HISTORIA POLSKI ŚREDNIOWIECZE ŹRÓDŁA

I. T: Kronika Galla Anonima.

1. Życiorys:

• Imię autora:

• Przydomek Gallus nadany przez Marcina Kromera (w Jego posiadaniu znajdował się 1 z ocalałych rękopisów Kroniki – Kodeks Heilsberski), miał na myśli Francuza (teoria wysnuta z przedmów do kolejnych 3 ksiąg),

• Pierwszy wydawca Kroniki Gotfryd Lengnich mając do dyspozycji Kodeks Heilsberski – wzmianka autora o Gallu- jako imię autora i połączył je z określeniem wspomnianym przez Długosza Martins Gallicus – nieporozumienie,
  
  
  

• Hipotezy o pochodzeniu Galla:

1. Polak:
   Nie: ze wstępu do księgi 3 wnioskujemy że autor nie był Polakiem- był obcym pielgrzymem, prawdopodobnie mnichem, a Jego klasztor leżał poza granicami K.Pol.,

2. Czech i Niemiec:
   Nie: ze względu na krytyczne nastawienie do nich,

3. Rusin:

Nie: gdyby był Rusinem, tekst Kroniki byłby napisany w j.słowiańskim,

4. Węgier:
   Tak: znajomość historii węgierskiej, duża znajomość terenów południowo-zachodniego pogranicza, wspomina o kilku miejscowościach na terenie Węgier np.Klasztor św.Idziego w Somogyvar, Stara Buda,
   Gall nazywa Bolesława „księciem północy”- żył raczej na południe od Polski,
   Nie: kultura łacińska na Węgrzech nie była na tyle wykształcona (skąd u Galla znajomośc łaciny?), Gall zapisuje węgierską nazwę grodu w Budavar jak człowiek pochodzenia romańskiego, pomija znaczne kraje słowiańskie leżące w pobliżu Węgier (np.Słowenia, Bułgaria),

S prawa kultu św.Idziego:
jest to wielokrotny motyw , powtarza się szczególnie w ks.I.,
Gall czcił św.Idziego, opactwo benedyktyńskie na Węgrzech istniało od 1091 r., klasztor ten został zaludniony kolonią zakonną z najsłynniejszego miejsca kultu św.Idziego – St.Gilles (teoria prowansalsko-węgierska),
Prawdopodobnie: St Gilles Somogyvar Polska

5. Francuz:
   Tak: szczegóły o St.Gilles, St Gilles jako najsłynniejsze miejsce kultu św.Idziego, tereny środkowej Francji (Orlean, Tours)- stamtąd pochodził Hildebert z Lavardin mający z Gallem wiele wspólnych cech pisarskich (Gall-uczniem Hilderberta?),

6. Włoch:
   Tak: Gall kładzie nacisk na krainy i prowincje cesarstwa bizantyńskiego (np.Epir, Dalmacja), które graniczyły z Wenecją- czyli z Włochami Północnymi, wymienienie po kolei miejscowości zgodnie z biegnącym tam lądowym szlakiem handlowym Konstantynopol-Wenecja, użycie formuły dokumentowej Humillime devotionic obsequium- Gall używa jej w liście do przełożonego klasztoru w St.Gilles, takiej samej formuły używa północnowłoski pisarz Piotr Damiani,
   Nie: z Prowansji mógł udać się na Węgry przez północne Włochy,
   
   
   

KRONIKA:

• Czas spisania:

• Przedmowa do ks.I.- Gall zwraca się do ówczesnego episkopatu polskiego:
  abp.gnieźnieńskiego Marcina, bskp.: Szymona Plockiego, Pawła Poznańskiego, Maura Krakowskiego, Żyrosława Wroclawskiego - datowana na lata 1112-1118,

• Wojewoda Skarbmir- podany przez Galla w I i w II księdze – pochwały raczej nie były pisane po 1117 r. (bunt przeciwko B.K. w 1117 r.),

• K

  1112 – 1116 r.- prawdopodobne daty powstawania Kroniki

  ronikarz wspomina o królu węgierskim Kolomanie jako o żyjącym (Koloman węgierski zmarł 3 lutego 1116 r.),
  
  
  

• Schemat:

Schyłek 11 wieku i początek 12 wieku – znany głównie z Kroniki Galla Anonima

• Wszystkie księgi rozpoczynają się listem,

• Podział Kroniki na 3 księgi,
  
  
  

• KSIĘGA I:

• Poświęcona jest przodkom Bolesława Krzywoustego,

• Rozpoczyna się od wierszowanej relacji o cudownych narodzinach bohatera,

• KSIĘGA II:

• Opowiada szczegółowe dzieje 23 lat (tj.1086-1109 r.),

• Przedstawienie młodych lat Bolesława Krzywoustego, aż do chwili wygnania swojego brata- Zbigniewa i zostaje niepodzielnym władcą,

• Koniec księgi II – zapowiedź księgi III,

• KSIĘGA III:

• Wypełnia 4 lata (tj. 1109-1113 r.),
  
  
  

• Posiada wierszowane wstawki do poszczególnych ksiąg (pełniących funkcję przedmowy autorskiej),

• Posiada przemowy osób działających (wypadają po 3 na każdą księgę),

• Kronika ma charakter moralistyczny,

• Jest dziełem nieskończonym,
  
  
  

II. T: Kronika Wincentego Kadłubka.

1.Życiorys:

• Urodził się po roku 1150 lub w 1160 r.,

• Urodził się we wsi Kargów koło Opatowa,

• Był synem komesa Stefana,

• Imię Wincenty: prawdopodobnie Stefan uczestniczył w orszaku palatyna Piotra Włostowica (ok.1154 r.), który wyprawił się po relikwie św.Wincentego do Magdeburga, by potem przekazać je opactwu benedyktyńskiemu w Olbinie,
  Bliski kontakt Stefana z wyżej wym.opactwem – ochrzczenie syna imieniem Wincenty,

• Przydomek Kadłubek: ma 3 teorie w jaki sposób mógł powstać:

1. Ojciec Wincentego nosił to imię, syna zwano więc prawidłowo Kadłubowcem,

2. Ojciec nosił inne imię i przydano mu przezwisko Kadłubek (od dłubać), które potem przeszło na syna,

3. Przydomek pochodzi od nazwy miejscowej, którą źle zrozumiano jako patronimik,

• Wykształcenie:

• Początkowo uczył się w Stopnicy,

• Później w Krakowie (w szkole katedralnej),

• Prawdopodobnie studiował za granicą (świadczy o tym styl pisanej przez Niego Kroniki)
  - elementy wiedzy o prawie rzymskim – mógł studiować w Bolonii,
  - wg Oswalda Balzera – wiedza literacka, filozoficzna i prawnicza Kadłubka – paryskie studium generale,
  - po raz pierwszy tytuł magistra- dokument Kazimierza Sprawiedliwego z 1189 r.,

• Potem powrócił do kraju (przed 1189 r.)- praca w kancelarii książęcej Kazimierza Sprawiedliwego,

• Wincenty otrzymał 2krotne polecenie spisania Kroniki od Kazimierza Sprawiedliwego:

• Zlecenie spisania Kroniki otrzymał w 1190 r.,

• Kazimierz przedstawiony jako władca przystojny, dobry etc.-idealizacja – być może finansował on pobyt Kadłubka za granicą, stąd Jego wyidealizowany portret w Kronice,

• Mimo śmierci K.S. Wincenty kontynuował swoje dzieło aż do 1202 r.,
  
  
  
  
  

• Kariera duchowa:

• Po śmierci bskp. Pełki, dzięki wstawiennictwu abp.gnieźnieńskiego Henryka Kietlicza, w 1207 r. objął biskupstwo krakowskie (urząd ten sprawował 10 lat),

• Był zwolennikiem obozu dążącego do reformy Kościoła Polskiego,

• 1215 r.- W.Kadłubek wraz z częścią episkopatu polskiego wziął udział w soborze Laterańskim IV,

• Jesień1217 r./początek 1218 r. – W.Kadłubek przeniósł się do opactwa w Jędrzejowie, przyjął Go tam opat Teoderyk

• Wincenty nadał 2 wsie: Czerniaków i Gojców pod Opatowem opactwu cystersów w Sulejowie,

• W 1217 r. imię bskp.krakowskiego widnieje na dokumencie Leszka Białego dla Bożogrobców w Miechowie. Ks. Leszek mówi tu o Kadłubku jako o ojcu chrzestnym,

2.Schemat Kroniki:

• Jak twierdzi sam Kadłubek Kronika powstała z inspiracji ks.Kazimierza Sprawiedliwego,

• Opisuje dzieje od czasów pradawnych do 1202 r.,

• Kronika składa się z 4 ksiąg:

• KSIĘGA I:

• Okres najdawniejszy do pojawienia się Piastów,

• Opiera się na wątkach podaniowych (cykl podań krakowskich i wielkopolskich-gnieźnieńskich),
  
  
  

• KSIĘGA II:

• Od założenia państwa do konfliktu Bolesława ze Zbigniewem,

• Bazując na Kronice Galla (do 1113 r.) + pewne uzupełnienia,
  
  
  

• KSIĘGA III:

• Rozbicie dzielnicowe,

• Doprowadzona do 1173 r.,

• W.Kadłubek korzystał z tradycji ustnej, znajomość polskich roczników i dokumentów,
  
  
  

• KSIĘGA IV:

• Czasy współczesne Wincentemu Kadłubkowi,

• Od początku panowania w Krakowie Mieszka III Starego,

• Własne obserwacje kronikarza,
  
  
  

• Niezwykły kunszt literacki,

• Prawdopodobnie znajomość dzieł historycznych,

• Styl Kroniki: poważny, wzbogacony wstawkami poetyckimi, metaforami

• Średnia wiarygodność Kroniki Kadłubka:

• Przenosi na nasz grunt inne wydarzenia historyczne,

• Kronika Wincentego przyćmiła Galla, 17-18 w. odnalezienie Kroniki Galla,

• Datacja Kroniki:

Nie jest precyzyjnie ustalona

• Wg niektórych: spisana w końcu 12 w.,

• Wg niektórych- w Jędrzejowie (tj. po 1218 r.),

• Wg niektórych w 2 etapach:
  I część (ks. od 1 do 3)- schyłek 12 w.,

II część- pierwsze dziesięciolecie 12 wieku lub w klasztorze jędrzejowskim,

III. T: Jan z Czarnkowa.

1.Życiorys:

• Urodził się między 1305-1320 r.,

• Był synem Bogumiła wójta czarnkowskiego szlacheckiego pochodzenia,

• Wykształcenie:

• Nie wiemy nic o Jego studiach,

• W źródłach określany jako „biegły w prawie”,

• Kariera:

• Ok. 1352 r. uzyskał pierwsze beneficja kościelne,

• Został kanclerzem biskupim,

• 1355 r.- został wikariuszem generalnym,

• Od 1356 r.- był kanonikiem poznańskim,

• Był pełnomocnikiem biskupa poznańskiego Jana Doliwy i biskupa wrocławskiego Macieja z Gołańczy,

• 1366/1367 r.- urząd podkanclerzego u Kazimierza Wielkiego,

• Był kanonikiem kruszwickim, archidiakonem gnieźnieńskim,

• Śmierć Kazimierza Wielkiego- załamanie dobrze zapowiadającej się kariery,

• Po koronacji Ludwika Węgierskiego (1370/1371 r.)- włamał się do grobu ostatniego Piasta aby wykraść insygnia grobowe – oskarżony o profanację grobu królewskiego, w swojej Kronice zaznaczył jako rezultat oszczerczych pomówień swoich wrogów: Zawiszy z Kurozwęk, Mikołaja z Kórnika,

Wydanie wyroku na Jana 10 czerwca 1372 r.- Jan nie stawił się w sądzie:

• Utracenie urzędu podkanclerzego na rzecz Zawiszy,

• Konfiskata dóbr i banicja,

• Zmarł w 1387 roku w Gnieźnie,
  
  
  

• Kronika:

• Powstała pod koniec życia autora,

• Pierwszy pamiętnik w literaturze polskiej,

• Obejmuje okres: 1370-1384,

• Zawiera fakty, których autor był świadkiem,

• Sympatie polityczne,

• Kazimierz Wielki- ideałem władcy,

• Czasy L.Węgierskiego – chaos,

• Pisana po łacinie,

IV. T: Kronika Wielkopolska.

1.Domniemani autorzy Kroniki Wielkopolskiej:

• Boguchwał II:

• Biskup poznański z lat 1242-1253r.,

• Zapiska z 1249 r.- zanotował swój proroczy sen, w którym zakonnik miał Mu przepowiedzieć wypełnienie się losów Polski w ciągu najbliższych 25 lat,

• Ta sama zapiska znajduje się w Roczniku kapituły poznańskiej (Boguchwał uchodził też za autora odpowiedniej części Rocznika),

• Rozdziały późniejsze nie są autorstwa Boguchwała,
  
  
  

• Godzisław zwany Baszkiem:

• Kustosz poznańskiej katedry, dobrze znany z lat 1268-1273, czyli do czasu do którego dporowadzona jest Kronika i Rocznik,

• Uznany za drugiego lub jedynego autora Kroniki,

• Problem: brak śladu po Baszku w 1295 r., kiedy zapisano w Kronice „Przemysła dziś panującego króla”
  próbowano wyjaśnić tą sprawę na 2 sposoby:
  1. Być może w prologu chodziło o Przemysła I, zmarłego w 1257 r.,on był księciem- pomyłka autora?-raczej niemożliwa,

2. Być może Baszko dożył koronacji Przemysła II, sceptyczne jest to by Baszko dożył tej koronacji, ale jest to prawdopodobne,

• Jan z Czarnkowa:

• Nie mógł być autorem Kroniki, ponieważ zmarł w 1387 r., a Kronika ciągnie się aż po 1395 rok,

• Język łaciński i sposób opowiadania odróżniają się znacznie od Kroniki Jana z Czarnkowa (jednolity jest podział na małe rozdziały zaopatrzone w tytuły – mogło to oznaczać że autor wzorował się tylko na swoim poprzedniku),
  
  
  

• Proboszcz santocki:

• Autora Kroniki próbowano wyprowadzić z rozdziału 158 (zagarnięcie przez Brandenburczyków dóbr proboszcza przy Kościele św. Andrzeja w Santoku po śmierci Przemysła II, oraz o tym że biskupi poznańscy Domarad i Jan nie zdołali odzyskać tych dóbr),

• Wg Stanisława Kętrzyńskiego- probosz santocki,

• Santok w 1365-1370 przejściowo znajdował się w rękach polskich,

• Teza ta nie jest udokumentowana dostatecznie,

• Być może chodziło o innego proboszcza santockiego-Tylona,

2.Schemat Kroniki:

• Zawiera wiele spornych problemów, wywołujących dyskusje,

• Lata: Kronika obejmuje okres dziejów Polskich od „czasów bajecznych” aż po 1271/1273 r.,

• Schemat:

• Początek: podwójny wstęp,

• Koniec: urwany, zawikłany (powtórzony i rozwinięty o 2 lata w Roczniku Kapituły Poznańskiej),

• Rozpoczyna się prologiem:
  - autor zapowiada przedstawienie dziejów Polski ze szczególnym uwzględnieniem czynów wojennych książąt wielkopolskich,
  - długie objaśnienie nazwy Polaków-Lechitów,

• Kronika podzielona jest w rękopisach na 161 rozdziałów:
  - I część: do roku 1202 (streszczenie Kroniki Mistrza Wincentego),
  - II część: pisana systemem rocznikarskim (każdy rozdział zaczyna się od podania roku),

• Źródła z jakich korzystał kronikarz: Mistrz Wincenty Kadłubek, Annales Polonorum, sam kronikarz wspomina o przejrzeniu najrozmaitszych pism przechowywanych przy różnych Kościołach, Żywoty świętych (Żywot większy św. Stanisława Wincentego z Kielc),

3.Sprawa Bolesława Zapomnianego:

• B olesław Zapomniany w Kronice Wielkopolskiej:
  
  Mieszko II + Rycheza

1.Bolesław 2. Kazimierz
Zapomniany: Sprawiedliwy
- zły władca,
- prawdop. zamordowany,
- był królem,

• Gall Anonim „Kronika”:

• Brak informacji nt. Bolesława Zapomnianego,

• Wg historyków wczesnośredniowiecznych istniał Bolesław Zapomniany
  
  
  Mieszko II
  
  Bolesław Kazimierz
  Zapomniany Sprawiedliwy
  - z nałożnicy, - z Rychezy,

• Mistrz Wincenty Kadłubek (2 wersje):

• Powtórzenie Galla,

• Z 2 żony- męski potomek NN syn (być może Bolesław Zapomniany),
  
  
  

• Jan Długosz:

• D wóch Bolesławów: rok 1019, rok 1033,
  
  Rycheza + Mieszko II
  
  Bolesław Kazimierz Bolesław
  Starszy Sprawiedl. Młodszy

• Hipoteza:

Mieszko I

Bolesław Chrobry

Otton Mieszko II Bezprym- może uchodzić za Bolesława Zapomnianego

Kazimierz O.

V. T: Kronika Jana Długosza.

1.Życiorys:

• Urodził się w 1415 r. w Brzeźnicy w rodzinie szlacheckiej,

• Był kanonikiem krakowskim i historykiem,

• Wykształcenie i kariera:

• Szkoła parafialna w Nowym Mieście Korczynie,

• Uniwersytet Krakowski w latach: 1428-1431 – nie zdobył żadnego stopnia naukowego,

• W wieku 16 lat dostał się na dwór biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego, z czasem stał się sekretarzem, potem kanclerzem i najbliższym powiernikiem biskupa,

• Liczne podróże zagraniczne podejmowane w sprawach Oleśnickiego,

• Spisywanie dziejów Polski rozpoczął za namową Oleśnickiego w 1455 r.,

• Popadł w ostry konflikt z królem Kazimierzem – banicja Długosza po śmierci biskupa,

• Król chciał mieć za biskupa krakowskiego prałata Jana Gruszczyńskiego, kapituła krakowska wybrała bratanka Oleśnickiego- Jakuba Sienieńskiego (król wysłał apelację do Rzymu, a zwolenników Jakuba obłożył banicją i konfiskatą dóbr) – najgorszy czas w życiu Długosza,

• W 1463 r.- wrócili do łask króla,

• Włożył duży wkład w zawarcie pokoju Toruńskiego – dzięki temu król oddał na wychownie furę swoich dzieci (Długosz: wychowawca i nauczyciel dzieci króla),

• Patriota (Jego ojciec walczył z krzyżakami pod Grunwaldem): duma narodowa,

• W Kronice czasem fałszuje fakty,

• Wpływy łacińskich pisarzy (szczególnie Liwiusza),

• Od 1436 r.- był kanonikiem krakowskim,

• Święcenia kapłańskie zdobył w wieku 25 lat w 1440 roku,

• Zmarł 19 maja 1480 roku,

• Oprócz Kroniki napisał wiele innych dzieł (np. księga uposażeń biskupa krakowskiego),