Przemiany gospodarcze i społeczne w Europie XVIII wieku i początki rewolucji przemysłowej w Anglii.

Podr., s. 195 - 200 oprac. RM

1. Rozwój demograficzny Europy w XVIII w. (120 - 190 mln)

- przyczyny wzrostu liczby mieszkańców Europy w XVIII w., np.

▪ postęp w medycynie i profilaktyce zdrowotnej (np. szczepionka przeciw ospie, pomoc medyczna rannym

na polu bitwy, początki publicznej służby zdrowia w okresie wojny siedmioletniej, odcinanie obszarów

epidemii kordonami sanitarnymi,

▪ nowe uprawy - ziemniak

- analiza tabeli: rozwój demograficzny niektórych państw europejskich w XVIII w.

- analiza tabeli: największe miasta Europy w XVIII w.,

- Londyn jako największe miasto świata - pod koniec XVIII w. osiągnęło 1 mln. mieszkańców

2. Przemiany społeczne w miastach w Europie XVIII w.

- migracje ludności ze wsi do miast

• wzrost znaczenia i liczebności burżuazji

• w dużych miastach pojawia się arystokracja (starannie wykształcona, sprawująca mecenat kulturalny, prowadząca salon literaci)

• wzrost liczby robotników najemnych

• zmniejszenie liczby drobnych rzemieślników (ich warsztaty nie potrafiły sprostać konkurencji z fabrykami, które produkowały towar tańszy niż w warsztacie rzemieślniczym)

3. Największe wynalazki i odkrycia naukowe w XVIII w. i w początkach XIX w.

piorunochron (Beniamin Franklin, 1752), szczepionka przeciw ospie (Edward Jenner),

chronometr morski (John Harrison),

skonstruowanie balonu napełnionego ogrzanym powietrzem (bracia Etienne i Joseph Montgolfier, 1783)

Rola piorunochronu, chronometru i kiszonej kapusty w wyprawie morskiej Jamesa Cooka w l. 1772 - 1775

Wynalazki mające zastosowanie w przemyśle, (podr., s. 196 - 197), np.

- maszyna parowa, 1769 r. - James Watt

- mechaniczna przędzarka („przędząca Joasia”), 1765

- maszyna przędzalnicza o napędzie wodnym, Ryszard Arkwright, 1767

- mechaniczny warsztat tkacki (mechaniczne krosno) zastępujący pracę 40 tkaczy ręcznych, 1785 r., Edmund

Cartwright, 1785

Wynalazki w transporcie przyśpieszające rozwój przemysłu:

- statek parowy, 1803 r. Robert Fulton

- parowóz, 1814 r. , George Stephenson

4. Przemiany agrarne w Anglii (podr., s. 195)

• proces grodzeń od schyłku XV w. (łączenie niewielkich działek ziemi w duże majątki rolno - hodowlane, przeważnie pastwiska, przeznaczone do hodowli owiec na masową skalę i wytwarzania wełny)

• powstawanie dużych gospodarstw farmerskich, nastawionych na masową produkcję żywności dla powiększającej się ludności miast

• migracje bezrolnych chłopów ze wsi do miast

5. Początki rewolucji przemysłowej w Anglii

A. Rewolucja przemysłowa - przejście od produkcji manufakturowej do przemysłu

fabrycznego przy jednoczesnym gwałtownym wzroście produkcji (przejście od produkcji

rękodzielniczej do maszynowej);

rewolucji przemysłowej towarzyszyły takie zjawiska jak akumulacja kapitału, industrializacja,

urbanizacja, wzrost znaczenia burżuazji i pojawienie się nowej warstwy społecznej - proletariatu

przemysłowego (tzw. klasy robotniczej)

pierwsza fabryka przędzalnicza stosująca silnik parowy J. Watta powstała w 1784 r.

B. Różnica między manufakturą a fabryką

manufaktura - przedsiębiorstwo stosujące podział pracy w procesie produkcji ręcznej

fabryka - przedsiębiorstwo stosujące podział pracy w procesie produkcji zmechanizowanej,

w fabryce pojawiła się zatem maszyna, której nie było jeszcze w manufakturze

C. Przyczyny rewolucji przemysłowej w Anglii

- 4 warunki ekonomiczne niezbędne do pojawienia się rewolucji przemysłowej:

▪ wynalazki techniczne niezbędne w fabryce (pojawienie się maszyny)

▪ popyt na towary będący skutkiem wzrostu liczby ludności („eksplozji demograficznej”) na danym

obszarze)

▪ „wolna siła robocza” na danym obszarze (czyli potencjalni pracownicy w fabryce - robotnicy) jako skutek

wzrostu liczby ludności

(wniosek - rewolucja przemysłowa w krajach Europy kontynentalnej nastąpi dopiero po zniesieniu poddaństwa

osobistego chłopów, natomiast w Anglii chłopi byli wolni osobiście)

▪ baza surowcowa na danym obszarze (węgiel kamienny, rudy żelaza, wełna, bawełna)

• uwarunkowania ideowe rewolucji przemysłowej w Anglii: etyka kalwińska (purytańska) propagująca kult pracy i przedsiębiorczości (zob. książkę Maxa Webera, Etyka kalwińska i duch kapitalizmu)

• uwarunkowania polityczne rewolucji przemysłowej w Anglii: ustrój polityczny monarchii parlamentarnej, szeroka reprezentacja polityczna burżuazji (właścicieli fabryk) w parlamencie (zrzeszonych często w partii wigów), polityka rządu zgodna z interesem właścicieli fabryk

D. Trzy podstawowe gałęzie przemysłu związane rewolucją przemysłową w Anglii

węglowy, metalurgiczny, włókienniczy - tabela w podr., s. 197

E. Najważniejsze ośrodki rewolucji przemysłowej w Anglii: Manchester, Liverpool, Birmingham,

Glasgow

F. Skutki społeczne rewolucji przemysłowej w Anglii (na przełomie XVIII i XIX w.): - gwałtowny przyrost demograficzny, - migracje ludności ze wsi do miast, - spadek znaczenia starych ośrodków miejskich (tzw. zgniłych miasteczek) na rzecz nowych ośrodków

przemysłu (np. Manchester, Liverpool, Birmingham, Glasgow)

- uprzywilejowana pozycja tzw. „zgniłych miasteczek” (kosztem nowych, wielkich ośrodków

przemysłowych) w ordynacji wyborczej do Izby Gmin (aż do reformy ordynacji wyborczej w 1832 r.)

- wzrost znaczenia burżuazji (właścicieli fabryk) w życiu społecznym i politycznym - ukształtowanie się nowej warstwy społecznej - proletariatu przemysłowego (klasy robotniczej), - wyzysk robotników w fabrykach, pojawienie się antagonizmów między robotnikami a burżuazją (np.

ruch luddystów w latach 1811 - 1813), narodziny socjalizmu w XIX w., - zanik pewnych grup społecznych - drobnych rolników i drobnych rzemieślników,

1

---