ZIEMIE POLSKIE W LATACH 1831-1846

1) Represje po powstaniu listopadowym w Królestwie Polskim

*Klęska powstania listopadowego spowodowała represje wobec jego uczestników:

-władze carskie ogłosiły amnestię, wyłączając z niej Polaków uznanych za inspiratorów i przywódców powstania--->tym , którzy opuścili kraj, wytoczono procesy zaoczne i skazano na karę śmierci; pozostałych zesłano w głąb Rosji (głównie Syberia)

-konfiskata majątków powstańców->przekazanie zdrajcom i rosyjskim urzędnikom (przysłani na miejsce Polaków)-> ok. 10% własności ziemskiej przechodzi w inne ręce

-żołnierzy powstańczej armii karnie wcielano na 10 lat do wojska carskiego (wysyłani w azjatyckie rejony)

-tych, którzy odmawiali wierności carowi -zakatowano

-w głąb Rosji wywieziono grupę 800 dzieci (sierot po żołnierzach)---->poddane rusyfikacji

-władze carskie nałożyły na Królestwo olbrzymią kontrybucję- 22 mln rubli

* Dla Mikołaja I powstanie jest pretekstem do odejścia od liberalnej polityki swojego brata (Aleksandra I):

-konstytucję z 1815 uznaje za nieważną->

1832 - nadaje nową ustawę zasadniczą- Statut Organiczny:

-Królestwo Polskie zostaje włączone do Rosji

-zniesienie odrębnej koronacji cara na króla polskiego- tytuł nadal przysługuje rosyjskim władcom

-znosi sejm i wojsko-instytucje symbolizujące niezależność

-zachowuje odrębny skarb, administrację, prawa oraz urzędowy język polski

---> autonomia zostaje szybko ograniczona przez ogłoszenie stanu wyjątkowego zawieszającego Statut Organiczny : stan ten utrzymuje się z krótkimi przerwami do początku XX wieku

Ustawa zasadnicza jest wydana wyłącznie ze względu na zachodnioeuropejską opinie publiczną

*W rzeczywistości: Władze carskie rozpoczynają unifikowanie Królestwa Polskiego z Rosją:

-wprowadzono rosyjski podział administracyjny na gubernie

-dostosowano polskie prawo do rosyjskiego

-narzucono obowiązujący w Rosji system miar i wag, system monetarny

-zamknięto uniwersytety w Warszawie, w ciągu kilku lat wszystkie gimnazja humanistyczne

-zlikwidowano Towarzystwo Przyjaciół Nauki, ich zbiory wywieziono do Rosji

-wyższe wykształcenie można było zdobyć tylko na uniwersytetach rosyjskich (l. Miejsc ograniczona + rusyfikacja)

-represje dotykające Kościół katolicki: utrudniono kontakty ze Stolicą Apostolską, o obsadzie duchownych decydowali urzędnicy, władze utrudniały budową kościołów i klasztorów; zakony pozbawione prawa do działalności oświatowej

-władze popierają ekspansję Kościoła prawosławnego

-zlikwidowano armię polską; pobór do armii rosyjskiej-> służba 25 lat, rusyfikacja, brutalna dyscyplina

*Władze w Królestwie przejął zdobywca Warszawy- feldmarszałek Iwan Paskiewicz:

-porządku pilnuje 100 tys. armia rosyjska i rozbudowana policja

-władze budują Cytadelę Warszawską- twierdzę, więzienie dla skazańców politycznych --> jako przestroga

--->

Okres rządów Paskiewicza - lata 1831-1856- ze względu na represyjny charakter nazwano nocą paskiewicza

2) Sytuacja Polaków na ziemiach zabranych --->włączonych do Rosji w wyniku zaborów:

*Najcięższe represje:

-na Litwie, Białorusi i Ukrainie nie obowiązywała amnestia

-konfiskowano majątki, skazywano na wieloletnie więzienia w twierdzach lub katorgę (zesłanie na roboty)

-45 tys. polskich rodzin zesłaną w głąb Rosji

-zlikwidowano polskie szkolnictwo, Kościół unicki włączono siłą do prawosławnego; katolicki prześladowany

--->

Władze rosyjskie dążyły do odpolonizowania zabranych ziem.

3) Zabór pruski

*W 1830 zlikwidowany został urząd namiestnika--> w jego miejsce naczelny prezes

To stanowisko objął Eduard Flottwell->okres jego rządów zwany jest nocą flottwellowską:

-powstańców i ich popierających więziono, nakładano kary pieniężne i konfiskowano ich dobra

-rozpoczęto germanizację urzędów, sądów i szkół

-germanizacja polskich rekrutów (3 lata służby)

-kasata polskich zakonów

-akcja osiedlania Niemców w Poznańskiem ]

-przekształcanie systemu prawnego i administracyjnemu na wzór pruski

*Ucisk germanizacyjny zmniejszył się w 1840-->pruski król Fryderyk Wilhelm IV odwołał Flottwella

Odwilż poflottwellowska do 1848 - Wielkopolanie prowadzili legalną działalność polityczną; złagodzono cenzurę i ograniczenia dotyczące języka polskiego w szkołach i urzędach

*Inicjowano legalne przedsięwzięcia gospodarcze, oświatowe, naukowe i kulturalne (chronienie tożsamości narodowej)----> praca organiczna:

-skupienie się na rozwoju gospodarczym i kulturalnym; realizacja nowego powstania wymaga bardziej

sprzyjającego momentu

-->początek w latach 40 XX w., Towarzystwo Przyjaciół Nauki w 18000; ważni są Stanisław Staszic, Hugon Kołłątaj (oświata), Tadeusz Czacki i Adam Czartoryskiego

*w Poznaniu inicjatorami pracy organicznej byli:

-Gustaw Potworowski- w 1835 otworzył w Gostyniu kasyno

-gen. Dezydery Chłapowski- w rolnictwie; wprowadził płodozmian, dbał o szerzenie wiedzy rolniczej

-----> dzięki niemu i mu podobnym rolnictwo w Wielkopolsce było na najwyższym poziomie

*Poznań stolicą cennych inicjatyw:

- w środowisku Polaków przewodził Karol Marcinkowski (mieszczanin i lekarz): popierający projekt Karola Libelta dotyczący powołania Towarzystwa Pomocy Naukowej dla Młodzieży Męskiej (stypendia dla biedniejszej części polskiej młodzieży) ;

założyciel spółki akcyjnej Bazar (aktywizacja gospodarcza Polaków)

- Hipolit Cegielski- symbolizuje wielkopolski sukces gospodarczy, miał fabrykę narzędzi rolniczych

4) Zabór austriacki i Wolne Miasto Kraków

W pozbawionej autonomii Galicji kontynuowano germanizację:

-bezwzględnie karano uczestników polskich ruchów konspiracyjnych

W Wolnym Mieście Kraków:

- ograniczano kompetencje instytucji-Senatu i Izby Reprezentantów

Konwencja o współpracy w 1833 w Munchengratz - podpisana przez Rosję i Austrię, później dołączają Prusy---->zwalczanie polskich dążeń narodowych; w razie wykrycia w Krakowie działań godzących w pożądek wiedeński, wprowadzają tam swoje wojska

2) Emisariusze w kraju

*Wysyłani przez instytucje emigracyjne, aby utrzymać łączność z krajem i inicjować działalność konspiracyjną:

-przemycali na ziemie polskie nielegalną literaturę i pieniądze na działalność niepodległościową

-organizowali siatki spiskowe

-w latach 40. największy wpływ na działalność konspiracyjną w kraju wywarli wysłannicy Towarzystwa Demokratycznego Polskiego oraz obozu Hotelu Lambert

--->wierzono, że szerzenie haseł do walki przyniesie odzew do walki ale ludność była zrezygnowana;

do udziału w spiskach zniechęcały służby policyjne zaborców

* 1 próba wywołania powstania na ziemiach polskich po 1831 podjęta została przez Joachima Lelewela

oraz utworzoną przez niego organizację Zemsta Ludu->

W 1833 małe grupy spiskowców pod dowództwem płk . Józefa Zaliwskiego przedostały się do Królestwa Polskiego, licząc na wywołanie zbrojnego powstania---->policja Rosji i Austrii szybko rozprawiła się z partyzantami,; Zaliwski został osadzony w wiezieniu

* w tej próbie brał też udział Szymon Konarski (emisariusz Młodej Polski z którą współpracował Lelewel)

Po nieudanej akcji zaczął tworzyć na ziemiach zabranych sieć konspiracyjną:

-działalność patriotyczna i oświatowa, propagowanie idei niepodległości

-nawiązywanie kontaktów ze spiskowcami rosyjskimi i ukraińskimi

----> Konarski aresztowany w 1838, tortury i przesłuchania uczestników

*Po upadku tych organizacji, wznawia się działalność Towarzystwa Demokratycznego Polskiego:

-emisariusze dążyli do zorganizowania sieci komitetów spiskowych, prowadzących działalność propagandową

-nie wykluczali walki zbrojnej, odkładali ją na b. sprzyjający cza

-najsprawniej działający komitet: w Poznaniu, na czele stał Karol Libelt

*W Warszawie zostaje założony Związek Narodu Polskiego (związany z TDP)-->działacze: Henryk Kamieński i Edward Dembowski:

-sukces powstania zależy wyłącznie od przyłączenia się całego społeczeństwa

-poglądy antyszlacheckie i socjalistyczne

-Dembowski przygotowywał powstanie w Królestwie, zaplanowane na 1844--->ale zagrożony ucieka do Poznania

--> nawiązuje współpracę z rewolucyjnym Związkiem Plebejuszy (założyciel:Walenty Stefański):

-nawołują do ludowego powstania, zniesienia własności prywatnej, podziału dóbr i prawa do pracy

*Konspiracja a chłopstwo:

-chłopstwo jest nieświadome politycznie, mają słabe poczucie przynależności do narodu polskiego

-w ich środowisku , w Królestwie Polskim, działa ks. Piotr Ściegienny:aby aktywizować chłopów powoływał się na ich autorytety:Kościół i papieża; obiecywał zniesienie pańszczyzny i uwłaszczenie ziem:

W porozumieniu ze Związkiem Narodu Polskiego przygotowywał powstanie (na 1844)--->aresztowany

3) Przygotowanie do powstania w trzech zaborach

*W trzech zaborach: aktywnie działający emisariusze T DP-->przygotowywali ogólnonarodowe powstanie:

-na jego naczelnego wodza wyznaczono Ludwika Mierosławskiego

-działalnością konspiracyjną w kraju kierował Komitet w Poznaniu (Libelt na czele)

-do TDP włączono organizację Dembowskiego i Związek Plebejuszy

--termin wyznaczono na luty 1846; plan: rozbrojenie wojsk zaborców przez zaskoczenie i dzięki przewadze liczebnej;zamiar wyszkolenia w ciągu kilku dni ochotniczej armii powstańczej(plan nierealny) ;

Mierosławski: „kosami zdobędziemy karabiny, karabinami armaty, armatami twierdze”

--w rzeczywistości: ludność polska nie poparła masowo walki (brak idei powstania), bark funduszy na uzbrojenie

*Nie pisku zostali aresztowani przez władze pruskie, w Galicji przez Austriaków

-nieliczne wystąpienia zostały szybko stłumione przez wojska zaborców

4) Powstanie krakowskie (9 dni)

*W Krakowie nie aresztowano spiskowców-> gdyby wybuchło powstanie, byłby to pretekst do likwidacji autonomii Rzeczypospolitej Krakowskiej:

-powstańcy niemal bez walki wyparli oddziały austriackie z miasta

*22 lutego 1846 tworzą Rząd Narodowy - Ludwik Gorzkowski, Jan Tyssowski, Aleksander Grzegorzewski

-rząd ogłasza Manifest do narodu: propagandowy charakter; piszą że powstanie ogarnęło wszystkie ziemie polskie (jest to nieprawda)

*Tyssowski ogłasza się dyktatorem powstania;

sekretarz: Edward Dembowski-> mówił o:uwłaszczeniu chłopów, likwidacji bezrobocia, zniesieniu pańszczyzny (po wygranej)

-próbuje pozyskać dla powstania galicyjskie chłopstwo-> nie udaje się, chłopi wierzą urzędnikom austriackim, którzy powiedzieli im, że szlachta zainicjowała powstanie żeby zwiększyć powinności włościan

->Dembowski organizuje procesję (chciał kontaktu z chłopami), jego manifestacja patriotyczno-religijna natyka się na oddział austriacki

->Austriacy otwierają ogień->śmierć Dembowskiego, Jan Tyssowski oddaje Kraków bez walki;

-powstańcze oddziały składają broń za granicą pruską koniec powstania

5) Rabacja w Galicji

*W 1846 w Galicji sytuacja chłopów była bardzo ciężka:

-nie przeprowadzono uwłaszczeń

-nieurodzaje doprowadzały do skrajnej nędzy

*Za swoje nieszczęścia chłopi obwiniali polską szlachtę -wina jej, i austriackiej agitacji:

-wzywała chłopów do walki z powstańcami (np. w Krakowie)

-w niektórych rejonach (np. Tarnowo) Austriacy zachęcali do atakowania szlachty; płacili chłopom za każdego zabitego lub wziętego do niewoli szlachcica-powstańca

-obiecywali wprowadzenie przez austriackiego cesarza reform korzystnych dla włościan

---> chłopi zyskiwali szansę wyrównania rachunków z właścicielami majątków ziemskich:

dopuszczali się masowych morderstw, niszczyli dwory

-->szlachta musiała chronić siebie i dobytku, zamiast walczyć z zaborcami

To powstanie zwane jest rabacją (raub-rabunek) :

-przywódcą największej grupy chłopów był Jakub Szela

-->po kilku dniach rabacji na wieś skierowano oddziały austriackie, które kijami zmuszały chłopów do powrotu do pańszczyzny

6) Skutki powstania z 1846

*Władze zaborcze zlikwidowały Wolne Miasto Kraków :

- wcieliły je do Austriacki

-urzędy administracyjne obsadzono niemieckimi Austriakami

-w urzędach, szkołach i sądach wprowadzono język niemiecki

*Rabacja galicyjska pokazała, że nienawiść chłopów do szlachty jest większa niż do zaborców:

-emigracyjni konserwatyści zrozumieli potrzebę uwłaszczenia chłopstwa

*Galicyjska szlachta zaczęła uważać, że dalsza walka z zaborcą może się dla niej źle skończyć

*Wzrosła liczba Polaków szukających kontaktu z rządami zaborczymi:

-List szlachcica polskiego do księcia Metternicha - napisany przez margrabiego Aleksandra Wielkopolskiego-> potępia powstanie chłopskie z 1846, oskarża o jego wywołanie rząd austriack

---> Wielkopolski był zwolennikiem ugody z Rosją, która miałaby nadać Królestwu Polskiemu autonomię; głosił potrzebę lojalności wobec zaborców

---