Przedsiębiorstwo na rynku doskonałej konkurencji a zysk nadzwyczajny

Konkurencja doskonała jest to rynek, na którym występuje bardzo duża liczba producentów, handlowców i konsumentów, o takiej samej sile oddziaływania na zachodzące w nim procesy. Żaden z producentów nie może samodzielnie wywierać wpływu na wzrost lub spadek ceny rynkowej. Każdy z nich jest „cenobiorcą” co oznacza, że musi sprzedawać po panującej na rynku cenie. Ich przeciwieństwem są „cenodawcy”, podmioty tak duże, że poprzez swoje decyzje o wielkości produkcji, sprzedaży i zakupie mogą wpływać na cenę rynkową i dowolnie ją kształtować. W warunkach doskonałej konkurencji „cenodawcy” nie występują.

Rynek konkurencji doskonałej charakteryzuje się pełną informacją podmiotów o rynku. Konsumenci wiedzą wszystko o wartości cen produktów oferowanych przez sprzedających i zwykle wybierają takie dobra, których spożycie daje im największą satysfakcje. Producenci produkują i sprzedają dobra homogeniczne, czyli dobra jednorodne, które posiadają takie same cechy użytkowe i nie różnią się od dóbr innych wytwórców.

Swoboda podmiotów w zakresie wchodzenia i wychodzenia z rynku w konkurencji doskonałej jest nieograniczona. Każde przedsiębiorstwo może wejść w każdej chwili na dany rynek, który aktualnie daje najwięcej korzyści. Występuje również pełna mobilność wszystkich kapitałów czyli przenoszenie ich.

Przykładem rynku konkurencji doskonałej jest rynek pszenicy, rynek owocowo warzywny i rynek płodów rolnych.

W przedsiębiorstwie działającym w gałęzi doskonale konkurencyjnej cenę wyznacza punkt przecięcia popytu rynkowego z podażą rynkową. Zatem przy danej cenie rynkowej firma może wytwarzać dowolną liczbę dobra lub usługi. Na rynku doskonałej konkurencji producent musi sprzedawać swoje wyroby po cenie P określonej w danej gałęzi. Nie może jej zwiększyć, gdyż spowoduje to przejście klientów do firmy konkurencyjnej, a tym samym popyt na jego produkty spadnie. Nie może jej też zmniejszyć, gdyż sprzedając całość produkcji po cenie rynkowej osiąga zysk maksymalny. Popyt na dobra i usługi w warunkach konkurencji doskonałej jest doskonale elastyczny.

KRZYWA POPYTU NA PRODUKTY PRZEDSIĘBIORSTWA DOSKONALE KONKURENCYJNEGO

a) z punktu widzenia gałęzi b) z punktu widzenia przedsiębiorstwa

P P

D

S

E D

P ......................................................................................................................................

0 0

Q Q

Kształtowanie się poszczególnych przychodów i kosztów w warunkach konkurencji doskonałej można przedstawić na przykładzie piekarni działającej na tym rynku. Załóżmy, że wypieka ona tylko rogale, których cena 1 tony wynosi 1200zł.

Jeżeli wyprodukuje ona 1 tonę rogali, osiągnie przychód całkowity równy 1200zł. Przychód całkowity (PC) jest to iloczyn ceny (P) i sprzedanych produktów (Q).

Jeśli zwiększy produkcje o jednostkę, a więc do 2 ton, to zwiększy się przychód całkowity do 2400zł. Jednocześnie przychód przeciętny wyniesie tyle samo co przy produkcji 1 tony rogali, czyli 1200zł. Przychód przeciętny (PP) to iloraz przychodu całkowitego i ilości sprzedanych produktów.

Jeśli natomiast zwiększymy produkcje rogali do 3 ton, to przychód całkowity wyniesie 3600zł, przychód przeciętny 1200zł, a przychód krańcowy również 1200zł - tyle samo co przy produkcji 1 tony i 2 ton rogali. Przychód krańcowy (PK) to zmiana przychodu całkowitego spowodowana zmianą ilości sprzedanych produktów o jednostkę. Dla piekarni działającej w gałęzi doskonale konkurencyjnej cena rynkowa 1 tony rogali (1200zł) jest równa osiąganemu przez nią przychodowi przeciętnemu i krańcowemu. Ta sama zależność dotyczy każdego producenta działającego w warunkach konkurencji doskonałej. Jest ona konsekwencją prawidłowości występujących na rynku konkurencji doskonałej, na którym cena rynkowa jest zawsze niezależna od ilości wytwarzanych dóbr i usług przez producenta. Stąd za każdą dodatkową jednostkę wytworzonego produktu producent uzyskuje taka samą wielkość przychodu, równą cenie rynkowej.

Wzrost wielkości produkcji rogali wywołuje również zmiany w poszczególnych rodzajach kosztów ponoszonych przez piekarnię oraz w wielkości osiąganego zysku.

Koszt krańcowy (marginalny) (MC) to wielkość zmiany kosztu całkowitego spowodowana zmianą produkcji o jednostkę. Natomiast koszt przeciętny (ATC) to koszty całkowite (TC) (stałe i zmienne) związane z wytworzeniem jednostki dobra - oblicza się go dzieląc koszt całkowity przez liczbę wytworzonych dóbr.

Zysk to różnica między utargiem całkowitym (TR) a kosztem całkowitym (KC) przy danym poziomie ceny. Zysk krańcowy to różnica pomiędzy utargiem krańcowym (ceną rynkową), a kosztem krańcowym. Przedsiębiorstwa maksymalizują zysk, gdy wielkość produkcji zapewnia zrównanie kosztu krańcowego (MC) z utargiem krańcowym (MR).

Utarg krańcowy stanowi dochód przedsiębiorstwa uzyskiwany z wytwarzania dodatkowej jednostki produkcji. Czasami (nie we wszystkich okolicznościach)dochód ten równa się ustalonej cenie. Utarg krańcowy można wyprowadzić z krzywej popytu utargu przeciętnego firmy (będącej de facto krzywą popytu firmy).

Wyróżniamy zysk: normalny i ekonomiczny (nadzwyczajny). Zysk normalny to najlepszy zysk, jaki może być osiągnięty w określonych alternatywnych zajęciach. Jest to koszt alternatywny zasobów zaangażowanych przez przedsiębiorcę w jego firmie. Natomiast zysk nadzwyczajny jest pewnym zyskiem, który może powstać ponad zyskiem normalnym. Jest to prawdziwy zysk ekonomiczny.

Analizując stwierdzenie, że „Przedsiębiorstwo działające na rynku konkurencji doskonałej nie może osiągać zysku nadzwyczajnego” należy odnieść się do długiego i krótkiego okresu czasu. Powyższe stwierdzenie jest słuszne dla działalności w długim okresie czasu, natomiast w krótkim okresie ekonomicznym firma może osiągnąć zysk nadzwyczajny. W krótkim okresie czasu nie zmienia się technologia, a jedynie ulegają zmianie tzw. zmienne czynniki produkcji. Natomiast w długim okresie czasu zmieniają się wszystkie czynniki wytwórcze.

Działalność przedsiębiorstwa w krótkim okresie czasu:

Na rynku konkurencji doskonałej optymalną wielkość produkcji w krótkim okresie czasu wyznacza maksymalny zysk (minimalna strata). Na wykresie jest to punkt A - czyli punkt, w którym przy cenie P1 utarg krańcowy (MR) zrównuje się z kosztem krańcowym (MC) wykazującym tendencje wzrostową. Określa to wielkość produkcji na poziomie Q1. Punkt A leży powyżej punktu D, wyznaczającego poziom kosztów całkowitych przeciętnych dla danej wielkości Q1. Koszty całkowite są zakreślone obszarem prostokąta O C1 D Q1. Utarg całkowity wynosi O P1 A Q1. Zatem różnica utargu całkowitego i kosztu całkowitego wynosi obszar C1 P1 A D. Jest to zysk nadzwyczajny (ekonomiczny). Ponieważ nie występują bariery wejścia na rynek zysk ten zanika w długim okresie czasu.

Jeżeli cena spadanie do poziomu C2 to utarg krańcowy (MR) zrówna się z kosztem (MC) krańcowym w punkcie E, co określi wielkość produkcji na poziomie Q2. Przy tej cenie przedsiębiorstwo osiągnie zysk zerowy, ponieważ punkt E leży na krzywej ATC. Każdy spadek ceny poniżej poziomu ceny C2 przyniesie przedsiębiorstwu stratę.

Obniżenie ceny do poziomu C3 -punkt B, ustali wielkość produkcji na poziomie Q3, a ponieważ punkt B leży powyżej punkt g, wyznaczającego poziom kosztów zmiennych przeciętnych dla danej wielkości produkcji Q3, to przedsiębiorstwo przy tej cenie ponosi stratę, ale nie wstrzyma produkcji, ponieważ osiągnięta wielkość przychodu pokryje koszty zmienne i część kosztów stałych równą odcinkowi Bg.

Cena na poziomie C4 -punkt F określa wielkość produkcji Q4, przy której uzyskiwany przychód pokrywa jedynie wielkość ponoszonych kosztów zmiennych -punkt F leży na krzywej AVC. W punkcie F przedsiębiorstwo znajduje się w stanie Równowagi krótkookresowej, czyli utrzymuje produkcje na poziomie, przy którym następuje zrównanie utargu krańcowego (MR) z kosztem krańcowym (MC) i któremu odpowiada najniższy poziom kosztów zmiennych przeciętnych (AVC).

Gdy cena spadnie poniżej poziomu C4, przedsiębiorstwo wstrzyma produkcję, bowiem uzyskany dzięki niej przychód nie pokryłby nawet kosztów zmiennych. W takim wypadku bardziej opłacalne byłoby poniesienie jedynie kosztów stałych. Cenę, poniżej której wstrzymanie produkcji jest dla przedsiębiorstwa korzystne, nazywa się ceną zamknięcia (shut down price).

Krzywa podaży w krótkim okresie pokrywa się z krzywą kosztów krańcowych powyżej punktu odpowiadającego cenie zamknięcia.

PRZEDSIĘBIORSTWO W KRÓTKIM OKRESIE CZASU

koszty

utargi

cena

MC

ATC

P1 A

ZYSK D=AR=MR= cena

NADZWYCZAJNY \

AVC

C1 D

C2 E

C3 B

C4 F

g

0 Q 4 Q3 Q2 Q1 ilość produkcji

Osiągnięcie zysku nadzwyczajnego w krótkim okresie czasu przyciągnie uwagę innych przedsiębiorców na rynku. W tej sytuacji kolejne firmy wejdą na dany rynek, aby również wziąć udział w osiąganiu dodatkowych zysków. Jeżeli to nastąpi rynkowa cena podaży przesunie się w prawo, co wskazuje, że firmy będą skłonne dostarczać więcej dobra za tę samą cenę, a konsumenci będą skłonni zakupić dodatkową produkcję, jednak po niższej cenie. W wyniku tego powstanie nowa równowaga rynkowa przy niższej cenie.

cena D

MC

MC'

A

C1..........................................................................

A1

C2 .............................................................................

0

Q1 Q2 produkcja

Działalność przedsiębiorstwa w długim okresie czasu:

Wielkość produkcji przedsiębiorstwa działającego w długim okresie czasu w warunkach doskonałej konkurencji, określają te same reguły co w okresie krótkim. Natomiast ze względu na to, że w długim okresie ulegają zmianie również koszty stałe, poziom cen rynkowych odnosi się jedynie do kosztów całkowitych przeciętnych, w których zawarte są wielkości przeciętne kosztów zmiennych i stałych. Jednocześnie dla producenta konsekwencją ustalenia się ceny rynkowej na poziomie niższym niż cena zamknięcia nie jest krótkookresowe wstrzymanie produkcji, ale ostateczne zamknięcie produkcji i opuszczenie rynku.

PRZEDSIĘBIORSTWO W DŁUGIM OKRESIE CZASU

cena

utarg

MC

P1 D=MR=cena A

ATC

E

B

P2 C

P3 D

0

Q3 Q2 Q1 produkcja

Przy cenie P1 długookresowy utarg krańcowy (MR) zrównuje się z długookresowym kosztem krańcowym (MC) w punkcie A, co określa wielkość produkcji na poziomie Q1. Ponieważ punkt A leży powyżej punktu B, wyznaczającego w długim okresie poziom kosztów całkowitych przeciętnych dla danej wielkości produkcji Q1, to przedsiębiorstwo przy tej cenie osiąga zysk długookresowy równy odcinkowi AB.

Jeżeli cena spadnie do poziomu P2, to utarg krańcowy (MR) zrówna się z kosztem krańcowym (MC) w długim okresie w punkcie C, co określi wielkość produkcji na poziomie Q2. przy tej cenie przedsiębiorstwo osiągnie zysk ekonomiczny równy zero (zysk normalny), ponieważ punkt C leży na krzywej długookresowych kosztów całkowitych przeciętnych przeciętej ATC.

Cena P2, przy której przedsiębiorstwo osiąga zysk normalny, nazywana jest ceną wyjścia lub ceną wejścia. gwarantuje ona jedynie, że dzięki wyznaczonej przez nią wielkości produkcji, producent uzyska taki dochód jaki mógłby osiągnąć inwestując w innej gałęzi.

Jeżeli cena spadnie do poziomu P3, to określona tym samym wielkość produkcji Q3 (punkt D) nie pokryje ponoszonych w długim okresie kosztów całkowitych przeciętnych. Punkt D leży poniżej punktu E, wiec przedsiębiorstwo będzie zmuszone opuścić dany rynek. Im bardziej cena będzie rosła ponad poziom P2 tym bardziej będzie rosła opłacalność produkcji w danej gałęzi i skłonność firm do wchodzenia na taki rynek. W punkcie D przedsiębiorstwo znajduje się w stanie równowagi długookresowej, czyli utrzymuje produkcje na poziomie, przy którym następuje zrównanie w długim okresie wielkości kosztu krańcowego (MC) z wielkością utargu krańcowego (MR) i któremu odpowiada najniższy poziom kosztów całkowitych przeciętnych.

Krzywa podaży przedsiębiorstwa w długim okresie czasu pokrywa się z krzywą długookresowych kosztów krańcowych powyżej punktu odpowiadającego cenie wejścia lub wyjścia na dany rynek.

Bibliografia:

1. „Ekonomia”, podręcznik dla studentów WSZ/POU, Wyd. PRET S.A., Warszawa 2001

2. „Podstawy Ekonomii, Mikroekonomia” P. Urbaniak, Wyd. EMPi2 , Poznań 1999

3. „Ekonomia 1”, P.Samuelson, W. Nordhaus

---