Kara śmierci – za, czy przeciw

Szkoła kształci w sposób horyzontalny w zakresie szeroko rozumianych nauk społecznych. Program nauczania, jak i dobór metod dydaktycznych, służą wykształceniu otwartych humanistów, rozumiejących rzeczywistość społeczną, gospodarczą i publiczną.

Przyjmując, że przyświecają mi idee humanistyczne, to z istoty humanizmu nie mogę być za karą śmierci. Przywołując Terencjusza człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce – szacunek do człowieka, jego godność i wolność – również. Przyjmując, że jestem w trakcie stawania się humanistą, wiem, że zmiany społeczne są różne. Nie wszystkie zjawiska są pozytywne. Problemy ubóstwa, uzależnień i rozwarstwiania się społeczeństwa nie są dla mnie usprawiedliwieniem dokonywania przestępstw, ale nie można udawać, że nie przyjmuje się do wiadomości faktu, iż niektórzy ludzie nie potrafią radzić sobie z frustracją, poczuciem winy, czy innymi uczuciami w sposób powszechnie przyjęty w danym społeczeństwie.

Przyjmując poglądy egzystencjalne uznałabym, że albo Boga nie ma w ogóle albo nie interesuje się tym, co robię, więc ja nie mogę poddawać się instynktom. Bo jestem odpowiedzialna za siebie. A moje czyny oddziałują na drugich. Ale jeśli Boga nie ma, to i normy przyjęte są kwestią umowy społecznej. Z którą mogę się nie zgodzić, bo jest mi narzucona przez ogół, większość.

Iustitia in suo cuique tribuendo cernitur, czyli sprawiedliwość urzeczywistnia się w oddawaniu każdemu, co mu się należy. Natychmiast nasuwa się skojarzenie – prawo talionu. Jako katoliczka, zostawiam na boku Kodeks Hammurabiego i czytam w Księdze Rodzaju: Upomnę się u człowieka o życie człowieka i u każdego o życie brata. Kto przeleje krew ludzką, przez ludzi ma być przelana krew jego, bo człowiek został stworzony na obraz Boga (Rdz 9,5n). Jezus z kolei mówił: Słyszeliście, że powiedziano: Oko za oko, ząb za ząb! A Ja wam powiadam: Nie stawiajcie oporu złemu. Jeśli cię kto uderzy w prawy policzek, nadstaw mu i drugi!(Mt 5,38n). Nie wdaję się w rozważania teologiczne, bo religia nie ma nic wspólnego z logiką. Jednak kara śmierci za zabicie drugiego człowieka ma w tym wypadku podkreślić wartość życia ludzkiego. Że jest ono niewycenialne. I. Kant również stał na stanowisku, że kara jest odpłatą, a jako że nie stanie się sprawiedliwości zadość, w przypadku zabójstwa, jak tylko dzięki zabiciu mordercy. Kant traktuje tę karę, jako formę odwetu moralnego. Nie ma tu namiastek i równoważników. Ale na tzw. zdrowy rozum, jeśli tak jest, że nie można określić materialnej wartości ludzkiego życia, to jak można żądać zapłaty za zabójstwo, zabójstwem zabójcy?

Zakładam, że nikt zdrowy nie zabijałby z powodu innego niż w samoobronie a nie ma podstaw, żeby mścić się na człowieku chorym. Na zdrowym zresztą też nie. Kara śmierci to nie kara tylko zemsta. Zawsze, bo nie ma możliwości resocjalizacji. A kara lege artis ma znaczenie odstraszające. Czy spełnia swoją funkcję? Jaką użyteczność społeczną, czy wartość prewencyjną ma kara śmierci? Reforma kodeksu karnego zmniejszyła punitywność dotychczasowych przepisów. Czy to zmniejszyło przestępczość, czy przestępczość wzrosła? Wzrosła. Tylko czy powodem jest liberalizacja prawa karnego czy zmiany cywilizacyjne? Moim zdaniem raczej to drugie. Mówiąc brzydko zdziczenie. Niektórzy zwolennicy kary śmierci podkreślają, że tylko ona ma rzeczywiste znaczenie odstraszające. Ale ze swojego punktu widzenia, obserwuję sobie taki oto obrazek: ogłoszony wyrok – kara śmierci, miasteczko namiotów pod więzieniem, kolejka dziennikarzy do wywiadów ze skazańcem, sugestywne reportaże z huśtającą się pętlą w tle lub oliwieniem pasów przy krześle elektrycznym i tak dalej… któż mógłby się oprzeć takiej sławie? Zwłaszcza, że potem już nic mnie nie obchodziłoby, a być może byłoby to jedyne pięć minut w życiu, w którym ktoś chciałby mnie wysłuchać. Albo nawet pięć milionów telewidzów. Nie sądzę, żeby w tym wypadku działało to na kogokolwiek odstraszająco. Raczej odwrotnie. I z tego punktu widzenia stosowanie kary śmierci jest szkodliwe.

Kara powinna spełniać również rolę rekompensaty społecznej. Przyjąwszy, że zabijanie jest naganne i powinno podlegać karze, przyjmuję również, że gros społeczeństwa jest przekonane o słuszności tego poglądu. Jeśli więc ktoś się do niego nie stosuje, to uważam, że jest albo jednostką niedostosowaną społecznie, albo chorą psychicznie. Jeśli przestępstwo popełnił człowiek psychicznie chory, karanie przez zabicie go w ogóle jest tak bez sensu, jak niegodnie, ponieważ on nie zdaje sobie sprawy z tego, co zrobił, albo nie zdaje sobie sprawy z tego, że jest to naganne. Zakładając, że zabił człowiek wykolejony, zdrowy psychicznie - powinien dostać dożywocie i pracować na tym dożywociu. Z tego powodu, że nie wywiązał się z obowiązków wobec społeczeństwa, jako grupy, powinien oddać społeczeństwu to, co w niego zainwestowało. I tak dalej. Chociaż dla mnie osobiście dyskusyjne jest, czy ktokolwiek, kto zabija drugiego człowieka może być zupełnie zdrowy psychicznie.

Myślę jednak, że żadne argumenty logiczne nie mają znaczenia, jeżeli sprawa dotyczy mnie/nas osobiście. Wtedy wracamy do Protagorasa i punktu widzenia zależnego od siedzenia. Dlatego też np. prokurator i adwokat uczestniczą w egzekucjach. Żeby mieli ogląd, o czym decydują. Dalej jestem przeciw karze śmierci, przy okazji nie wykluczając, że poderżnęłabym własnoręcznie gardło osobie, która skrzywdziłaby moje dziecko. Przyjmuję, że wtedy żaden logiczny argument do mnie nie trafiałby. I pewnie czułabym się usprawiedliwiona. Myślę sobie, że podobnie, jak w przypadku wojny, deklaracje o altruizmie i wysokich walorach moralnych człowieka, w innej sytuacji ekstremalnej również weryfikuje życie.