Empiryzm

Johna Locke i Francisca Bacona

Na wstępnie chciałam wyjaśnić samo pojęcie Emiprym: pochodzi od słowa gr. Empiria- Doświadczenie. Doktryna filozoficzna głosząca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie, lub przede wszystkim bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszelkie idee, teorie itp. Są w stosunku do nich wtórne. Empiryzm stoi w ostrej sprzeczności z racjonalizmem filozoficznym, który głosi, że źródłem poznania są właśnie idee, zaś bodźce zmysłowe maja znaczenie drugorzędowe. Empiryzm był zasadniczym stanowiskiem filozoficznym Oświecenia, zaczął się w Anglii. Podstawy empiryzmu stworzył w końcu XVII w John Locke.

John Locke (1632-1704) pochodził z rodziny wolnomyślnej, wzrastał w atmosferze postępu i całe życie był pionierem liberalizmu. Filozofia scholastyczna wykładana jeszcze za jego czasów w Oksfordzie nie zaspokoiła jego potrzeb naukowych, pociągało go przyrodoznawstwo i medycyna. Wykształcił się na zawodowego lekarza, zbliżył się do sfer rządzących Anglią i skierował na drogę urzędniczą i polityczną. W filozofii wzorował się na opisowym przyrodoznawstwie i medycynie, chciał dbać o umysł. Główne poglądy Locke to: 1. Programy Filozofii – filozofia Locke przestała być poglądem na świat i stała się poglądem na człowieka. Metody filozofii to a) metoda psychologiczna- badał nie stosunek pojęć do poznanych przedmiotów, ale same pojęcia, w jakiej znajdują się w umyśle ludzkim. B) metoda genetyczna- naturę pojęć określał na podstawie ich pochodzenia, zakładając, że objawia się ona najczęściej w ich postaci pierwotnej. Na psychologie dzieci kładł większy nacisk niż na psychologie ludzi dorosłych. C) metoda analityczna- dla zrozumienia pojęć wystarcza odnaleźć proste składniki. 2. Empiryczne pochodzenie wiedzy- pochodzenie wiedzy wg. Locke pochodzi z doświadczenia, umysł jest niezapisaną tablicą, która zapisuje doświadczenia. Kładł duży nacisk na empiryzm, ale zachował w tej teorii poznania czynniki wrodzone. Mówił, że przez doświadczenie nabywamy cały materiał wiedzy, natomiast władze umysłu nie są nabyte, lecz z natury umysłowi wrodzone. Doświadczenie nabywamy na dwóch drogach, mianowicie na doświadczeniu rzeczy zewnętrznych i doświadczając samego siebie. Dlatego w terminologii Locke świata zewnętrznego doświadczamy przez postrzeżenie operacji, zaś własnego umysłu przez refleksję. 3. Własności pierwotne i wtórne – wszystko co znajdujemy w umyśle zarówno postrzeżenie zewnętrzne i doświadczenia wewnętrzne jak ich kopie, powstają w umyśle, a także abstrakcyjne pojęcie i wyobrażenia fantazji. Idee te odpowiadają dwojakim własnościom rzeczy. Jedna własność odpowiada własnościom pierwotnym czyli obiektywnym, inne zaś wtórne czyli subiektywne. Za obiektywne własności Locke uważał rozciągłość , kształt, ruch , za subiektywne – barwy, dźwięk, smaki itp. 4. Idee proste i złożone - Krytyka pojęć substancji – istotna różnicą miedzy ideami stawiło, czy są proste , czy złożone. Proste idee stanowią materiał całej wiedzy, pochodzą one wyłącznie z doświadczenia. Łącząc idee, umysł wprowadza do idei czynnik dowolności i naraża się na błędy, tym większe , im dalej od idei prostych, przeto idee złożone nie mają już poznania tej wagi, gdyż są proste. 5. Wiedza racjonalna – Locke różnił się od realistów w poglądzie na pochodzenie poznania. To on stworzył pierwsze stadium, zdołał w jego duchu rozwiązać kwestię pochodzenia poznania, ale nie rozwiązał kwestii jego przedmiotu i ważności. Locke nie uważał za najważniejszy rodzaj poznania faktów jednostkowych lecz poznanie – przez intuicję i dowód- prawd ogólnych.6 Filozofia praktyczna- Locke przywiązywał większą wagę do życia praktycznego niż jak do teorii. Wystąpił z trzema hasłami mianowicie pierwsze hasło: domagał się prowadzenia badań włączności z życiem, drugie polegało na oparciu tych badań na podstawie psychologicznej, trzecie zaś przyznanie każdemu prawa swobodnego rozwoju i sądu. W pedagogice domagał się uwzględnienia inwidualności dzieci i rozumiał wartość metody poglądowej jako dostosowanej do umysłowości dzieci. W teorii państwa sformułował zasady państwa konstytucyjnego, podział władz i prawo do większości rządzenia, a filozofii religii głosił religię naturalną, wolną do objawienia i usiłował dać uzasadnienie psychologiczne.

Francisco Bacon (1561-1626), angielski filozof, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli filozofii Odrodzenia i Baroku, eseista, polityk. Był jednym z twórców empiryzmu. Zajmował się odnową nauk, jego aspiracją były poglądy polityczne i światowe, jednakże na pierwszym miejscy były poglądy naukowe. Studiował nauki dyplomatyczne w Paryżu , potem rozpoczął karierę prawniczą. Był członkiem parlamentu, doradca prawniczym króla , następnie naczelnym prokuratorem państwa. Oskarżona go o przekupstwo, został uwięziony, a później ułaskawiony przez króla. Zaziębił się robiąc eksperyment na śniegu i zmarł. Poglądy Bacona:1. Klasyfikacja nauk- Bacon podzielił naukę na trzy grupy. Odpowiednio od trzech władz duszy. Dziedziną pamięci stanowi - historia, dziedziną wyobraźni – poezji, a dziedziną rozumu- nauka o ściślejszym znaczeniu, czyli filozofia. Dział traktujący o Bogu został ograniczony, ponieważ prawdy objawione są rzeczą wiary i leżą poza filozofią. Przyrodę zaś Bacon podzielił na spekulatywną i operatywną, jedna ma poznawać prawa, a druga stosować je. Filozofia człowieka obejmowała antropologię i politykę, z których pierwszą traktuje jako jednostki ludzkie, a drugą o społeczeństwie. Antropologia rozważała w jednej części ciało, a z drugiej- duszę człowieka. Naukę zaś wiązał z logiką. 2. Praktyczne cele nauki- Bacon w wiedzy widział nie tylko prawdę, ale co ważniejsze potęgę, potęga człowieka w jego walce z przyrodą. Z nauk cenił najwyżej przyrodoznawstwo . Potępiał metody magii, jednak cel miał wspólny, mianowicie co magia robiła w sposób fantastyczny, on chciał robić trzeźwo i naukowo. 3. Empiryczna metoda nauk- dotychczasowa nauka niezdolna dać człowiekowi panowanie nad przyrodą. Bacon jako człowiek odrodzenia, chciał zerwać z tą teorią i zacząć wszystko od nowa. Nauka, która jest potęga musi być najpierw zbudowana. Nauka ma do wyboru dwie drogi, pierwsza z nich to droga, którą nauka chodziła dotychczas od danych zmysłowych przerzuca się do najogólniejszych twierdzeń. Takie postępowanie jest wadliwe, przewiduje fakty, zamiast je interpretować. Druga zaś droga to dane umysłowe uogólnia stopniowo i właśnie ta droga jest właściwa i wedle słynnego powiedzenia Bacona „umysłowi ludzkiemu nie skrzydeł potrzeba, lecz ołowiu” 4. Teoria złudzeń – destrukcyjną częścią metodologii Bacona była nauka o złudzeniach umysłu, w których wyróżnia cztery rodzaje: 1. Złudzenie plemienne- są wspólne całemu plemieniu ludzkiemu, gdyż wynikają z właściwej natury człowieka. Podlega im zarówno rozum, jak i zmysły. Do tych złudzeń należy np. gubienie się w abstrakcjach. 2. Złudzenie jaskini – nazwana przez aluzję od znanej opowieści Platona, są znów złudzenia indywidualnymi i są uwarunkowane takimi a nie innym wychowaniem, otoczeniem. 3. Złudzenie rynkowe –są powodowane przez mowę. Mowa wielokrotnie wprowadza w błąd, posiłkując się wyrazami, którym nic w rzeczywistości nie odpowiada. Mowa również, przez swą niedokładność i wieloznaczność, sprzyja niejasności pojęć. 4.Złudzenie teatru- to hipostazy pojęć i błędy właściwie specjalne tradycji filozoficznej. 5. Teoria indukcji – polega na usunięciu złudzeń, a pozytywne części metodologii dokona reszty. Dobra metoda usunie niedoskonałości umysłu ludzkiego, eksperyment dokona braki zmysłów, a indukcja – braki rozumu. Eksperyment służy do ustalenia faktów i jest podstawa poznania, a indukcja do ich uogólnienia.

Filozofia Locke i Bacona – obie filozofie mają tę samą nazwę, obie w tym samym stopniu wiążą wiedzę z doświadczeniem, z faktami, obie można sformułować tymi słowami „nie ma wiedzy bez doświadczenia”. Jednak zachodzi w nich pewna różnica. Różnica ta polega na tym, iż Bacon twierdził, że nie ma wiedzy bez doświadczenia, że bez oparcia się o fakty musimy popaść w błąd. Teoria jego była normatywna i miała charakter metodologiczny. Mówił jak należy kierować umysłem. Dla Bacona ważne były przede wszystkim fakty obiektywne np. ciało jest ciepłe, lub to ciało jest barwne. Zaś Locke twierdził, że wszelka wiedza, wyobrażenia wytwarzają się na drodze doświadczenia, innej drogi nie ma, umysł jest niezapisaną kartą, którą jedynie doświadczenie może zapisać. Teoria Locke była opisowa, genetyczna i miała charakter psychologiczny. Mówił o tym jak umysł nasz ie rozwija, zanim jeszcze mogliśmy nim kierować. Locke interesowało psychologiczne zagadnienie, jak wiedza zbiera się w naszej świadomości, dla niego ważne były fakty jak czuję ciepło, bądź widzę barwę.