10-01-2012

Religia

Irena Borowik Religia we współczesnych społeczeństwach. Prywatyzacja religii.

Polska: spadek instytucjonalizacji na rzecz prywatyzacji religii

dominująca struktura rzymskokatolicka, uwarunkowania hist., polit., kult.

1. INSTYTUCJONALIZACJA RELIGII

• proces historyczny, konstytuowanie się wyrazów doświadczenia religijnego

• oddzielanie od świata zewnętrznego

O' Dea trzy poziomy instytucjonalizacji

• kultowy -> kult centrum, uniwersalnie wyraża uczucia, postawy i związki -> rytuał (postawa wobec sacrum)

• intelektualny (mityczny i racjonalny)

• organizacyjny

• przekaz treści religijnych w formie eksternalizacji, obiektywizacji i interioryzacji

• Berger: religia legitymująca instytucje społ. (lokująca je w kosmicznych i świętych ramach)

• inaczej: tradycyjna czy kościelna (transmisja doświadczenia religijnego za pomocą form organizacyjnych)

• rytuały przejścia: warunek -> edukacja religijna, sprzyjające warunki społ.

• organizacje rel. i hierarchia bazą materialną działań religijnych

• proces trwający w czasie (zmiana form)

• forma zależna od adresata

• kompleks przekonań, postaw i relacji, ukształtowanych w procesie hist. i obecnych w społ.

• różnica: poziom idealny a realny (zależne od sekularyzacji)

2. PRYWATYZACJA RELIGII

• zmagania jednostki z ostatecznymi problemami istnienia

• narzędzia religii: przekazy, mity objaśniające, odpowiedzi na odwieczne pytania -> socjalizacja religijna

• Malinowski: przezwyciężenie lęku i samotności

• moment krytyczny: utożsamianie się z przekazem lub wątpienie i poszukiwanie (wybór to prywatność)

• P. Berger: wybór konieczny, produkcja powszechnej herezji

• społ. nowoczesne: poszczególne decyzje jednostek i społeczeństwo wyboru

• pytanie o istotę Boga

• sekularyzacja (l. 60) subiektywna zmiana w kształcie religijności społ. zach

M. Weber instytucjonalizacja łaski

1. Łączenie łaski tylko z przynależnością do instytucji łaski

2. Decydowanie o efektywności łaski przez nadany zgodnie z przepisami urząd łaski, nie osobiste kwalifikacje kapłana

3. Religijne kwalifikacje osobiste nieistotne w zbawieniu w porównaniu do władzy urzędu udzielającego łaski

Chrześcijaństwo zachodnie: zakorzenienie w historii, rozwój w czasie (od prowadzonego do prowadzącego)

Protestantyzm: denominacje dogmatów stające się formami religii, „duch czasu” i reakcje (naprawa świata)

Prawosławie: kontemplacja, na uboczu

C. Jung

• religia: utrata siły pozwalającej na symboliczne wyrażanie archetypów zbiorowej nieświadomości

• człowiek: zagrożony, brak dróg

• katolicyzm: żywy rytuał (sfera uczuć), uczestnictwo ma oczyszczającą moc

• zracjonalizowana kultura

• powiązana rzeczywistość -> oczekiwanie dostosowywania się religii do sytuacji

• wycofywanie się religii z obszaru publicznego do życia prywatnego

• powinność spełniania przez każdą instytucję swojej funkcje, brak przymusu odnoszenia się do świętego kosmosu (transcendalnego)

T. Luckmann niewidzialne istnienie religii

• zmiana formy, nie zniknięcie

• przeniesienie się do prywatności

• tożsamość wyprowadzana z prywatnego świata (seksualności i rodziny) -> najważniejsze obszary spełnienia jednostki -> niestabilne dobrowolne stowarzyszenia

• system naprawczy: instytucje zastępcze (psychoterapia, kultura masowa, Kościoły)

• oddzielenie świętego kosmosu od codziennego życia

• sprzeczne systemy wartości, brak zakorzenionego systemu odniesień

• zmienność quasi-religijnym etosem

3. SEKULARYZACJA

• uniezależnienie się różnych dziedzin życia społ. (polityka, sztuka, nauka, świadomość społ.) od wpływu religii

• M. Eliade: wszystko jest lub było powiązane z religią

• problem powiązania moralności i religii

• nauki związane z religią: filozofia, psychologia, socjologia, etnologia -> P. Tchilich: religia odpowiedzią na ostateczne problemy człowieka

• strukturalnie: utrata autentycznych wpływów i kontroli

• kulturowo-symbolicznie: brak istnienia w sztuce, filozofii, literaturze, nauce, świadomości

• oddzielenie wiary od kościoła

• z mesjanizmu i ascezy do racjonalizacji zbawienia

• F. Nietzche „Bóg umarł” -> E. Fromm: martwe jest wyobrażenie boga czy doświadczenie wskazujące na wyobrażenie i wartość? Czy umarł człowiek? Człowiek bez tego doświadczenia traci ostrość rzeczywistych problemów egzystencji? To nie bóg jest problemem.

4. RELIGIA A PROBLEMY WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA

• oddzielenie kościoła od państwa (własne niezależne życie, partycypacja jednostek i konstytuowanie związków)

• państwo i kościół jako konglomeraty społecznych działań, oddzielne role w zdefiniowanym kontekście

• obiektywne struktury i uprocedurowane działania społ.

• dawniej: religijna legitymizacja teraz świecka konstytucja

• integracja państwa przez wspólny system rel.

B.S. Turner społeczeństwa późnokapitalistyczne mogą bezpiecznie trwać

• ekstensywny aparat regulacyjny (prawne, polityczne i represyjne elementy)

• trudność utrzymania opozycji politycznej

• uroki dobrobytu (praktycznie akceptowalne)

• pasywny model politycznego uczestnictwa

• tępy przymus stosunków ekonomicznych (społeczna zależność)

• kler jako zawód

• technologia nie liturgia

• przejęcie zadań (jałmużna-system społ.) sacrum przez profanum

• wiara kwestią prywatną -> opór religii zinstytucjonalizowanych

• ukryte napięcie i konflikt -> odmienne wizje roli kościoła

---