RZYM: IL GESU

*1569-1589 *proj. Giacomo da Vignola, fasada Giacomo dellaPorta *barok kontrreformacyjny *prototyp świątyni jezuickiej *jednonawowa świątynia na planie podłużnym *schemat ścienno-filarowy *transept pozorny *nawy boczne zastąpione kaplicami *na skrzyżowaniu naw-kopuła na żaglach *prezbiterium zakończone półkolistą absydą*n.g i transept-sklepienie kolebkowe na gurtach z kasetonami*fasada Vignoli:2kondygnacje, podział pionowy z podwójnych pilastrów, ryzalit w środku, podobne wysokości kond., 1 portal*fasada Porty:2kon, ryzalit, podział pionowy, różne wysokości kondygnacji, 3 portale, spływy wolutowe

R ZYM-BAZYLIKA ŚW.PIOTRA

*1607-1614 *proj. Carlo Maderna*zmieniono plan na krzyż łaciński *3nawy, 3 przęsła *dwupiętrowy przedsionek *sklepienie-kasetonowe kolebkowe*okna termalne *kaplice za nawą boczną *elewacja:pilastry wielkiego porządku, ściana attykowa

*1630-1670 *proj. Lorenzo Bernini *plac: dwa pola, trapezowy i eliptyczny(otoczony kolumnadą-sklepienie kolebkowe kasetonowe, z 2 fontannami i obeliskiem na środku), budynki po bokach lekko się wznoszą,

RZYM-KOŚCIÓŁ S.IVO ALLA SAPIENZA

*1642-1650 *proj.Francesco Borromini * rzutu-nałożone na siebie 2 trójkąty

Równoboczne (efekt- sześciokąt) *kopuła z wielkim oknem *jedno nawowy

*plan- gwiazda sześcioramienna z zaokrąglonymi kątami

*wklęsła eliptyczna w rzucie fasada *bogato zdobione wnętrze na złoto

* Zamyka wydłużony, prostokątny plac, otoczony arkadowymi loggiami

Rzym – palazzo Canceleria

Dla kardynała Riario, przejęty na potrzeby papieskiej kancelarii. L.1486 i 1494. ogromny jak Palazzo Pitti we Florencji i wykazuje wpływy Albertiego, ale to nie jego autor. Niezwykle długa fasada składa się z wysokiego cokołu i 2 kondygnacji z pilastrami nad nimi. Podobieństwo do Palazzo Rucellai. Ma bardziej subtelne proporcje. Horyzontalny podział na 3 cz. jest prostszy, klarowniejszy niż w P.R.- pominięto pilastry na parterze. Rustyka i stosunkowo małe okna, mają podkreślić funkcję imponującej podstawy dla 2ch wyższych, rustykowanych kondygnacji. Piano nobile ma większe okna, a najwyższa kondygnacja po 2 mniejsze w każdym przęśle. Ogromna masa ściany rozbita wertykalnie i horyzontalnie. Bardziej skomplikowany, niż w P.R., rytm przęseł okiennych składający się z pary pilastrów z wąskim, pozbawionym okna przęsłem między nimi, po którym występuje szersze przęsło z oknem. Rytm ABABAB. Podokienniki oraz podstawy pilastrów oddzielone i różne od gzymsu porządku niższej kondygnacji. Wprowadzenie wysokich i szerokich przęseł wymaga wprowadzenia nowych proporcji, tzw. „złoty podział”. Elewacje dziedzińca wywodzą się z elewacji w typie Koloseum: z kolumnami w niższych kondygnacjach i pilastrami na górnym piętrze. Dwie niższe kondygnacje mają stos. szerokie arkady kolumnowe, a górne piętro stanowi wariant tego poziomu z fasady gł., z pojedynczymi pilastrami zamiast par i rytmem przęseł AAA.

Rzym – palazzo Farnese

Największy i najważniejszy rzymski pałac. Proj. Antonio da Sangallo Młodszy, realizował do śmierci 1546. Dla kardynała Aleksandro Farnese w 1513 roku, później papieża. Konkurs na gzyms wygrał Michał Anioł, dokończył budowę pałacu wprowadzając zmiany. Plan ma cechy florenckie: budynek wolnostojący, rzut zbliżony do kwadratu i dziedzińcu na planie kwadratu. Wejście przez pojedynczą arkadę, prowadzącą do wąskiego wejścia z antycznymi kolumnami granitowymi wyznaczającymi 3 nawy westybulu. W części tylnej ogromna, 3kondygnacyjna loggia z widokiem na Tyber. Elewacja dziedzińca 3poziomowa, o spiętrzonym układzie kolumn. Dwie dolne kondygnacje są dziełem Sangallo. W przyziemiu fasady dziedzińca - arkady wsparte na filarach z półkolumnami doryckimi. Arkady na kolejnym poziomie zostały wypełnione. Zaślepienie otworów z obramowaniami okien z trójkątnymi naczółkami, fryz z girlandą nad poziomem z porządkiem jońskim i 2gie piętro -Michała Anioła. Fasada zajmuje cały bok dużego placu. Podzielona 13 pionowymi okiennymi osiami. Na narożach zmniejszające się ku górze kamienie, wraz z kompozycją okien wprowadzają fakturę. Nie ma cokołu, kondygnacje oddzielone wyraźnymi gzymsami oraz kamiennymi paskami ponad balkonami na poziomie baz kolumienek i obramień okiennych. Michał Anioł: podniesiony detal gzymsu, aby nie przytłaczać górnej kondygnacji. Zwieńczenie nad rustykalną bramą główna (ujecie wielkiego, środkowego okna i herb rodziny Farnese).

Rzym – bazylika św. Piotra wg Bramantego

- rzut kwadratu z dwoma przecinającymi się ramionami krzyża greckiego zakończonymi apsydami

- wzorowany byc może na szkicu Leonarda da Vinci

- w centrum kopuła półkolista na filarach (jedyne wykonane elementy jego projektu) otoczona 4ma mniejszymi nad kaplicami znajdującymi się między ramionami krzyża

- boczne kaplice (4) także na planie krzyża greckiego, każda z nich posiada po 2 apsydy pozostałe ramiona są częścią obejścia wokół kopuły centralnej

- aby dopełnić rzut do kwadratu Bramante zaprojektował 4 narożne wieże

- budowla centralna = ideał, jednak niefunkcjonalny dla liturgii kościoła chrześcijańskiego

Juliusz II della Rovere zlecił Bramantemu w 1506 r. wykonanie planów nowej bazyliki. Do swej śmierci w 1514 Bramante prowadzi prace: pozostawia rozpoczęte i zaawansowane filary pod kopułę środkową bazyliki. Świątynia zaprojektowana centralnie, na krzyżu greckim z olbrzymią i wyniosłą kopułą na skrzyżowaniu ramion, na żagielkach i 4 filarach. Ramiona krzyża zakończone półkolistymi absydami, między ramionami 4 kopuły towarzyszące. Obrys zewnętrzny rzutu -kwadrat z występami absyd, ale mury przeprute otwartymi portykami kryjącymi coraz mniejsze pomieszczenia i kaplice. Autonomiczne pomieszczenia, proporcje i rytm, stosunek wzajemny części do siebie i ich koordynacja w bryłach i płaszczyznach ścian.

Po śmierci B. (1514), kontynuował Rafael z pomocnikiem B. – Guliano da Sangallo. R. prop. zmianę w projekcie z planu centr. na bazylikę z podłużną nawą gł. przedwczesna śmierć w 1520 r. Na jego miejsce - Baldassare Peruzzi, wracając do układu centr. Problem – układ kolumn pod kopułą zbyt słaby i zaczął pękać. P. pogrubił kolumny i dostawił dod. filary. Następnie Antonio da Sangallo-chce zmienić koncepcję bazyliki, wydłużając całość oraz wprowadzeniem elewacji dwu-wieżowej. Kolejny - Michał Anioł (1546), stworzył nowy (ostateczny) późnorenesan. projekt kościoła, mający najwięcej wspólnego z projektem Bramantego z 1505 r.

Rzym – bazylika św. Piotra wg M. Anioła

Ustawił kwadrat na jednym z narożników otrzymując romb i uczynił z jednego narożnika fasadę gł. akcentując ja przez stępienie wierzchołka i dodanie wielkiego portyku. Zmniejszył wymiary całości, zwiększył grubość głównych filarów i zredukował otwarte przestrzenie między filarami a ścianami zewnętrznymi - większa sztywność konstrukcji oraz odpowiednie podparcie dla kopuły. Poł. planu centralnego i krzyża gr. Największa w Rzymie kopuła śr.41,5m. Zakładał maks. zwartość bryły. Konstr. kopuły - podwójna łupina i wydatnie profilowane żebra, oddzielić el. nośne od wypełniających. Nadbudowany bęben kopuły z 16 oknami i podwójnymi kolumnami (funkcja podpór). Profil lekko zaostrzony. Przyporami kopuły są trybuny absydalne.

Rzym – Villa di Papa Giulio, 1550-1555

proj. Giacomo Barozii da Vignola

na zlecenie Papieża Juliusza III del Monte6

Sam dom projektu Vignoli, a częśc ogrodowa Ammanatiego. Jeden z najlepszych przykladów delikatnej formy manieryzmu. Kompozycja willi symetryczna, osiowa. Prosta jak założenia renesansowe, jednak zgodnie z manieryzmem wprowadzono elementy zaskoczenia - w ukł komunikacyjnym. Kontrast między wnętrzem i zewnętrzem wilii na planie i w elewacjach. Fasada :prosta i surowa, ryzalitowy środkowy fragment przypomina podwójny łuk triumfalny, Wejście główne, też w formie łuku triumfalnego zaakcentowane ciężką rustyką. Naroża podkreślone ryzalitem. Okna na konsolkach ozdobione naczółkami i podkreślone gzymsem. W cz. środkowej nisze z konchami muszli. Piętro oddzielone szerokim gzymsem i ozdobione pilastrami. Tylna fasada jest zupełnie inna: ma półkolistą formę z podcieniem arkadowym z prostym belkowaniem. Elementem łączącym obie fasady jest motyw łuku triumfalnego na środku. Duże arkady na krańcach i wejście główne zaakcentowane ryzalitem. Piętro oddzielone gzymsem, prostokątne okna rozdzielone pilastrami i płycinami. Cała elewacja zwieńczona fryzem arkadkowym. Otaczające dziedziniec krużganki są sklepione kolebkowo. Przęsła rozdzielone szerokimi łękami jarzmowymi, od zewnątrz wspartymi na filarach. Kolumny w porządku jońskim, o gładkich trzonach zwieńczone prostym belkowaniem. Ściany i sklepienie bogato ozdobione kolorowymi freskami. Do nimfeum prowadzi loggia z dwoma ćwierćkolistymi schodami. Trzy równe arkady wspierają się na kolumnach jońskich z dodatkowymi impostami. Nad nimfeum trzyprzęsłowy belweder. Część centralna na kształt łuku triumfalnego. Po bokach nisze z konchami muszli i wnęki z rzeźbą figuralną. Sercem kompleksu jest nimfeum założone na planie półkola, nad nim balustrada z tralkami. W centrum znajduje się fontanna z antyczną mozaiką. Po bokach są półkoliste nisze, oraz lizyny zdobiące ściany. Hemry - podpory w formie postaci, tu kobiecej, zwężającej się ku dołowi, podpierają konstrukcję na swoich głowach.

Z tyłu, za belwederem, znajdują się ogrody z winnicą.