Wykład III. Ochrona własności przemysłowej
Cel: Prezentacja sposobów ochrony poszczególnych dóbr niematerialnych zaliczanych do własności przemysłowej, rozróżnienie praw wyłącznych przysługujących do poszczególnych dóbr i zakresu uprawnień z nich wynikających; wskazanie na istotne elementy systemu pozwalającego na uzyskanie i utrzymanie ochrony prawnej w zakresie własności przemysłowej.
III.1. Znaczenie pojęcia własność przemysłowa, prawo własności przemysłowej i źródła prawa własności przemysłowej
III.1.1. Znaczenie pojęcia własność przemysłowa
Własność przemysłowa - pojecie to odnosi się do dóbr niematerialnych, będących rezultatem umysłowej twórczości człowieka, których rola i znaczenie ujawniają się w przemyśle ( są to rozwiązania), a zatem we wszystkich dziedzinach działalności gospodarczej, a także odnosi się do dóbr niematerialnych, które są instrumentem podboju klienteli (są to oznaczenia). Tym samym można wyróżnić dwa rodzaje dóbr składających się na własność przemysłową: rozwiązania i oznaczenia.
Rozwiązania - to dobra niematerialne nadające się do przemysłowego (gospodarczego) stosowania, takie jak wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, topografie układów scalonych -charakteryzujące się nowością i oryginalnością
Oznaczenia ( logo, firma, znaki towarowe, oznaczenia geograficzne) - stanowią pewne wartości polegające na wytworzeniu w świadomości uczestników obrotu pewnych skojarzeń. Dla ich ochrony, nie jest ważna ich nowość czy oryginalność, a funkcja jaką pełnią w komunikowaniu się z klientelą ( tak U. Romińska,(w:) Prawo własności przemysłowej, s. 16-17).
III.1.2. Pojecie prawa własności przemysłowej
Prawo własności przemysłowej w znaczeniu podmiotowym to prawo podmiotowe do dóbr niematerialnych (m.in. wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych i usługowych, nazw handlowych). Pojecie to nie jest do końca jednoznaczne, często do jego zakresu zalicza się także prawa do nowych odmian roślin oraz prawo do informacji o charakterze know-how.
Prawo własności przemysłowej w znaczeniu przedmiotowym to zespół przepisów regulujących powstanie, treść, zmianę , ustanie i ochronę praw podmiotowych do wymienionych wyżej dóbr niematerialnych, w tym także stosunki materialne, procesowe, ustrojowe i organizacyjne związane z ochroną przedmiotów tej własności oraz korzystaniem z tych dóbr, w tym także obrotem nimi.
III. 1.3. Wybrane źródła prawa wyznaczające zakres pojęcia prawa własności przemysłowej w znaczeniu przedmiotowym :
▪ ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. - Prawo własności przemysłowej ( tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.) - ustawa ta reguluje w szczególności stosunki w zakresie wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych, topografii układów scalonych oraz praw do nich przysługujących, których zasięg terytorialny ogranicza się do terytorium RP, a także zadania i organizację Urzędu Patentowego RP
▪ Rozporządzenie Rady (WE) Nr 6/2002 z 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych ( Dz.Urz. WE L 3 z 5.01.2001, s.1) - rozporządzenie reguluje stosunki w zakresie wzorów przemysłowych, zarówno zarejestrowanych jak i niezarejestrowanych, do których prawa są skuteczne na terenie wszystkich krajów UE
▪Rozporządzenie Rady Nr 207/2009/WE z 26 lutego 2009 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (Dz.Urz. WE L 78 z 24.03.2006, s. 12) - rozporządzenie reguluje stosunki w zakresie wspólnotowych znaków towarowych, do których prawa są skuteczne na terenie wszystkich krajów UE
▪ Rozporządzenie Rady (WE)Nr 510/2006/WE z 20 marca 2006 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych ( Dz.Urz. WE L 93 z 31.03.2006, s.12) - rozporządzenie reguluje stosunki związane z rejestracją oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia w rejestrze prowadzonym przez Komisje Europejską.
III.2. Ogólna charakterystyka praw własności przemysłowej
III.2.1. Charakter norm prawa własności przemysłowej
Prawo własności przemysłowej to regulacja prawna normująca stosunki związane z ochrona przedmiotów tej własności, która zakresem swoim obejmuje: stosunki materialne ( prawa i obowiązki stron), stosunki procesowe (procedury administracyjne i sądowe) oraz zagadnienia ustrojowe dotyczące zasad funkcjonowania Urzędu Patentowego i samorządu zawodowego rzeczników patentowych.
Prawo własności przemysłowej w znaczeniu podmiotowym to prawo podmiotowe o charakterze bezwzględnym odnoszące się do dóbr niematerialnych będących rozwiązaniami lub oznaczeniami, z którego wynika dla uprawnionego swoisty monopol prawny w stosunku do danego dobra w zakresie w jakim przepisy prawa to wyznaczają. Monopol wynikający z prawa podmiotowego co od zasady dotyczy korzystania przez uprawnionego we wszystkich obszarach eksploatacji z danego dobra. Naruszenie tego monopolu skutkować może odpowiedzialnością cywilną lub karną naruszyciela.
Prawo to, co wynika z regulacji prawnych, może mieć różne określenia w zależności od tego do jakiego dobra się odnosi: wynalazek jest chroniony poprzez patent; wzór użytkowy chroniony jest przez prawo ochronne, wzór przemysłowy chroniony jest przez prawo z rejestracji, znak towarowy jest chroniony przez prawo ochronne, oznaczenie geograficzne chronione jest przez prawo z rejestracji podobnie jak topografie układów scalonych.
Prawo własności przemysłowej w znaczeniu przedmiotowym to zespół przepisów regulujących powstawanie praw podmiotowych do dóbr niematerialnych, treść praw podmiotowych do dóbr niematerialnych, zmianę praw podmiotowych do dóbr niematerialnych, ustanie praw podmiotowych do dóbr niematerialnych, ochronę praw podmiotowych do dóbr niematerialnych
Normy prawa własności przemysłowej mają charakter zróżnicowany, część z nich należy do norm z zakresu prawa publicznego ( w szczególności są to przepisy administracyjne regulujące zakres działania i organizację Urzędu Patentowego, postępowanie przed tym urzędem, oraz tryb i zasady wnoszenia opłat; jak również przepisy karne regulujące odpowiedzialność za przestępstwa przeciwko prawom własności przemysłowej) , cześć do prawa prywatnego ( zakres i treść praw podmiotowych, obrót tymi prawami, skutki ich naruszeń)
Prawo własności przemysłowej odnosi się do różnych dóbr niematerialnych, tym samym można wyróżnić pewne jego dziedziny: prawo patentowe, prawo znaków towarowych, prawo wzorów przemysłowych czy prawo konkurencji
III.2.2. Powstanie praw własności przemysłowej
Prawa własności przemysłowej w znaczeniu podmiotowym powstają co do zasady nie z mocy prawa lecz na mocy decyzji administracyjnej wydawanej przez Urząd Patentowy RP lub właściwy organ wspólnotowy. Tym samym wyraźnie rozdzielony został moment powstania przedmiotu od zaistnienia prawa, które powinno ten przedmiot chronić. Dodatkowo samo prawo może ale nie musi powstać, gdyż jest to całkowicie uzależnione od woli uprawnionego, który może ale nie musi wnosić do właściwego urzędu o udzielenie ochrony, swoistego monopolu prawnego w odniesieniu do danego dobra niematerialnego.
Część dóbr niematerialnych stanowiących własność przemysłową ( wynalazek, wzór użytkowy, wzór przemysłowy, topografie układów scalonych) podlega ochronie od chwili udzielenia decyzji przez organ publiczny (UP). Natomiast prawo ochronne na znak towarowy powstaje na podstawie decyzji o jego udzieleniu, ale jego skuteczność cofa się w czasie do daty złożenia zgłoszenia. W przypadku oznaczenia geograficznego specyficzna sytuacja polega na tym , że co prawda samo prawo powstaje na podstawie decyzji administracyjnej, ale znacznie wcześniej dochodzi od używania oznaczenia. Najpierw w obrocie handlowym dany towar musi być prze klientów rozpoznawany jako pochodzący z danego terenu i posiadający dzięki temu szczególne właściwości, a dopiero później oznaczenie może zostać zgłoszone do ochrony.
Dla uzyskania pełnej ochrony prawnej dla dóbr stanowiących przedmioty własności przemysłowej wymagane jest dopełnienie następujących czynności:
▪ dokonanie zgłoszenia do właściwego organu ( będzie to w szczególności: Urząd Patentowy RP - w przypadku zgłoszeń krajowych skutecznych w Polsce; Urząd do Spraw Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM) w Alicante w odniesieniu do wspólnotowego znaku towarowego i wspólnotowego wzoru przemysłowego; Europejskiego Urzędu Patentowego w Monachium, w przypadku ubiegania się o patent europejski), tj. złożenie wniosku, w którym wnioskodawca żąda ochrony prawnej dla należących do jego dóbr ( wynalazku, wzoru przemysłowego, znaku towarowego itd.) w postaci udzielenia prawa wyłącznego ;
▪ przeprowadzenia specjalnego postępowania administracyjnego, którego przedmiotem jest prawna weryfikacja wniosku o udzielenie prawa ochronnego ze względu na cechy dobra niematerialnego zgłaszanego do ochrony, innymi słowy ocenia się czy dane dobro spełnia warunki prawem określone, aby taką ochronę uzyskać czy nie, i w zależności od tego badania wydawana jest decyzja o udzieleniu ochrony w postaci prawa wyłącznego lub odmowa jej udzielenia;
▪ wydania przez właściwy organ decyzji w sprawie udzielenia prawa wyłącznego do danego dobra niematerialnego (patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji);
▪ wniesienia przez uprawnionego stosowej opłaty (okresowej) - prawo wyłączne jest udzielane pod warunkiem wniesienia stosownej opłaty za udzielona ochronę, która stanowi swoisty ekwiwalent za możliwość korzystania przez uprawnionego z wynikającej z udzielonego prawa wyłączności prawnej (monopolu), a co za tym idzie i rynkowej;
▪ ujawnienie prawa w stosownym rejestrze: rejestrze patentów, rejestrze wzorów użytkowych, rejestrze wzorów przemysłowych, rejestrze znaków towarowych, rejestrze oznaczeń geograficznych, rejestrze topografii układów scalonych.
.III.2.3. Terytorialne i czasowe ograniczenia ochrony praw własności przemysłowej
Konsekwencją udzielania ochrony na dobra własności przemysłowej jest uzyskanie przez uprawnionego wyłączności prawnej, która bez wątpienia wpływa na jego pozycję konkurencyjną na rynku. Wyłączność tak jednak nie jest nieograniczona. Z istoty swej ochrona dóbr własności przemysłowej podlega ograniczeniu zarówno terytorialnemu , jak i czasowemu.
Terytorialne ograniczenie praw wyłącznych z zakresu własności przemysłowej polega na tym, że decyzje o ich udzieleniu, a tym samym prawa z nich wynikające są skuteczne jedynie na terytorium tego kraju, którego organ wydał daną decyzję. Oznacza to, że decyzje Urzędu Patentowego RP są skuteczne jedynie na terytorium Polski.
Pewien wyjątek stanowią decyzje wydawane przez OHIM w odniesieniu do wspólnotowego znaku towarowego i wspólnotowego wzoru przemysłowego, bowiem decyzje te są one skuteczne na terytoriom całej Unii Europejskiej, bez konieczności ich legalizacji czy notyfikacji w poszczególnych krajach członkowskich.
Ograniczenie czasowe praw wyłącznych z zakresu własności przemysłowej polega na tym, że co do zasady prawa te są ograniczone w czasie ( z wyjątkiem prawa z rejestracji oznaczenia geograficznego oraz prawa ochronnego na znak towarowy - prawa te co do zasady mają ustalony ustawowo czas ochrony - znak towarowy 10 lat - ale w zależności od woli uprawnionego, jeżeli tylko będzie wnosił stosowne opłaty okresowe, okres ochrony może być przedłużany właściwie w nieskończoność): patent trwa 20 lat od daty zgłoszenia (plus ewentualnie dodatkowo do 5 lat na tzw. dodatkowe prawo ochronne), prawa z rejestracji wzorów przemysłowych - rejestracji dokonuje się na okres 5 lat z możliwością przedłużenia do 25 lat od daty dokonania zgłoszenia w UP, prawo ochronne na wzór użytkowy 10 lat od daty dokonania zgłoszenia w UP, prawo z rejestracji topografii układu scalonego - 10 lat od końca roku, w którym topografia lub układ scalony był wprowadzony do obrotu lub w którym dokonano zgłoszenia topografii, w zależności który termin upływa pierwszy lub po 15 latach od jej dokonania i utrwalenia , jeżeli okres ten upływa wcześniej niż okres, na jaki zostało udzielone prawo z rejestracji, a topografia w tym czasie nie była wykorzystywana handlowo.
Ponadto prawa własności przemysłowej mogą ustać przed upływem ustawowego okresu ochrony ze względu na okoliczności ustawowo określone albo poprzez ich wygaśnięcie albo poprzez ich unieważnienie.
III.2.4. Ujawnianie praw własności przemysłowej
Prawa własności przemysłowej, jako prawa podmiotowe bezwzględne, skuteczne erga omnes, muszą być podawane do wiadomości publicznej, aby osoby trzecie znały obszary, których nie mogą naruszać, tak aby nie narazić się sankcje prawne. Tym samym prawa udzielone w drodze decyzji administracyjnej wydanej przez UP podlegają ujawnieniu w specjalnych publicznych rejestrach. Dla dokonywania wpisów o dzielonych prawach wyłącznych tj. patentach, prawach ochronnych i prawach z rejestracji Urząd Patentowy prowadzi rejestry: rejestr patentowy, rejestr wzorów użytkowych, rejestr wzorów przemysłowych, rejestr znaków towarowych, rejestr oznaczeń geograficznych, rejestr topografii układów scalonych.
Rejestry te służą ujawnianiu informacji dotyczących stanu prawnego poszczególnych praw wyłącznych, prowadzone są w formie papierowej lub elektronicznej, a znaczenie ich wiąże się z prawnie zagwarantowanymi skutkami wynikającymi z:
zasady domniemania znajomości wpisów, która oznacza, że nikt nie może zasłaniać się ich nieznajomością;
zasady prawdziwości wpisów, która oznacza, że dane są wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy;
zasady janowości rejestrów ( inaczej zasady powszechnej dostępności), oznaczającej, że każdy może przeglądać treść wpisów, nie ma przy tym obowiązku wykazania interesu prawnego.
Niezależnie od w/w rejestrów UP prowadzi także online pod adresem www.uprp.pl bazy danych dotyczące nie tylko udzielonych praw wyłącznych, ale także dokonanych zgłoszeń przez podmioty zainteresowane uzyskaniem ochrony. Z baz tych może korzystać każdy zainteresowany, tym samym nie można zasłaniać się nieznajomością praw wyłącznych przysługujących innym osobom.
III.3. Normatywne definicje wybranych przedmiotów własności przemysłowej: wynalazek, wzór przemysłowy, znak towarowy i zakres udzielonej im ochrony (zakres przedmiotowy)
III.3.1. Wynalazek - patent
Ustawodawca nie wprowadził normatywnej definicji wynalazku jako takiego, ustawa prawo własności przemysłowej (pwp) wskazuje jedynie, które wynalazki są patentowane, a zatem korzystają ze szczególnej ochrony prawnej. Są to: wynalazki nowe, posiadające poziom wynalazczy i nadające się do przemysłowego stosowania. Patentów nie udziela się na: 1) wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami; nie uważa się za sprzeczne z porządkiem publicznym korzystanie z wynalazku tylko dlatego, że jest zabronione przez prawo; 2) odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt; przepis ten nie ma zastosowania do mikrobiologicznych sposobów hodowli ani do wytworów uzyskiwanych takimi sposobami; 3) sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach; przepis ten nie dotyczy produktów, a w szczególności substancji lub mieszanin stosowanych w diagnostyce lub leczeniu.
Ustawodawca wskazuje ponadto, iż w znaczeniu prawnym wynalazkami nie są: 1) odkrycia, teorie naukowe i metody matematyczne; 2) wytwory o charakterze jedynie estetycznym; 3) plany, zasady i metody dotyczące działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier; 4) wytwory, których niemożliwość wykorzystania może być wykazana w świetle powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki; 5) programy do maszyn cyfrowych; 6) przedstawienia informacji
Ze względu na rodzaj wynalazku chronionego patentem można wyróżnić w szczególności następujące rodzaje patentów: patent na produkt substancje lub mieszaniny ( np. leki), określa się poprzez określenie składników danej substancji z podaniem wartości granicznych, jeżeli związki chemiczne to wzór strukturalny; patent na urządzenie - podaje się cechy konstrukcyjne, usytuowanie poszczególnych części względem siebie; patent na sposób wytwarzania - podanie czynności, operacji, procesów, oraz kolejności i warunków w jakich się odbywają; paten na zastosowanie - nowe zastosowanie produktów już znanych.
Przez uzyskanie patentu nabywa się prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy i zawodowy na całym obszarze RP.
Zakres przedmiotowy patentu wyznaczają zastrzeżenia patentowe.
Ograniczenia patentu, czyli sytuacje w których uprawniony nie może skutecznie przeciwstawić się korzystaniu przez osoby trzecie z dóbr chronionych prawem wyłącznym, to : prawo używacza uprzedniego; wyczerpanie prawa; przywilej komunikacyjny; korzystanie z wynalazku do celów państwowych; stosowanie wynalazku do celów badawczych i doświadczalnych; korzystanie z wynalazku do wykonania czynności wymaganych dla uzyskania rejestracji bądź zezwolenia stanowiących warunek dopuszczenia do obrotu niektórych wytworów (np. leków); wykonanie leku w aptece.
III.3.2. Znak towarowy - prawo ochronne na znak towarowy
Zgodnie z normatywną definicją:
znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów
jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa. Znakiem towarowym może być w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, melodia.
Funkcje znaków towarowych:
funkcja oznaczania pochodzenia (odróżniająca) - funkcja podstawowa polegająca na informowaniu nabywców o pochodzeniu towarów;
funkcja gwarancyjna (jakościowa) - pozwalająca na przekazywaniu informacji o właściwościach czy cechach towaru;
funkcja reklamowa - przejawiająca się w możliwościach wykorzystania znaku towarowego jako środka reklamy, w celu zachcenia potencjalnych nabywców, utrzymania dotychczasowej klienteli i pozyskania nowej.
Nie wszystkie znaki towarowe mogą korzystać ze szczególnej ochrony wynikającej z faktu uzyskania prawa ochronnego poprzez jego rejestrację. Przeszkodę ta stanowią trzy grupy przesłanek:
▪ brak zdolności odróżniającej, to znaczy oznaczenia nie mogą być znakiem towarowym (to jest gdy nie nadają się do graficznego przedstawienia i nie charakteryzują się zdolnością odróżniającą ) lub nie mają dostatecznych znamion odróżniających ( nie nadają się do odróżniania w obrocie towarów, dla których zostały zgłoszone; składają się wyłącznie z elementów mogących służyć w obrocie do wskazania w szczególności rodzaju towaru, jego pochodzenia, jakości, ilości, wartości, przeznaczenia, sposobu wytwarzania, składu, funkcji lub przydatności; weszły do języka potocznego lub są zwyczajowo używane w uczciwych i utrwalonych praktykach handlowych);
▪ zaistnienie bezwzględnych przeszkód rejestracyjnych
nie udziela się praw ochronnych na oznaczenia, które:
- naruszają prawa osobiste lub majątkowe osób trzecich;
- są sprzeczne porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami;
- mogą wprowadzać odbiorców w błąd;
- zostały zgłoszone do UP w złej wierze;
- zawierają nazwę Rzeczypospolitej Polskiej bądź inne narodowe symbole;
- zawierają skróty nazw lub inne symbole obcych państw;
- zawierają urzędowe oznaczenia ;
- stanowią formę uwarunkowaną wyłącznie jego naturą;
- zawierają symbole , których używanie może obrażać.
▪ zaistnienie względnych przeszkód rejestracji, to jest gdy:
- istnieje kolizja znaku z oznaczeniem geograficznym;
- kolizja ze znakiem powszechnie znanym niezarejestrowanym;
- istnieje ryzyko pomyłki do znaków wcześniejszych;
- istnieje wcześniejsze prawo,
- pierwszeństwo zgłoszenia.
Treść prawa ochronnego na znak towarowy: prawo wyłącznego używania znaku towarowego w sposób zarobkowy na całym obszarze RP. Ograniczenia prawa ochronnego na znak towarowy, czyli sytuacje w których uprawniony nie może skutecznie przeciwstawić się korzystaniu przez osoby trzecie z dóbr chronionych prawem wyłącznym, to: wyczerpanie prawa; korzystanie ze znaku przez osoby trzecie; zindywidualizowanie przedsiębiorstwa; prawo używacza.
III.3.3. Wzór przemysłowy - prawo z rejestracji wzoru przemysłowego
Definicja normatywna:
wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Mogą to być w szczególności opakowania, symbole graficzne, kroje pisma typograficznego ( nz wyjątkiem programów komputerowych).
Praw z rejestracji nie udziela się na wzory przemysłowe:
- których wykorzystanie byłoby sprzeczne porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami;
- zawierają nazwę Rzeczypospolitej Polskiej bądź inne narodowe symbole, zawierają skróty nazw lub inne symbole obcych państw lub urzędowe oznaczenia ;
- zawierają elementy będące symbolami, w szczególności o charakterze religijnym, patriotycznym lub kulturowym, których używanie obrażałoby uczucia religijne, patriotyczne lub tradycje narodową.
Treść prawa z rejestracji wzoru przemysłowego: prawo wyłącznego korzystania ze wzoru w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze RP. Ograniczenia prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, czyli sytuacje w których uprawniony nie może skutecznie przeciwstawić się korzystaniu przez osoby trzecie z dóbr chronionych prawem wyłącznym, to korzystanie ze wzoru: do użytku
osobistego lub niezwiązanego z działalnością gospodarczą; w celu doświadczalnym; polegającego na jego odtworzeniu de celów cytowania lub nauczania; w zakresie przywileju komunikacyjnego; prze import części zamiennych i akcesoriów do napraw statków morskich i powietrznych; przez wykonanej na indywidualne zamówienie naprawy związanej z odtworzeniem części składowej.