MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE KONFLIKTÓW ZBROJNYCH (MPHKZ) jest częścią międzynarodowego prawa publicznego. Zawiera normy obowiązujące w czasie konfliktu zbrojnego zmierzające do ochrony osób, które nie uczestniczą lub zaprzestały uczestniczenia w walce (osoby cywilne, ranni lub chorzy żołnierze, jeńcy wojenni). Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych ogranicza również stosowanie metod i środków prowadzenia działań zbrojnych oraz chroni osoby i mienie, które mogą być zagrożone przez konflikt.
MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE KONFLIKTÓW ZBROJNYCH to normy prawne przyjęte wspólnie przez państwa jako normy zwyczajowe oraz jako normy ujęte w formie umów międzynarodowych, są to reguły postępowania służące człowiekowi, zachowaniu jego godności, zdrowia i życia; mają one zastosowanie na całym świecie w czasie pokoju, podczas wojny a także w innych okolicznościach. Zawarte są przede wszystkim w konwencjach genewskich z 12 sierpnia 1949 roku o ochronie ofiar wojny oraz w protokołach dodatkowych z 1977 roku do tych konwencji.
„MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE KONFLIKTÓW ZBROJNYCH” to normy międzynarodowe ustanowione przez umowy międzynarodowe lub zwyczaj międzynarodowy, których szczególnym zadaniem jest rozwiązywanie problemów humanitarnych wynikających bezpośrednio z międzynarodowych lub niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych i które z przyczyn humanitarnych ograniczają prawo stron konfliktu zbrojnego do swobodnego wyboru metod i środków prowadzenia działań zbrojnych lub chronią osoby i dobra, które są lub mogą być dotknięte skutkami konfliktu zbrojnego.
„MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE”, które ma zastosowanie w konfliktach zbrojnych to normy międzynarodowe prawa zwyczajowego i traktatowego, specjalnie przeznaczone do regulowania problemów bezpośrednio związanych ze zbrojnymi konfliktami o zasięgu międzynarodowym lub krajowym. Normy międzynarodowego prawa humanitarnego ograniczają swobodę stron konfliktu w doborze metod i środków walki w celu ochrony osób i dóbr, które ucierpiały lub mogą ucierpieć wskutek konfliktu.
„TRAKTAT” (w myśl konwencji wiedeńskiej) to międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, bez względu na ilość dokumentów w których jest zawarte. Nie wymagana jest również żadna szczególna nazwa tego porozumienia.
RATYFIKACJA, PRZYSTĄPIENIE to akt międzynarodowy, poprzez który państwo wyraża na płaszczyźnie międzynarodowej swoją zgodę na związanie z traktatem
Umowy zawarte przez dwa lub kilka państw albo zwyczaj uznany przez dwa lub kilka państw stanowią PARTYKULARNE PRAWO MIĘDZYNARODOWE publiczne obowiązujące tylko miedzy tymi państwami, które dane umowy zawarły lub dany zwyczaj uznają, natomiast umowy zawarte przez wszystkie lub prawie wszystkie państwa lub zwyczaj uznany przez wszystkie lub prawie wszystkie państwa stanowią POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCE PRAWO MIĘDZYNARODOWE. Z tego względu Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych jest w dużej części prawem powszechnie obowiązującym.
W przeszłości państwa miały prawo rozwiązywania problemów międzynarodowych nie tylko w drodze rokowań, ale także przy użyciu siły zbrojnej (PRAWO DO WOJNY - ius ad bellum). Dopiero w XX wieku wojnę postawiono poza prawem, najpierw w Pakcie Paryskim z 27 sierpnia 1928 roku, a następnie w Karcie Narodów Zjednoczonych z 26 czerwca 1945 roku. W ten sposób prawo do wojny zostało zastąpione przez PRAWO PRZECIWWOJENNE (ius contra bellum).
Obok IV Konwencji Haskiej z 1907 roku i załączonego do niej Regulaminu charakter prawa powszechnie obowiązującego posiadają niewątpliwie cztery Konwencje Genewskie z 1949 roku o ochronie ofiar wojny, ponieważ ich stronami są praktycznie wszystkie państwa świata. Inne umowy wiążą tylko te państwa, które są ich stronami, jednak wiele państw uznaje za wiążące dla siebie także postanowienia umów, których nie są stronami, gdyż stanowią one kodyfikacją powszechnie obowiązującego prawa zwyczajowego.
KONWENCJE HASKIE (tzw. prawo wojenne), dotyczące działań zbrojnych w ogólności, a zwłaszcza:
prowadzenia walki;
pojęcia okupacji;
pojęcia neutralności;
KONWENCJE GENEWSKIE (tzw. prawo humanitarne lub czerwonokrzyskie), zawierające postanowienia o ochronie:
osób, które stały się ofiarami konfliktu zbrojnego: jeńców wojennych, rannych, chorych lub rozbitków oraz zmarłych;
osób cywilnych w ogólności;
osób niosących pomoc ofiarom konfliktów zbrojnych, a zwłaszcza służb medycznych.
PRAWO TYPU HASKIEGO OBEJMUJE: główne konwencje haskie z 1899 r., przeważnie zastąpione i uzupełnione przez konwencje haskie z 1907 r., reguły wojny powietrznej, opracowane w Hadze (1923 r.), różne umowy dotyczące ograniczeń i zakazów w stosowaniu niektórych rodzajów broni (opisane w rozdziale III), oraz konwencję dotyczącą ochrony dóbr kultury z 1954 r.
PRAWO TYPU GENEWSKIEGO OBEJMUJE konwencje genewskie z 1864 r., 1906 i z 1929 r., obecnie zastąpione lub uzupełnione przez konwencje genewskie z 1949 r.
KONFLIKTY MIĘDZYNARODOWE to wszystkie konflikty z udziałem stron - państw lub koalicji państw - jak np. podczas II wojny światowej.
KONFLIKTY O ZAKRESIE LOKALNYM to wszystkie wojny, które toczą się wewnątrz danego państwa - wojny domowe, rewolucje, zbrojne próby przejęcia władzy. Warto wspomnieć że wsparcie z zewnątrz dla którejś z walczących stron nie zmienia charakteru konfliktu. Jako wsparcie rozumiemy tutaj jedynie wszelką działalność innego państwa w zakresie dostarczania sprzętu, technologii wojskowej, pomocy gospodarczej czy finansowej, bez oficjalnego uczestniczenia tego państwa w konflikcie jako jednej ze stron walczących. Oficjalne włączenie się państwa obcego w konflikt zbrojny powoduje zakwalifikowanie tego konfliktu lokalnego do tzw. kategorii KONFLIKTÓW UMIĘDZYNARODOWIONYCH.
DLA UZNANIA NIEMIĘDZYNARODOWEGO CHARAKTERU KONFLIKTU ZBROJNEGO, MUSZĄ WYSTĄPIĆ ŁĄCZNIE PO STRONIE SIŁ "ROZŁAMOWYCH" CO NAJMNIEJ 3 ELEMENTY:
minimum natężenia przemocy, o zakresie większym niż rozruchy czy pojedyncze akty przemocy;
minimum organizacji wojskowej (w tym także dostateczne wyróżnianie na polu walki), oraz dowództwo odpowiedzialne za dyscyplinę i wydane rozkazy;
minimum kontroli nad terytorium, wystarczające do prowadzenia efektywnych operacji wojskowych.
KONIECZNOŚĆ WOJSKOWA dopuszcza w pewnych sytuacjach stosowanie odstępstw od ogólnych zasad ochrony osób i obiektów, głównie cywilnych.
KONIECZNOŚĆ WOJSKOWA to zasada zezwalająca na stosowanie środków, które:
nie są zakazane przez międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych;
są bezwzględnie konieczne do pokonania nieprzyjaciela.
KONIECZNOŚĆ WOJSKOWA nie jest zasadą nadrzędną zezwalającą na naruszenie norm międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych. Współczesne prawo traktatowe kształtuje zasadę konieczności wojskowej w ten sposób, iż można powoływać się na nią jedynie w wyraźnie oznaczonym zakresie, szczególnie gdy chodzi o uchylenie zakazów lub ograniczeń wynikających z podstawowych norm ochronnych (stanowcza lub podobna konieczność wojskowa).
PRZYKŁADY SZCZEGÓLNYCH UCHYLEŃ ZE WZGLĘDU NA STANOWCZĄ LUB PODOBNĄ KONIECZNOŚĆ WOJSKOWĄ STANOWIĄ:
zniszczenie lub zajęcie obiektów (wymagana jest konieczność „stanowcza”);
używanie zdobytych stałych zakładów medycznych (konieczność „nagła”);
zniszczenia na obszarze okupowanym (konieczność „absolutna”);
uchylenie nietykalności obiektów kulturalnych podlegających ogólnej ochronie (konieczność „kategoryczna”);
uchylenie nietykalności obiektów kulturalnych podlegających szczególnej ochronie (konieczność „nie dająca się uniknąć”);
zniszczenie obiektów niezbędnych dla przetrwania ludności cywilnej: tylko na własnym terytorium i jako środek ochrony przed inwazją (konieczność „stanowcza”);
zakaz wypełniania przez obronę cywilną jej zadań (konieczność „stanowcza”).
ZASADA HUMANITARYZMU zabrania powodowania cierpień czy niszczenia mienia, jeżeli nie jest to niezbędne dla wymuszenia uległości sił nieprzyjacielskich. W tym celu zabronione są ataki skierowane wyłącznie przeciw osobom i obiektom cywilnym.
STOSOWANIE ZASADY HUMANITARYZMU W DUŻEJ MIERZE UZALEŻNIONE JEST OD PRZESTRZEGANIA NASTĘPUJĄCYCH REGUŁ:
Strony w konflikcie oraz członkowie sił zbrojnych (kombatanci) mają ograniczone prawo w doborze i stosowaniu metod oraz środków walki zbrojnej. Zabronione jest stosowanie zwłaszcza takich rodzajów broni oraz metod walki zbrojnej, które powodują zbędne cierpienia lub nadmierne straty.
Mając na uwadze ochronę ludności cywilnej i dóbr o charakterze cywilnym przed skutkami działań wojennych, strony konfliktu powinny zawsze odróżniać cele wojskowe od ludności cywilnej. Atak może być skierowany bezpośrednio tylko przeciwko celowi wojskowemu.
Zabronione jest zabijanie lub ranienie przeciwnika poddającego się lub niezdolnego do walki. Osoby te, we wszelkich okolicznościach i bez żadnych uprzedzeń powinny być chronione i traktowane humanitarnie.
Uczestnicy walki zbrojnej oraz osoby cywilne, które są we władzy strony przeciwnej, mają prawo do poszanowania ich życia, godności, praw osobistych i przekonań. Należy ich chronić przed wszelkimi atakami gwałtu i represjami. Mają oni także prawo do wymiany korespondencji ze swoimi rodzinami oraz mogą korzystać z wszelkiej pomocy z zewnątrz.
Ranni i chorzy powinni być zbierani z pola walki i leczeni. Należną im ochronę i poszanowanie powinna zapewnić ta strona konfliktu, w której władzy się znajdują. Ochrona obejmuje także: personel medyczny i duchowny, zakłady lecznicze, środki transportu medycznego oraz sprzęt i materiały przeznaczone do użytku medycznego. Znakiem tej ochrony są czerwony krzyż i czerwony półksiężyc na białym tle, które także podlegają ochronie.
Podczas prowadzenia operacji zbrojnych, stosowanie zasad konieczności wojskowej i humanitaryzmu podlega ogólnej regule zachowania proporcjonalności między nimi. DZIAŁANIE JEST PROPORCJONALNE gdy nie powoduje nadmiernych (nieuzasadnionych) strat i szkód w sferze niemilitarnej (cywilnej) w stosunku do oczekiwanych korzyści militarnych.
ZASADA ROZRÓŻNIANIA, jest nierozerwalnie związana z zasadami wcześniej opisanymi. Postępowanie zgodne z humanitaryzmem i koniecznością wojskową, uwarunkowane jest w dużej mierze właśnie stosowaniem rozróżniania, którego należy dokonywać w dwóch płaszczyznach: co do określenia celu ataku i w zakresie doboru przewidzianych do użycia sił i środków.
„CELU WOJSKOWEGO”, czyli osoby lub rzeczy, która potencjalnie stanowi bezpośredni cel ataku, w odróżnieniu od „osoby, obiektu cywilnego”, podlegających w mniejszym lub większym zakresie ochronie podczas działań zbrojnych, przy czym minimum tej ochrony wyznacza zakaz traktowania takich osób i obiektów, jako bezpośrednich celów ataku.
„OBIEKT WOJSKOWY” - to każdy obiekt, który ze względu na swój charakter, położenie, przeznaczenie lub wykorzystanie, wnosi efektywny wkład do działań wojskowych i którego całkowite lub częściowe zniszczenie, zdobycie lub unieszkodliwienie w okolicznościach występujących w danej chwili, daje wyraźną przewagę wojskową. Obecność osób cywilnych w obiekcie wojskowym, nie pozbawia tego obiektu charakteru wojskowego, także w zakresie traktowania go jako celu ataku. Obiekty wojskowe można podzielić na obiekty, które z racji swego przeznaczenia posiadają stały „wojskowy” charakter, np.: koszary wojskowe, umocnienia polowe i stanowiska ogniowe, broń i sprzęt wojskowy, oraz takie, które "wojskowy" charakter uzyskują podczas trwania konfliktu zbrojnego, np.: mosty, wiadukty, węzły komunikacyjne, stacje telewizyjne i radiowe, budynki i budowle wykorzystywane bezpośrednio do wsparcia działań zbrojnych.
„KOMBATANT” to członek sił zbrojnych strony konfliktu, zarówno regularnych jak i nieregularnych, mający prawo bezpośredniego uczestniczenia w działaniach zbrojnych i nie należący do personelu medycznego lub duchownego. Z chwilą dostania się we władzę strony przeciwnej w konflikcie zbrojnym, kombatant staje się jeńcem wojennym i może korzystać z praw i przywilejów jakie się z tym faktem wiążą. Kombatant, jako osoba mająca prawo aktywnego (zbrojnego) zaangażowania się w konflikt zbrojny, POWINIEN SPEŁNIAĆ NASTĘPUJĄCE WARUNKI:
należeć do struktury organizacyjnej o ustalonym dowództwie, które odpowiada za utrzymanie wewnętrznej dyscypliny i wykonywanie rozkazów;
dostatecznie wyróżniać się na polu walki;
jawnie nosić broń w celu użycia jej w działaniach zbrojnych;
przestrzegać norm międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych.
OBIEKTY WOJSKOWE:
siły zbrojne (także poszczególnych kombatantów) i ich wyposażenie (broń i sprzęt techniczny);
urządzenia, budynki i pozycje, gdzie ulokowane są siły zbrojne lub ich wyposażenie;
inne obiekty, które poprzez swoje położenie, przeznaczenie lub użycie, przyczyniają się skutecznie do prowadzenia działań wojennych, oraz takie, których zniszczenie, uszkodzenie lub zajęcie, pozwala w danych okolicznościach na osiągnięcie określonych korzyści wojskowych.
"OBIEKT CYWILNY" to każdy obiekt, który nie jest obiektem wojskowymi w rozumieniu podanej wyżej definicji.
„OSOBA CYWILNA” to każda osoba, która nie należy do sił zbrojnych i nie bierze udziału w „levée en masse” (pospolitym ruszeniu). Do osób cywilnych zalicza się także dziennikarzy wykonujących misje w strefach konfliktu zbrojnego. Osoby cywilne korzystają w razie wątpliwości z domniemania, iż posiadają status cywilny.
UCZESTNICY WALKI ZBROJNEJ POZBAWIENI STATUSU KOMBATANTA
najemnicy;
zdrajcy;
terroryści, sabotażyści itp.;
szpiedzy.
NAJEMNIK to ten, kto został specjalnie zwerbowany w kraju lub za granicą, do walki w konflikcie zbrojnym i rzeczywiście bierze w nim bezpośredni udział w celu uzyskania korzyści osobistej, nie jest obywatelem strony konfliktu lub stałym mieszkańcem terytorium, które przez stronę konfliktu jest kontrolowane, oraz nie należy do sił zbrojnych strony konfliktu zbrojnego i nie został wysłany przez państwo inne niż strona konfliktu z oficjalną misją, jako członek jej sił zbrojnych.
ZDRAJCA popełnia szczególny rodzaj dezercji zmierzającej do wstąpienia w szeregi armii nieprzyjacielskiej, z zamiarem podjęcia działań zbrojnych przeciwko dotychczasowym siłom zbrojnym. Osoby takie z chwilą wzięcia do niewoli, nie mają statusu jeńca wojennego, nawet jeżeli zanim to nastąpi nabędą obywatelstwo państwa, do którego sił zbrojnych wstąpili.
SZPIEG to członek sił zbrojnych strony konfliktu, który zbiera lub usiłuje zbierać na rzecz tej strony wiadomości o charakterze wojskowym na terytorium kontrolowanym przez stronę przeciwną i znajdzie się we władzy strony przeciwnej w czasie uprawiania działalności szpiegowskiej. Nie będzie traktowany jako szpieg ten, kto zbiera lub usiłuje zbierać wiadomości w umundurowaniu własnych sił zbrojnych. Nie będzie uważany za szpiega również członek sił zbrojnych, który jest stałym mieszkańcem terytorium okupowanego i na tym terenie zbiera lub usiłuje zbierać wiadomości o charakterze wojskowym, pod warunkiem, iż nie działa pod fałszywymi pozorami lub w sposób rozmyślnie skryty. Członek sił zbrojnych strony konfliktu, który nie jest stałym mieszkańcem terytorium okupowanego na którym prowadził działalność szpiegowską, może być traktowany jako szpieg (utracić status jeńca wojennego) tylko wtedy, gdy zostanie ujęty przed ponownym połączeniem się z siłami zbrojnymi do których należy.
KATEGORIE OSÓB PODLEGAJĄCYCH OCHRONIE PODCZAS KONFLIKTU ZBROJNEGO:
osoby cywilne;
wyłączeni z walki kombatanci (ranni, chorzy, rozbitkowie, jeńcy wojenni, zabici);
personel medyczny;
personel duchowny;
przedstawiciele obrony cywilnej, organizacji niosących pomoc humanitarną;
osoby neutralne.
STREFY I OBIEKTY CHRONIONE (WYŁĄCZONE Z WALKI):
strefy i miejscowości sanitarne, obiekty sanitarne;
strefy zneutralizowane;
strefy zdemilitaryzowane;
miasta „otwarte” (niebronione);
dobra kultury;
obiekty zawierające niebezpieczne siły.
STREFY OCHRONNE ze względu na sposób ich ustanowienia dzielą się generalnie na stałe (planowane) i doraźne (improwizowane). PLANOWANE STREFY OCHRONNE ustanawia się w drodze porozumienia między stronami wojującymi, mogą one także uzyskać szersze uznanie międzynarodowe. Do takich stref zaliczamy gł.: strefy i miejscowości sanitarne, ośrodki w których znajdują się zabytki (obiekty kulturalne), strefy zdemilitaryzowane. DORAŹNE STREFY OCHRONNE to obszary, z których usunięto cele wojskowe i na których nie odbywa się żadna działalność wojskowa oraz są położone w pobliżu lub wewnątrz strefy, w której siły zbrojne są w styczności i mogą być okupowane przez nieprzyjaciela. Takie obszary są nazywane „strefami, miejscowościami nie bronionymi”.
NIE UWAŻA SIĘ ZA POWÓD DO POZBAWIENIA FORMACJI LUB ZAKŁADU SANITARNEGO OCHRONY:
faktu, że personel formacji lub zakładu jest uzbrojony i używa broni do własnej obrony lub do obrony swych rannych i chorych,
faktu, że w braku uzbrojonych sanitariuszy formacja lub zakład strzeżone są przez pikietę, wartę lub konwój;
faktu, że w formacji lub w zakładzie znajduje się broń ręczna i amunicja, odebrane rannym i chorym, a nie przekazane jeszcze właściwej władzy;
faktu, że w formacji lub zakładzie znajduje się personel i sprzęt służby weterynaryjnej nie stanowiący ich części składowej;
faktu, że działalność humanitarna formacji i zakładów sanitarnych albo ich personelu obejmuje również rannych lub chorych cywilnych.
STREFY ZNEUTRALIZOWANE mogą być tworzone w rejonie toczących się walk, w celu zapewnienia ochrony (bez żadnych różnic) przed niebezpieczeństwem działań zbrojnych dla rannych i chorych, oraz osób cywilnych, nie biorących udziału w działaniach wojennych i nie wykonujących żadnych prac o charakterze wojskowym podczas swego pobytu w tych strefach.
STREFY ZDEMILITARYZOWANE to obszary spełniające następujące warunki:
zostali z nich usunięci wszyscy kombatanci, jak również broń i ruchome materiały (środki) wojskowe;
stałe obiekty i urządzenia nie są wykorzystywane na szkodę strony przeciwnej;
władze i ludność znajdująca się w strefie nie prowadzi działań wymierzonych w przeciwnika;
ustała wszelka działalność mająca na celu wsparcie wysiłku wojennego.
BUDOWLA LUB URZĄDZENIE ZAWIERAJĄCE NIEBEZPIECZNE SIŁY to zapora, grobla lub elektrownia jądrowa, których zaatakowanie może spowodować wyzwolenie się niebezpiecznych sił i w następstwie wywołać poważne straty wśród ludności cywilnej. W obiektach tych dopuszczalne jest rozmieszczenie tylko takich sił i środków, których jedynym celem jest ich obrona przed atakiem.
ZAKAZANE METODY WALKI:
Ogólny zakaz prowadzenia działań zbrojnych bez rozróżnienia,
Zakaz stosowania metody tzw. „ziemi spalonej”.
Podczas działań zbrojnych należy troszczyć się o ochronę środowiska naturalnego przed rozległymi, długotrwałymi i poważnymi szkodami. Ochrona ta obejmuje zakaz stosowania metod i środków walki oddziaływujących na środowisko w stopniu zagrażającemu życiu, zdrowiu i możliwości przetrwania ludności cywilnej. Zabronione jest także oddziaływanie na środowisko takimi środkami technicznymi, które mają na celu - poprzez rozmyślne kierowanie procesami naturalnymi - dokonywanie zmian w dynamice, składzie lub strukturze Ziemi, włączając w to jej biosferę, litosferę, hydrosferę i atmosferę lub przestrzeń kosmiczną.
Zakaz stosowania głodu jako metody walki i pozbawienia ludności cywilnej dóbr niezbędnych do przetrwania
Zakaz rozszerzania operacji wojennych na strefy ochronne
Zakaz postępowania wiarołomnego (ograniczone prawo wprowadzania w błąd )
”WIAROŁOMSTWO” to popełnianie wrogich działań pod pozorem korzystania z ochrony prawnej. Wiarołomstwem określa się odwołanie do dobrej wiary przeciwnika w celu wprowadzenia go w błąd, tak aby był on przekonany, iż ma prawo korzystania z ochrony przewidzianej przez przepisy prawa międzynarodowego mające zastosowanie w konfliktach zbrojnych.
PRZYKŁADY DZIAŁAŃ WIAROŁOMNYCH:
udawanie rannego lub chorego w celu wykorzystania tej sytuacji do zaatakowania;
udawanie zamiaru prowadzenia rokowań pod osłoną białej flagi lub udawanie zamiaru poddania się w celu zaatakowania;
udawanie w celu zaatakowania osoby cywilnej lub nie kombatanta;
udawanie posiadania prawa do używania znaków, oznak lub mundurów wojsk ONZ lub państwa neutralnego;
nadużywania międzynarodowych znaków rozpoznawczych, w tym państw neutralnych i nieprzyjacielskich.
WPROWADZANIE W BŁĄD STRONY PRZECIWNEJ NIE MOŻE POLEGAĆ NA:
używaniu flag, symboli lub mundurów nieprzyjaciela w czasie działań bojowych i dla maskowania, ułatwiania lub utrudniania działań wojennych.
nieuprawnionym oznaczaniu osób i obiektów: znakami i sygnałami rozpoznawczymi służby zdrowia, znakiem rozpoznawczym obrony cywilnej, znakiem rozpoznawczym obiektów chronionych lub zawierających niebezpieczne siły.
NIE SĄ ZABRONIONE PODSTĘPY (TZW. FORTELE) WOJENNE, TAKIE JAK:
maskowanie (naturalne, malowanie, sieci i siatki maskujące, zasłona dymna);
ostentacja (zwabienie w pułapkę, działania pozorne);
demonstracje, działania zwodnicze;
dezinformacja;
techniczne, elektroniczne, komunikacyjne.
Zakaz atakowania obiektów szczególnych (zawierających niebezpieczne siły)
Zakaz nie darowania życia (nie dawanie tzw. pardonu)
Zakaz atakowania parlamentarza (także osób mu towarzyszących) i osób wyłączonych z walki, dopóki nie naruszają swoim zachowaniem przyznanego im statusu ochronnego.
Zakaz zabójstw, zranień i okrucieństw.
Zakaz rabunków i rozmyślnego niszczenia mienia
Zakaz osłaniania pozycji wojskowych osobami wyłączonymi z walki
Zakaz zmuszania obywateli państwa nieprzyjacielskiego do służby wojskowej, oraz ograniczenie możliwości zmuszania do pracy osób podlegających ochronie na terytorium okupowanym
Zakaz przekraczania ram samoobrony, konieczności wojennej lub represaliów.
Zakazy w zakresie prowadzenia działań propagandowych, do których należą w szczególności:
zakaz propagandy nieprzestrzegania prawa międzynarodowego;
zakaz propagandy agresji;
zakaz propagandy ludobójstwa;
zakaz propagandy zbrodni wojennych;
zakaz propagandy zachęcającej do służby w armii nieprzyjacielskiej.
ZAKAZY I OGRANICZENIA FORMALNE UŻYCIA BRONI W KONFLIKCIE ZBROJNYM
Do zasad, mających bezpośredni wpływ na określenie dopuszczalności użycia broni należą przede wszystkim: zasada wyboru celu ataku (rozróżniania) i doboru środków walki (proporcjonalności). Zasady te mają wszechstronne zastosowanie, zarówno do osób jak i obiektów podlegających ochronie. Stanowią one rozwinięcie międzynarodowego prawa zwyczajowego, które nakazuje w każdej sytuacji postępować zgodnie z ustanowionymi prawami cywilizowanych narodów, oraz zasadami humanitaryzmu i wymaganiami społecznego sumienia. Ich stosowanie wynika także z ogólnej reguły ograniczonego prawa wyboru środków szkodzenia nieprzyjacielowi.
ZAKAZY I OGRANICZENIA FORMALNE W ZAKRESIE PODMIOTOWYM.
Ograniczenia formalne użycia broni w konflikcie zbrojnym (rozróżnianie podmiotowe) oprócz osób cywilnych, dotyczą także: personelu medycznego i duchownego w związku z wykonywaniem powierzonych im obowiązków, wyłączonych z walki, tj. rannych, chorych, rozbitków i jeńców wojennych, a także członków takich formacji jak obrona cywilna.
OGRANICZENIA FORMALNE UŻYCIA BRONI W KONFLIKCIE ZBROJNYM:
strefy i miejscowości sanitarne, obiekty sanitarne;
strefy zneutralizowane;
strefy zdemilitaryzowane;
miasta "otwarte" (niebronione);
dobra kultury;
obiekty zawierające niebezpieczne siły.
ZAKAZY I OGRANICZENIA MATERIALNE.
BROŃ PALNA: W zakresie stosowania podczas konfliktu zbrojnego broni strzeleckiej, ograniczenia są nieliczne. Pierwsze zawierała Deklaracja petersburska z 11 grudnia 1868 r., w której wprowadzono zakaz stosowania pocisków wybuchających lub zapalających o wadze poniżej 400 gramów, przy czym zakaz ten dotyczył w zasadzie używania takich pocisków przeciwko ludziom, a nie obiektom. Deklaracja Haska z 29 lipca 1899 r. wprowadziła zakaz używania podczas wojny, pocisków rozszerzających się albo rozpłaszczających w ciele ludzkim, to znaczy takich, które nie posiadają powłoki zewnętrznej, a także karbowanych i nacinanych. W drugiej połowie XX wieku do arsenałów militarnych wprowadzono broń strzelecką wykorzystującą pociski małokalibrowe o dużej prędkości początkowej, powodujące rozległe rany rwano - szarpane, brak jednak wyraźnego zakazu ich używania, poza ogólną regułą dotyczącą używania broni niehumanitarnej (powodującej zbędne cierpienia).
BROŃ BIOLOGICZNA: Protokół genewski z 17 czerwca 1925 r. zabronił używania w czasie wojny gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków wojny bakteriologicznej (biologicznej). Konwencja z 1972 r. o zakazie badań, produkcji i magazynowania broni bakteriologicznej (biologicznej) i toksyn oraz ich zniszczeniu idzie znacznie dalej aniżeli protokół genewski w zakresie zakazu użycia broni bakteriologicznej, gdyż w konwencji tej państwa zdecydowały całkowicie wyeliminować w interesie całej ludzkości możliwość stosowania środków bakteriologicznych (biologicznych) lub toksyn jako broni postanowiły, że nigdy, w żadnych okolicznościach nie będą prowadzić badań, produkować, nabywać w jakikolwiek sposób i przechowywać broni bakteriologicznej (biologicznej).
BROŃ CHEMICZNA: Stosowana była od najdawniejszych czasów (np. zatrute groty strzał), lecz na masową skalę została użyta dopiero w I wojnie światowej, najpierw 22 kwietnia 1915 r. przez Niemców pod Ypres, a następnie przez inne walczące państwa. W okresie międzywojennym stosowano broń chemiczną w wojnach lokalnych. Protokół genewski z 17 czerwca 1925 r. zakazał stosowania w czasie wojny gazów duszących, trujących lub podobnych. Podczas II wojny światowej broń chemiczna nie była używana, jednak walczące strony zdołały zgromadzić w tym czasie znaczne jej zapasy.
W dniu 13 stycznia 1993 roku została sporządzona w Paryżu konwencja zakazująca prowadzenia badań, produkcji, składowania i użycia broni chemicznej oraz o zniszczeniu jej zapasów. Konwencja zobowiązuje państwa do zniszczenia posiadanych zapasów broni chemicznej w ciągu 10 lat, a w szczególnych przypadkach - 15 lat od jej wejścia w życie.
BROŃ ATOMOWA: Dotychczas nie ma konwencji zabraniającej stosowania broni jądrowej. W doktrynie szeroko rozpowszechniony jest pogląd, że stosowanie tej broni stanowi naruszenie prawa haskiego, a w szczególności zakazu używania broni zatrutej, zakazu używania broni mogącej zadać niepotrzebne cierpienia, a także dlatego, że stosowanie tej broni nie pozwala na odróżnienie celów wojskowych od obiektów cywilnych. Zgromadzenie Ogólne ONZ w uchwale nr 1653/XVI z 24 listopada 1961 r. Stwierdziło, że "użycie broni nuklearnej i termonuklearnej jest sprzeczne z duchem, literą i celami ONZ, a w związku z tym stanowi pogwałcenie Karty", i że "wykracza ono poza cele wojny i powoduje niepotrzebne cierpienia i zniszczenia dla ludzkości i cywilizacji, a wobec tego jest sprzeczne z przepisami prawa międzynarodowego i prawami ludzkości".
BROŃ ZAPALAJĄCA: Oznacza broń lub amunicję, która zasadniczo przeznaczona jest do powodowania pożarów obiektów lub oparzeń osób wskutek działania płomieniowego lub cieplnego albo obu jednocześnie, wywołanych przez reakcję chemiczną. Broń zapalająca może mieć, na przykład, formę miotaczy ognia, fugasów, pocisków, rakiet, granatów, min, bomb i innych zasobników z substancjami zapalającymi.
BRONIE ZAPALAJĄCE NIE OBEJMUJĄ:
amunicji, której działanie zapalające może być przypadkowe, takiej jak oświetlająca, smugowa, dymotwórcza lub sygnałowa,
amunicji przeznaczonej do przebijania, działania podmuchowego lub działania odłamkowego w połączeniu z dodatkowym działaniem zapalającym, takiej jak pociski odłamkowe, bomby burzące lub podobnej amunicji o różnorodnym działaniu, której działanie zapalające nie zostało specjalnie przewidziane w celu wywoływania oparzeń osób, lecz w celu użycia przeciwko obiektom wojskowym, takim jak pojazdy pancerne, statki powietrzne oraz instalacje lub urządzenia.
Niezależnie od okoliczności, zabronione jest czynienie przedmiotem ataku za pomocą broni zapalających ludności cywilnej, obiektów cywilnych, a także obiektów wojskowych rozmieszczonych w rejonach skupienia osób cywilnych. Zabronione jest również czynienie przedmiotem ataku obiektów wojskowych rozmieszczonych w rejonach skupienia osób cywilnych za pomocą broni zapalających innych niż lotnicze, chyba że takie obiekty wojskowe są wyraźnie oddzielone od skupienia osób cywilnych i zostaną zastosowane możliwe środki ostrożności w celu ograniczenia działania zapalającego do obiektów wojskowych oraz w celu uniknięcia, a w każdym razie zminimalizowania przypadkowych ofiar wśród osób cywilnych, ranienia osób cywilnych i szkód w obiektach cywilnych.
BROŃ LASEROWA: W dniu 13 października 1995 r. podczas Konferencji Przeglądowej Konwencji o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych z 1980 r., został przyjęty protokół w sprawie laserowych broni oślepiających (Protokół IV), w następstwie legalnego używania innych broni laserowych. W protokole tym zakazano stosowania oślepiających broni laserowych, których jedną z funkcji bojowych jest powodowanie stałej ślepoty organów wzroku osoby nie korzystającej z przyborów optycznych.
MINY PUŁAPKI I PRZECIW PIECHOTNE. Protokół II do Konwencji o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące nadmierne cierpienia lub mające niekontrolowane skutki dotyczy użycia na lądzie min, min-pułapek i innych urządzeń, włącznie z minami ustawionymi w celu uniemożliwienia dostępu do pasów przybrzeżnych, dróg wodnych i rzek, jednakże nie stosuje się go do min przeciw okrętom na morzu lub wodach śródlądowych. Podstawowe definicje zawiera art. 2 tego protokołu, zgodnie z którym:
--"Mina" oznacza dowolny środek wybuchowy umieszczony w ziemi, na lub w pobliżu ziemi albo innej powierzchni i przeznaczony do wybuchu lub odpalenia wskutek obecności, bliskości lub zetknięcia się z nim osoby albo pojazdu, a "zdalnie ustawiona mina" oznacza tak zdefiniowaną minę ustawianą za pomocą działa, rakiety, moździerza lub podobnego środka albo też zrzucaną ze statku powietrznego.
--"Mina-pułapka" oznacza urządzenie lub materiał, który jest przeznaczony, skonstruowany albo przystosowany do zabijania lub ranienia i który działa nieoczekiwanie, gdy człowiek poruszy pozornie nieszkodliwy przedmiot, przybliży się do niego lub wykona pozornie bezpieczną czynność.
--"Inne urządzenia" oznaczają ręcznie umieszczane środki wybuchowe i urządzenia przeznaczone do zabijania, ranienia lub wyrządzania szkód i które są zdalnie lub samoczynnie pobudzane po upływie określonego czasu.
NIEZALEŻNIE OD OKOLICZNOŚCI ZABRONIONE JEST UŻYCIE:
--Min-pułapek w postaci pozornie bezpiecznego przedmiotu przenośnego, który jest specjalnie przeznaczony i skonstruowany do umieszczenia w nim materiału wybuchowego w celu wybuchu przy zbliżeniu się albo poruszaniu, lub
--min-pułapek, które w jakikolwiek sposób są dołączone lub upodobnione:
--do międzynarodowo uznanych ochronnych oznak, znaków lub sygnałów,
--do chorych, rannych lub zwłok,
--do miejsc grzebania lub kremacji albo mogił,
--do urządzeń medycznych, sprzętu medycznego, zasobów medycznych lub transportu sanitarnego,
--do zabawek dziecięcych lub innych przenośnych przedmiotów lub produktów specjalnie przeznaczonych do żywienia, ochrony zdrowia, higieny, ubioru lub nauczania dzieci,
--do żywności lub napojów,
--do wyposażenia lub akcesoriów kuchennych, z wyjątkiem znajdujących się w jednostkach wojskowych, miejscach rozmieszczenia wojsk lub składach wojskowych,
--do przedmiotów o wyraźnie religijnym charakterze,
--do zabytków, dzieł sztuki lub miejsc kultu, które stanowią kulturowe lub duchowe dziedzictwo narodów,
--do zwierząt lub ich szczątków.
Zabronione jest, niezależnie od okoliczności, używanie min-pułapek mających spowodować zbędne ranienia lub nadmiernie cierpienia.
5