Rozwój jednostki czy adaptacja do środowiska społecznego
Ogromny wpływ na rozwój jednostki ma działalność opiekuńczo - wychowawcza. Przedstawiam cele i zadania opiekuńczo- wychowawcze świetlicy. Termin „ rozwój” jest jednym z podstawowych pojęć edukacyjnych . Rozwój jest „ ... głęboko zakorzeniony w wartościach każdego narodu i w wizjach jego przyszłości ...”. W potocznym rozumieniu rozwój jest postrzegany jako przechodzenie do stanów pod jakimś względem lepszych . Znajduje to odzwierciedlenie w terminach , które na co dzień traktowane są jako odpowiedniki rozwoju , np.: przemiany , wzrost , dojrzewanie , postęp , ewolucja , rozkwit itp.
Autor: mgr Beata Dawidowska
nauczyciel w Zespole Kształcenia i Wychowania
w Rozłazinie
ROZWÓJ JEDNOSTKI CZY ADAPTACJA DO ŚRODOWISKA SPOŁECZNEGO ? O CELACH PRACY OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZEJ.
Termin „ rozwój” jest jednym z podstawowych pojęć edukacyjnych . Rozwój jest „ ... głęboko zakorzeniony w wartościach każdego narodu i w wizjach jego przyszłości ...”. 1
W potocznym rozumieniu rozwój jest postrzegany jako przechodzenie do stanów pod jakimś względem lepszych . Znajduje to odzwierciedlenie w terminach , które na co dzień traktowane są jako odpowiedniki rozwoju , np.: przemiany , wzrost , dojrzewanie , postęp , ewolucja , rozkwit itp.
Słownik Języka Polskiego określa terminem „rozwój” proces przeobrażeń , przechodzenia do stanów lub form bardziej złożonych lub pod pewnym względem doskonalszych. 2
Według Tadeusza Pszczółkowskiego rozwój to „zdarzenie konstrukcyjne , w którym przedmiot w fazie późniejszej posiada przynajmniej jedną cechę w wyższym stopniu lub jest pod jakimś względem bardziej złożony niż fazie początkowej”. 3 Wincenty Okoń „rozwój jednostki” określa jako „ proces kolejnych przeobrażeń psychiki i zachowań człowieka”. 4
Wpływ na rozwój jednostki mają rodzice, rodzina, rówieśnicy, środowisko społeczne oraz w dużej mierze nauczyciel. Od niego zależy, w jakim stopniu będzie ona aktywne, a tym samym będzie się rozwijała. Nauczyciel powinien podjąć takie działania, które zabezpieczą podstawowe potrzeby i zainteresowania uczniów oraz wesprą ich wielostronny rozwój. Według Władysława Puśleckiego wspierać „to tyle, co pomagać, ułatwiać, naprowadzać, wskazywać, doradzać, podpowiadać, zachęcać, ukierunkowywać, upewniać, rozbudzać wiarę w powodzenie aprobować, podtrzymywać na duchu” .5
Zbigniew Kwieciński uważa, iż jednostka powinna tak się rozwijać, aby „umiała pożytecznie i zgodnie współżyć, współpracować, współdziałać z innymi, by godziła zaspokojenie własnych potrzeb, zainteresowań, ambicji i marzeń nie tylko bez czynienia szkód innym, ale z korzyścią innych ludzi, szerszego otoczenia i społeczeństwa”.6 Rozwój jednostki jest niemożliwy bez uwzględnienia jego aktywności własnej. Do rozwoju aktywności może przyczynić się wiele sytuacji dydaktyczno-wychowawczych, które dostarczają możliwości podejmowania zadań. Dla jednostki sytuacje dydaktyczno-wychowawcze są źródłem doświadczeń, gdyż aktywnie przeżywając zdobytą wiedzę o świecie, uczą się nowych zachowań lub modyfikują stare, weryfikują lub zmieniają sądy, przekonania itp.
Z powyższych definicji „rozwoju jednostki” wynika, że istotą rozwoju jest zmiana, taka i tylko taka, która „coś” powiększa, poszerza, pomnaża, różnicuje i zwiększa. Termin „adaptacja” według Wincentego Okonia to „proces lub wynik procesu uzyskiwania równowagi między potrzebami jednostki a warunkami otoczenia społecznego.7
Słownik Języka Polskiego pojęcie „adaptacja” wyjaśnia jako „przystosowanie się do nowego środowiska społecznego, do nowych warunków, ... przerobienie dla nadania innego charakteru” 8
Funkcja adaptacyjna polega na wprowadzeniu jednostki w role społeczne i zawodowe, które zastali i które są do objęcia oraz na takim prezentowaniu obrazu zastanego świata, aby inne jednostki uznawały istniejący porządek za dobry, albo konieczny i niezmienialny. 9
Każdy człowiek żyje w określonym środowisku. Wśród wielości ich typów jedne z nich są bardzo bliskie, inne znów odległe. Zjawiska i procesy zachodzące w środowisku życia człowieka, a więc w rodzinie, grupie rówieśniczej, klasie szkolnej, w mieście bądź na wsi są czymś naturalnym i oczywistym. Dopiero głębsza refleksja nad ich uwarunkowaniami sprawa, że dostrzegamy potrzebę ich zbadania, poznania, opisania i oceny. Trafne oceny warunków środowiskowych ułatwiają życie człowiekowi, stają się użyteczne dla wychowania. Poznawanie ludzi byłoby wręcz niemożliwe bez uprzedniego poznania warunków środowiskowych. Podstawę do wytworzenia opinii o funkcjonowaniu jednostki stanowi obok obserwacji jej cech osobistych, jej działalności, poznanie środowiska jej życia, nauki bądź pracy i zabawy. Specyfiką środowiska wychowawczego jest to, że niezależnie od intencji wywiera ono wpływ wychowawczy na jednostkę, pozostawia w jej psychice pewne ślady, jakkolwiek nie zawsze od razu uchwytne. Nie zawsze też wpływy te są pożądane i zgodne z celami wychowania, gdyż szczególne składniki środowiska lub relacje między nimi mogą nie sprzyjać osiąganiu pozytywnych rezultatów. 10
Reasumując powyższe pojęcia i rozważania, można sformułować pewne wnioski. Nadrzędnym celem wychowawczym jest wszechstronny rozwój jednostki, jego osobowości - poprzez wyzwalanie motywacji do działania, kształtowanie wartości moralnych i estetycznych oraz przygotowanie do świadomego udziału w życiu społecznym. Tak więc, aby były spełnione powyższe zadania powinniśmy zadbać o to i podejmować takie decyzje, aby nasi wychowankowie nie tylko przystosowali się do nowego środowiska społecznego, do nowych warunków, sytuacji, ale umieli wykraczać poza normy środowiska. Jednostka powinna na tyle się rozwinąć, aby potrafiła wykorzystać swe umiejętności we współczesnym świecie, które to w przyszłości danej jednostki mogą dać podstawy do osiągnięcia wszechstronnego rozwoju. Dbając o rozwój jednostki, dbamy o rozwój narodu i przyszłości.
Cel to „świadomie zamierzony stan rzeczy lub zdarzeń, do którego dąży się przez organizację działania”. 11 Przez pojęcie „działalność opiekuńcza” rozumie się „ogół działań podejmowanych przez odpowiednie instytucje lub osoby w celu zaspokojenia i rozwijania potrzeb dzieci oraz wszechstronny rozwój osobowości”. 12 Działalność opiekuńcza wiąże się z wychowaniem, które służy aktywizacji i usamodzielnianiu dziecka pozostającego pod opieką.
Celem pracy opiekuńczo-wychowawczej jest zapewnienie zorganizowanej opieki uczniom przed zajęciami lekcyjnymi i po nich w bezpiecznym i miłym otoczeniu, stworzenie warunków do wypoczynku, relaksu, odrabiania prac domowych, organizowanie czasu wolnego, działalności korekcyjnej, wyrównawczej, poradniczej. Takie czynniki sprzyjają wszechstronnemu rozwojowi dziecka.
Działalność opiekuńczo-wychowawczą prowadzą między innymi świetlice szkolne, które realizują cele i zadania (opiekuńcza, wychowawcza, dydaktyczna) szkoły.
Do zadań opiekuńczo-wychowawczych świetlicy należy:
zapewnienie powodzenia szkolnego dzieciom,
współpraca z domem rodzicielskim dzieci, radą pedagogiczną, służbą zdrowia,
budzenie i rozwijanie twórczych zainteresowań i zamiłowań dzieci,
rozwijanie samorządności i samoobsługi oraz odpowiedzialności,
kształtowanie nawyków właściwego spędzania czasu wolnego,
kształtowanie postaw patriotycznych,
kształtowanie dbałości o własny rozwój fizyczny, zdrowie i higienę psychiczną,
wdrażanie do uczestnictwa w podstawowych formach życia kulturalnego oraz kształcenia wrażliwości estetycznych,
budzenie więzi emocjonalnych
Inną formą opieki nad dziećmi jest współpraca z poradnią pedagogiczno-psychologiczną. Poradnia wspomaga rozwój i efektywność uczenia się dzieci, udziela uczniom pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu oraz udziela dzieciom, rodzicom, nauczycielom, wychowawcom pomocy psychologicznej, pedagogicznej, logopedycznej i rehabilitacyjnej. Funkcje opiekuńczo-wychowawcze - pełni również internat. Internat jest zakładem opiekuńczym, prowadzonym przez szkołę, dla uczniów pobierających naukę poza miejscem zamieszkania. Do zadań internatu należy zapewnienie dobrych warunków zamieszkania i wyżywienia, warunków zdrowotnych i opieki lekarskiej, warunków nauki domowej i kontroli jej przebiegu, wychowania społeczno-ideowego i aktywizacji młodzieży w organizowaniu warunków życia kulturalno-społecznego oraz prac społecznie użytecznych.
Działalność opiekuńczo-wychowawczą prowadzą również domy dziecka. Są to internatowe zakłady wychowawcze dla dzieci i młodzieży pozbawionych opieki rodziny. Zadaniem domów dziecka jest zastąpienie wychowankom domu rodzinnego, pełnienie funkcji opiekuńczych i wychowawczych, umożliwienie wykonania obowiązku szkolnego i zdobycie zawodu, przygotowanie do samodzielnego życia.
Z powyższych rozważań wynika, iż działalność opiekuńczo-wychowawcza ma ogromny wpływ na rozwój jednostki. W zajęciach opiekuńczo-wychowawczych uczniowie uczestniczą z własnej woli. To, czy będzie aktywne i w jakim stopniu zależy od niego samego. Właśnie taka działalność podejmowana przez jednostki ma duże znaczenie w procesie wielostronnego rozwoju.
LITERATURA
Danuta Elsner. Wspieranie rozwoju. Nowa edukacja nr 1/99
Słownik Języka Polskiego. Warszawa 1995.PWN.tom 3. s.123
Tadeusz Pszczółkowski. Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji. Ossolineum. Warszawa 1978. s.212
Wincenty Okoń. Słownik Pedagogiczny. PWN. Warszawa 1975. s.252
Władysław Puślecki. Życie Szkoły nr 10/2001
Zbigniew Kwieciński. Socjopatologia edukacji. MWN. Olecko 1995
Wincenty Okoń. Słownik Pedagogiczny. PWN. Warszawa 1975. s.9
Słownik Języka Polskiego. Warszawa 1995. s.7
Zbigniew Kwieciński. Socjopatologia edukacji.
Życie Szkoły nr 4/2001
Franciszek Bereźnicki. Dydaktyka ogólna w zarysie. Koszalin 1994. s.55
Wincenty Okoń. Słownik Pedagogiczny. Warszawa 1992. s.212