GOSPODARKA BUDŻETOWA

I SYSTEM BUDŻETOWY

Geneza instytucji budżetu

ANGLIA

1273 – uprawnienia w zakresie podatków

1688 – uprawnienia w zakresie wydatków

POLSKA

1374 uprawnienia w zakresie podatków

1504 – rozdział skarbu królewskiego od skarbu państwa

1768 – uchwalono pierwszy budżet

1791 – konstytucja 3 maja – prawo budżetowe

FRANCJA

1598 – oddzielenie majątku państwa od majątku króla

1781 – po raz pierwszy opublikowany został budżet państwa

1817 – funkcjonuje instytucja budżet państwa

1862 – prawo budżetowe

Pojęcie budżetu publicznego

Budżet publiczny to zestawienie przewidywanych dochodów

i wydatków oraz przychodów i rozchodów związku
publicznoprawnego na określony z góry okres (rok
budżetowy), uchwalane przez organ stanowiący.

Budżet publiczny postrzegany jest jako:

Scentralizowany fundusz pieniężny

Plan finansowy

Norma prawa (ustawa/uchwała budżetowa)

Instrument polityki fiskalnej (polityki budżetowej)

Instrument zarządzania finansami publicznymi

Strumienie budżetowe

DOCHODY

WYDATKI

PRZYCHODY

ROZCHODY

MINUS

MINUS

PLUS

PLUS

BUDŻET PUBLICZNY

NADWYŻKA

DEFICYT

Gospodarka budżetowa i zasady budżetowe

GOSPODARKA BUDŻETOWA

– to wszystkie czynności

związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków
budżetowych, czyli planowanie budżetu, gromadzenie
dochodów i przychodów budżetowych, dokonywanie
wydatków

i

rozchodów

budżetowych,

kontrola

przestrzegania dyscypliny finansów publicznych (dyscypliny
budżetowej).

ZASADY BUDŻETOWE

– to postulaty nauki pod adresem

ustawodawstwa

i

praktyki

dotyczące

prawidłowej

organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej.

Zasady budżetowe

1/2

Zasada zupełności (powszechności) wymaga ujęcia w budżecie wszystkich
dochodów i wydatków państwa.

Zasada jawności głosi konieczność prezentowania dochodów i wydatków
społeczeństwu, a konkretnie organom przedstawicielskim, organizacjom
społecznym, obywatelom.

Zasada jedności głosi, iż wszystkie dochody i wydatki państwa powinny
być objęte budżetem.

Zasada równowagi – bezwzględnej (dochody = wydatki) i względnej –
dopuszcza się istnienie deficytu i wskazanie źródeł jego sfinansowania.

Zasada szczegółowości (specjalizacji) głosi, iż dochody powinny być
ujmowane według źródeł a wydatki według przeznaczenia, przy czym
ś

rodki budżetowe powinny być wydatkowane w określonym czasie i tylko

do wysokości ustalonej w budżecie.

Zasada przejrzystości (jasności) – układ budżetu powinien pozwalać na
rozpoznanie procesów zachodzących w budżecie.

Zasady budżetowe

2/2

Zasada realności – postuluje maksymalną precyzję planowaniu dochodów
i wydatków budżetowych.

Zasada jednoroczności głosi, że budżet obejmuje okres roku.

Zasada uprzedniości postuluje aby budżet był

uchwalony przed

rozpoczęciem roku budżetowego.

Zasada gospodarności wymaga racjonalnego (oszczędnego) wydatkowania
ś

rodków.

Zasada

polityczności

–

budżet

przygotowywany,

uchwalany

i

wykonywany jest przez organy władzy publicznej, której reprezentantami
są politycy z różnych ugrupowań, a więc w strukturze i poziomie
dochodów oraz wydatków budżetu odzwierciedla się

realizacja

programów wyborczych i walka polityczna.

System budżetowy

SYSTEM BUDŻETOWY – to system norm prawnych i

procedur określających:

kompetencje

organów

publicznych

w

sprawach

budżetowych,

formy

organizacyjne

gospodarki

budżetowej

i

pozabudżetowej,

zasady gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych,

zasady rachunkowości i sprawozdawczości budżetowej,

zasady procedury budżetowej,

zasady dyscypliny finansów publicznych.

Formy organizacyjno-prawne

jednostek sektora finansów publicznych

FORMY GOSPODARKI BUDŻETOWEJ

(budżetowanie brutto)

JEDNOSTKI BUDŻETOWE

FORMY GOSPODARKI POZABUDŻETOWEJ

(budżetowanie netto)

RACHUNEK DOCHODÓW PLACÓWEK OŚWIATOWYCH

SAMORZĄDOWE ZAKŁADY BUDŻETOWE

AGENCJE WYKONAWCZE

INSTYTUCJE GOSPODARKI BUDŻETOWEJ

PAŃSTWOWE FUNDUSZE CELOWE

PAŃSTWOWE I SAMORZĄDOWE OSOBY PRAWNE

Jednostka budżetowa

1/2

Jednostka budżetowa (państwowa i samorządowa) nie posiada
osobowości prawnej i pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z
budżetu,

a

pobrane

dochody

odprowadza

na

rachunek

odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki
samorządu terytorialnego.

Jednostka budżetowa dzia

ł

a na podstawie statutu.

Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan
dochodów i wydatków (plan finansowy jednostki budżetowej).

Jednostki budżetowe tworzą, łączą, likwidują, przekształcają
odpowiednio: ministrowie, kierownicy urzędów centralnych,
wojewodowie, inne organy na szczeblu centralnym - państwowe
jednostki budżetowe, organy stanowiące JST – samorządowe
jednostki budżetowe.

Jednostka budżetowa

2/2

Samorządowe jednostki budżetowe prowadzące działalność określoną w ustawie o
systemie oświaty gromadzą na wydzielonym rachunku dochody określone w
uchwale przez organ stanowiący JST pochodzące w szczególności ze spadków,
zapisów, darowizn, odszkodowań w postaci pieniężnej na rzecz jednostki
budżetowej.

Organ stanowiący JST określa:

samorządowe jednostki budżetowe, które gromadzą dochody,

ź

ródła z których dochody są gromadzone na rachunku,

przeznaczenie dochodów, z tym że dochody wraz z odsetkami nie mogą być
przeznaczone na finansowanie wynagrodzeń osobowych,

sposób i tryb sporządzania planu finansowego dochodów i wydatków nimi
finansowanych, dokonywania zmian w tym planie oraz ich zatwierdzania.

Wydatki z rachunku dochodów własnych mogą być dokonywane do wysokości
kwot zgromadzonych dochodów, w ramach planu finansowego.

Ś

rodki finansowe pozostające na rachunku dochodów własnych na dzień 31

grudnia roku budżetowego, podlegają odprowadzeniu na rachunek budżetu JST w
terminie do dnia 5 stycznia następnego roku.

Samorządowe zakłady budżetowe

1/3

Zadania własne JST mogą

być wykonywane przez samorządowe zakłady

budżetowe w zakresie:

gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi,

dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,

wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania
ś

cieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń

sanitarnych,

wysypisk

i

unieszkodliwiania

odpadów

komunalnych,

zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,

lokalnego transportu zbiorowego,

targowisk i hal targowych,

zieleni gminnej i zadrzewień,

kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymywania terenów rekreacyjnych i
urządzeń sportowych,

utrzymywania różnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierząt, w tym w
szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych wyginięciem, w celu
ich ochrony poza miejscem naturalnego występowania,

cmentarzy.

Samorządowe zakłady budżetowe

2/3

Samorządowe zakłady budżetowe (SZB) odpłatnie wykonują
wyodrębnione zadania i pokrywają koszty swojej działalności z
przychodów własnych.

Podstawą gospodarki finansowej SZB jest roczny plan finansowy,
obejmujący przychody, koszty działalności i inne obciążenia, stan
ś

rodków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i

koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem JST.

SZB otrzymywać z budżetu JST dotację celową na zadania bieżące
finansowane z udziałem środków europejskich i innych
bezzwrotnych środków zagranicznych; dotację

celową

na

dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji, jednorazową dotację
na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe; dotację podmiotową.

Samorządowe zakłady budżetowe

3/3

SZB tworzą, łączą, likwidują, przekształcają

organy

stanowiące JST.

SZB dokonują wpłat do budżetu JST nadwyżek środków
obrotowych,

ustalonych

na

koniec

okresu

sprawozdawczego, chyba, że organ stanowiący JST
postanowi inaczej.

W planie finansowym SZB mogą być dokonywane zmiany
w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od
planowanych przychodów i kosztów, pod warunkiem że nie
spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu JST ani
zwiększenia dotacji z budżetu.

Agencje wykonawcze

1/3

Agencja wykonawcza (AW) jest państwową osobą prawną
tworzoną na podstawie odrębnej ustawy w celu realizacji zadań
państwa.

Zasady działania AW, w tym zasady prowadzenia gospodarki
finansowej, określa ustawa i jej statut.

Podstawą gospodarki finansowej AW jest roczny plan finansowy
obejmujący przychody z prowadzonej działalności, dotacje z
budżetu państwa, zestawienie kosztów funkcjonowania AW
realizacji wyodrębnionych zadań, środki na wydatki majątkowe,
wynik finansowy, stan należności, zobowiązań

i środków

pieniężnych na początek i koniec okresu.

Agencje wykonawcze

2/3

Projekt rocznego planu finansowego ustala właściwy organ AW w
porozumieniu z ministrem sprawującym nadzór nad AW i po
zatwierdzeniu przez niego projekt ten jest przekazywany Ministrowi
Finansów.

Planowane dochody AW nie powinny być wyższe od planowanych
wydatków AW (ewentualnie na takie przekroczenie może wyrazić
zgodę Minister Finansów).

W planie finansowym AW mogą

być

dokonywane zmiany

przychodów i kosztów po uzyskaniu zgody ministra sprawującego
nadzór nad AW, wydanej po uzyskaniu zgody komisji sejmowej
właściwej do spraw budżetu.

Zmiany planu finansowego AW nie mogą powodować zwiększenia
zobowiązań AW ani pogorszenia wyniku finansowego AW; o
dokonanych zmianach należy powiadomić Ministra Finansów.

Agencje wykonawcze

3/3

AW może otrzymywać dotacje z budżetu państwa w zakresie
określonym w odrębnych ustawach. AW może zaciągnąć
zobowiązania na okres realizacji danego zadania przekraczający
rok budżetowy, jeżeli wydatki niezbędne na obsługę zobowiązania
znajdują się w rocznym planie finansowym.

AW jest zobowiązana corocznie wpłacać do budżetu państwa (do
dnia 30 czerwca po roku, w którym nadwyżka powstała), na
rachunek bieżących dochodów państwowej jednostki budżetowej
obsługującej ministra sprawującego nadzór nad AW, nadwyżkę
ś

rodków finansowych ustalonych na koniec roku, pozostającą po

uregulowaniu zobowiązań podatkowych (Rada Ministrów może w
szczególnej sytuacji wyrazić zgodę na niewpłacanie tej nadwyżki).

Instytucja gospodarki budżetowej

1/3

Instytucja gospodarki budżetowej (IGB) jest jednostką sektora
finansów publicznych tworzoną w celu realizacji zadań publicznych,
która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania, pokrywa koszty
swojej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów.

IGB może być tworzona przez ministra lub szefa Kancelarii Prezesa
Rady Ministrów, organ lub kierownika jednostki – Kancelaria
Sejmu, Kancelaria Senatu, Kancelaria Prezydenta RP, Trybunał
Konstytucyjny, NIK, SN, NSA i wojewódzkie sądy administracyjne,
Krajowa Rada Sądownictwa, sądownictwa powszechnego, Rzecznika
Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady
Radiofonii i Telewizji, Generalnego Dyrektora Ochrony Danych
Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej, Krajowego Biura
Wyborczego, Państwowej Inspekcji Pracy.

Instytucja gospodarki budżetowej

2/3

IGB może otrzymywać dotacje z budżetu państwa w zakresie
określonym w odrębnych ustawach.

Podstawą gospodarki finansowej IGB jest roczny plan finansowy
obejmujący przychody z prowadzonej działalności, dotacje z
budżetu państwa, zestawienie kosztów funkcjonowania AW,
realizacji wyodrębnionych zadań, środki na wydatki majątkowe,
wynik finansowy, stan należności, zobowiązań

i środków

pieniężnych na początek i koniec okresu.

Koszty IGB mogą być pokrywane tylko w ramach posiadanych
ś

rodków finansowych obejmujących bieżące przychody, w tym

dotacje z budżetu państwa i pozosta

ł

ości środków z okresów

poprzednich.

Instytucja gospodarki budżetowej

3/3

Nowotworzonej IGB może być przyznana jednorazowa dotacja na
pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.

W planie finansowym IGB mogą

być

dokonywane zmiany

przychodów i kosztów w trakcie roku budżetowego po uzyskaniu
zgody organu wykonującego funkcje organu założycielskiego.

Zmiany planu finansowego IGB nie mogą powodować zwiększenia
dotacji z budżetu państwa ani pogorszenia planowanego wyniku
finansowego AW; o dokonanych zmianach należy niezwłocznie
powiadomić Ministra Finansów.

IGB działa na podstawie statutu nadanego przez organ wykonujący
funkcje organu założycielskiego.

Dyrektora IGB powołuje i odwołuje organ wykonujący funkcje
organu założycielskiego.

Państwowy fundusz celowy

1/2

Państwowy fundusz celowy (PFC) jest tworzony na podstawie
odrębnej ustawy i nie posiada osobowości prawnej.

Przychody PFC pochodzą ze środków publicznych, a koszty są
ponoszone na realizację wyodrębnionych zadań państwowych.

PFC stanowi wyodrębniony rachunek bankowy, którym
dysponuje minister wskazany w ustawie tworzącej PFC albo inny
organ wskazany w tej ustawie.

Do PFC nie zalicza się funduszy, których jedynym źródłem
przychodów, z wyłączeniem odsetek od rachunku bankowego i
darowizn, jest dotacja z budżetu państwa.

Podstawą gospodarki finansowej PFC jest roczny plan finansowy.

Ze środków PFC mogą być udzielane pożyczki JST, jeżeli
ustawa tworząca PFC tak stanowi.

Państwowy fundusz celowy

2/2

Koszty PFC mogą być pokrywane tylko w ramach posiadanych
ś

rodków finansowych obejmujących bieżące przychody, w tym

dotacje z budżetu państwa i pozosta

ł

ości środków z okresów

poprzednich.

W palnie finansowym PFC mogą być dokonywane zmiany
polegające

na

zwiększeniu

prognozowanych

przychodów

i

odpowiednio kosztów, jednak zmiany te nie mogą powodować
zwiększenia dotacji z budżetu państwa.

Jeżeli PFC posiada zobowiązania wymagalne, to zwiększenie
przychodów w pierwszej kolejności przeznacza się na ich spłatę.

Zmiany kwot przychodów i kosztów PFC dokonuje odpowiednio
minister lub organ dysponujący tym funduszem celowym po
uzyskaniu zgody Ministra Finansów i opinii sejmowej komisji do
spraw budżetu.

Państwowe i samorządowe osoby prawne

Państwowe i samorządowe osoby prawne (PSOP) tworzone są na
podstawie odrębnych ustaw.

Podstawą gospodarki finansowej PSOP jest plan finansowy.

Plany finansowe PSOP sporządzane są zgodnie z ustawami o ich
tworzeniu, z uwzględnieniem przepisów ustawy o finansach
publicznych.

Projekty finansowe POP są przekazywane Ministrowi Finansów.

PSOP

wyodrębniają

w planach finansowych: przychody z

prowadzonej działalności, dotacje z budżetu państwa lub budżetów
JST, koszty (wynagrodzenia i składki od nich naliczane, płatności
odsetkowe wynikające z zaciągniętych zobowiązań, zakup towarów i
usług), środki na wydatki majątkowe, środki przyznane innym
podmiotom, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu,
stan środków pieniężnych na początek i koniec okresu.