Charakterystyka ptaków Pokrycie ciała skóra ptaków jest delikatna tworzy ja wielowarstwowy i zrogowaciały naskórek, pod którym znajduje się elastyczna skóra właściwa brak gruczołów potowych występują gruczoły łojowe: gruczoł kuprowy ciało pokryte piórami zawiązek pióra powstaje jako wpuklenie naskórka, które zapada się w głąb skóry, gdzie styka się z brodawką skóry właściwej i dzieli się na dwie części: zewnętrzną, z której powstanie pochwa pióra wewnętrzną, z której wyrośnie właściwe pióro listewki i haczyki promyków sąsiednich gałązek zachodzą na siebie tworząc bardzo lekką i elastyczną strukturę chorągiewki podział piór ze względu na rolę: związane z lotem - lotki i sterówki (sztywna chorągiewka) związane z termoregulacją - pióra puchowe i okrywowe lotki mocowane są na końcach skrzydeł łącznotkankową spoiną (do II palca i częściowo do III palca oraz śródręcza - lotki I rzędu; na kości łokciowej od 6 do 37 lotek II rzędu) sterówki tworzą ogon ptaka (osadzone są na pygostylu; od 8 do 24) dziób - rogowe okucie szczęk, powstałe ze zlanych w jedną całość łusek rogowych progresywne przystosowanie do lotu Szkielet bardzo lekki - w większości pneumatyczny (jamy szpikowe wypełnione powietrzem) szkielet osiowy: czaszka: mózgoczaszka większa niż u gadów; duża szerokość i cienkie sklepienie (zlane kości: ciemieniowa, skroniowa i potyliczna) obecność kilku kości w żuchwie, pojedynczy kłykieć potyliczny (cechy gadzie) kręgosłup - zbudowany z 5 odcinków, o łącznej liczbie kręgów od 39 do 62: bardzo ruchliwy odcinek szyjny, esowato wygięty; kręgi siodełkowate (pierwsze dwa to dźwigacz i obrotnik) w liczbie od 9 do 25 odcinek piersiowy - pierwsze kręgi piersiowe zrastają się w pojedynczą kość grzbietową ostatnie kręgi piersiowe, wszystkie lędźwiowe, krzyżowe i ogonowe zrastają się w kość lędźwiowo-krzyżową; odcinek ten zespolony jest z potężną miednicą w odcinku ogonowym pierwszy kręg zrasta się współtworząc synsacrum; kilka następnych jest wolnych; ostatnie 4 zrastają się w trójkątną płytkę kostną - pygostyl klatka piersiowa - mocna silnie zaznacza się tendencja do usztywniania kręgosłupa tułowiowego obręcze i kończyny: obręcz barkowa - zbudowana z łopatek, kości kruczych i obojczyków;: duży i płaski mostek, u ptaków latających wyrasta zeń duży grzebień mostka - miejsce przyczepienia silnych mięśni skrzydeł; u nielotów zredukowany obręcz miednicowa i kończyny dolne: dobrze rozwinięte (dwunożność, konieczność przyjmowania dużych obciążeń przy lądowaniu) skrócona kość udowa kości podudzia (strzałkowa i goleniowa) często zrastają się ze sobą tworząc kość goleniową dolne kości stępu i śródstopia zrastają się w czasie rozwoju zarodkowego w kość skokową (powstanie dodatkowej dźwigni i stawu skokowego tylnego - amortyzacja przeciążeń) redukcja palców w kończynie dolnej - brak palca piątego, pierwszy skierowany do tyłu, drugi, trzeci i czwarty skierowane do przodu u niektórych ptaków, np. struś afrykański dwupalcowość Układ mięśniowy dobrze rozwinięta muskulatura (szczególnie mięśnie skrzydeł - u lotników; kończyn dolnych - u biegaczy) brak przepony ruch skrzydeł w dół - mięsień piersiowy ruch skrzydeł w górę - mięsień kruczoramienny oba mięśnie przyczepione do grzebienia mostka i kości ramieniowych Układ oddechowy złożony z płuc i worków powietrznych mało elastyczne płuca duża powierzchnia czynna płuc do każdego płuca prowadzi oskrzele główne, od którego odchodzą liczne oskrzela II-go rzędu oskrzela II-go rzędu dzielimy na grzbietowe (wdechowe) i brzuszne (wydechowe) oskrzela II-go rzędu rozdzielają się na drobniejsze oskrzeliki III-go rzędu ułożone równolegle względem siebie pomiędzy oskrzelikami III-go rzędu mieści się plątanina kapilar powietrznych i krwionośnych, ma tam miejsce wymiana gazowa średnica kapilar powietrznych jest bardzo mała, np. u gołębia 4m. (skutek bardzo rozbudowana powierzchnia oddechowa płuc; wada - są bardzo delikatne, dlatego płuca ptaków nie mogą pracować systemem miechowym - płuca ptaków mają charakter przepływowy) funkcję pomp ssąco-tłoczących spełniają cienkościenne i słabo unaczynione worki powietrzne (zazwyczaj 9) worki dzielimy na przednie (m.in. szyjne, obojczykowe i piersiowe przednie) oraz tylne (piersiowe tylne i brzuszne) worki płucne wnikają nawet do kości długich (np. ramienia) ucisk mięśni szkieletowych na worki zmienia ich objętość i wymusza przepływ powietrza przez płuca w czasie lotu wdechy i wydech są zsynchronizowane z wymachami skrzydeł uniesienie skrzydeł = wdech opuszczenie skrzydeł = wydech występuje zjawisko podwójnego oddychania - podczas wdechu i podczas wydechu przez płuca przepływa świeże powietrze wdech: zasysanie powietrza przez worki tylne; jama nosowa→tchawica→krtań dolna→oskrzela główne→płuca; podczas wdechu wejście do oskrzeli brzusznych jest zamknięte; wdychane przez oskrzela grzbietowe powietrze przechodzi od tyłu do kapilar płucnych i dalej do worków przednich; część przechodzi przedłużeniem oskrzela głównego - oskrzelem workowym - do worków tylnych (nie pokonuje sieci kapilarnej) wydech: zamknięcie oskrzeli grzbietowych i przedłużenia oskrzela głównego, otwarcie oskrzela brzusznego; ucisk na przednie i tylne worki powoduje, że nie użyte wcześniej powietrze z worków tylnych przepływa do przodu przez sieć kapilar płucnych, a zużyte wcześniej powietrze, wypełniające worki przednie, usuwane jest przez oskrzela wydechowe do oskrzela głównego i dalej na zewnątrz przepływ powietrza przez kapilary płucne jest zawsze jednokierunkowy - od ogona do głowy worki stanowią wraz z mięśniami tłocznię powietrza worki zmniejszają ciężar właściwy ptaka worki są rezerwuarem powietrza worki biorą udział w nawilżaniu powietrza worki chronią przed przegrzewaniem w czasie lotu worki umożliwiają ogrzewanie zimnego i schładzanie gorącego powietrza Układ krążenia cztero-jamiste serce o dużej sprawności całkowite oddzielenie krwi natlenionej od odtlenionej serce ptaków może pracować z częstotliwością setek cykli na minutę (u kolibrów około 1000) redukcja zatoki żylnej (za wyjątkiem nielotów) redukcja liczby naczyń opuszczających lewą komorę (jeden łuk aorty - lewy) zmniejszenie wielkości krwinek w porównaniu do gadów krwinki jądrzaste i krótko żyjące obieg krwi - duży: lewa komora→łuk aorty (lewy)→tętnice→kapilary tkankowe→żyły→żyły główne→szczątkowa zatoka żylna→prawy przedsionek obieg krwi - mały: prawa komora→pień płucny→tętnice płucne→kapilary płucne→żyły płucne→lewy przedsionek Układ wydalniczy i rozrodczy narządy wydalnicze - nerki typu ostatecznego (zanercza) kwas moczowy - produkt przemiany związków azotowych (w nerkach nie dochodzi do zagęszczenia moczu) brak pęcherza moczowego rozcieńczony mocz przepływa moczowodem do kloaki i dopiero tam ulega zagęszczeniu ptaki morskie piją słoną wodę, a nadmiar wody wydalają przez gruczoł solny uchodzący u nasady dzioba nefrony w nerkach mają niewielkie pętle i słabo zagęszczają mocz jaja ptaków należą do największych w całym świecie zwierzęcym zachowania godowe osiągają wysoki stopień rozwoju dymorfizm płciowy u samic funkcjonuje tylko lewy jajnik i jajowód (zmniejszenie masy ciała) zapłodnienie następuje w jajowodzie; dopiero potem komórka jajowa zostaje zaopatrzona w osłonki: białkową, pergaminową i skorupkę wapienną złożenie jaja jest możliwe dzięki rozwartej od tyłu miednicy (brak spojenia łonowego) jaja muszą byś wysiadywane (wyjątek nogale zakopujące jaja w kopcach butwiejących liści ptaki dzielimy na gniazdowniki - pisklęta niedołężne, często ślepe, np. drapieżne, kukułkowate, wróblowate, dzięciołowate, papugi i gołębie; zagniazdowniki - pisklęta wkrótce po wykluciu są dość samodzielne i mogą opuszczać gniazdo w poszukiwaniu pokarmu, jednak opieka rodzicielska jest jeszcze potrzebna przez pewien czas, np. blaszkodziobe, kuraki, żurawie, perkozy Układ pokarmowy brak zębów u wielu gatunków przełyk uległ rozszerzeniu w wole i tam ma miejsce wstępne rozmiękczanie żołądek ma budowę dwuczęściową: I część intensywne wydzielanie soków trawiennych - żołądek gruczołowy; II część silnie umięśniona, miażdżenie i rozcieranie pokarmu - żołądek mięśniowy występowanie dwuczęściowego żołądka jest dowodem na słuszność zasady korelacji (zmiana w budowie i funkcjach jednego narządu powoduje zmiany w budowie i funkcjach innego - brak zębów a żółądek mięśniowy) niektóre ptaki połykają małe kamienie, tzw. gastrolity długość jelita ptaka zależy od jego diety jelito kończy się w steku (kloace) do kloaki uchodzą również moczowody i nasieniowody (u samic lewy jajowód) szeroki zakres przystosowań do rodzaju pożywienia: ziarnojady, owadożerne, odcedzające, nektarojady, rybożerce i mięsożerce Układ nerwowy i narządy zmysłów mózg ptaka jest siedem razy większy od mózgu gada krótkie i bardzo rozepchnięte na boki mózgowie (środek ciężkości) dalszy rozwój kresomózgowia zatracenie liniowego układu części mózgowia gładkie półkule kresomózgowia silnie rozwinięty móżdżek esowate wygięcie rdzenia przedłużonego z mózgowia wychodzi 12 par nerwów czaszkowych kresomózgowie - duże, szerokie i gładkie półkule nakrywają całkowicie międzymózgowie (silny przerost jąder ciała prążkowanego - istoty szarej leżącej pod powierzchnią mózgu, znajdują się tu najwyżej zorganizowane ośrodki decyzyjne) móżdżek - duży (lot, dwunożność), zbudowany z trzonu i kłaczków; powierzchnia jest pobrużdżona i pokryta istotą szarą - korą móżdżku rdzeń przedłużony - duży węch - słaby; redukcja kory węchowej w kresomózgowiu; przesunięcie otworów nosowych do nasady dzioba wzrok - największe oczy wśród zwierząt; silnie zakrzywiona rogówka słabo rozwinięte narządy czucia skórnego dobrze rozwinięty narząd smaku narząd równoważno-słuchowy - brak małżowin usznych; szybkie przewodzenie sygnału w uchu i ślimaku; w uchu środkowym występuje tylko strzemiączko; krótkie przewody słuchowe zewnętrzne i nerwy słuchowe - małe zniekształcenia dźwięków; duże kanały półkoliste w uchu wewnętrznym Występowanie i znaczenie najliczniejsza grupa czworonogów funkcjonują na wszystkich poziomach konsumentów są źródłem mięsa, jaj i piór owadożerne gatunki regulują ilość owadów-szkodników ptaki drapieżne ograniczają populacje szkodliwych gryzoni kolonijne ptaki morskie (np. kormorany i pelikany) są źródłem guana hodowane ze względów estetycznych rzadko wyrządzają poważniejsze szkody (wyj. Wikłacz czerwonodzioby) ptaki mogą przenosić czynniki chorobotwórcze (np. choroby papuziej), tzw. orniotozy

---