Spis treści

Prawo wyznaniowe - wykłady

• Wykład nr 1 - 22. X. 2010r.

Prof. Krzysztof Warchałowski

Egzamin:

Przedostanie zajęcia (21 stycznia)

Pisemny, 3 pytania, opisowe

1. Definicje prawa wyznaniowego i prawa kanonicznego.

Prawo kanoniczne - źródłem prawa kanonicznego jest kościół, prawo kanoniczne jest to prawo wewnętrzne kościoła katolickiego;

Prawo wyznaniowe - źródłem prawa wyznaniowego jest Państwo, zespół norm wydanych przez Państwo na ścieżce legislacyjnej właściwej dla tworzenia prawa w państwie;

Prawo wyznaniowe to zespół norm wydanych przez Państwo regulujących zjawisko religijności w Państwie.

Prawo wyznaniowe to cześć państwowego systemu prawnego, która reguluje prawa i obowiązki jednostki ze względu na wyznanie oraz określa zasady tworzenia i ramy działania kościołów i związków wyznaniowych.

2. Rys historyczny:

Konstytucja z 1952 roku mówiła, ze każdy obywatel ma prawo do wolności religii i sumienia, ale nie było to skonkretyzowane w aktach normatywnych.

17 maja 1989 roku wydano pakiet trzech ustaw:

• Ustawa o gwarancjach sumienia i wyznania w RP.

• Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego.

• Ustawa o ubezpieczeniu społecznym osób duchownych.

2 kwietnia 1997 roku zmiana konstytucji - zawierającej przepisy dot. prawa wyznaniowego

1998 roku podpisanie konkordatu

15 listopad 1998 roku - nowelizacja KRO, Ustawy o aktach stanu cywilnego - dzień w którym zamknął się spójny system regulacji wyznaniowych

Podręcznik:

• Krókowski

3. Źródła prawa wyznaniowego:

• Brak kodeksu - nie możliwe jest istnienie takiego zbioru ponieważ prawo wyznaniowe ma charakter interdyscyplinarny (Konstytucja, konkordat, ustawy dot. poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych oraz wybiórczo z KRO, ustawy o aktach stanu cywilnego)

• Wykład nr 2 - 29.X.2010r.

ŹRÓDŁA PRAWA

1. Źródła prawa (FONTES IURIS):

• W znaczeniu materialnym - wszystkie czynniki i okoliczności, które przyczyniają się do powstania norm prawnych o określonej treści

• W znaczeniu formalnym - jest to zhierarchizowany zespół aktów prawnych zawierających odnośne normy i przepisy

2. Hierarchia aktów prawnych (wg. Konstytucji):

1. Konstytucja

• Najwyższy akt prawa stanowionego w Polsce

• Art. 53 Konstytucji RP - gwarancja wolności religijnej w znaczeniu indywidualnym; podmiotem jest tu osoba fizyczna, osoba ludzka;

• Art. 25 Konstytucji RP - gwarancje wolności religijnej w znaczeniu instytucjonalnym; podmiotem są kościoły i związki wyznaniowe; określa relacje miedzy Państwem a kościołami i związkami wyznaniowymi; reguluje relacje Państwo - Kościół;

• Art. 48 - prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z posiadanymi przekonaniami;

• Art. 85 ust. 3 - artykuł dający możliwość zwolnienia z zasadniczej służby wojskowej ze względu na przekonania;

• Preambuła Konstytucji odnosi się do Boga;

2. Ratyfikowane umowy międzynarodowe:

• Możemy podzielić na:

• Umowy wielostronne (multilateralne) możemy podzielić na:

• Uniwersalne - dotyczą całej społeczności międzynarodowej, stroną mogą być wszystkie państwa czy podmioty globu; najczęściej powstają pod auspicjami ONZ; Międzynarodowe Prawo Ochrony Praw Człowieka i Konwencje dotyczące ochrony praw człowieka np. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich, Politycznych i kulturalnych z 16 grudnia 1966 r. z Nowego Jorku (art. 18 dot. prawa wolności sumienia, myśli i religii - prawo do wolności religijnej), Polska ratyfikowała tę Konwencję w roku 1977;

• Regionalne - 3 systemy ochrony praw człowieka:

• System Rady Europy - Europejska Konwencja o Ochronie Praw człowieka i podstawowych wolności z 4 listopada 1950r. Rzym art. 9 prawo do wolności myśli, sumienia, religii;

• System KBWE/OBWE

• System Unii Europejskiej

• Umowy bilateralne (dwustronne) - Konkordat zawarty miedzy Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską 28 lipca 1993 roku. (ratyfikowany 23 lutego 1998 roku); umowy dobrosąsiedzkie między Polską a krajami ościennymi np. z Litwą;

• Ustawy:

• Ustawy dotyczące wszystkich kościołów i związków wyznaniowych np. Ustawa z 17 maja 1989r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania w RP

• Ustawy dotyczące poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych np. Ustawa o statucie KUL.

• Ustawy indywidulane, regulujące status poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych:

• Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego

• Ustawa o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Autokefaliczny = samorządny)

• Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko Augsburskiego

• Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko Reformowanego

• Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Chrześcijan Baptystów

• Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko Metodystycznego

• Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Zielonoświątkowego

• Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego

• Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego Mariawitów

• Ustawa o stosunku Państwa do Starokatolickiego Kościoła Mariawitów

• Ustawa o stosunku Państwa do Gmin Wyznaniowych Żydowskich

• Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Polskokatolickiego (Narodowego)

• Ustawa o stosunku Państwa do Karaimskiego Związku Religijnego (odłam judaizmu)

• Ustawa o stosunku Państwa do Wschodniego Kościoła Staro Obrzędowego

• Ustawa o stosunku Państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego

• Rozporządzenia

• akt wykonawczy do ustawy

• rozporządzenia wydaje: Prezydent, Prezes Rady Ministrów, Rada Ministrów, poszczególni ministrowie, KRRiT, kierownicy poszczególnych komitetów organizowanych w ramach RM;

• rozporządzenie może być wydane tylko jeżeli ustawa to przewiduje i tylko w takim zakresie w jakim ustawa przewiduje

• Ustawa o systemie oświaty z 7 września 1991 roku- gwarantuje nauczanie religii w szkołach publicznych

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej do tej ustawy o sposobach nauczania religii z 14 września 1992 roku

5. Akty prawa miejscowego

• wydawane przez organy samorządowe

3. Pomocnicze źródła prawa:

1. Doktryna

• nauka

• przyczynia się do rozwoju prawa, jego interpretacji

• nie stanowi źródła prawa jako takiego

2. Zwyczaj

• Definicja zwyczaju - jednakowy sposób postepowania w takich samych lub podobnych sytuacjach

• Co wpłynęło na to, że zwyczaj przestał być źródłem prawa?

• Tempo obrotu prawnego

• Zwyczaj nie jest źródłem prawa polskiego, wykaz źródeł prawa polskiego jest zamknięty, zwyczaju tam nie ma

3. Orzecznictwo

• Nie jest źródłem prawa

• Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu - skargi z art. 9 Konstytucji RP:

• Skarga z roku 1992 roku gdy religia została wprowadzona do szkól publicznych, skarga Czesława J.; skarżący dał wybór swoim córkom czy chcą chodzić na religie czy nie; jedna chciała, druga nie. Czy druk państwowy może zawierać informację dotyczącą wyznania? - skarga została odrzucona

• W 1994 roku na okładce WPROST ukazała się ikona Matki Boskiej Częstochowskiej w maskach gazowych (ilustrująca artykuł dotyczący Huty Bieruta, która emitowała zbyt dużo toksyn) - skarga została odrzucona, ze względu na wolność ekspresji;

• Nauczanie religii w szkołach publicznych, szkoły mają zagwarantować opcjonalnie nauczanie etyki - sprawa aktualna;

• Wykład nr 3 - 5.XI.2010r.

1. Stosunek prawa państwowego do prawa wewnętrznego kościołów i związków wyznaniowych

1. Teoria pozaprawnej natury norm prawa wewnętrznego kościołów i zw. wyznaniowych

• Jej twórcą jest Marsyliusz z Padwy

• Teoria wpisuje się w koncepcje pozytywizmu prawniczego

• Jedynym źródłem prawa jest państwo, jeżeli w Państwie znajdują się jakiekolwiek inne treści normatywne lecz nie pochodzące od państwa prawem nie są.

2. Koncepcja ciągłości prawnej

• Twórcami tej koncepcji był zespół prawników włoskich

• Przedłużeniem prawa państwowego są normy wydawane przez kościoły i związki wyznaniowe

3. Koncepcja natury statutowej (w Polsce)

• Jej twórcą był włoski prawnik Francesko Scatudo

• Prawo wewnętrzne kościołów i związków wyznaniowych ma taką samą wartość jak prawo statutowe innych organizacji społecznych;

4. Teoria recepcji norm prawa wewnętrznego kościołów i zwz wyznaniowych do państwowego systemu prawnego. (w Polsce)

• Rozwinęła się w oparciu o zawierane umowy konkordatowe

• Na podstawie tych umów niektóre normy prawa wyznaniowego są recypowane do prawa krajowego.

• Wykład nr 3 - 19.XI.2010r.

• ZASADY KONSTYTUCYJNE

Wolność religijna w wymiarze indywidualnym i instytucjonalnym

1. Prawo do wolności religijnej w zakresie indywidualnym:

1. Zakres podmiotowy, indywidualny:

• Podmiot: osoba fizyczna

• Art. 53 Konstytucji z 1997r. - zakres podmiotowy indywidualny: każdemu (każdy człowiek, osoba fizyczna, nie tylko obywatel) zapewnia się wolność sumienia i religii, wolność religijną (lex generalis); dodatkowo specyficzny podmiot jakim są rodzice w zakresie wychowania dzieci zgodnie z posiadanymi przekonaniami (lex specialis); podmiotem praw są rodzice, a nie rodzina! Rodzina to nie podmiot, a stan do którego ma prawo osoba fizyczna; - koncepcja naturalistyczna, personalistyczna;

• Konstytucja PRL z 1952 r. każdy obywatel (obywatelstwo to szczególną relacja miedzy jednostką a Państwem) ma prawo do wolności sumienia i wyznania;

• Zupełnie inna postawa aksjologiczna, w PRL państwo było źródłem prawa, bo byłeś jego obywatelem - koncepcja pozytywizmu prawniczego

• Źródłem prawa jest godność osoby ludzkiej, z faktu, że urodziłeś się człowiekiem posiadasz równą, niezbywalną godność osoby ludzkiej. - PRAWA CZŁOWIEKA

2. Prawo podmiotowe (pewien uporządkowany zespół uprawnień)

• Uprawnienia pozytywne (do) - art. 53 ust. 2

• Posiadania i zmiany swoich przekonań

• Posiadania według potrzeby miejsc kultu i świątyń

• Otrzymania posługi religijnej w miejscu, gdzie się znajduję - umocowanie do duszpasterstwa specjalnego np. w więzieniach, zakładach opieki społecznej, służby zdrowia, resocjalizacyjne

• Uzewnętrzniania (manifestowania) swoich przekonań (indywidualnie, wspólnie, prywatnie, publicznie (miejsce publiczne to miejsce do którego ma dostęp bliżej nieokreślona liczba osób))

• Sprawowanie kultu (czynnik aktywny)

• Modlitwa

• Praktykowanie - w znaczeniu ścisłym, bezpośrednio odnosi się do postaw światopoglądowych; uczestniczenie w świętach, procesjach; nie każda czynność motywowana pobudkami religijnymi jest praktykowaniem;

• Uczestniczenie w obrzędach (czynnik bierny)

• Nauczanie

• Ad intra - do wewnątrz, nauczanie religii w szkole, w celu pogłębienia swojego światopoglądu

• Ad extra - działalność misyjna (prozelityzm), próba przekonania kogoś do swojego światopoglądu; sięga nawet do krytyki przekonań innych religii, o ile jest to racjonalne i konstruktywne;

• Uprawnienia negatywne (od)

• Wolność od zmuszania przez organy publiczne kogokolwiek do ujawniania swoich przekonań

• Wolność od przymusu w zakresie uczestniczenia w praktykach religijnych

• Ograniczenia

• Ograniczeniu podlega jedynie prawo do uzewnętrzniania swoich przekona jako jeden z elementów prawa do wolności religijnej!

• Prawo do wolności religii nie podlega ograniczeniu!

• Warunki ograniczenia prawa do uzewnętrznienia swoich przekonań:

• Ograniczenie musi być przewidziane w ustawie.

• Musi być dokonane w celu ochrony przynajmniej jednego z dóbr zbiorowych (katalog)

• Bezpieczeństwo państwa - gdy zagrożone jest bezpieczeństwo Państwa nie można uchylić się od odbycia służby wojskowej ze względu na własne poglądy; normalnie można;

• Porządek publiczny - władze publiczne mogą zażądać, żeby np. procesja szła określonymi drogami, w określonych miejscach;

• Zdrowie - np. świadkowie Jehowy mają zakaz transfuzji krwi, gdyby ze względu na ratowanie zdrowia lekarz publiczny złamał ten zakaz ograniczenie wyznaje się uzasadnione;

• Moralność - moralny to inaczej ludzki, zapodmiotowiony w człowieku, człowiek jako ośrodek decyzyjny; moralność w sensie społecznym to zespół niepisanych zasad, które są powszechnie społecznie akceptowalne; np. ustąpienie miejsca w zatłoczonym tramwaju starszej osobie;

• Prawa i wolności innych osób;

• Wykład nr 4 - 26.XI.2010r.

• ZASADY KONSTYTUCYJNE c.d.

• Art. 25 - wolność religijna w znaczeniu instytucjonalnym

• Relacje Państwo - kościół (związki wyznaniowe)

1. Zasada równouprawnienia:

• Kościoły i związki wyznaniowe są równouprawnione, a wynika to z:

• Równej godności wszystkich osób (art. 30 Konstytucji RP)

• Równość wszystkich ludzi wobec prawa

• Pluralizmu religijnego społeczeństwa demokratycznego

• Równouprawnienie nie jest równoznaczne z równością! Kościoły są równouprawnione ale nie są równe pod względem socjologicznym, ekonomicznym (chodzi tu o stan faktyczny) czy innych czynników intencjonalnych;

2. Zasada bezstronności Państwa w sprawach światopoglądowych

• Bezstronność - wcześniej był używany termin neutralność światopoglądowa Państwa; termin neutralność historycznie ma wymiar podwójny; możemy mówić o:

• neutralności zamkniętej - polega na tym, że Państwo eliminuje wszelkie przejawy życia religijnego ze sfery publicznej, sprywatyzowanie religii; np. Francja;

• otwartej - państwo nie utożsamia się z żadnym ze związków wyznaniowych, nie jest kompetentne w zakresie jakiejkolwiek doktryny religijnej, jednak ma pewne pozytywne obowiązki względem swych obywateli ze względu na wyznanie; związki wyznaniowe mogą aktywnie uczestniczyć w życiu publicznym, kierując postulaty pod adresem władz publicznych, zwłaszcza te o charakterze etycznym;

• Wykład nr 5 - 03.XII.2010r.

KONKORDAT

1. Konkordat ogólnie:

• Definicje:

• Instrument prawny, przy pomocy którego państwo i kościół regulują interesujące ich sprawy - robocza definicja

• Umowa międzynarodowa zawarta miedzy dwiema suwerennymi stronami, z których jedną jest stolica apostolska, a drugą państwo - definicja formalna, rozbudowana umowa to dotyczy gwarancji wolności religii w wymiarze indywidualnym, której podmiotem jest os. Fizyczna oraz w wymiarze instytucjonalnym, której podmiotem jest kościół katolicki;

• Pochodzi od łacińskiego terminu concordare - zgadzać się;

• Akt zgody

• I konkordat - 1122 r. w Wormacji, Kalikst II i Henryk V - walka o inwestyturę

• Różne określenie przez wieki, np. pax, concordata, pactum, modus vivendi, obecnie konkordat, konwencja;

2. Stolica Apostolska

• Papież jako biskup Rzymu oraz wspomagające go urzędy, dykasteria kurii rzymskiej

• To nie to samo co Watykan

• Stato della citta del Vaticano - miasto państwa watykańskiego -traktaty luterańskie, by zapewnić papieżowi niezależność jako głowie kościoła; posiada atrybuty typowe dla państwa, terytorium, ludność i władzę. Jest monarchią konstytucyjną;

• Watykan ma własne radio, paszporty dyplomatyczne, oznakowanie dyplomu, ma armię w postaci gwardii szwajcarskiej, centralny bank watykański; posiada też własne nieruchomości, prawa właścicielskie dla terytorium Watykanu np. Rezydencja w Castle Gandolfo;

• Stolica Apostolska nie ma swojego przedstawiciela przy ONZ, ma tylko obserwatorów;

• Państwo - ale nie tylko części składowe państw federacyjnych, jeśli posiadają przynajmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnej w zakresie prawa międzynarodowego publicznego, posiadają autonomię w zakresie zewnętrznym, np. Republika Federalna Niemeic

• Wykład nr 6 - 10.XII.2010r.

KONKORDAT W POLSCE

1. Konkordat w Polsce - wiadomości ogólne

• 28 lipca 1993 roku - podpisany miedzy Stolicą Apostolską a RP

• Ratyfikowany 23 lutego 1998 roku, towarzyszyła temu dyskusja polityczna, społeczna

• 25 kwietnia 1998 roku - wszedł w życie

• 15 listopada 1998 r. - praktyczne wejście w życie konkordatu (nowelizacja KRO, Ustawy o aktach stanu cywilnego, wprowadzono drugą równorzędną w prawie cywilnym wyznaniową formę małżeństwa);

• Podpisano w Warszawie,

• Ze strony Stolicy Apostolskiej - nuncjusz apostolski w Polsce - arcybp. Józef Kowalczyk,

• ze strony RP - Minister Spraw Zagranicznych - prof. Krzysztof Skubiszewski, za rządów premier Hanny Suchockiej (dziś jest nadzwyczajnym ambasadorem RP przy Stolicy Apostolskiej)

• Co wprowadzał nowego konkordat?

• Małżeństwo konkordatowe - możliwość uzyskania skutków cywilnych przez małżeństwo zawarte zgodnie z prawem wewnętrznym danego kościoła, związku wyznaniowego;

• Możliwość nauczania religii w przedszkolach

• Możliwość dofinansowania z budżetu państwa Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie (dziś jest to Uniwersytet Papieski im Jana Pawła II w Krakowie) na takiej samej zasadzie jak KUL

3. Małżeństwo konkordatowe

• Art. 10 Konkordatu

• Korzysta z tej możliwości 12 kościołów i związków wyznaniowych, które mają ustawę o stosunku państwa do kościołów po 1989 r.

• Nie korzystają przedwojenne;

• Etapy:

• Nupturienci najpierw udają się do USC właściwego ze względu na miejsce zamieszkania jednej bądź drugiej ze stron

• W USC strony otrzymują 3 dwustronne jednobrzmiące egzemplarze dokumentów

• Jedna strona wypełniana jest przez USC - dane jakie nazwiska będą nosiły strony i dzieci zrodzone z tego małżeństwa po zawarciu związku małżeńskiego, stwierdzenie, że między stronami nie ma przeszkód wynikających z prawa polskiego (7 przeszkód małżeńskich z KRO)

• w przypadku odmowy wydania USC w ciągu 14 dni musi odesłać decyzje odmowną;

• zainteresowany może się odwołać w ciągu 14 dni do sądu rejonowego;

• postanowienie sądu w tej sprawie jest wiążące dla USC;

• ważność tych 3 dokumentów - wynosi 3 m-ce;

• Strony udają się następnie do właściwego kościoła/związku wyznaniowego

• Strony muszą wyrazić oświadczenie woli na piśmie, że chcą aby zawarte przez nich związek wywierał skutki cywilnoprawne;

• Oświadczenie woli powinno być złożone w bezpośredniej bliskości po złożeniu oświadczeń woli o wstąpieni w związek małżeński (po ślubie, strony podpisują dokumenty w którym jest zawarte oświadczenie woli, na wszystkich 3 egzemplarzach);

• 1 egzemplarz jest archiwizowany przez właściwy kościół/ związek wyznaniowy

• 1 egzemplarz otrzymują małżonkowie

• 1 egzemplarz powinien być przesłany przez kościół do właściwego USC

• Jeżeli związek jest zawierany w sobotę, to kościół ma 5 dni roboczych na przesłanie tego dokumentu do właściwego USC (urząd właściwy, to USC gminy na której znajduje się dany kościół); do piątku do wieczora powinien być przesłany;

Strona 11 z 11

PRAWO WYZNANIOWE

PRAWO KANONICZNE

PRAWO KONKORDATOWE

---