2c. Antologia poezji polsko-łacińskiej 1470-1543, Mikołaj Hussowski, oprac. Monika Zaborska
Mikołaj Hussowski:
- rokował wielkie nadzieje, ale bardzo wcześnie zmarł,
- raczej Hussowczyk, gdyż nie był szlachcicem,
- zostawił po sobie niewielki dorobek, lecz „Pieśń o żubrze” zapewniła mu dużą popularność.
PIEŚŃ O ŻUBRZE:
a. Podstawowe informacje (na podstawie wstępu):
- dzieło powstałe na zlecenie opiekuna Hussowczyka, biskupa płockiego - Erazma Ciołka: *plebejusz z wykształcenia, który sam do wszystkiego doszedł;
* miał mecenasowskie ambicje;
* interesował się sztuką, literaturą;
* zręczny dyplomata, cieszący się zaufaniem Aleksandra Jagiellończyka, a potem Zygmunta
* opiekował się literatami, uczonymi;
* zdobywał przyjaźń papieży.
- Ciołek postanowił ofiarować Leonowi X egzotyczne zwierzę z dalekiej Polski - wypchanego Żubra zlecił Hussowczykowi napisanie poematu na jego temat,
- papież zmarł, nie doczekał prezentu, tak samo szybko zmarł zresztą Erazm,
- pieśń wydana w 1523 r.,
- zadedykowana Bonie, od pięciu lat królowej Polski,
- zupełna odmienność utworu od innych dzieł tego czasu: świeżość, oryginalność, przeciwstawienie się panującym schematom,
- koncentracja poematu tylko na właściwym przedmiocie: jego wygląd, pochodzenie,
- powoływanie się na źródła starożytne, w których brak jednak porównań z bajecznymi Bestami,
- brak „ozdobnego wielosłowia”,
- dzielenie się własnymi doświadczeniami łowieckimi oraz wiedzą własną o żubrze,
- dostrzeganie obyczajów żubrów, szlachetności i piękna ich bytowania rzadkość,
- nieoczekiwane zakończenie - modlitwa do Marii wyraz jego patriotyzmu oraz troski o los Polski i chrześcijaństwa w obliczu niebezpieczeństwa tatarsko-tureckiego,
- przekład Jana Kasprowicza.
b. Treść:
- Poeta pisze, że był świadkiem igrzysk, wyprawianych przez Rzym. Widział tam walczące byki, którym kibicowała masa podnieconych ludzki. Na ich prośbę podmiot zgadza się opowiedzieć o straszliwych zwierzętach zamieszkujących puszczę, o łowach i własnych doświadczeniach.
- Zwrot do czytelnika. Autor tłumaczy, że niechętnie pisze o żubrze, bo wzbudza on w nim trwogę „nienawistny, straszliwy to zwierz”. Mówi, że nie „wyschły mu źródła wyobraźni” i postara się przekazać wszystko jak najdokładniej.
- Opowiada o trudzie pisania: piórze, które go kłuje i jest noszone w kołczanie. Prosi także, aby nie szydzić z jego dzieła, gdyż pociski jego pióra są nasączone trucizną (brak mi koncepcji na zinterpretowanie tego fragmentu..).
- Wygląd żubra:
* najdzikszy spośród zwierzy puszcz litewskich,
* ma ogromne cielsko,
* może pokonać od razu trzech chłopów,
* olbrzymi kark, który jednak w porównaniu z resztą ciała jest niewielki,
* „brodzisko”,
* płomienne ślepia pełne gniewu,
* potworne włosie,
* ciemne umaszczenie: żółć + czerń,
- Wyglądem przypomina kozła rogatego, ale przy dokładnym przyjrzeniu się widać „iże z rodu byk”.
- Starożytni inaczej pisali o żubrze: dopisywali mu wystające z nozdrzy ogromne rogi, ciężkie, olbrzymie wargi,
- Piliniusz wspomina, że żubr wraz z turem przebywał w północnej puszczy. Tur był najstraszniejszy, jednak żubr w wielu aspektach mu dorównywał .
- Autor tęskni za puszczami litewskimi - jednak czasu nie da się cofnąć.
- Hussowczyk nie mógł znaleźć zbyt wiele informacji w starożytnych źródłach na temat żubra. Tylko Paweł - diakon, lombardzki dziejopisarz - wspomina o żubrze, na skórze którego „piętnastu się chłopa pomieści”,
- podmiot obracał w dłoniach żubra, więc wie o czym mowa doświadczenia łowieckie,
- od ojca nauczył się:
* przetrząsać kryjówki,
* poruszać się cicho w lesie, aby nie spłoszyć zwierzęcia,
* przyzwyczajał go do widoku zabitego zwierza,
* pokazywał mu jak giną niedźwiedzie, dziki ( tutaj realistyczny opis śmierci:
„Od strzałów gdy ognistych trzęsie się powietrze,
Przeszyte kulą cielska gdy runą o ziem,
Gdy częśc, bełtami jeźdźców ubita w szalonej,
Nagonce, zlewa ziemię bryzgiem krwawych pian (…),
- Autor prosi, aby przyjąć od niego (nazywa siebie Myśliwcem) ten niezbyt oględny wiersz.
-Żubr:
* groźny dla człowieka, który go zrani,
* strzeże swego życia,
* czujny „Powieki ludzkiej nagłe dostrzeże on drgnięcie”
* samica troskliwie opiekuje się młodymi, chroni je przed każdym niebezpieczeństwem,
* małe żubry są bardzo grzeczne, pojętne, szybko się uczą,
* mało odpoczywa,
* „stworzenie to wytrwałe, żądne wielkich znojów”.
*podczas jesieni parują się, kwitnie między nimi miłość,
*gody rozpoczynają się strasznym rykiem, który zagłusza dosłownie wszystko
*autor nie wie jak długo żyją - pewne źródło mówi o żubrze, który dożył 200 lat,
*nawzajem strzegą swych legowisk,
* władzę sprawują samcy, którzy toczą krwawe boje,
*o zwycięstwie zawsze decyduje śmierć.
- Tu następuje przywołanie wspomnień polowania podmiotu lirycznego. Grupa myśliwych atakuje żubra, kieruje w jego stronę pociski. Jeden z nich przeszywa mu cielsko i strasznie go rozjusza. Żubr planuje zemstę, chce rzucić się na ludzi. Opis jest bardzo realistyczny i dynamiczny.
- Ludzie są schowani za drzewem. Żubr rozpędza się i zamiast w nich uderza właśnie w to drzewo. Niszczy je.
- Końcówka: zwrot do Matki Bożej, modlitwa, prośba o wybaczenie, uniżenie się.
* „I jako ptak bezpióre ochrania pisklęta,
Tak Ty, Dziewico czysta, troszczysz się o lud”.
* prośba o pokój, uchowanie od wojen:
„Tymczasem, byśmy mogli odetchnąć, ty wroga,
Powstrzymaj zażartego, hamuj jego złość.
Niech w jasyr nieszczęsnego tak nie pędzi ludu,
Bezbronnym niech narodom nie narzuca pęt!”
-W ten sposób Hussowczyk daje wyraz swym poglądom politycznym. Dostrzegał on bowiem olbrzymie zagrożenie tureckie.
O ZWYCIĘSTWIE NAJJASNIEJSZEGO WŁADCY I PANA, ZYGMUNTA, Z ŁASKI BOŻEJ KRÓLA POLSKI, WIELKIEGO KSIĘCIA LITWY, RUSI, PRUS itd., PANA I SUKCESORA
- Autor jest chory, ale ma nadzieje, że nie przeszkodzi mu to w napisaniu tej pieśni.
- Dziękczynna pieśń, mająca wygłaszać wdzięczność Zygmuntowi, który „własną ręką od wroga bronił” swój lud.
- Wiadomość o wojnie (ściślej: o tym, że Turkowie planują atak) rozeszła się bardzo szybko i rozsiała popłoch. Nie wszyscy w to wierzyli, jednak w końcu poseł wszystko potwierdził.
- Ogromne przerażenie: za późno na pospolite ruszenie, zgasła nadzieja.
- Król jako jedyny nie zwątpił w moc Boga i swego narodu. Zastanawiał się jakie podjąć działania. W końcu przywołał do siebie rycerzy i piękną mową zmobilizował ich do walki: „Prędko przyśpieszcie biegi! Do walki wzywa wróg!”. Nakazał im unikać bitew i chronić żywność. Resztę polecił „Gromowładnemu”.
- Cały Lwów się jednoczy. Wszyscy stają do walki, nawet magnaci.
- Wrogowie docierają do miasta. Są zaskoczeni ilością obrońców, wstępuje w nich przerażenie i zaczynają się cofać. Po drodze wszystkich zabijają, palą wsie, mordują dzieci. We wszystkich wstępuje zapał do walki z wrogiem: mobilizuje ich widok zabitych bliskich, ich ogromny ból po ich stracie. Są gotowi na wszystko, aby pomóc tym co jeszcze żyją i pomścić tych co zginęli.
* ojciec widzi jak gwałcą jego córkę,
* inny widzi mord dzieci i porwanie małżonki,
- Ludzie wobec tych straszliwych zbrodni złorzeczą Bogu. Nie ufają mu, tracą wiarę.
- Jeden, w szaleństwie woła: „Dziś ciebie o Mahomecie, chcę zamiast Chrystusa czcić!”.
- Rycerze chcą zemsty, a wrogowie uciekają. Nagle, rzeka zablokowała im drogę, a na niebie rozstąpiła się chmura (Boże znaki). Nasi rzucili się na Turków, niczym lwy na bezbronne koźlęta.
- Koniec tej bitwy: krew napastników rozlała się po polach, ich ciała rozrywały psy.
- Podmiot zwraca się do Polaków, aby przemyśleli tę bitwę i podziękowali Bogu za takie, a nie inne jej zakończenie. Bóg wsączył w serca wrogów strach, przerażenie i dlatego chcieli uciekać mimo, że mieli liczebną przewagę.
- Autor wstydzi się tego, że nie zawarł w swej pieśni opisu każdego wspaniałego czynu. Tłumaczy się jednak, że pisał ją tylko jeden dzień i miał niewystarczające informacje, np. o tym ile osób dokładnie poległo.
„W łożu, niemocą złożony, nie mogę pewnych dać wieści,
tylko powtarzam to, co doniesiono mi.
Więc proszę was, czytelnicy, za słowa mnie nie chwytajcie,
Dość, że choroby moc obciąża już mój los.”
5