okoliczności wyłaczające odp karną

0x01 graphic

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną to takie, które powodują, że popełniony czyn przestępny nie pociąga za sobą wymierzenia sprawcy kary.

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną dzielą się na:

1.Okoliczności wyłączające winę

Niepoczytalność
Błąd

Okoliczności wyłączające bezprawność czynu

Obrona konieczna
Stan wyższej konieczności
Rozkaz przełożonego
Zgoda osoby, której dobro zostało naruszone
Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków prawnych
Ryzyko nowatorskie (eksperyment naukowy)
Czynności lecznicze( zabiegi lecznicze)
Ryzyko sportowe

Niepoczytalność:

Art.31§1 i 2 Kodeksu Karnego stanowi, iż nie popełnia przestępstwa ten, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie popełnienia czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa, zdalność rozpoznawania znaczenie czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Niepoczytalność jest to choroba intelektu lub woli. W pierwszym przypadku człowiek nie rozpoznaje znaczenia swoich czynów, nie zdaje sobie sprawy, że są złe i zabronione. Drugi przypadek polega na zniesieniu hamulców moralnych, człowiek dysponuje pełną świadomością nie może kierować swoim postępowaniem, nie może oprzeć się pewnym bodźcom, choć zdaje sobie sprawę, że popełnia czyn zabroniony.

Zakłócenie prawidłowego działania psychiki może występować z różnym natężeniem, od lekkiego upośledzenia aż do całkowitego wyłączenia świadomości i woli. Dlatego obok niepoczytalności wyróżnia się ograniczoną poczytalność.

O ograniczonej poczytalności mówimy wówczas, gdy zdolność człowieka do rozpoznawania znaczenia czynów i kierowanie postępowaniem nie jest całkowicie wyłączona, lecz tylko w znacznym stopniu ograniczona. Ograniczenie poczytalności nie wyłącza odpowiedzialności karnej, jednak sąd biorąc je pod uwagę, może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Przy wymierzaniu kary sprawcy brany jest pod uwagę stan jego psychiki w momencie popełnienia czynu. Nie podlega karze człowiek, który popełnił przestępstwo w stanie niepoczytalności, a sądzony był po wyzdrowieniu.

Art.31§3. Przepisów §1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał lub mógł przewidzieć.

Wynika z tego, iż osoba która np. upiła się, zażyła narkotyk lub środek działający w podobny sposób, przewidując lub mogąc przewidzieć skutki -ponosi pełną odpowiedzialność karną ( nawet, jeśli nie pamięta swoich czynów). Niepoczytalność nie zwalnia od odpowiedzialności karnej, jeżeli została przez sprawcę zawiniona.

Błąd:

Zgodnie z przepisami KK nie popełnia przestępstwa ten, kto dopuszcza się czynu pod wpływem błędu, co do okoliczności stanowiących znamię czynu zabronionego. Wyróżniamy błąd faktyczny i prawny.

Pierwszy wyłącza winę wtedy, gdy nie został przez sprawcę zawiniony. Pod wpływem błędu faktycznego działa mężczyzna, który wychodząc z zakładu fryzjerskiego zabiera z wieszaka kapelusz będąc przekonany, że należy on do niego. Gdy sprawca dopuszcza się czynu zabronionego świadomie, ale w błędnym, usprawiedliwionym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca winę lub bezprawność czynu np., że działa w obronie koniecznej. Jeżeli błąd jest nieusprawiedliwiony sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Działając pod wpływem błędu prawnego sprawca nie wie, że, popełniany czyn jest zabroniony. Błąd ten wyłącza winę, a w rezultacie odpowiedzialność karną, gdy jest usprawiedliwiony. Może to mieć miejsce wówczas, gdy przepisy kraju odwiedzanego przez cudzoziemca różnią się od standardów światowych. W tym przypadku zastosowanie znajdzie łacińska maksyma ignorantia iuris nocet (nieznajomość prawa szkodzi) zgodnie, z którą przepisy obowiązują niezależnie od tego czy są znane zainteresowanym.

Obrona konieczna:

Obrona konieczna to działanie, które zmierza do odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro społeczne lub dobro jednostki. Przedmiotem obrony koniecznej może być każde dobro chronione prawem, własne lub cudze- życie, mienie, zdrowie, dobre imię itd.

Człowiek działając w obronie koniecznej używa takich środków, (bije, powoduje uszkodzenia ciała, a w skrajnych przypadkach nawet zabija), które w normalnych warunkach byłyby przestępstwem i w rezultacie doprowadziłyby do ukarania sprawcy. Obroną konieczną nie jest, więc obrona przed komornikiem, który na podstawie tytułu wykonawczego usiłuje dokonać zajęcia ruchomości, ponieważ działanie to jest zgodne z prawem.

Atak musi być bezpośredni i rzeczywisty. Nasilenie obrony powinno być proporcjonalne do wielkości zagrożenia, nie należy stosować środków niewspółmiernych. Zastosowanie zbyt gwałtownej metody obrony w danej sytuacji to tzw. przekroczenie granic obrony koniecznej. Sprawca odpowiada za swój czyn, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia. KK z 1997 stanowi, iż sąd nie może wymierzyć kary, jeśli nastąpiło przekroczenie granic obrony koniecznej, ale było ono wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.

Stan wyższej konieczności:

Jest to poświęcenie cudzego dobra w celu zapobieżenia bezpośredniemu niebezpieczeństwu, grożącemu jakiemukolwiek dobru społecznemu lub dobru jednostki.

Poświęcenie cudzego dobra jest dopuszczalne wtedy, jeśli niebezpieczeństwa nie można odwrócić w inny sposób. Dobro poświęcone nie może przedstawiać wyższej wartości

niż dobro chronione. Istotą stanu wyższej konieczności jest istnienie niebezpieczeństwa, w skutek czego powstaje konflikt interesów. Działający ma do wyboru zgodzić się na szkodę, albo odwrócić niebezpieczeństwo powodując inna szkodę. Niebezpieczeństwo powodujące powstanie stanu wyższej konieczności może być spowodowane klęskami żywiołowymi, zachowaniem się zwierząt, wypadkiem, zachowaniem się człowieka.

W przypadku przekroczenia granic wyższej konieczności sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia. Na stan wyższej konieczności nie może powoływać się sprawca, który poświęcił takie dobro, nad którym miał obowiązek czuwać, nawet narażając się na niebezpieczeństwo osobiste (np. policjant, strażak)

Rozkaz przełożonego:

Rozkaz ma szczególne znaczenie w wojsku i innych formacjach paramilitarnych takich jak policja, straż graniczna itp., ze względu na obowiązującą tam dyscyplinę.

Polskie prawo karne przyjmuje koncepcję umiarkowanego posłuszeństwa. Żołnierz dopuszczający się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu nie popełnia przestępstwa, chyba, że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo. Żołnierz, który zdaje sobie sprawę z tego, że rozkazano mu popełnić czyn zabroniony, powinien odmówić wykonania takiego rozkazu w przeciwnym razie naraża się na odpowiedzialność karną.

Polecenie musi być służbowe nie tylko, co do formy, ale również merytorycznie musi ono dotyczyć spraw służbowych. Urzędnicy państwowi nie są związani dyscypliną podobną do wojskowej, w razie popełnienia przestępstwa na polecenie przełożonego ponoszą odpowiedzialność karną na normalnych zasadach.

Zgoda osoby, której dobro zostało naruszone:

Zgoda pokrzywdzonego jest okolicznością wyłączającą bezprawność czynu jedynie w odniesieniu do przestępstw, które skierowane są przeciwko interesom jednostki, nie zaś przeciwko interesom społecznym. Jeżeli czyn jednocześnie zagraża interesom jednostkowym i społecznym, wówczas zgoda osoby zainteresowanej nie może wyłączyć karalności.

Zgoda jest prawnie skuteczna, jeśli spełnia określone warunki:

Swobodne dysponowanie może dotyczyć takich dóbr jak: wolność, nietykalność cielesna, mienie, swoje bezpieczeństwo. Ten zakres dotyczy osób dorosłych.

Dobrowolności nie ma, jeżeli dysponuje dobrem osoba niepoczytalna albo dziecko niemogące rozpoznać znaczenia zgody. Nie ma też dobrowolnej zgody, jeżeli udzielający jej nie uświadamia sobie w pełni, na co się godzi. Zgoda musi istnieć w chwili czynu.

Zgoda pokrzywdzonego nie wyłącza odpowiedzialności karnej przy takich przestępstwach jak zabójstwo, uszkodzenie ciała itp. Obcięcie człowiekowi palca za jego zgodą jest przestępstwem. Życie i całość ciała nie są dobrami, którymi człowiek ma prawo dysponować w sposób nieograniczony.

Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków prawnych:

Nie jest bezprawne działanie osób, które dopuszczają się czynów, w innych warunkach zabronionych realizując obowiązek urzędowy lub zawodowy.

Karze nie podlega osoba, która wykonuje swoje obowiązki zawodowe, czyli np. policjant, który stosuje siłę w celu zatrzymania i doprowadzenia przestępcy do komisariatu.

W wielu przypadkach wykonywanie określonego zawodu daje prawo do działań normalnie zabronionych. Zranienie człowieka jest karane, ale nie popełnia przestępstwa lekarz, który dokonuje amputacji kończyn, otwiera jamę brzuszną w czasie operacji itp.

Ryzyko nowatorskie (eksperyment naukowy):

Doświadczenia, próby, eksperymenty z jednej strony służą postępowi, z drugiej kryją określone zagrożenia i zawierają ryzyko niebezpieczeństwa dla zdrowia a nawet życia ludzkiego. Interes społeczny wymaga nie tylko ciągłego rozwoju, ale też poszanowania życia i zdrowia człowieka oraz innych interesów jednostki i zbiorowych.

Wszystkie nowości, które wielokrotnie badane są w laboratoriach kiedyś i tak muszą oderwać się od ziemi( np. samoloty) i zostać podane człowiekowi (np. nowe leki).

Nie popełnia przestępstwa, kto podejmuje decyzję o przeprowadzeniu eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego. Eksperyment wymaga udzielenia uczestnikowi wyczerpujących informacji i jego zgody na udział, którą może wycofać w każdym etapie eksperymentu.

Czynności lecznicze( zabiegi lecznicze):

Czynności lecznicze rozumiane są szeroko i obejmują wszelką działalność mającą na celu leczenie chorego, a wiec diagnostykę, terapie i profilaktykę. Spośród czynności leczniczych najistotniejsze znaczenie w aspekcie interesującym prawo karne maja zabiegi lecznicze, a zwłaszcza zabiegi operacyjne, które wiążą się z głęboką ingerencja w organizm
ludzki oraz ryzykiem śmierci, uszkodzeń ciała lub innego uszczerbku na zdrowiu.

Podstawowymi warunkami legalności zabiegów są:

Zgoda pacjenta poddanego zabiegowi, wykonanie zabiegu w celu leczniczym, wykonanie zabiegu zgodnie ze wskazaniami wiedzy i sztuki lekarskiej i wykonanie zabiegu przez osobę uprawniona

Nie popełnia przestępstwa, kto podejmuje decyzje o przeprowadzeniu zabiegu w celu ratowania ludzkiego życia. W przypadku zagrożenia życia lekarz zobowiązany jest zasięgnąć opinii drugiego lekarza; gdy jest to niemożliwe, może dokonać zabiegu sam, czyniąc o
tym wzmiankę w karcie operacyjnej

Ryzyko sportowe:

Uprawianie niektórych sportów łączy się z naruszeniem nietykalności cielesnej zawodnika. Gdy w czasie uprawiania sportu następują nieszczęśliwe wypadki w postaci uszkodzeń ciała lub śmierci zawodników albo kibiców, wyłączenie przestępności czynu ma miejsce tylko wtedy, gdy skutki te zostały spowodowane w ramach tzw. ryzyka sportowego.

Kodeks karny nie reguluje, bowiem wyłączenia odpowiedzialność w sprawach związanych ze sportem. Ryzyko sportowe należy, więc do tzw. kontratypów pozaustawowych.

Do powołania się na ryzyko sportowe niezbędne jest jednak spełnienie pewnych określonych warunków.

1. Dyscyplina sportu musi być legalna. Dopuszczalność dyscypliny regulują, przepisy tzw. prawa sportowego.
2. Zawody muszą być przeprowadzone zgodnie z regułami ostrożności określonymi przez te przepisy.
3. Działanie uczestników ma cel sportowy (a nie np. przestępny czy związanym z chęcią zemsty).
4. Udział uczestników musi być dobrowolny (nie jest możliwe spełnienie tego warunku w przypadku ćwiczeń sportowych w wojsku, które należą do obowiązkowego programu szkolenia).

W przypadku, gdy nie zostaną spełnione powyższe warunki, ich sprawca będzie odpowiadał zgodnie z przepisami kodeksu karnego; uczestnik zawodów za skutki naruszenia „reguł gry”, zaś organizator zawodów może odpowiadać za nie zapewnienie bezpieczeństwa widzów.