono daleko idącą reformę sądownictwa. Założeniem tego systemu było, że sądy przysięgłe są powoływane tylko w sprawach poważnych (zbrodnie). Zbrodnie sądzono w ten sposób, że istniała ława (12 osób), spełniała podobną rolę jak w systemie angielskim (przysłuchiwała się rozprawie prowadzonej przez 3 sędziów zawodowych - tzw. trybunał). Główne różnice pomiędzy systemem angielskim a francuskim:
Mała ława we francuskim odpowiadała na szereg pytań przedstawionych jej przez trybunał po zakończeniu rozprawy (pytania zmierzały do rekonstrukcji stanu faktycznego). O winie decydował trybunał (kara, winien czy nie winien, kwalifikacja prawna czynu).
Decyzje ławy zapadały większością głosów a w angielskim jednomyślnie.
W XX wieku system sądów przysięgłych zaczął zanikać. W Polsce też istniały sądy przysięgłych (po wyzwoleniu do 1931 roku w zaborze austriackim istniał sąd przysięgłych na szczeblu sądów okręgowych. Był wzorowany na systemie francuskim. Werdykt ławy dotyczył winy, zapadał na obradach rady. Sędzia trybunału udzielał ławie wyjaśnień. Sądy zlikwidowano, bo stwierdzono, że w orzekaniu były one zbyt emocjonalne, a za mało racjonalne). W 1944 roku rząd polski uchylił ustawę o zniesieniu sądów przysięgłych, ale nie zostały one przywrócone (nie wydano decyzji, aktów). W latach 1948 - 50 zrezygnowano z sądów przysięgłych i powołano sądy ławnicze.
Sądy Ławnicze
Sądy ławnicze - pojawiły się w Niemczech w XIX wieku. Polegają one na formalnym uprawnieniu sędziów zawodowych i ławników (każdy ma 1 głos). Jest jeden zespół orzekający: jeden sędzia zawodowy i 2 ławników. Decyzje podejmowane są większością głosów, wspólnie orzekają we wszystkich sprawach.
Zalety systemu ławniczego:
Ławnicy reprezentują opinię publiczną i społeczne poczucie sprawiedliwości.
Ławnicy w swoim środowisku wyjaśniają politykę orzekania.
Ławnicy wnoszą do orzekania własną wiedzę, doświadczenie.
Obecność ławników skłania wszystkich do większej staranności w wykonywaniu zadań, przestrzegania zasad.
Obecność ławników podnosi niezależność sądów.
W Polsce funkcjonują sądy ławnicze w sądach 1. instancji w sprawach karnych i cywilnych (sądy rejonowe i okręgowe).
Sprawy karne - są sądzone z obecnością ławników. Są wyjątki, że sąd złożony jest z 1 osoby, z reguły występuje skład 3-osobowy (1 sędzia i 2 ławników), albo 5-osobowy (2 sędziów i 3 ławników). Możliwe jest zastąpienie składu 3-osobowego składem zawodowym (szczególna zawiłość).
Sprawy cywilne - ławnicy występują rzadziej (w sprawach ubezpieczeń społecznych, prawa pracy i sprawach rodzinnych). Normalnie występuje skład 1-osobowy (1 sędzia zawodowy) lub 3 sędziów zawodowych (gdy sprawa jest szczególnie zawiła lub ma precedensowy charakter).
Wybór ławników:
Kandydat nie musi spełniać wysokich kwalifikacji (nieskazitelny charakter, obywatelstwo polskie, prawa polityczne, kwalifikacje etyczne). Osoba powinna być w wieku powyżej 30 lat, zatrudniona lub zamieszkująca w miejscu powołania go, co najmniej od roku. Wybór jest dokonywany wieloetapowo:
Trzeba ustalić listę osób, czy miejsc
Kolegium sądu ustala ilu ławników jest potrzebnych do sądu rejonowego, okręgowego w danym okręgu
Prezes sądu daje listę radzie gmin (zgłaszanie kandydatów - przedstawiają ich zakłady pracy, związki zawodowe, grupa co najmniej 25 obywateli, prezesi sądów; wybory są tajne przez radę gmin)
Ławnik sprawuje kadencję przez 4 lata
Mogą być powoływani ławnicy dodatkowi (nie biorą udziału w głosowaniu, cały czas są obecni na rozprawie).
Ławnicy organizują samorząd i radę ławniczą (organizują one szkolenia ławników).
ORGANIZACJA SĄDÓW POWSZECHNYCH
3 szczeble sądów powszechnych:
Sądy rejonowe (tworzy się dla jednej lub kilku gmin w obrębie województwa)
Sądy okręgowe (tworzony jest dla obszaru właściwości 2 sądów rejonowych, lub więcej - okręg sądowy)
Sądy apelacyjne (tworzony jest dla obszaru właściwości co najmniej 2 okręgów sądowych - okręg apelacyjny).
Sądy dzielą się na wydziały:
Wydziały cywilne
Wydziały karne
Wydziały zwane sądami
Struktura sądów powszechnych:
Sąd rejonowy
Wydział cywilny
Wydział karny (rozstrzyga spory o wykroczenie w 2. instancji)
Wydział rodzinny i nieletnich (sprawy z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, demoralizacji i czynów popełnionych przez nieletnich, leczenie osób uzależnionych)
Wydział pracy (sąd pracy)
Wydział ubezpieczeń społecznych (tylko w mieście, gdzie ma siedzibę sąd okręgowy)
Wydział ksiąg wieczystych
Wydział gospodarczy (sąd gospodarczy)
Sąd grodzki (wydział miejscowy lub zamiejscowy sądu rejonowego) - sprawy o wykroczenia, drobne przestępstwa skarbowe)
Sąd okręgowy
Wydział cywilny
Wydział karny
Wydział penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych
Wydział pracy (sąd pracy)
Wydział ubezpieczeń społecznych
Wydział gospodarczych
Sąd apelacyjny
Wydział cywilny
Wydział karny
Wydział pracy i ubezpieczeń społecznych
(W Warszawie) wydział lustracyjny
Podział sądów ze względu na właściwość:
właściwość rzeczowa sądów powszechnych (rejonowych) - należą do niej wszystkie sprawy, które nie zostały wyraźnie przekazane innemu sądowi. Do sądów okręgowych (jako 1. instancji) należą poważne przestępstwa wymienione w 17 art. KPC, art. 25 KPK. 2 katalogi spraw: ze względu na wagę spraw; ze względu na szczególną zawiłość sprawy.
Właściwość funkcjonalna
Sądy rejonowe działają jako sądy 1. instancji, mają katalog zastrzeżonych dla siebie spraw (np. sprawy z zakresu egzekucji cywilnej, przesłuchiwanie świadków)
Sądy okręgowe m.in. rozpatrują sprawy 2. instancji, ale też są 1. instancją. Maja też sprawy, które przepisy im przypisują (np. nadzór penitencjarny, przedterminowe zwolnienie z zakładu karnego, opinie o przedmiocie ekstradycji za granicę).
Sąd apelacyjny jest sądem odwoławczym od orzeczeń sądów okręgowych (1. instancja jako są lustracyjny
Wykład 14 05.06.2008
Nadzór judykacyjny
nadzór nad orzecznictwem sądowym. Co do przedmiotu (dotyczy sfery objętej niezawisłością sędziowską); co do podmiotu (sprawują sądy); co do zakresu (jest ściśle określony, pewnych rzeczy nie można sądowi niższemu narzucić - nie wolno narzucić ustaleń faktycznych rozstrzygnięcia sprawy. Sąd wyższy może niższemu narzucić: wskazania, co do dalszego postępowania w sprawie - dodatkowe przesłuchanie w sprawie; może narzucić też oceny - interpretację przepisów.
Celem nadzoru judykacyjnego jest niedopuszczenie do umacniania się wyroków niezgodnych z prawem, niedopuszczenie do rozbieżności w orzecznictwie.
Zasada instancyjności:
Każda sprawa może być poddana nadzorowi przynajmniej jednego sądy wyższego (2 lub 3-instancyjny). Środki nadzoru judykacyjnego instancyjne - kasacja, egzekucja; środki nadzoru judykacyjnego pozainstancyjne - pytania prawne.
System instancyjny zakłada, że nie jest możliwe zmienianie wyroków, jeżeli nie odwoła się od niego strona sporu (gdy nie ma odwołania). Ustawodawca przedkłada niewzruszalność wyroku nad rozstrzygnięcie. Niedopuszczalne jest zmienianie wyroku bez procedury sądowej.
System instancyjny sądowy różni się od tzw. hierarchicznego podporządkowania (zakłada, że organ wyższy może niższemu polecić jak ma rozstrzygać sprawę, przekazać sprawę organowi niższemu - działanie w trybie nadzoru). Każdy sąd musi działać zgodnie ze swoją właściwością.
System 2-instancyjny - dominował w Europie Wschodniej System 3-instancyjny - dominował w Europie Zachodniej, były 2 instancje odwoławcze.
Rolą instancji jest rozpatrzenie sprawy przez sądy każdej instancji. Instancje odwoławcze - 2. i 3. instancja muszą się różnić zakresem kognicji (względu na sprawę).
Dwa systemy instancyjności:
System francuski (apelacyjno - kasacyjny) - 2. instancja to apelacja; 3. kasacja - Sąd Najwyższy.
System niemiecki (apelacyjno - rewizyjny)
Apelacja w obydwu systemach jest podobna. Apelacja może być różnie skonstruowana. Dla apelacji jest wspólne to, że jest to 2. instancja odwoławcza o charakterze merytorycznym (rozpatruje istotę sporu).
Apelacja pełna (rozpatrzenie sprawy od strony faktycznej i prawnej).
Apelacja ograniczona (polega na naprawianiu błędów sądu 1. instancji w każdym zakresie).
Sąd apelacyjny może:
Zmienić wyrok (orzeczenie reformatoryjne)
Utrzymać w mocy wyrok 1. instancji
Sąd kasacyjny - bada, czy nie było obrazy prawa materialnego, gdy sąd niższej instancji zastosowałby zły przepis karny, co do stanu faktycznego lub prawa procesowego - sąd czyni coś, do czego nie jest uprawniony lub nie czyni czegoś, do czego jest zobowiązany lub uprawniony. Bada postępowanie sądu niższego. Jeśli nie ma obrazy prawa procesowego, to utrzymuje wyrok w mocy. Jeśli dopatrzy się uchybień, to uchyla wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia (uprawnienie kasatoryjne).
Sąd rewizyjny - bada prawną i faktyczną zasadność wyroku. Ocenę tę dokonuje badając postępowanie dowodowe sądu niższego. Sąd rewizyjny może sam naprawić błąd, może utrzymać wyrok niższej instancji w mocy, może uchylić wyrok.
System międzywojenny (do 1949 roku):
Istniał system 3-instancyjny, 4-szczeblowy apelacyjno - kasacyjny wzorowany na systemie francuskim. Szczeble sądów: sąd grodzki (1. instancja spraw drobniejszych); sąd okręgowy (2. instancja spraw drobniejszych i 1. instancja spraw poważniejszych); sąd apelacyjny (2. instancja spraw poważniejszych); Sąd Najwyższy (3. instancja s. drobniejszych i 3. instancja s. poważniejszych).
System sądowy PRL (1950 - 89):
System 2-instancyjny i 3-szczeblowy. Szczeble sądów: sąd powiatowy (1. instancja s. drobnych); sąd wojewódzki (2. instancja s. drobnych i 1. instancja s. poważnych); Sąd Najwyższy (2. instancja rewizyjna s. poważnych).
System współczesny (1990 - ...)
Sprawy cywilne - (3-instancyjny i 4-szczeblowy). Szczeble sądów: sądy rejonowe (1. instancja s. drobnych); sądy okręgowe (1. instancja s. poważniejszych); sądy apelacyjne (2. instancja s. drobnych - charakter rewizyjny; 2. instancja s. poważniejszych); Sąd Najwyższy (3. instancja s. drobnych i 3. instancja s. poważniejszych).
Sprawy karne - (2-instancyjny). Szczeble sądów: sąd rejonowy (1. instancja s. drobnych); sąd okręgowy (2. instancja s. drobnych i 1. instancja s. poważniejszych); sąd apelacyjny (2. instancja s. poważniejszych); Sąd Najwyższy.
Środki nadzoru judykacyjnego: instancyjne i pozainstancyjne. Kryterium celu - środki korygujące i środki profilaktyczne. W zależności, kiedy jest stosowany - środki konkretne i środki abstrakcyjne.
Apelacja, kasacja - środek konkretny, korygujący, instancyjny.
Kasacja w sprawach karnych - środek pozainstancyjny, korygujący, konkretny.
Pytania sądów odwoławczych - środki instancyjne, korygujące, konkretne.
Pytania prokuratora generalnego - środki pozainstancyjne, profilaktyczne, abstrakcyjne.
Zasady prawne - środek pozainstancyjny, profilaktyczny, abstrakcyjny.
Administracja sądowa i nadzór administracyjny:
Kto powinien administrować sądami? Zgromadzenie Ogólne; Kolegium Sądu (zarządza bieżącymi sprawami); prezes Sądu. - są to organu Samorządu Sędziowskiego.
Koncepcja administracyjnego zarządu sądu - powinni kierować funkcjonariusze.
Organy samorządowe sądów (zgromadzenie sędziów apelacyjnych i okręgowych)
Prezesa sądu apelacyjnego i okręgowego powołuje minister sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Zgromadzenia Ogólnego a wiceprezesów i prezesa sądu okręgowego po zasięgnięciu opinii kolegium; 6-letnia kadencja a w sądzie okręgowym 4-letnia.
Kolegia - okręgowe (4 - 8 członków); apelacyjne (3 - 5 członków). uprawnienie kolegium sądów okręgowych i apelacyjnych do podziału czynności w sądach / przydzielenie sędziów do poszczególnych wydziałów.
Organy samorządu (są w sądach apelacyjnych - sędziowie sądu i okręgowych - sędziowie sądu okręgowego i rejonowego)
Sądy szczególne:
Sądy administracyjne (NSA)
Sądy wojskowe
Sądy wojskowe są szczególnymi sądami karnymi; rozstrzygają w siłach RP. Rozstrzygają sprawy:
Związane z przestępstwami i wykroczeniami popełnianymi przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, w czasie jej pełnienia. (także za granicą)
Przestępstwa pracowników cywilnych wojska (związane z mieniem wojskowym)
Przestępstwa popełniane przez żołnierzy państwa obcych przebywających na terytorium RP.
Inne sprawy np. związane z nakłanianiem, współuczestniczeniem w przestępstwach.
Struktura jest 3-szczeblowa:
Wojskowy sąd garnizonowy (rozpatruje wszystkie sprawy, oprócz tych przekazanych ustawą innemu sądowi).
Wojskowy sąd okręgowy (rozpatruje sprawy w 2. instancji; rozpatruje sprawy poważniejsze)
Izba Wojskowa w Sądzie Najwyższym (rozpatruje odwołania od sądów wojskowych okręgowych i kasacje od orzeczeń wszystkich sądów wojskowych).
Są również ławnicy, na 3 lata, wybierani spośród żołnierzy (może być tak, że ławnikiem nie może być niższy stopniem niż oskarżony).
Sąd Najwyższy:
Działa na podstawie ustawy z 23.07.2002 roku
Składa się z 1. prezesa, prezesów SN i sędziów SN
1. prezesa SN powołuje prezydent na 6-letnią kadencję spośród 2 kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne SN; reprezentuje prezes SN na zewnątrz oraz ma uprawnienia np. zadawanie pytań prawnych do SN
prezesi SN kierują poszczególnymi izbami SN, zastępują 1. prezesa.
W SN są 4 izby (Izba Cywilna; Izba Karna; Izba Wojskowa; Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych.
Biura sądowe - W SN są 3 takie biura: biuro orzecznictwa (biuro studiów i analiz SN); biuro prezydialne (kancelaria 1. prezesa SN); biuro pozainstancyjne.
Pozasądowe organy orzekające:
Samorządowe kolegium odwoławcze
Sąd polubowny (może być powołany na podstawie zapisu na sąd polubowny w sprawach cywilnych oprócz alimentacyjnych); sądy polubowne o charakterze stałym, mają stałych superarbitrów; rozpatrują sprawy w jednej instancji i przesyłają wyrok do właściwego sądu powszechnego - może on stwierdzić wykonalność wyroku lub uchylić ten wyrok.
Izby Morskie - zajmują się wypadkami morskimi (statki na morzu, wypadki w związku z pracą na statku); innymi sprawami (protesty morskie, rejestry statków)
Izba Morska w Gdańsku lub w Szczecinie (1. instancja) i Odwoławcza Izba Morska w Gdańsku (2. instancja). Orzekają sędziowie: ławnicy powoływani na 3 lata; w 1. instancji jest skład 3-osobowy (1 sędzia + 2 ławników), a w 2. instancji jest skład 5-osobowy (4 ławników + 1 sędzia). Izba Morska orzeka, co do faktu (jak wyglądał wypadek). Orzeczenie IM jest opinią biegłego.
24