Roman Jakobson (1896-1982)

Wyróżniamy następujące czynniki charakterystyczne dla aktów mowy w komunikacji

kontekst

komunikat

NADAWCA ………………………………………. ODBIORCA

kontakt

kod

Aby

komunikat

był efektywny musi:



być zastosowany do kontekstu (coś oznaczać)



być zakodowany kodem zrozumiałym zarówno dla odbiorcy jak i nadawcy



przejść przez fizyczny kanał komunikacyjny (kontakt między N i O)

Każdy z tych sześciu czynników determinuje inną funkcję języka.

Schemat czynników można uzupełnić schematem funkcji języka:

poznawcza

poetycka

emotywna ………………….. konatywna

fatyczna

metajęzykowa

Wg Jakobsona w aspekcie komunikacyjnym wyróżniamy następujące funkcje języka:



Poznawcza – to rola języka w procesach poznania świata przez człowieka. Pozwala
na wyrażanie myśli, idei, pojęć. Realizuje się przede wszystkim w przekazywaniu
informacji, oznaczaniu. Funkcja ta spełnia zasadniczy cel licznych komunikatów.



Emotywna – wskazuje ona na bezpośrednie wyrażenie postawy mówiącego wobec
tego, o tym o czym on mówi. Jej zadaniem jest wywarcie na odbiorcy wrażenie
pewnej emocji (prawdziwej lub udanej).



Konatywna – inaczej funkcja perswazyjna, ukazuje to jej zasadnicze działanie. Jej
głównym celem jest wywieranie wpływu na odbiorcę. Na poziomie tekstu funkcja ta
realizuje się w sposób najczystszy w zdaniach trybu rozkazującego („Pij!”)

Te 3 funkcje wg Jakobsona są najbardziej podstawowe – tworzą tzw. trójkątny model
językowy Bühlera.



Fatyczna – nakierowana jest ona na kontakt jaki rozpoczynają i przedłużają nadawca i
odbiorca w trakcie trwania komunikacji. Dzięki niej za pomocą języka stwarzamy i
podtrzymujemy stosunki społeczne. Na poziomie tekstu realizuje się w wyrażeniach
typu: „Halo, czy pan mnie słyszy?”, „Uhm” itp.



Metajęzykowa – nastawiona jest na kod którym posługują się nadawca

i odbiorca. Realizuje się w momentach gdy sam komunikatu zostaje sprowadzony do kodu.
Np. „Rozumie pan, co powiedziałem?”



Poetycka – inaczej funkcja estetyczna. Realizuje się, przy nastawieniu na sam
komunikat. Konstruując komunikat dobieramy z naszego słownika słowa najbardziej
odpowiednie. Jeśli właśnie ta funkcja w tekście dominuje mamy do czynienia z
tekstem poetyckim



Przedstawieniowa (poznawcza, denotatywna) – rola języka w procesach poznania
świata przez człowieka. Pozwala na wyrażanie myśli, idei, pojęć. Realizuje się w
przekazywaniu informacji, oznaczaniu. Spełnia zasadniczy cel licznych
komunikatów.



Emotywna – wskazuje na bezpośrednie wyrażenie postawy mówiącego wobec tego, o
czym mówi. Zadaniem jest wywarcie na odbiorcy wrażenie pewnej emocji
(prawdziwej lub udanej).



Konatywna (perswazyjna) - głównym celem jest wywieranie wpływu na odbiorcę.

Na poziomie tekstu realizuje się w sposób najczystszy w zdaniach trybu rozkazującego.

Jakobson - binaryzm

•

Jednostką podstawową w fonologii jest cecha dystynktywna.

•

Fonem to zespół (wiązka) cech dystynktywnych.

•

System fonologiczny to system cech dystynktywnych, oparty na
opozycjach binarnych:

CZŁON NACECHOWANY : CZŁON NIENACECHOWANY
Człon nacechowany ma mniejszy zakres występowania.

Jakobson - TWÓRCA FONOLOGII DIACHRONICZNEJ

•

mutacja fonologiczna: zmiana fonetyczna powoduje zmianę w systemie
fonologicznym.

•

Ogólna formuła: A:B

◊

A1:B1

•

DEFONOLOGIZACJA: zanik różnic fonologicznych. Między A i B istnieje relacja
fonologiczna, natomiast między A1 i B1 takiej relacji nie ma.

•

FONOLOGIZACJA: powstanie różnic fonologicznych. Między A i B nie istnieje
różnica fonologiczna, natomiast różnica taka zachodzi między A1 i B1.

Emilio Alarcos LLORACH

•

FONOLOGIZACJA - wzbogacenie systemu,

pojawienie się nowego fonemu

•

DEFONOLOGIZACJA - zubożenie systemu

liczba fonemów systemu ulega redukcji

•

TRANSFONOLOGIZACJA - zmiana

wewnętrznej struktury systemu

liczba fonemów nie wzrasta ani nie maleje.

Np. gdy opozycja izolowana staje się proporcjonalna lub proporcjonalna staje

się izolowana.

Vilem Mathesius (1882-1945)

•

Badania składniowe nad związkami paradygmatycznymi

•

Określano, które elementy systemu mogą pełnić funkcję

tematu a które rematu
(datum, tego, co znane; (novum, tego, co nowe;
czego zdanie dotyczy),

co się mówi o czymś).

Bo celem nadawcy jest przekazanie odbiorcy nowych treści.
(T) Ten most (R) zbudował Cezar. (T) Cezar (R) był wybitnym wodzem.

•

Tematem mogą być: Rematem mogą być:
· wyrażenia • wyrażenia
wskazujące: to

predykatywne:

· imiona własne: Cezar

był wybitnym wodzem,

· deskrypcje określone:

zbudował most

pierwszy cesarz Rzymu