ADAPTACJA DO CHOROBY

Choroby nowotworowe:

dziedziczne – piersi, jajnika, jelita grubego

rodzinne występowanie – rózne nowotwory w tej samej rodzinie

Chory przewlekle:

• specyficzne postrzeganie świata

• rozpoznać niezaspokojone potrzeby

• jaka jest reakcja pacjenta na niezaspokojone potrzeby

Ewolucja psychiczna kazdego człowieka:

• dotyczy potrzeb, funkcji poznawczych, funkcji etycznych

odczucie braku – dyskomfort – dążenie do zmiany tego stanu

Dyskomfort :

• bark

• nadmiar

• może dotyczyc stanu fizycznego i emocjonalnego

Niezaspokojona potrzeba wywołuje od dyskomfortu, przez frustrację, stres itd.

POTRZEBY:

Dziecko (egocentryzm)

• fizyczne

• bezpieczeństwa i stabilizacji

Adolescent:

• społeczne (chcę, żeby mnie lubiano)

• potrzeba własnego znaczenia

Dojrzałość emocjonalna:

• prospołeczne (mogę coś dać od siebie)

• godności

• duchowe

W chorobie potrzeby się odwracają:

1. poczucie bezpieczeństwa staje się najważniejsze (rutyna, informacja, przewidywalność)

2. potrzeba społeczna (chory jest egocentryczny) kontaktu społecznego

3. potrzeba prospołeczna traci na znaczeniu z wyj. Życia duchowego

Oswajanie rzeczywistości przez sposób myślenia: życzeniowe, magiczne, wyobrażeniowe

ZESPOŁY DEZADAPTACYJNE

Filtry centralnego układu nerwowego – bariera ochronna:

• przebyte doświadczenia

• zainteresowania

• wyobraźnia

• informacje

Mozg wyłapuje kwestie, które nas dotyczą z otoczenia.

„Złe” uczucia (gniew, lęk, złość) mogą demobilizować, działają negatywnie na układ współczulny – wyższe ciśnienie, słabe wydzielanie soków trawiennych itp.) zakłóca relacje społeczne, poczucie dobrostanu. Następują zmiany wegetatywne.

Mechanizmy przystosowawcze:

psychika sama podpowiada jak się przystosować. Cel osiągnięcie stanu przystosowania.

Przystosowanie :

przywrócenie równowagi, która została utracona przez chorobę lub leczenie.

Mechanizmy przystosowawcze:

choroba jest przeszkodą na drodze życia

• pokonanie przeszkody

• zawrócenie

• stać i patrzeć

• obejście przeszkody – zaprzeczenie

JAKOŚĆ ŻYCIA I DOBROSTAN

Opinia chorego na temat swojej sytuacji – koreluje z możliwością realizacji własnych marzeń

Marzenie chorego : zdrowie i życie

• marzenie (nie zafiksowane na zdrowiu)

• nastawienie prospołeczne (UWAGA: na przystosowanie „za dobre” - jak będę pozytywny i przystosowany to na pewno wyzdrowieję)

• skrócenie perspektywy – marzenia realne, nie wybiega nadmiernie w przyszłość

• poczucie humoru

• patrzenie z dystansem na chorobę

• zaprzeczenie diagnozie (ucieczka) – sięganie po sposoby paramedyczne – najczęściej osoby z wyższym wykształceniem

• myślenie życzeniowe ( jestem silny zwyciężę)

• zaprzeczenie częściowe (choroba jest łagodna) – metoda mało skuteczna, trzeba monitorować stan psychiczny pacjenta (sen, łaknienie, złość itp.)

• moment rozszczepienia: marzenia „niby realne” np. wyjazd za granicę

Przystosowanie:

• wewnętrzne zasoby człowieka

• zewnętrzne wsparcie

WSPARCIE

• nie jest osłanianiem przed stresem

• podtrzymanie w trudnej sytuacji

Umacnianie od wewnątrz:

• pomoc we wzrastaniu w trudnej sytuacji (psychologia pozytywna – wzrost po-traumatyczny)

• pomoc w szukaniu sensu, celu

• zmiany systemu wartości („lokalizacja” szczęścia)

• wzmacnianie zasobów

Umacnianie zewnętrzne (pomoc w stanie dużego wzburzenia emocjonalnego):

• życzliwa obecność

• umiejętne słuchanie

• reakcja na dynamikę uczuć

• pomoc w organizacji opieki

Modele efektu głównego (organizacje społeczne)

Model buforowy – zasoby chroniące przed skutkami stresu

WSPARCIE OCZEKIWANE = WSPARCIE DOKONANE

dopasowane do rodzaju zapotrzebowania

indywidualne podejście do pacjenta

Zapotrzebowanie zależy od stylu więzi:

• bezpieczny – dają i umieją brać wsparcie

• unikowy – licz na siebie

• ambiwalentno-lękowy – potrzeba wsparcia i lęk przed nim

Poczucie kontroli:

- zewnętrznej (postawa zachowawcza i bierna – brak wiary w siebie)

- wewnętrznej (mocno wierzą w siebie i sprawczość swojego działania) pacjent zbuntowany, trudny w kontakcie – dać pole do działania – aktywizować w działaniu

Typy osobowości:

• ekstrawertycy

• introwertycy – (na ogół bardziej cierpią psychicznie i fizycznie) prowadzić rozmowę z pozoru oderwaną od uczuć np. w jakich sytuacjach pojawiają się uczucia … ? o uczuciach poprzez refleksję

Rodzaje wsparcia:

• emocjonalne

• informacyjne (psychoedukacja)

• instrumentalne (mechanizmy obronne)

• rzeczowe (otoczenie: zwierzęta, rośliny, sztuka)

• duchowe

Troska o siebie – ruch, dieta, profilaktyka, rozwój wew.

Brak wsparcia nie wzmaga troski o siebie

Wsparcie w sytuacjach neutralnych:

• optymizm – cecha psychiczna

• nadzieja – optymizm uszczegółowiony, ukonkretniony

• optymizm strategiczny (nakazowy) – bardzo szkodliwy, popadanie w przesadę, dać prawo do pesymizmu (może to być pesymizm ochronny – wystartować od pesymizmu i znaleźć inne rozwiązanie w sytuacji złej)

WDZIĘCZNOŚĆ:

• mniejsza stres zależności od otoczenia – inne spojrzenie na chorobę

• typ zależności unikowej (trud im być zależnymi)

Poczucie własnej wartości – skuteczności

„Nie możemy ptakom przeszkodzić latać nad naszymi głowami

Możemy im przeszkodzić wić gniazda w naszych włosach.”

INTROWERTYCY BARDZO DOBRZE REAGUJĄ NA SENTENCJE :)

PRZEBACZENIE – losowi, Bogu, sobie, lekarzowi

Niektóre ważne zasoby:

• ciekawość („świeżość widzenia”, otwarcie na świat)

• kreatywność

• poczucie humoru

• dążenie do sensu (life review) CV – spotkania, książki, filmy itp. które wpłynęły na kształt życia pacjenta

ZESÓŁ LĘKOWY (ZESP. DEZADAPTACYJNY)

1/3 chorych przejawia zespół dezadaptacyjny

LĘK – reakcja uczuciowa na poczucie zagrożenia, utraty wartości , fizjologicznie ostrzega przed niebezpieczeństwem, przezwyciężony lęk wzmacnia odporność psychiczną

Tłumaczyć, że lęk trzeba przetrzymać i minie.

Objawy lęku emocjonalne:

• napięcie emocjonalne; przeczucie, że coś złego się wydarzy - „przeżuwanie” myśli

• zaburzenia uwagi

• drażliwość

• czarny humor (zwłaszcza mężczyźni)

Objawy lęku – zachowanie:

• bladość, zastygnięcie (w sytuacjach nagłych)

• niepokój ruchowy

• unikanie wzroku

• wzmożone napięcie mięśni doprowadza do drżenia

• objawy somatyczne

ZESPÓŁ LĘKOWY nie równa się LĘK NORMALNY

• 50% dnia zajmuje przedmiot lęku

• brak kontroli (irytacja, napięcie)

• zmiana zachowania

• trudności w zasypianiu

• trudności z pamięcią

• utrata zainteresowań

FORMY LĘKU:

• przewlekły wolno płynący

• napadowy (mogą współwystępować, po na padzie oddaje dużo moczu)

• fobijny

• lękowa koncentracja (starsi ludzie) – lęk skonkretyzowany skupiony na leczeniu i chorobie, nie wymagane leczenie farmakologiczne, „hipochondria” pacjent trudny w leczeniu, bierze połowę dawki, nie trzyma się zaleceń lekarskich bo wątroba, bo żołądek itp. (omawianie objawów, leczenia, cierpliwość i zdroworozsądkowe tłumaczenie)

  RODZAJE LĘKU PATOLOGICZNEGO:

Lęk wywołany biologicznie :

• zaburzenia metaboliczne

• niektóre leki

LĘK – MOŻLIWOŚCI ZMINIEJSZANIA:

• przewidywalność otoczenia

• objawy (ból, duszności)

• nadwrażliwość na poniżenie, poszanowanie autonomii

• dobre relacje z ludźmi

• terapia sensem „BYĆ WOLNYM I MIEĆ WOLNOŚĆ” FRANKL

  wolność to istnienie we własnej wewnętrznej przestrzeni

  - psychoedukacja: wyjaśniać mechanizm lęku, posługiwać się wyobraźnią, porównaniami

ROZBIĆ LĘK NA STRACHY

Konkrety – boję się: zastrzyku, śmierci, chemii …

Obserwować siebie w lęku – samoobserwacja – stoję z boku

Formy odwracania uwagi od lęku:

Narysuj swój lęk – szczególnie introwertycy

Muzykoterapia

Oddychanie po kwadracie : wdech – wydech -

Relaksacja codziennie – jako profilaktyka

Wizualizacja (metoda Simontona) – metoda profilaktyczna i utrwalenie efektu wyobrażanie sobie chorej tkanki, procesu leczenia oraz tego jak wpływa on pozytywnie na zaatakowana tkankę

Dotyk, masaż – łagodne dotykanie, działa objawowo na mobilizację fizjologiczną

ZESPÓŁ DEPRESYJNY

• najczęściej w okresie zaawansowanym

• pewność straty powoduje reakcję smutku, przygnębienia

ZADANIA SMUTKU:

• oswojenie ze stratą

• znalezienie dróg wyjścia

• zdobycie wsparcia

• wzrost osobowy

Smutek jest łatwy do spostrzeżenia na zewnątrz.

CZYNNIKI BIOLOGICZNE DEPRESJI:

• choroba psychiczna 'endogenna” wywiad psychiatryczny

• endoreaktywna forma mieszana – przyczyna zachowanie (nerwicowe), ale forma kliniczna endogenna

Wyuczony model bezradności. (Seligman)

CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE DEPRESJI U OSÓB STARSZYCH:

• ograniczenie ruchowe

• niesprawne zmysły

• trudności finansowe

• utrata niezależności

• tłumiony gniew

• problemy egzystencjalne

• leki (sterydy, neuroleptyki, przeciw nadciśnieniu)

Wsparcie „ingerujące” w sposób przystosowania:

Walka

Pomagać

racjonalizować.

Zaprzeczanie

przyjmować do wiadomości

okresowo sprawdzać jego siłę.

Przewartościowanie, zmiana celów

zachęcać,

pomagać

Stoicyzm:

próby „upiększania nastroju

urok codzienności,

wspomnienia / marzenia,

małe cele

PSYCHICZNE NASTĘPSTWA PRZEBIEGU CHOROBY NOWOTWOROWEJ I LECZENIA U OSÓB W PODESZŁYM WIEKU

STAROŚĆ – MŁODOŚĆ - kontinuum

Wiek:

• chronologiczny

• biologiczny

Nowotwór to choroba osób starszych i w podeszłym wieku.

60-70% zachorowań następuje po 65 r.ż.

Psychika starego człowieka różni się od psychiki innych dorosłych – ma inne potrzeby wsparcia

Rodzaje starości:

• optymalna „złoty wiek”

• normalna – zmiany fizjologiczne umiarkowane zaćma, nadciśnienie, osteoporoza

• patologiczna Alzheimer, udar, rak

Starzenie się

• wzrost mutacji w kopiowaniu związków chemicznych DNA

• większa liczba wolnych rodników „utleniaczy”

Przypadkowe nagromadzenie uszkodzeń wewnątrznych komórek, przekraczające zdolności samo-naprawy. PROCES BEZ DYRYGENTA

Podatność na choroby – cechy procesu starzenia się:

• zaburzenia homeostazy

• upośledzenie funkcji narządów

• zmiany psychiki - w ramach normy

Starość normalna:

• ograniczenia sprawności ruchowej

• pogorszenie percepcji zmysłowej (wzrok i słuch 23% po 75 r.ż.)

• polipatologia (uszkodzenie różnych narządów)

• osłabienie układu immunologicznego, skóry, zębów itp.

• trudności powrotu do równowagi po stresie

Główne problemy:

• nieuzasadniona rezygnacja z leczenia

• niedostateczna kontrola bólu, depresji

• brak znajomości zasad farmakokinetyki i farmakodynamiki

• brak znajomości psychiki ludzi starych

FARMAKOKINETYKA:

Absorpcja:

• spadek przepływu jelitowego

• spadek powierzchni absorpcji

• spadek motoryki żołądka

• spadek wydzielina kwasu żołądkowego

Dystrybucja: (organizm)

• wzrost zawartości tłuszczu

• spadek wody

• spadek albumin w surowicy

Odwodnienie:

• wzrost stężenia leków hydrofilnych (rozpuszczane w wodzie)

• spadek stężenia leków hipofilnych (w tłuszczu) np. diazepan

Metabolizm:

• spadek masy wątroby

• spadek przepływu krwi

• spadek aktywności enzymów

Wydalanie:

• spadek filtracji (nerki)

Następstwa:

• gorsze przyswajanie (do ustne)

• wydłużony okres półtrwania leków

• wolniejszy rozkład leków (mniejsze dawki leków antydepresyjnych)

• większe prawdopodobieństwo kumulacji np. relanium

• wzrost wrażliwości na leki

• silne objawy uboczne (sedacja, zaburzenia poznawcze, zaburzenia świadomości: uwagi , pamięci operacyjnej)

• silniejsze objawy anty cholinergiczne (suchość np. w ustach, zaparcia) fenotiazyny

• silniejsze objawy anty-dopaminergiczne (pozapiramidowe, haloperidol)

• silne objawy antyhistaminowe (senność, hipotensja) hydroxyzyna

• mniejsza wrażliwość na betablokery

Depresja:

• ograniczenie kontaktów

• ograniczenie funkcjonowania

Niebezpieczeństwo utrwalenia bierności.

Specyficzne cechy psychiczne w starości w normie:

• cisza hormonalna

• spowolnienie psychoruchowe

• łagodne pogorszenie pamięci świeżej

• trudności znalezienia nazwy

• wzrost męczliwości, trudność skupienia uwagi

• zmiany emocjonalne (labilność, wrażliwość)

• zachowane uczucia wyższe

• zachowane myślenie logiczne, zdolność uczenia się

• trudności w oddzielaniu informacji ważnych od nieważnych

Specyficzne cechy psychiki osób starszych mających wpływ na przebieg choroby:

• przyzwyczajenie (ograniczenia zostają zaakceptowane)

• wielomówność – rozwodnienie nadmiaru informacji

• powiedzonka „w każdym razie” wtrącenia bez znaczenia

• wspomnienia

• neofobia

• apodyktyczne sądy – krytyka teraźniejszości, słaba adaptacja do zmieniającej się rzeczywistości.

• późniejsze zgłaszanie dolegliwości

• trudności w zdobywaniu informacji (niedowierzanie sobie, trudny wywiad)

• trudności w ustaleniu przyczyny nieefektywności leków

Komunikacja:

• bliskość – dystans

• dotyk / oświetlenie (oświetlać siebie, nie pacjenta)

• wyeliminowanie pośpiechu

• wyraźne, głośne mówienie

• „własne” tempo rozmowy

• rola wspomnień

• neutralność wobec:

  1. konfabulacji

  2. przerzucania winy na otoczenie

Specyficzne cechy sytuacji społecznej osób starych:

• obniżenie statusu zawodowego

• obniżenie statusu materialnego

• ograniczenie kontaktów społecznych

• niska ocena społeczna starości

• samotność (osierocenie)

• czasem „żywiciele” i „pomocnicy” dzieciom

Warunki dobrego przystosowania do starości:

• dodatni bilans życia

• ± dobra kondycja fizyczna

• ± dobra kondycja psychiczna

• dobre układy społeczne

• dobra kondycja materialna

Cechy „złego” starzenia się:

• zgorzknienie

• stagnacja , bierność (intelektualna i działania)

• samo-koncentracja (hipochondria)

• wewnętrzne osamotnienie

• brak akceptacji siebie (złość, depresja)

• ponuractwo (zewnętrzne i wewnętrzne)

ZABURZENIA NEUROPSYCHIATRYCZNE CUN W PSYCHOONKOLOGII

Dezadaptacyjne:

• nerwicowe , emocjonalne (lękowe, buntu, złości, depresyjne)

• zaburzenia neuropsychiatryczne – najczęściej u pacjentów starych (zaburzenia struktury mózgu)

  * trwałe uszkodzenia struktury komórek

  * złe funkcjonowanie komórek nerwowych (przejściowe zaburzenia świadomości)

Procesy psychiczne zależą od (neuroobrazowanie):

• aktywności neuronów (ukrwienie, przemiany np. glukozy w obrębie komórki)

• połączeń pętli między neuronalnych (przebieg impulsów)

• wydzielanie neurotransmiterów na synapsach ( noradrenalina, serotonina, adrenalina, dopamina)

UWAGA: wzajemny wpływ emocje – neurotransmitery

Neuroplastyczność OUN – struktura i funkcje mózgu mogą być zmieniane przez odbierane informacje

JAKOŚĆ ZACHOWAŃ ZALEŻY OD JAKOŚCI PĘTLI NEURONALNYCH (PMN)

Hese, Ryglewicz „Mózg i psyche” 2007

fMRI – badanie procesów psychicznych (pamięć, wyobraźnia, emocje, myślenie)

• ocena aktywności neuronów (intensywność przepływu krwi, zużycia tlenu, przemian glukozy)

 Warunek prawidłowego rozwoju mózgu (pętli między-neuronalnej) - dopływ pozytywnych bodźców typ przywiązania

„Jakość zachowań zależy od jakości pętli między-neuronalnych” (pmn)

 Wielokrotne powtarzanie funkcji - nowe pmn i synapsy (resocjalizacja)

 Informacje / przeżycia - zmieniają morfologię neuronów

komputer: struktura - funkcje/przetwarzanie informacji

Relacja wzajemna: struktura / funkcje mózgu

mózg: informacje mogą zmieniać strukturę (neuroplastyczność OUN)

CO TO JEST ŚWIADOMOŚĆ ?

Świadomość to światło, które oświetla nasze myśli i uczucia :)

U 80% chorych zaawansowanych są zaburzenia świadomości.

Warunek: przytomność – zdolność odbioru bodźców i reagowania na nie.

Definicja: zdolność samoświadomości

Stany świadomości:

A czuwanie – sen

B odmienne stany świadomości (hipnoza, medytacja, wizualizacja)

C zaburzenia :

• ilościowe (senność patologiczna, sen głęboki, śpiączka)

• jakościowe (majaczenie – delirium, zamroczenie, splątanie – najczęściej przed zgonem)

Pola świadomości (uwaga):

• głos

• treść

• myśli porównawcze itp.

• inne bodźce

Przy zasypianiu zwęża się pole świadomości i pojawiają się bodźce z podświadomości.

ŚPIĄCZKA: falowanie intensywności „światła” świadomości

Sposoby oceny świadomości:

• PET

• fMRI

Możliwe „zakończenia” śpiączki:

• przejaśnienie świadomości (powrót do normy) detoksykacja

• stan śmierci mózgu (uszkodzenie pnia mózgu i wyższych funkcji mózgu)

• stan wegetatywny VS (zachowane funkcje pnia, uszkodzone wyższe funkcje mózgu np. asocjacyjne i integracyjne)

• zespół zamknięcia (zachowane obie funkcje mózgu, ale uszkodzenie dróg umożliwiających ekspresję na zewnątrz) „Motyl i skafander”

• stan minimalnej świadomości MCS (funkcje pnia mózgu zachowane, asocjacyjne pobudzone okresowo) – popularnie śpiączka wieloletnia, wielomiesięczna

Możliwość przejścia z VS w MCS: strategia farmakologiczna – rehabilitacyjna – zabiegowa.

• farmakoterapia (poprawa transmisji neurotransmiterów, wzrost metabolizmu, Amaltydyna – Zolpidem)

• rehabilitacja (usprawnienia ruchowe, fizykoterapia, hydroterapia, stymulacja wielozmysłowa)

• zabiegi – elektrostymulacja struktur mózgu

GCS (Glasgow Come Scale)

Odpowiedź słowna

Brak 1

Niezrozumiale dźwięki 2

Słowa nieadekwatne 3

Zdezorientowana 4

Zorientowana 5

Reakcja otwierania oczu

Brak - pozostają zamknięte 1

W odpowiedzi na bodziec bólowy 2

W odpowiedzi na bodziec słuchowy 3

Spontaniczna 4

Odpowiedź ruchowa

Brak 1

Nieprawidłowe prostowanie 2

Nieprawidłowe zginanie 3

Cofanie (reakcja ucieczki) 4

Lokalizująca bodziec (obronna ukierunkowana) 5

Zgodna z poleceniem 6

Pełna świadomość 15 pkt. Głęboka śpiączka 3 pkt.

Badanie fMRI odróznia VS od MCS

OSTRE ZABURZENIA PSYCHICZNE (OZP) ostra psychoza

• zespół majaczenowo-zamroczeniowy omamy, urojenia – pobudzenie – agresja – niepamięć (najczęściej wieczorem i nocą)

  W majaczeniu pacjent rozpoznaje otoczenie, a w zamroczeniu nie.

Przyczyny OZP:

• lęki

• niedotlenienie CUN (np. przy zapaleniu płuc)

• zaburzenia wodno-elektrolitowe

• zaburzenia metaboliczne

• intoksykacje (infekcje)

• guzy CUN

Przebieg:

1. okres zwiastunów (zatarcie między snem, a jawą)

2. okres właściwy (omamy itp.)

3. okres zejściowy (rozjaśnienie, splątanie lub śpiączka)

Pomoc:

• patomechanolityczna – usuwanie przyczyn

• symptomolityczna - usuwanie objawów

Pomoc psychologiczna:

• nie izolować, rozmawiać z rodziną przy chorym

• unikać konfrontacji ( nie komentować, nie potwierdzać)

• orientować w miejscu, czasie i osobach

• edukować rodzinę

PRZEWLEKŁE ZABURZENIA PSYCHICZNE PZP

A współistniejące:

• choroby psychiczne

• zespół otępienny

• zaburzenia zachowania

• zespół mieszany

B zależne od choroby nowotworowej

- zespół otępienny

- zaburzenia zachowania

- zespół mieszany

Cechy pacjentów z PZP (zespół otępienny):

• trudny kontakt werbalny

• zmieniona reakcja na dolegliwości somatyczne (nie umie pokazać gdzie boli)

• zmieniona ekspresja uczuć

• znaczne spowolnienie ruchowe

• trudności pojmowania, kojarzenia

• zaburzenia pamięci świeżej (deklaratywnej, ruchowej) dezorientacja w czasie, miejscu i osobowości

• stępienie reakcji uczuciowych

• obniżenie uczuć wyższych

• zubożenie osobowości

Reakcje na dolegliwości:

Próg czucia i tolerancji bólu:

…............................ próg czucia bólu

…................................................................ próg tolerancji bólu

• depresja niski

• w normie średni

• w majaczenie , zespół otępienny wysoki

ZABURZENIA ZACHOWANIA

Objawy:

• obniżony próg pobudliwości zmysłowej (bodziec normalny – za ostry)

• drażliwość, wybuchowość (obniżony próg pobudliwości psychicznej)

• zmienność nastroju, wahania

• obniżenie/zanik uczuciowości wyższej

• zaburzony wzorzec dotychczasowych zachowań: wybuchowość, agresywność

• przewaga aktywności popędowej

• obniżony krytycyzm

• zaburzona kontrola

Postępowanie:

• prawo do ekspresji uczuć – w ramach rozsądku !!

• unikać konfrontacji

• unikać ocen własnych

• ewentualnie farmakoterapia