Odrodzenie się cynizmu

Odrodzenie się cynizmu w epoce Cesarstwa i jego cechy

• Po Diogenesie i Kratesie cynizm utracił znaczną część swojego wigoru, co doprowadziło niemal do utraty jego własnej tożsamości. Jednakże jego żywotność nie wyczerpała się, gdyż odżył w epoce Cesarstwa i trwał aż do VI wieku naszej ery.

• Jeżeli chodzi o „sposób wyrażania się”, czyli formę literacką właściwą dziełom cyników, to najlepszy owoc wydała już w pierwszych wiekach epoki hellenistycznej (chodzi o gatunek „diatryby”).

• Co do nauki cynickiej - odrodzony cynizm nie mógł wyprowadzić godnych uwagi nowości z racji strukturalnych - już u Diogenesa doszedł do najdalszych granic radykalizmu. Cynikom nowej epoki pozostało albo zaproponowanie cynizmu, który wchłonąłby w siebie pokrewne nauki głoszone przez inne szkoły, stając się wrażliwym na potrzeby religijne i mistyczne tego okresu, albo zaproponowanie na nowo radykalizmu pierwotnego cynizmu i wyakcentowanie w nim tendencji anarchistycznych.

• W epoce Cesarstwa największe znaczenie miał jednak aspekt praktyczny cynizmu - tak zwane „życie cynickie”.

Stoicyzujący i religijny nurt cynizmu w epoce Cesarstwa

1. Demetrios

• Demetrios urodził się prawdopodobnie na początku I wieku naszej ery, jest pierwszym cynikiem epoki Cesarstwa, o którym informacje do nas dotarły. Głównym źródłem tych informacji jest Seneka, który pilnie go słuchał i podziwiał.

• Demetrios twierdził, że filozofię trzeba sprowadzić do niewielu nakazów i ścisłego ich przestrzegania. W tym kontekście odnajduje całe swoje znaczenie ponos oraz ćwiczenie, które hartuje ducha i uzdalnia go do stawiania czoła wszystkim przeciwnościom życia. Życie, które nigdy nie zmierzyło się z przeciwnościami jest „martwym morzem”, dlatego człowiek, którego nigdy nie doświadczyły przeciwności, nie może być szczęśliwy.

• Obecny jest też u Demetriosa silny akcent religijny związany z twierdzeniem, że skoro wszystko pochodzi od bogów, to wszystko mogą w każdej chwili człowiekowi odebrać, a on nie powinien wiązać z tym żadnych negatywnych uczuć.

2. Dion Chryzostom

• Urodził się w Bitynii w ostatnim dziesięcioleciu pierwszej połowy I wieku. W pełni potwierdził swoim życiem tezę Demetriosa, że tylko przeciwności ujawniają prawdziwy hart moralny człowieka. Jego mowy nawiązują też do Diogenesa, wynosząc wartość cynickiej skali wartości, biorąc w obronę pewne aspekty anaidei i podkreślając znaczenie walki z przyjemnościami.
  

• Pod koniec życia Dion poszerzył swoją filozoficzną wizję życia o elementy stoickie i platońskie.

Nurt cynizmu epoki Cesarstwa inspirujący się dawnym radykalizmem kontestującym

1. Ojnomaos z Gadary

• Radykalny i kontestujący składnik dawnego cynizmu, którego typowym wyrazem były anaideia i parresia, powraca na pierwszy plan i Ojnomaosa, filozofa II wieku naszej ery.

• Ojnomaos skierował swoje nauki przeciwko stoikom, którzy, przyjąwszy doktrynę o fatum, usiłowali dać filozoficzne podstawy sztuce przepowiadania. Udowadniał im sprzeczność: twierdzili bowiem z jednej strony, że człowiek może stać się cnotliwy z własnej woli, w wyniku spontanicznej decyzji, a z drugiej strony, że spontaniczna decyzja zależy od konieczności.

2. Demonaks

• Demonaks urodził się na Cyprze i działał prawdopodobnie w II wieku naszej ery. Dożył prawie stu lat; zagłodził się na śmierć, zobaczywszy, że nie może już żyć niezależnie od innych.

• Demonaks złagodził nieco niektóre skrajności cynizmu. Występował zwłaszcza przeciwko ekstremistycznym gestom anaidei. Podziwiał nie tylko Diogenesa, ale i Sokratesa oraz Arystypa. Z cynizmu wziął przede wszystkim wielkie umiłowanie wolności oraz „szczerego mówienia”. Uznał, że na wolności polega szczęście.

• Zgodna z cynickim radykalizmem była postawa Demonaksa względem religii publicznej, misteriów oraz wierzeń dotyczących duszy i jej pośmiertnych losów. Szanował też cynickie nauki o „ćwiczeniu się”, gloryfikował autarkię.

3. Peregrinos Proteus

• Podobnie jak w przypadku Demonaksa, wszystkie informacje, jakie posiadamy o Peregriniosie, pochodzą od Lukiana. O ile jednak Lukian gloryfikował Demonaksa, o tyle Peregrinosa wystawiał na publiczne pośmiewisko.

• Przez dłuższy czas miał Peregrinos poparcie chrześcijan, które ustało z niewiadomych przyczyn. Z całą pewnością nie mógł być tylko wielkiego formatu hochsztaplerem, jakim maluje go Lukian. Od Gelliusza wiemy tylko, że Peregrinos mawiał, iż mędrzec nie powinien grzeszyć, nawet, jeśli grzechy jego nie będą znane ludziom ani bogom. Trzeba się powstrzymywać od zła nie ze strachu przed karą, ale z miłości do dobra jako takiego.

Cynizm jako zjawisko masowe i jego wewnętrzne sprzeczności

• Nie dotarły do nas informacje o godnych uwagi cynikach, którzy żyliby po II wieku naszej ery.

• O powodzeniu cynizmu w epoce Cesarstwa zadecydowała niezwykła siła przyciągania ze strony życia cynickiego. Praktykowanie tej filozofii stało się wówczas prawdziwym zjawiskiem masowym; zainteresowane tym były zwłaszcza najniższe kręgi społeczne, które upatrzyły w cynizmie środek do swojego wyzwolenia. Taka sytuacja musiała pociągnąć za sobą pewne problemy - wielu za ducha „życia cynickiego” brało jego zewnętrzne przejawy. Już ówcześni potrafili jednak odróżnić autentyczny cynicyzm od tego zjawiska.

HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ

---