FCZ-KT Zawadzkiego i Strelaua jako kwestionariusz wieloskalowy
Specyficzne zagadnienia związane z kwestionariuszami
- pozycja kwestionariusza jest bodz
cem w formie pytania, stwierdzenia albo
jednowyrazowego określenia, na który osoba badana ma odpowiednio zareagować 
udzielić odpowiedzi zgodnie z przyjętą w kwestionariuszu procedurą odpowiedzi;
- formaty odpowiedzi  o swobodnym wyborze odpowiedzi; o wyborze z dostępnych,
ograniczonych opcji: wersji pytania kwestionariuszowego lub opcji odpowiedzi (dwu
lub więcej, z opcją pośrednią lub bez);
- odpowiedzi w kwestionariuszu można nadawać różny status:
- stanowisko racjonalne: odpowiedz
jest w pełni trafna, odpowiedz
pozwala
wnioskować o cesze;
- stanowisko empiryczne: odpowiedz
to zachowanie werbalne w którym
ujawniają się określone cechy;
- dziś stanowisko kompromisowe  teoretyczne (treściowe): odpowiedz
to relacja
o zachowaniu, będąca zarazem samopisem, jak i zachowaniem. Jest wiec
uwarunkowana wieloczynnikowo, ale głównym wyznacznikiem są względy
treściowe, a więc cechy determinujące zachowanie pozakwestionariuszowe.
- styl odpowiadania to tendencja osoby badanej do wybierania określonej opcji
odpowiedzi niezależnie od treści pytania kwestionariuszowego;
- dysymulacja  świadoma lub nieświadoma tendencja do przedstawiania się w
nieprawdziwie korzystnym świetle;
- symulacja  świadoma lub nieświadoma tendencja do przedstawiania się w
nieprawdziwie niekorzystnym świetle;
Regulacyjna Teoria Temperamentu
- def: temperament to podstawowe, względnie trwałe czasowo cechy osobowości,
manifestujące się w formalnej charakterystyce zachowania (parametrach
energetycznych i czasowych). Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i są
wspólne dla człowieka i zwierząt. Pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone
mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod
wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych.
- analiza czynnikowa na stworzonych wstępnie skalach wyodrębniła 6 czynników  dwa
czasowe (żwawość i perseweratywność) i cztery energetyczne (wrażliwość
sensoryczna, reaktywność emocjonalną, wytrzymałość, aktywność). Wrażliwość
sensoryczna ma niejasny status teoretyczny  nie wykazuje związków z pozostałymi
cechami energetycznymi, stanowi też drugorzędny czynnik w procesie regulacji
stymulacji.
- żwawość (ZW): tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania
wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany jednego zachowania na inne,
odpowiednio do zmian w otoczeniu;
- perseweratywność (PE): tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań
po zaprzestaniu działania bodz
ca, który to zachowanie wywołał;
- wrażliwość sensoryczna (WS): zdolność reagowania na bodz
ce zmysłowe o
małej wartości stymulacyjnej;
- reaktywność emocjonalna (RE): tendencja do intensywnego reagowania na
bodz
ce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej
odporności emocjonalnej;
- wytrzymałość (WT): zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach
wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności oraz w
warunkach silnej stymulacji zewnętrznej;
- aktywność (AK): tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości
stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających stymulacji zewnętrznej;
- funkcjonalne znaczenie temperamentu:
1) cechy temperamentu wyznaczają preferencje sytuacji i form działania o
określonej wartości stymulacyjnej;
2) w określonej sytuacji cechy temperamentu wyznaczają wybór działania o
określonej wartości stymulacyjnej;
3) cechy temperamentu wyznaczają sposób działania w różnych dziedzinach
działalności człowieka (np. osoby o małych możliwościach przetwarzania
stymulacji angażują się w wiele czynności przygotowawczych  styl
wspomagający);
4) gdy nie ma możliwości wpływu na sytuację i wyboru sytuacji, osoby wysoko
reaktywne wykazują spadek efektywności w sytuacjach wysoko stymulujących,
a osoby nisko reaktywne w sytuacjach słabo stymulujących;
5) w wyjątkowych sytuacjach różnice w poziomie efektywności mogą się nie
ujawnić (np. przy bardzo silnej motywacji), wystąpią jednak w zakresie
poniesionych kosztów psychofizjologicznych;
Kwestionariusz FCZ-KT
- Formalna Charakterystyka Zachowania  Kwestionariusz Temperamentu oparty jest na
Regulacyjnej Teorii Temperamentu Jana Strelaua;
- kwestionariusz ma 120 pytań w formacie "tak / nie", składa się z sześciu skal (po 20
pytań każda);
- rzetelność FCZ jest zadowalająca (około 0,8 dla wszystkich skal poza WS - około 0,7;
WT prawie 0,9), bardzo dobra (0,8-0,9) stabilność czasowa;
- trafność:
- metodą szacowania (zadowalająca, r ok. 0,5);
- poprzez diagnozę laboratoryjną  wskaz
niki psychofizyczne (wnioski  nie
postuluje się specyficznych dla poszczególnych cech mechanizmów
neurofizjologicznych bądz
biochemicznych, każde zachowanie jest wynikiem
interakcji wszystkich mechanizmów fizjologicznych i biochemicznych; cechy
temperamentu uwarunkowane są specyficzną dla jednostki konfiguracją
systemów nerwowych i hormonalnych);
- korelacje z innymi kwestionariuszami (potwierdzenie hipotez, np. o korelacji
reaktywności emocjonalnej z lękiem);
- genetyczne uwarunkowania cech temperamentu (współczynniki
odziedziczalności około 0,5);
- trafność różnicowa ze zdolnościami intelektualnymi (pewne ujemne związki
wytrzymałości i aktywności z inteligencją społeczną, związki cech czasowych z
zdolnościami twórczymi);
- zróżnicowanie cech temperamentu w różnych grupach społecznych (sportowcy
 wyższa żwawość, wytrzymałość i aktywność, niższa reaktywność
emocjonalna);
- cechy temperamentu jako czynnik ryzyka w różnych chorobach somatycznych;
- normy staninowe są skonstruowane ze względu na płeć i przedział wiekowy (w
zakresie od 15 do 80 roku życia); przedział ufności zgodny z SEM dla 85% to 1 stanina
(z wyjątkiem WS u kobiet  2 staniny); 95% to 2 staniny; podręcznik zawiera tez
przedziały wyliczone w oparciu o SEE;
- istnieje też możliwość porównania par skal pod względem istotnej różnicy w wynikach
(może ona wskazywać na niezharmonizowanie temperamentu)  dla 95% ufności
istotna różnica to 3 staniny, dla 85% - 2 staniny); przed porównaniem niektóre skale
trzeba przekodować; osobiście nie polecam tej procedury, ale jest ona dopuszczalna;
- przedział ufności budujemy wokół wyniku przeliczonego (staninowego); zalecane
kryteria oceny to: 1-3 stanina  wyniki niskie, 4-6 stanina wyniki przeciętne i 7-9
stanina wyniki wysokie;
- wśród osób o skrajnym natężeniu cech można wyodrębnić cztery typy temperamentu:
- typ zharmonizowany o dużych możliwościach przetwarzania stymulacji
(wysoka WT i AKT, duża WS i Ż, mała PE, niska RE);
- typ zharmonizowany o małych możliwościach przetwarzania stymulacji (mała
WT i AKT, wysoka RE, spora PE, niska ŻW i WS);
- typ niezharmonizowany o dużych możliwościach przetwarzania stymulacji
(duża WT, niska RE i AKT, średnia/niska WS, ŻW i PE);
- typ niezharmonizowany o małych możliwościach przetwarzania stymulacji
(mała WT, duża RE i AKT, duża/średnia WS, PE i ŻW);