Instytucje
Urzędnicy
Słowo urzędnik początkowo dotyczyło człowieka sprawującego władzę (w Rzymie honores).
W Atenach państwem początkowo sprawowali władzę archonci. Później rozbudował się aparat biurokratyczny, pojawiali się urzędnicy w naszym rozumieniu -ludzie zajmujący się sprawami publicznymi zgodnie z wytycznymi.
Arystotels podsumowując ustrój pisał, że urzędnicy działają w różnie w różnych państwach, ale zaznaczał, że urzędnicy powinni zajmować się konkretnymi pojedynczymi sprawami sprawami (ale np. sądownictwo i prawodoastwo częto razem). Sprawy które wymienia stanową jednak zajęcia administracyjne, a nie sprawowanie władzy.
Arystoteles dzieli urzędników na pełniących funkcje administracyjne i religijne.
Według Arystotelesa to właśnie demokratyczni urzędnicy administrujący państwem są najlepszą opcją zarządzania państwem.
W demokracji ateńskiej urzędy były w większości losowane (np. strategów i części skarbników nie losowano,). A kadencja była krótka trwała jeden rok.
W przypadku niektórych urzędów np. skarbnika istniał cenzus majątkowy. Zazwyczaj komisje działały kolektywnie najczęsciej w systemach 10 osobowych.
Stratedzy
Z czasem kolejne komisje traciły na znaczeniu. Zmienił się również status stratega (zaczął on odgrywać rolę podobną do dawnego archonta). Stało sie tak ponieważ zaczęła rozwijac się polityka, a urząd stratego pochodzil z wyborów. Często stratedzy nie zajmowali sie bezposrednio wojną, a korzystali ze swojego stanowiska by reformować państwo i brać aktywny udział w życiu politycznym. Niestety nie wiemy jak dokladnie wyglądały zgromadzenia ludowe, więc nie możemy wyjasnić jaka była w nich pozycja stratego. Prawdopodobnie urząd ten miał silny autorytet.
Jeśli chodzi o kolegialność strategów była ona wprowadzona po to by stratedzy nie stali się tyranami.
W życiu politycznym demokracja była nastawiona na wzajemną kontrolę między jednostkami - większośc kontrolowała jednostki. Zasada ta nie dotyczyła jednak życia publicznego.
Każdy obywatel w Atenach (od reformy Solona) mógł pozwać do sądu urząd i urzędnika.
Za szkodliwe uważano mnożenie kadencji- uważano, że władza demoraizuje człowieka i zagraża demokracji.
Nastepnym krokiem było wprowadzenie wynagrodzenia dla urzędników przez Peryklesa (do tej pory przxyjmowanie wynagrodzenia za pracę było pojmowane jako hańba). Diety nie były jednak wysokie i miały wynagradzały tylko czas poświęcony sprawowaniu urzędu (nie były to jak dziś diety etatowe).
Grecy zazwyczaj nie likfidowali w całości tradycyjnych instytucji - odbierali im raczej pewne kompetencje i nadawli je nowym bardziej demokratycznym. Stare instytucje zostawały i miały charakter bardziej kulturowy i duchowy.
Sparta
W Sparcie utrzymał się natomiast sytsem królewski, a władza ta była dziedziczna. System ten przetrwał prawdopodobnie przez przywiązanie Spartan do pochodzenia od ojca (chodziło o mit pochodzenia królów od Heraklesa - w mit ten zywo wierzono i zakładano że tylko taki ustrój gwarantuje łaskę bogów).
W momenci gdy Sparta zaczeła prowadzić politykę morską wprowadzono nowe typy dowódców (dowódcom lądowym do końca pozostawał król).
Król w Sparcie (na podst. Homera).
dowódca wojskowy,
składający ofiary bogom,
zasięga woli bogów i utrzymuje z nimi kontakty,
sądzili w niektórych sprawach (ale nie wiemy jak wyglądało sądownictwo),
Eforowie - komisja 5 osób wybieranych na rok (starożytni zakladali, że był to przejaw demokratyczny - jednak historycy udowadniają, że w praktyce tak nie było). Eforowie mogli kontrolować nawet samych królów. Gdy zakończyła się kadencja efor stawal się zwyklym obywatelem.
Jedyna wiedza jakoą posiadamy w odniesieniu do Sparty to wiedza o organizacji armii i szkoleń wojskowych (ale struktur do konca nie znamy).
Każda polis grecka miała odrębną struturę władzy. Często nawet w państwach oligarchicznych również zachodziły elementy demokracji, ale dotyczyły one elit.
Od IV wozorcem organizacji politycznej stają się Ateny i inne państwa zaczeły przejmować elementy ustroju Aten, jednak nigdy w pełni go nie kopiowali.
Liturgia - sposób finansowania przedsięwzięc państwowych pochodził z czasów przedmonetarnych. Polegal na tym, że bogaci obywatele przyjmowali dany urząd i organizowali dane przedsięwzięcie na własny koszt (ale uważano, że takie przedsięwzięcie bylo sukscesm sponsora, sami sponsorzy prześcigali się po to by zostac lepiej zapamiętanymi przez potomnych). Tak samo było z wyposarzaniem łodzi, kto zapłacił ten dowodzil- z czasem ten obyczaj zaczął się zmieniać bo powstała stala flota, która była liczna - wtedy powoływano kolegia które utrzymywały i zarządzały statkami.
Rzym
Tutaj również urzędnicy mieli wysoką pozycję. Mozna było poyawac urzędnika, ale kary byly niewielkie.
Najważniejszym urzędem był konsulat, który zgodnie z Liwiuszem powstał po wypędzeniu Tarkwinusza Pysznego z podziału jego władzy na kolegium 2 urzędników (z czasem zainstniały zasady, że jednen z nich musi byc patrycjuszem, a drugi mugł ale nie musiał byc plebejuszem). W czasie wojny posiada władzę dyktatorską
Pretor - zajmował sie konfliktami wewnętrznymi i posiadał władzę sądowniczą wobec obywateli. Później wprowadzono drugiego Pretora, który zajmował się niobywatelami nie posiadającymi praw obywateli Rzymu)
Prawdopodobnie patrycjusze również legitymizowali swoja władzę na pochodzeniu od ludzi, którzy zawierali z bogami przymierze.
Prawdopodbnie w przypadku patrycjuszy i plebejuszy istniały rody o wspólnym nazwisku nazywane gentes.
Miało dojść do buntu plebsu, który wyemigrował, wybrał swojego przywódcę, później namówiono ich do powrotu - jednak zostalo ich zgromadzenie i ich przedstawiciel- trybun ludowy (kolejne bunty dawały mu coraz więcej praw). Ale generalnie był wentylem bezpieczeństwa. Był wybierany przez plebejuszy.
Z czasem istniejący podział na patrycjuszy i plebejuszy nie odgrywał już tak istatnej roli w życiu politycznym.
Edylowie- zostali powlani przez plebs, którzy zajmowali sie ich saprawami, powoływali ich Trybuni.
Ajschines – działacz polityczny z IV napisał, czym są archai (czyli urzędy) - trzeba mieć 30 lat , byli wybrani lub wylosowani, kadencja 30 - do roku, zdają sprawozdania komisjom, przeszli dokimazję (sprawdzenie czy wylosowany człowiek spełnia warunki wymagane do pelnienia danej funkcji - pochodzenie, wiara, płacenie podatków, udział w wyprawach wojennych - musiał mieć świadków, którzy potwierdzili jego słowa). Następnie głosowano tajnie (później od wyniku głosowania można było się odwołac do sądu).