KLASYCZNA SZKOŁA ZARZĄDZANIA

Spojrzenie klasyczne na zarządzanie wykształciło się w połowie XIX wieku. Idee te stanowią pierwsze dobrze rozwinięte ramy teoretyczne zarządzania. Ich pojawienie się było zarówno przedłużeniem wielu pionierskich prac, jak i wynikiem ewolucji wielkich przedsiębiorstw i praktyki zarządzania. Klasyczne spojrzenie na zarządzanie obejmuje trzy najwcześniejsze, różne podejścia: „naukowe zarządzanie” Taylora (zajmujące się poprawą wyników osiąganych przez poszczególnych robotników), „zarządzanie administracyjne” Fayola (podejście do zarządzania koncentrujące się na zarządzaniu całą organizacją - klasyczna teoria organizacji) i w końcu „teorię biurokracji” Maxa Webera, która zakładała, ze społeczeństwo ma tendencje do organizowania się w duże grupy, które nieuchronnie stają się przedmiotem nadzoru biurokratycznego.

Wydajność jako poważny problem gospodarczy pojawiła się w ciągu kilku pierwszych lat ubiegłego stulecia. Gospodarka się rozwijała, kapitał był szeroko dostępny, ale jednocześnie panował niedobór rąk do pracy. Dlatego menedżerowie zaczęli szukać bardziej efektywnego wykorzystywania siły roboczej. Reagując na potrzebę, eksperci zaczęli się koncentrować na sposobach poprawy wyników osiąganych przez pojedynczych robotników. Wzrost zainteresowań organizacją stanowiska pracy stał się podstawą nurtu naukowego zarządzania. Początkowym jego twórcą był najwybitniejszy klasyk Fryderyk Winslow Taylor. Jako pierwszy wprowadził on specjalizację pracy kierowniczej, dzieląc czynności związane z kierowaniem zakładem pomiędzy ośmiu wyspecjalizowanych mistrzów funkcjonalnych. Oddzielił również przygotowanie produkcji od jej wykonywania, tworząc w zakładach specjalne biuro przygotowania robót. Obserwując, że lęk robotników przed bardziej wydajną pracą spowodowany jest u nich możliwością zwolnień. Wprowadził zróżnicowany system stawek akordowych i namawiał pracodawców, aby płacili wydajnym robotnikom większe stawki.

Duże zasługi dla teorii i praktyki zarządzania ma Henry Gantt , który był bliskim współpracownikiem Fryderyka Taylora. Stał się współautorem wielu usprawnień.

U podstaw czasowo-premiowego systemu wynagrodzeń leżało dążenie do połączenia zalet dwóch klasycznych systemów płac: akordu i dniówki, przy jednoczesnym eliminowaniu ich największych wad. Chodziło głównie o zachowanie właściwego dla akordu bodźca wydajnościowego i ograniczenia nadmiernego wyrobienia normy kosztem jakości oraz rabunkowego zużycia maszyn i narzędzi. W rezultacie przewidywany przez Gantta system przewidywał za wykonanie normy czasowej, wysoką wynoszącą 30% premię. W przypadku nie wykonania normy robotnik otrzymywał jedynie płacę podstawową, podobnie jak w systemie dniówkowym. Przekroczenie normy nie przynosiło dodatkowego wynagrodzenia. Następną osobą , która przysłużyła się teorii naukowego zarządzania jest amerykański inżynier Frank Gilbreth i jego żona Lilian. Wywodzili oni swe zainteresowania naukową organizacją pracy z praktyki w budownictwie. Frank - zajmował się studium ruchów, oszczędności wysiłku. Odkrył, iż wyeliminowanie każdego zbędnego ruchu zmniejsza zmęczenie. Lilian - pracowała nad opracowaniem tezy, zakładającej że ułatwienie robotnikom zrealizowania w pełni ich potencjału jako istoty ludzkiej przyczyni się do zwiększenia ich wydajności. Razem stworzyli tzw. trójpozycyjny plan awansów: każdy pracownik wykonuje swoją pracę, przygotowuje się do awansu o jeden szczebel i jednocześnie szkoli swojego następcę. Każdy pracownik jest wykonawcą, uczniem i nauczycielem oraz wypatruje swoich możliwości awansu.

Wybitnym przedstawicielem myśli organizatorskiej był również Harrington Emerson. W 1912 roku wydał on swoją prace pt. „Dwanaście zasad wydajności”. Do podstawowych zasad gwarantujących wydajność zaliczył:

-jasno określony cel,

-zdrowy osąd

- kompetentną radę

- dyscyplinę

- sprawiedliwe postępowanie

- dokładne sprawozdanie

- porządek w przebiegu działania

- wzorce i normy

- warunki przystosowane

- wzorcowe sposoby działania

- instrukcje pisemne

- nagrody za wydajność

Za twórcę zarządzania administracyjnego uznaje się francuskiego inżyniera Henryka Fayola. Odnosił się on krytycznie do taylorowskiego modelu funkcjonalnego, uznając, że wyspecjalizowane organy doradcze powinny być usytuowane przy kierownictwie liniowym bez prawa wydawania poleceń wykonawcom. Fayol starał się przede wszystkim ogarnąć przedsiębiorstwo jako całość. Sformułował 14 zasad zarządzania. Należą do nich:

1. Podział pracy - wysoki stopień specjalizacji powinien przynieść wzrost efektywności. Specjalizacji podlega zarówno praca techniczna, jak i kierownicza.

2. Autorytet - do wykonywania obowiązków kierowniczych niezbędny jest autorytet: autorytet formalny do wydawania poleceń i autorytet osobisty wynikający z wiedzy i doświadczenia.

3. Dyscyplina - członkowie organizacji muszą szanować reguły rządzące organizacją.

4. Jedność rozkazodawstwa - każdy pracownik powinien otrzymywać polecenia tylko od jednego przełożonego.

5. Jednolitość kierownictwa - podobne czynności w organizacji powinny być zgrupowane i podległe tylko jednemu kierownikowi.

6. Podporządkowanie interesów osobistych interesom ogółu - interesy jednostek nie powinny być przedkładane ponad cele całej organizacji.

7. Właściwe wynagrodzenie - wynagrodzenie powinno być sprawiedliwe zarówno dla pracowników, jak i dla organizacji.

8. Centralizacja - władza i autorytet powinny być możliwie silnie skoncentrowane na wyższych szczeblach organizacji.

9. Hierarchia - władzy powinna przebiegać z góry na dół i należy jej zawsze przestrzegać.

10. Ład - zasoby ludzkie i rzeczowe powinny być koordynowane tak, by znalazły się na właściwym miejscu we właściwym czasie

11. Stałość personelu - menedżerowie powinni być uprzejmi i sprawiedliwi w stosunkach z podwładnymi.

12. Ludzkie postępowanie z robotnikami

13. Inicjatywa - powinni mieć swobodę inicjatywy.

14. Zgranie personelu

Henryk akcentował potrzebę badania procesów kierowniczych uznawanych przez F. Taylora, lecz drugoplanową względem badań organizacji stanowisk pracy. W oparciu o swoją koncepcję funkcji zarządzania Fayol opracował „tablicę uzdolnień kierowniczych” z której wynika, że w górnych szczeblach hierarchii decydują umiejętności związane z funkcjami zarządzania w węższym znaczeniu. Natomiast inne umiejętności nabierają znaczenia na niższych szczeblach hierarchii organizacyjnej.

Drugim wybitnym klasykiem do którego często nawiązuje klasyczna teoria zarządzania był

Henri Le Chatelier. Ważnym elementem jego dorobku jest zdefiniowanie tzw. Cyklu

organizacyjnego, czyli pewniej sekwencji działań, którą powinno się zachować, aby

podejmowane działanie przebiegało sprawnie. Jest też autorem tzw. Reguły przekory, która

mówi, że system organizacyjny wytrącony ze stanu naturalnej równowagi w skutek działań

organizatorskich ma tendencje do powrotu do pierwotnego stanu.

Wielkim prekursorem nauki o organizacji i zarządzaniu był polski inżynier Karol Adamiecki.

Zawdzięczamy mu metodę harmonizacji pracy dzięki odpowiednim wykresom, zwanym

harmonogramami, łatwymi do zrealizowania i przejrzystymi w odczytywaniu, możliwe stało

się uwidocznienie wszystkich strat czasu i ich powodów. Zwrócił uwagę, ze głównym

źródłem strat w produkcji jest brak dokładnego uzgodnienia czasu poszczególnych operacji,

a więc owej harmonizacji.

Ukoronowaniem podejścia klasycznego były poglądy zaprezentowane przez niemieckiego socjologa i ekonomistę Maxa Webera(1864-1920), twórcy teorii biurokracji. Punktem wyjścia jego koncepcji było stwierdzenie, że społeczeństwo ma tendencje do organizowania się w duże grupy, które nieuchronnie stają się przedmiotem nadzoru biurokratycznego. Opierał się on na następujących przesłankach:

• Podział pracy oparty na specjalizacji funkcji,

• Hierarchia zwierzchnictwa,

• System przepisów określających prawa i obowiązki ludzi pełniących określone funkcje,

• Bezosobowość wzajemnych stosunków,

• System procedur dotyczących sytuacyjnych cech pracy,

• Awansowanie i selekcja oparta na kompetencjach publicznych.

Spojrzenie klasyczne obejmowało trzy główne kierunki. Naukowe zarządzanie koncentrowało

się na pracownikach w organizacji i na sposobach podniesienia ich wydajności. Uznanymi

pionierami naukowego zarządzania byli Friederick Taylor, Frank i Lilian Gilbrethowie, Henry

Gantt, i Harrington Emerson. Kierunek administracyjny koncentrował się na całej organizacji

i na sposobach uczynienia jej bardziej sprawną i skuteczną. Wybitnymi teoretykami tego

kierunku byli Henri Fayol,H. Le Chatelier, Karol Adamiecki. Ostatnie podejście „teoria

biurokracji” mówiąca, że biurokracja stanowi zasadniczy element każdej działalności

prowadzonej w szerszym zakresie. Podejście zaprezentowane przez niemieckiego socjologa i

ekonomistę Maxa Webera.

Bibliografia:

1.Peszko A., Podstawy zarządzania organizacjami, Uczelniane Wydawnictwo naukowo-dydaktyczne AGH, Kraków 2002,

2. Czermiński A., Ficoń K., Grzybowski M., Podstawy organizacji i zarządzania, Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej „Bernardinum", Gdynia 1999

3. Łukasiewicz J., Zarys nauki administracyjnej, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004

4 . www.ściaga.pl/tekst/24198-25-ewolucje_teorii_zarzadzania_i_organizacji

5 . www.bryk.pl/wypracowania/pozostałe/zarządzanie/18750-szkoły_zarządzania.html