Antyk
sztuka i architektura - sztuka starożytna grecka i rzymska na długie wieki określiła europejskie kanony piękna. Uznano ją za wzór doskonały - klasyczny. Dlatego terminem „klasycyzm" określa się nie tylko twórczość antyczną, ale i wszystkie późniejsze prądy artystyczne oparte na jej wzorach. Do końca XVIII w trwały kanony piękna wykształcone w kulturze greckiej i rzymskiej
Rzeźba: „Wenus z Milo", „Nike z Samotraki” „Grupa Laokoona”; „Apollo Belwederski" i „Diana”- zachowane rzymskie kopie z II wieku, pierwotne wersje dłuta Leocharesa; „Dyskobol" - Fidiasza
malarstwo: freski pompejańskie; „Kalumnia” i „Narodziny Wenus” Apellesa; niezachowane, ale odtwarzane przez artystów (oba np. przez Botticellego) na podstawie opisów
zastosowanie łuku i sklepienia w architekturze, rzymskie drogi, cement, kanalizacja i wodociągi, łaźnie miejskie z ogrzewaniem podłogowym, publiczne toalety
filozofia
epika: grecka (Homer,VIII w p.n.e.; „Iliada" - wojna trojańska; „Odyseja" - powrót Odyseusza do Itaki); rzymska („Eneida"Wergiliusza; Dante uczynił go przewodnikiem po Piekle i Czyśćcu w swojej „Boskiej Komedii". „Eneida" to epos o wędrówce Eneasza, który uciekł z płonącej troi, a jego misją było założenie Rzymu. Ten bohater uosabia cnoty obywatelskie i poświęcenie dla misji)
liryka: grecka (Safona, Anakreont, Symonides („Przechodniu, powiedz Sparcie, tu leżym jej syny, wierni jej prawom do ostatniej godziny”); rzymska - Horacy
dramat grecki: twórcy - Ajschylos („Błagalnice", „Persowie”); Sofokles („Antygona" i „Król Edyp); Eurypides („Medea" i „Elektra");Arystofanes: („Ptaki”, „Chmury” - komedie)
mitologia grecka - będąca źródłem nieprzerwanie funkcjonujących w kulturze motywów. Mity nie były zwykłymi podaniami, legendami ani baśniami. Tkwiły głęboko w świadomości społeczeństwa, spełniały rolę poznawczą, objaśniającą świat.
obrazują światopogląd i system wartości ludzi antyku
prezentują wzorce postaw, wartości i mądrości ponadczasowe
poruszają problematykę uniwersalną - dotyczącą człowieka wtedy i dziś
są budulcem lub motywem wielu dzieł literatury i sztuki
postacie i sytuacje archetypiczne: rozsądny ojciec - Dedal; skazaniec bez przyszłości - Syzyf; młody marzyciel - Ikar
motywy
bunt/walka z bogiem/bogami (Prometeusz, Herakles)
poświecenie życia dla dobra ludzkości (Prometeusz)
wędrówka, tułaczka - Odyseusz
bezowocna praca - Syzyf
bunt i cierpienie
związki frazeologiczne: nić Ariadny; pięta Achillesa; syzyfowa praca; puszka Pandory
idea igrzysk olimpijskich, która odrodziła się u schyłku XIX wieku za sprawą Pierre'a de Coubertina; Grecy organizowali wiele igrzysk - ale te najbardziej znane odbywały się co cztery lata w Olimpii. Okres między kolejnymi igrzyskami nazywano olimpiadą. Igrzyska greckie miały charakter sakralny (te w Olimpii odbywały się ku czci Zeusa) a w ich czasie ogłaszano pokój
początki medycyny; idea etyki lekarskiej; Hippokratesowi, oprócz nowego podejścia do samego procesu leczenia (uznaje się go za prekursora w stosowaniu higieny i diety jako profilaktyki zdrowotnej) oraz zwalczania przesądów o pochodzeniu chorób, przyznaje się autorstwo przysięgi, składanej przez lekarzy do dziś. W owej przysiędze lekarze obiecują działać na korzyść chorych, wykorzystywać wszystkie swoje umiejętności, by ratować ich zdrowie i życie; zakaz eutanazji, aborcji, nakaz zachowania tajemnicy lekarskiej.
Od Greków przejęliśmy system demokratyczny (demos oznaczało "lud", a krateo - "rządzić"). Demokracja to system, w którym władza należała do obywateli, a najwyższym organem władzy było ich zgromadzenie (praw obywatelskich pozbawione były kobiety, cudzoziemcy i niewolnicy). Systemy polityczne funkcjonujące w starożytnym Rzymie także są obecne, w zmienionej postaci, w czasach współczesnych. Nadal istnieją królestwa (Wielka Brytania, Hiszpania), jedno cesarstwo (Japonia) i liczne republiki. Wciąż obecne są pojęcia polityczne z czasów starożytnych. Wyższa izba polskiego sejmu tak jak w czasach starożytnych nazywa się "senat". Słowo „dyltator" od czasów Sulli i Cezara posiada negatywny wydźwięk (choć w starożytnym Rzymie była to po prostu nazwa urzędu, a nie określenie sposobu sprawowania władzy). U schyłku XVIII w. we Francji wprowadzono system polityczny zwany konsulatem, co było wyraźnym odniesieniem do czasów rzymskich. Rzymski rodowód mają słowa "cesarz" - od Juliusza Cezara.
W prawie cywilnym i karnym odnaleźć można ślady prawa rzymskiego, którego wiele postanowień jest aktualnych do dzisiaj. Zostało spisane w V p.n.e. zostało spisane przez komisję decemwirów tzw. Prawo XII Tablic. Obejmowało zbiór norm prawa cywilnego, karnego, państwowego i sakralnego. Kodeks ten został wyryty na tablicach i wystawiony na Forum Romanum.
Łacina była językiem uniwersalnym średniowiecza. Wraz z greką długo była przedmiotem nauczania szkolnego. Do XX wieku język łaciński był językiem liturgicznym Kościoła katolickiego.Terminologię łacińską lub pochodzenia łacińskiego stosuje się między innymi w medycynie (nazwy chorób), w naukach biologicznych, w teologii i w prawie. Wiele języków europejskich (francuski, włoski , hiszpański czy rumuński) to języki powstałe na bazie języka łacińskiego. Korzystamy z alfabetu łacińskiego i w codziennym życiu używamy powszechnie słów o rodowodzie greckim (np. "delta", "elipsa", :komedia") lub łacińskim (np. „absolwent", " absurd", "cywil")
Chrześcijaństwo
starożytne chrześcijaństwo łączyło w sobie żydowski monoteizm i organizację rzymską oraz surową etykę z kulturą grecką. Dzięki temu po upadku Cesarstwa Rzymskiego ten dorobek kulturowy przetrwał i korzystać mogły z niego inne państwa
Uniwersalizm to doktryna filozoficzno-antropologiczna głosząca hipotetyczną lub rzeczywistą jedność rodzaju ludzkiego; zanim powstała koncepcja uniwersalizmu powszechnie występował partykularyzmu, np. w Grecji czy Izraelu. Grekiem i Żydem można się było wyłącznie urodzić, często obwarowane to było jeszcze warunkiem, iż obydwoje rodzice są członkami plemienia (Ateny, Izrael po reformach rasistowskich Ezdrasza i Nehemiasza); w społecznościach tych bogowie mieli charakter plemienny i nie było możliwe aby Bóg Izraela (Jahwe) był zarazem Bogiem wszystkich ludzi; a nawet aby Grek modlił się do boga poza granicami własnej polis. W takich warunkach niemożliwe jest stworzenie uniwersalistycznej koncepcji człowieka. Każdy obcy jest zarazem innowiercą, poganinem, który nie jest członkiem narodu wybranego (Izrael), jest barbarzyńcą mającym mniejszy mózg i silniejsze mięśnie (Grecja).
Uniwersalizm powstać może zatem wyłącznie we wspólnotach niejednolitych etnicznie i religijnie. Po raz pierwszy w historii Europy narodził się w świecie hellenistycznym, gdy Grecy zmieszali się z ludami od Epiru po Indie. Powstało wtenczas pierwsze w historii przekonanie, że kultura nie ma ekskluzywnego charakteru; Hellenem mógł być każdy, kto posługiwał się zwulgaryzowaną greką, co dawało mu podobne prawa do pełnienia funkcji publicznych lub wojskowych. Równocześnie kultura grecka zmieszała się z miejscowymi kulturami wschodnimi tworząc mieszankę autochtonicznych wierzeń i obyczajów z symboliką grecką. Podobną otwartość na idee uniwersalistyczne znajdujemy u Rzymian co wynikało z faktu, że Rzym nie powstał z organizacji plemiennej, lecz założyli go zbiegowie z różnych plemion. Świadomość tego pochodzenia u Rzymian czyniła ich otwartymi na inne kultury i ludzi. Filozofia uniwersalizmu powstała jednak w Palestynie, a jej wyrazem było nauczanie Chrystusa. Jej szeroką recepcję i szybkość rozpowszechniania się, poza walorami religijnymi, zawdzięczamy także ówczesnej specyficznej sytuacji kulturowo-politycznej. Palestyna była wtenczas poddana silnym wpływom kulturalnym uniwersalistycznego hellenizmu; Jezus urodził się zresztą w zhellenizmowanym otoczeniu, na co wskazuje nadane mu zgreczone imię Jezus zamiast tradycyjnego hebrajskiego Joszua. Zjednoczenie polityczne świata tamtej epoki - dzięki Pax Romana - ułatwiło z kolei podróże apostołów i kontakty pierwszych gmin chrześcijańskich. Biografowie Chrystusa wskazują wprawdzie, że przemawiał On nade wszystko do żydów, ale niektóre fragmenty Ewangelii wyraźnie wskazują na uniwersalistyczne przesłanie (np. przypowieść o Samarytaninie); akcenty te rozwinięte zostały przez pierwszych chrześcijan, szczególnie św. Pawła, gdy okazało się, że naród wybrany odrzucił swojego Mesjasza. Narodziła się wtedy koncepcja „duchowego Izraela”, ponadplemiennego, którego wyrazem jest Kościół powszechny (katolicki). Dzięki działalności Kościoła kolejne 20 stuleci zostało zdominowanych przez uniwersalistyczną wizję świata, choć nie (tzw. judaizujący we wczesnym chrześcijaństwie, partykularyzm narodowy w okresie reformacji, kościoły narodowe, np. prawosławny kościół rosyjski niektóre odmiany nacjonalizmu, rasizm).
uniwersalizm łaciński stanowi kulturową nadbudowę dla nauczania Kościoła i polega na połączeniu trzech elementów: doktryny religijnej Kościoła, doktryny prawnej starożytnego Rzymu i pojęć filozoficznych starożytnej Grecji. Zakres terytorialny występowania tego uniwersalizmu pokrywa się z zakresem występowania katolicyzmu. Uniwersalizm ten swoje apogeum przechodził w późnym średniowieczu, a w okresie wielkich odkryć geograficznych jego zasady rozprzestrzeniły się na Amerykę Łacińską i duże połacie Afryki
to dzięki chrześcijaństwu tradycja antyczna, po upadku Cesarstwa, została zachowana i mogła rozprzestrzenić się po całej Europie, a nawet poza nią - uniwersalizm łaciński stanowi kulturową nadbudowę dla nauczania Kościoła i polega na połączeniu trzech elementów: doktryny religijnej Kościoła, doktryny prawnej starożytnego Rzymu i pojęć filozoficznych starożytnej Grecji. Zakres terytorialny występowania tego uniwersalizmu pokrywa się z zakresem występowania katolicyzmu. Uniwersalizm ten swoje apogeum przechodził w późnym średniowieczu, a w okresie wielkich odkryć geograficznych jego zasady rozprzestrzeniły się na Amerykę Łacińską i duże połacie Afryki
wspólczesne prawo, kodeksy karne czy ogólnie przyjęte zasady moralne za podstawę mają Dekalog