HISTORIA KULTURY POLSKIEJ W XIX wieku, WYKŁAD II, 14.10.11

Wielkie odkrycia, podróże, dokonania – Bethoven, Hegel się rodzą.

Mapa intensywności zmian i zdarzeń – nowy pierwiastek, odkrycia, które pokazują, że świat jest zbudowany inaczej, niż do tej pory się to wszystkim wydawało. Świat odkryty na nowo, dostrzeżony.

1781 rok – Kant ogłasza dzieło, które jest fundamentem nowego systemu filozoficznego.

1794/5 – Fichter ogłasza zręby teorii wiedzy. Dzieło, które będzie rewidowane i rozszerzane.

1799 rok – pojawia się Mowy o religii Fryderyka Schleiermachera.

Odkrycie elektryczności.

Schelling - Człowiek – ma dar świadomości/ samoświadomości, nie jest skończony, jest ostotą nieustannie stająca się. Sztuka – podlega temu samemu prawu nie jest przestrzenią form zamkniętych, lecz form, które się stają, są w nieustanym poruszeniu. Dzieło sztuki – analogiczne do żywych organizmów, ale mają wyższość – są stworzone w sposób świadomy, akt demiurgiczny, twórca zyskuje miejsce demiurga. Nie ma niezawodnej ścieżki poznania. Trudno też powiedzieć, jakie są kryteria posiadania tego daru, bycia iluminowanym. Romantycy bardzo intensywnie tego poszukiwali. Są co najmniej dwa typy istnienia podatne na iluminacje i natchnienie. Dziecko romantyków – byt graniczny, istota zwrócona do wewnątrz, do świata, z którego przyszło. Mocna figura obdarzona w sposób naturalny mocą intuicyjnego poznania.

Maurycy Mochnacki – w dziele z 1830 roku – o literaturze polskiej w wieku XIX-tym, stawia pytanie, co należy rozumieć przez literaturę. Poświecił do Mochnacki literaturze. Czerpał z koncepcji Schellinga i Schillera. Czym była w tym ujęciu natura – natura myśląca/ mówiąca, żywy, poruszający się organizm.

Czytanie w naturalnych znakach ziemi staje się w tej koncepcji odmianą astrologii. Stąd romantyczne uwielbienie górnictwa, mineralnictwa. Novalis pisze – wy górnicy jesteście niejako astrologami ziemi.

Novalis – z zawodu był inżynierem.

Człowiek wewnętrzny / człowiek zewnętrzny – muszą ze sobą współistnieć.

Kopalnia/ zejście do podziemi, kamień, minerał, który żyje życiem własnym i drzewo, jako źródło poznania. Stary mit, ale przepowiedziany zupełnie na nowo. Drzewo życia – drzewo poznania jest znane, oczywiście.

Romantyczne widzenie natury:

Koncepcja powinowactw. Oddźwięk. Koncepcja powinowactw. Wszystko w naturze jest połączone uczuciem. Cudowny łańcuch, który spaja człowieka z naturą. Mickiewicz – przyrodzenie złotego łańcucha natury, który łączy wszystkie istnienia. Przeświadczenie o łączności między światem natury a kultury – można tego szukać u wszystkich polskich romantyków, tak naprawdę. Najwybitniejsze dzieło, które najlepiej się czyta przez koncepcję powinowactwa jest Maria Antoniego Malczewskiego.

Krajobraz melancholii, bezkresu, bez granic, bez punktów zwrotnych, świat bohaterów Marii – nie ma granic a ni punktów zwrotnych. Nieprzekraczalność własnej kondycji. U Malczewskiego to jest chyba najwyraźniejszy w literaturze polskiej utwór. Fatalizm losów i życia wszystkich postaci i bohaterów tej powieści. Nie ma innej determinanty prócz świata natury. Ludzie, którzy są przedłużeniami natury. Pozostają w harmonii ze światem natury, jest to harmonia molowa, ciemna, która ciąży ku ziemi, nie wzlatuje w duchowe i jasne przestrzenie, ale jest to harmonia absolutna.

Mochnacki – postać paralelna do Novalisa na gruncie polskim – uznał Marię za najważniejsza powieść tego wieku.

Ważną inspiracją dla wszystkich romantyków – twórczość Hoffmana. Związek między barwami/ zapachami / dźwiękami.

W romantyczności mamy fenomen słyszenia sercem. Świat niewidzialny podlega doznaniu zmysłowemu. Świat niewidzialny daje się widzieć, ale nie oczyma. Idea corespondence w ideowym sensie była zwrócona przeciwko widzeniu zewnętrznemu i absolutyzacji oka zewnętrznego, zjawisk widzianych fizycznie, jako te, które s powierzchowne. Romantyczne, współczujące widzenie wszechświata – łączy wszystkie zmysły i narzędzia poznania. Słowo poezji – bezpośredni głos natury.

Fascynacja naturą, której poznanie gwarantuje poznanie człowieka.

Rozum – sztuczny, martwy, konwencjonalny. Po jednej stronie – poezja, słowo, które samo się uwalnia, nie jest efektem złożonego procesu twórczego, ten, który mówi słowem poetyckim jest tylko przekaźnikiem, po drugiej stronie – rozum, życie nieprawdziwe, form, przeciwstawiane mistycznemu życiu. Zwrot ku ludowi, typowi kultury natchnionej, iluminowanej, natchnionej.

Novalis

Droga poetyckiego wtajemniczenia. Nie jest to droga rzemieślniczych wprawek, ale natchnienie nie przechodzi na każdego. Wszystko się toczy między różnymi przestrzeniami. Zmysłowej, ziemskiej. Rozbudowana przestrzeń marzenia, snu, okazja do wejścia do świata podziemnego.

Świat przed narodzinami poezji – pogrążony w ciemności.

Pieśń młodego atlantyckiego barda, który śpiewa o wszechwładzy natury.

Odkrycie orientu, jako przestrzeni wzorcotwórczej, odżywczej. Novalis uwązał Orient za właściwą ojczyznę kultury.

Henryk von Ofterdingen – powieść.

Księga ziemi/ ostatecznego poznania jest napisana w języku naturalnym. Henryk jest urodzonym poetą, naturalnym. Rozmaite przypadki jednoczyły się, by go formować.

Doświadczenie krajobrazu, przebywania w naturze, jako doświadczenie wewnętrznej fantazji. Tylko krajobraz jawi się Henrykowi i wielu innym postaciom, jako wewnętrzna fantazja. Granica między wnętrzem a zewnętrzem – zostaje zniesiona. Ta granica między mną a tym, co na zewnątrz, zostaje całkowicie zniesiona.

Kwinetesensjonana idea poezji romantycznej. Rozum/ poznanie są istotne, nie należy ich odrzucać, a rozwijać. Zapał bez rozumu – nieużyteczny i groźny.

Flaubert pyta, 70 lat później – dlaczego istnieje związek między słowem trafnym, a muzykalnym, dlaczego dochodzi się do pisania wiersza? Zewnętrzna forma – treść po prostu.