30.03.2014

W3

Aspekty środowiskowe (wg. ISO 14001)

- to elementy działań organizacji lub jej wyrobów lub usług, który może wzajemnie…

WPŁYW NA ŚRODOWISKO

To każda zmiana w środowisku, zarówno korzystna jak i niekorzystna, która w całości lub częściowo jest spowodowana aspektami środowiskowymi organizacji

Wpływy środowiskowe to

• zanieczyszczenie powietrza

• wód powierzchniowych

• gruntu i wód podziemnych

• obciążenie środowiska odpadami

• Zużycie zasobów naturalnych

4.3.1 Aspekty środowiskowe – przykłady

W procesie identyfikacji aspektów uwzględnia się następujące zagadnienia

• emisje zanieczyszczeń do powietrza

• emisje do gruntu

• wytwarzanie odpadów

• hałas i wibracje

• wykorzystywanie zasobów naturalnych i surowców

• odprowadzanie ścieków

• uwolnienie …?

Norma wymaga identyfikacji tylko tych aspektów, które mogą mieć znaczący wpływ na środowisko, które można nadzorować i na które można wpływać

Wpływ wybranych aspektów na środowisko

Emisja do powietrza: zanieczyszczenie powietrza – ubytek ozonu – zakwaszenie powietrza – szkoda na ludzkim zdrowiu

Zrzut do wody: zanieczyszczenie wody – zatrucie wody – niszczenie flory i fauny – biokumulacja

Zrzut do gleby: zanieczyszczenie gleby – zanieczyszczenie wód gruntowych – zanieczyszczenie flory i fauny

Zużycie surowców – zmniejszenie lub wyczerpanie się zasobów

Wytwarzanie odpadów – zanieczyszczenie powietrza wody i gleby, niszczenie flory i fauny – szkoda na ludzkim zdrowiu

Aspekty środowiskowe

- zużycie energii, wody, surowców, produkty, (schemat)

Identyfikacja aspektów środowiskowych

W procesie identyfikacja bierze się pod uwagę:

• normalne warunki działania zakładu

• warunki szczególne (np. rozruch lub zatrzymanie urządzeń)

• potencjalne sytuacje awaryjne (np. pożar, powódź, osuniecie ziemi, wybuch, wyciek, wandalizm) i wynikające z nich zagrożenia środowiskowe

Zaleca się (ISO 14001) przy identyfikacji aspektów środowiskowych, uwzględnić aspekty związane z działaniami, wyrobami i usługami organizacji takimi jak:

• projektowanie i rozwój

• procesy produkcyjne

• pakowanie i transport

• gospodarka odpadami

• efekty działalności środowiskowej i praktyki środowiskowe dostawców i wykonawców

• pozyskiwanie i dystrybucja surowców i zasobów naturalnych

• dystrybucja, użytkowanie i postępowanie po zakończeniu użytkowania wyrobu

• środowisko przyrodnicze i bioróżnorodność

Źródła informacji na podstawie których określa się aspekty środowiskowe

• ogólne dokumenty informacyjne (katalogi produkcyjne, raporty roczne instrukcje operacyjne)

• raport z poprzednich audytów, wstępnych przeglądów, ocena cyklu życia produktu

• wymaga się prawne i inne wymagania do których organizacja zobowiązała się

• programy krajowe i międzynarodowe

• dane dotyczące zakupów

• dane dotyczące wyrobów

• karty charakterystyk substancji niebezpiecznych

• dane dotyczące bilansu energii i materiałów

• dane monitorowania

• pozwolenia środowiskowe

• opinie zainteresowanych stron

• raporty dotyczące awarii i sytuacji niebezpiecznych

Podstawą aktualizacji i rejestracji aspektów środowiskowych mogą być:

• zmiany wymagań prawnych /przepisów

• identyfikacja aspektów w wyniku przeprowadzonego auditu środowiskowego

• identyfikacja aspektów na podstawie wniosku trzech stron

• zmiana technologii/wyrobów/usług

• zmiana urządzeń/instalacji służących ochronie środowiska

4.3.1 Aspekty środowiskowe

Dla oceny wyznaczonych wpływów środowiskowych przyjmuje się określone kryteria:

• skalę oddziaływania i wpływów na zdrowie ludzi

• stopień szkodliwości i czas występowania wpływu

• częstotliwość i wielkość występowania aspektów środowiskowego

• wymagania prawne (dopuszczalna emisji określona na pozwoleniach lub innych przepisach)

Opinię stron trzecich (wizerunek publiczny hałas odór

Uwzględniający warunki pracy

• normalne i nienormalne a także

• wypadki i awarie

Aspekty środowiskowe

Jak wytypować istotne

Systemy zarządzania środowiskowego

Aspekty środowiskowe – przykłady

• dostawcy

• pakowanie

• transport

• surowce

• zużycie energii

• emisja

• proces produkcji

• emisja do atmosfery

4.3.2 Cele zdania i programy

Cele środowiskowego

• według normy ISO 14001 jest to ogólny cel wynikający z polityki środowiskowej, który ustalono do osiągnięcia i który jest określony ilościowo (jest to możliwe)

Zadania środowiskowe

• szczegółowe wymagania dotyczące efektów działalności albo jej części wynikające z celów środowiskowych, które należy określić oraz zrealizować aby osiągnąć cel

Programy środowiskowe

Przydzielenie celów i zadań odpowiednim służbom komórkom organizacyjnym wraz z przydzieleniem środków niezbędnych do realizacji oraz ustaleniem terminów ich osiągnięcia

Cele i zadania środowiskowe pozwala na stopniowe zmniejszanie negatywnego oddziaływania na środowisko i są narzędziem ciągłego doskonalenia dlatego muszą

• być udokumentowane

• uwzględniać regulacje prawne i inne wymagania

• uwzględnić istotne aspekty środowiskowe

• uwzględnić najkorzystniejsze rozwiązania technologiczne i finansowe

• uwzględnić wymagania operacyjne jak i wynikające z prowadzenia firmy a także punkty widzenia stron zainteresowanych – być spójne z Polityką Środowiskową

4.3.4 Programy zarządzania środowiskowego

Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymać programy osiągania swoich celów i zadania środowiskowych

Programy powinny obejmować:

• przydzielenie odpowiedzialność za osiągnięcie celów

• przydzielone środki do realizacji niezbędnych

• powinna być uaktualnianie dla nowych lub zmodyfikowanych działalności wyrobów i usług

• Programy zarządzania środowiskowego może wiec być bardzo rozbudowany szczególnie jeżeli znaczna jest liczba zadań i celów i niektóre zadania realizowane są w różnych komórkach organizacyjnych

• zaleca się, aby programy zawierał rozważania dotyczące etapów planowania projektowania produkcji marketingu i likwidacji

• zwykle programy przedstawia się w formie tabelarycznej, która jest bardzo przejrzysta

Droga do ciągłego doskonalenia

Schemat

4.3.2 Wymagania prawne i inne

Według wymagań normy należy zidentyfikować wszystkich wymagania prawne, które dotyczą prowadzonej działalności w organizacji, które mają związek ze zidentyfikowanymi znaczącymi aspektami środowiskowymi

Należy zapewnić do nich dostęp, dokonywać przeglądu przeprowadzać aktualizację.

Akty prawne, pozwolenia oraz inne wymagania)

Wymagania ogólne obowiązujących w Polsce mogą być zawarte w:

• umowach międzynarodowych (ratyfikowane przez parlament)

• ustawach (uchwalanych przez parlament)

• rozporządzeniach (wydawanych przez odpowiednich ministrów)

• zarządzeniach (wydawanych przez dyrektorów urzędów centralnych)

Wszystkie te wymagania publikowane są w dzienniku ustaw lub w monitorze polskim

Poza przepisami ogólnie obowiązującymi na terenie całego kraju istnieją również przepisy obowiązujące w danym regionie lub gminie

Wymagania obowiązujące w regionie lub gminie – należą do nich przede wszystkim

• rozporządzenia wojewody palikowane w dzienniku urzędowym wojewody

• miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dostępny w urzędzie gminy

• uchwały gminy dostępne w gminie

Poza wymaganiami środowiskowymi krajowymi i lokalnymi stawiane są przedsiębiorcom również indywidualne wymagania

• wymagania indywidualne wymagania określone w odpowiednich decyzjach administracyjnych min.

• pozwoleniu zintegrowanym

• pozwoleniu na wprowadzeniu gazów i pyłów do powietrza

• pozwoleniu wodno prawnym na wprowadzenie ścieków do wód i ziemi

• pozwoleniu na wytwarzanie odpadów

W zależności od wielkości przedsiębiorstwa i rodzaju jego działalności decyzje te wydawane są przez wojewodę starostę albo przez organy gminy

Pozostałe wymagania mające kontekst środowiskowy mogą wynikać z innych źródeł mogą być zawarte min.

• w umowach cywilnoprawnych np.

• umowa z przedsiębiorstwem wodno-kanalizacyjnym na pobór wody wodociągowej i odprowadzenie ścieków

• umowa z przedsiębiorstwem na wywóz śmieci

4.4 Wdrażanie i działanie

4.4.1 Zasoby role odpowiedzialności i uprawnienia

• W celu umożliwienia skutecznego zarządzania środowiskowego powinny być określone zadania odpowiedzialność i uprawnienia i przekazane wszystkim pracownikom pracującym dla organizacji lub w jej imieniu

• w tym punkcie norma wymaga wyznaczeniu przez najwyższe kierownictwo organizacji specjalnego przedstawiciela o określonym zakresie odpowiedzialności i uprawnień dotyczących wdrażania systemu zarządzania środowiskowego. Norma nie określa cech tego przedstawiciela ale z praktyki wynika, że

- powinien on mieć różnorodne kwalifikacje

- znać dobrze organizację

- mieć autorytet wśród pracowników

4.4.1 Zasoby, role, odpowiedzialność uprawnienia

• ponadto przedstawiciela kierownictwa składa najwyższemu kierownictwu sprawozdania z funkcjonowania systemu w celu zapewnienia, że przedsiębiorstwo pracuje w sposób zgodny z przyjętą polityką środowiskową a system zarządzania środowiskowego jest pod każdym względem przydatny i efektywny w zakresie spełniania wymagań norm oraz polityki i celów środowiskowych

• zaleca się aby kierownictwo zapewniało odpowiednio zasoby takie jak: zasoby ludzkie umiejętności specjalistyczne infrastrukturę organizacji technologie zasoby finansowe

4.4.2 Szkolenie, świadomość i kompetencje

Przedsiębiorstwo powinno

• określić potrzeby szkoleniowe

• wymagać aby wszyscy pracownicy powinni mieć odpowiednie kwalifikacje powinni być przeszkoleni kompetentni i świadomi swojej roli w tym systemie zarządzania

• wymagać aby osoby zatrudnione na zlecenie a także wykonawcy pracujący w imieniu organizacji maja wymagane kompetencje i/lub zostały odpowiednio przeszkolone

Norma wymaga aby:

• identyfikować potrzeby szkoleniowe związane z jej aspektami środowiskowymi i systemem zarządzania środowiskowego różnych działów i stanowisk

• opracowywać procedury dotyczące szkolenia personelu

• zachowywać zapis szkoleń

Norma wymaga opracowania procedury w celu uświadamiania pracownikom organizacji lub pracującym w jej imieniu:

• znaczenie zgodności działania z polityką środowiskową organizacji i procedurami

• znać wymagania systemu zarządzania środowiskowego

• być świadomi aspektów środowiskowych związanych z działaniami wyrobami i usługami organizacji, na które może mieć wpływ ich praca

• być świadomi z jednej strony korzyści wynikających dla środowiska z poprawy ich indywidualnego działania jak i negatywnych konsekwencji nieprzestrzegania procedur.

4.4.3 Komunikowanie się

Norma wymaga, aby została ustanowiona, wdrożona i utrzymana:

• procedura wewnętrznej komunikacji różnymi szczeblami i komórek organizacji

• zewnętrznego przepływu informacji (otrzymywania, dokumentowania i udzielania odpowiedzi zainteresowanym stronom) w zakresie aspektów środowiskowych i systemu zarządzania środowiskowego.

Wewnętrzny przepływ informacji obejmuje spotkania grup roboczych, biuletyny, informacje na tablicach ogłoszeniowych i stronach internetowych.

Norma nie precyzuje szczegółowo, czego ma dotyczyć komunikowanie się (chodzi więc o komunikowanie zmian w celach, zadaniach, programach, polityce środowiskowej, procedurach, przepisach prawnych, informowanie o niekorzystnych zdarzeniach i awariach, ich przyczynach).

4.4.3 Komunikowanie się

Norma zaleca, aby procedura obejmowała:

• zasady przyjmowania, dokumentowania i reagowania na odpowiednie informacje i zapytania stron zainteresowanych

• dialog z zainteresowanymi stronami oraz rozważania ich wątpliwości

• dawała możliwość odpowiedzi na wątpliwości zainteresowanych stron dotyczących aspektów środowiskowych i wpływów związanych z działaniami organizacji na środowisko

• niezbędne komunikowanie się z władzami publicznymi w zakresie planowania działań na wypadek awarii i innych istotnych zdarzeń.

Komunikacja zewnętrzna powinna być uregulowana w sferze otrzymywania:

• informacji,

• dokumentowania i reagowania w procesie komunikowania się ze stronami zewnętrznymi tj., jednostkami lub grupami związany i z efektami działalności środowiskowej przedsiębiorstwa

W przypadku informowania na zewnętrz o swoich aspektach środowiskowych może ustanowić procedurę jak to robi.

Metody zewnętrznej komunikacji mogą obejmować: roczne raporty biuletyny informacje na stronach internetowych oraz spotkaniach ze społecznością

Procedura może zmieniać się w zależności od wielu czynników łącznie z rodzajem informacji jak mają być przekazywane.

4.4.4 Dokumentacja systemu zarządzania środowiskowego

Cel tworzenia dokumentacji:

• przedstawienie wymagań wewnętrznych

• przedstawienie wymagań jednostki certyfikującej

• sposób komunikacji

• dostarczenie materiału do prezentacji

Podstawa do procesu programu szkoleń

• zapewnieni ciągłości w zmieniającej się rzeczywistości

• podstawa do weryfikacji osiągnięć środowiskowych

• możliwość stałego nadzoru procesów operacyjnych

Piramida:

Na szczycie: księga zarządzania środowiskowego – szczebel strategiczny

Po środku: procedury – szczebel taktyczny

Na dole: instrukcje, zapisy - szczebel operacyjny

• norma zaleca, aby stopień szczegółowości dokumentacji był wystarczający do opisania podstawowych elementu systemu zarządzania środowiskowego

• należy wskazać dokumentacje związaną

• forma zapisu może być na papierze lub w postaci elektronicznej

• dokumentacja może być zintegrowana z dokumentacja innych systemów wdrożeniowych w organizacji nie koniecznie musi być w formie księgi.

Elementy systemu są

• zapisy, załączniki itd.

Zakres dokumentacji zależy od:

Każda organizacja będzie miała inne potrzeby, dlatego struktura SZŚ będzie różniła się w zależności od:

• wielkości i rodzaju organizacji oraz jej działań, wyrobów lub usług

• złożoności procesów i ich wzajemnego oddziaływania oraz

• kompetencji personelu

Księga SZŚ

• opis firmy i profil dziania

• zakres i opis systemu zarządzania środowiskowego

• polityka środowiskowa

• aspekty środowiskowe

• zamierzenia i cele środowiskowe

• struktura organizacyjna, odpowiedzialność

• powiązania systemowe

• powiązania z wymaganiami prawnymi

Procedury

To ustalony sposób przeprowadzania działania lub procesu

• są podstawowymi dokumentami taktycznymi opisującymi jednoznacznie:

• tryb postępowania i odpowiedzialność za działania w danym obszarze

• wskazuje jakie dokumenty są podstawą rozpoczęcia działań

• muszą być udokumentowane – sporządzane w ściśle określonej ilości

• obejmuje określone, zamknięte całości tematyczne

• każda procedura powinna być zatwierdzona, sprawdzona i zaopiniowana pisemnie

• podlegają ściśle ewidencji

• użytkowane procedury powinny być aktualizowane

• procedury mogą powoływać…

Procedura opisuje taktykę działań wydziałów, funkcję osób średniego szczebla zarządzania związanych z realizacją ustalonej polityki celów i zdań w organizacji

Instrukcja jak:

• co

• Kto

• Gdzie

• Kiedy

• W jakiej

• Na jakiej podstawie

Składowe procedury środowiskowej

• cel procedury

Zakres stosowania

• dokumenty związane – ( procedury, instrukcje,)

• definicje – to informacje i wyjaśnienia

• odpowiedzialność – wskazują na osoby

• postępowanie – opis postępowania

• załączniki

• zapisy

Składowe procedury

Procedury wymagane przez normę

1. identyfikacja aspektów środowiskowych

2. identyfikacja i dostęp do wymagań prawnych i innych

3. uświadomienie pracowników

4. wewnętrzne komunikowanie się

5. komunikowanie się ze stronami zewnętrznymi

6. nadzorowanie dokumentów

7. procedury operacyjne

8. identyfikowanie potencjalnych wypadków i sytuacji awaryjnych oraz reagowanie na awarie

9. monitorowanie i dokonywanie pomiarów kluczowych charakterystyk operacji

10. okresowa ocena zgodności z ustawodastwem i przepisami prawnymi dotyczącymi ochrony środowiska

11. postępowania z niezgodnościami

12. identyfikacja, przechowywanie, zabezpieczenie, wyszukiwanie, zachowywanie i likwidacja zapisów środowiskowych

13. okresowe audyty systemu zarządzania środowiskowego

4.4.5 Nadzór nad dokumentacja

Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymać procedur nadzorowania dokumentów w celu zapewnienia, ze dokumenty:

• są zatwierdzane pod katem ich adekwatności zanim zostaną wydane

• są poddawane okresowym przeglądom w miarę potrzeb nowelizowanie oraz ponownie zatwierdzane przez upoważnione osoby

• odpowiednie wersje są dostępne wszędzie tam gdzie wykonywane są operacje istotne dla skutecznego funkcjonowania SZŚ

• nieaktualne są natychmiast usuwane ze wszystkich miejsc są możliwe do zlokalizowania

• pochodzące z zewnątrz i przez organizację określone jako niezbędne do planowania i działania SZŚ, są zidentyfikowanie ich rozpowszechnianie jest nadzorowanie

• muszą być czytelne datowane i łatwe do identyfikacji utrzymywane w uporządkowany sposób oraz przechowywana przez określony czas.

4.4.6 Sterowanie operacyjne

Organizacja powinna określić te operacje i działania, które są związane z zidentyfikowanymi znaczącymi aspektami środowiskowymi

Dlatego organizacja:

• stworzy procedury postępowania wszędzie tam gdzie ich brak doprowadza…

Sterowanie operacyjne

• to działania i czynności związane z istotnymi aspektami środowiskowymi, których zastosowanie umożliwia zapewnienie zgodność z polityką środowiskową, utrzymanie ustalonego poziomu efektywności środowiskowej oraz zapobieganie powstawianiu szkód środowiskowych

4.4.7 Gotowość na wypadek awarii

Konieczne jest zidentyfikowanie potencjalnych wypadków i sytuacji awaryjnych mogących negatywnie oddziaływać na środowisko

We wszystkich tych obszarach należy opracować:

• procedury postępowania prewencyjnego oraz

• działania na wypadek awarii i sytuacji poawaryjnej

W miarę możliwości należy prowadzić ćwiczenia symulacyjne w celu oceny przydatności opracowanych procedur postępowania

Opracowane procedury postępowania należy przeglądać i nowelizować w szczególności po wystąpieniu wypadków lub sytuacji awaryjnych

Działania prewencyjne

W tym zakresie powinny obejmować min nadzór nad:

• instalacją gazową i elektryczną

• infrastrukturą budowlaną

• urządzeniami produkcyjnymi

• substancjami niebezpiecznymi (np.: wybuchowe, parzące, łatwopalne, trujące)

• właściwa obsługa sprzętu pomocy

• szkolenia pierwszej pomocy

• szkolenia BHP i PPOŻ

• zawiadamianie odpowiednich służb ratowniczych i stosowanie się do zaleceń

Działania na wypadek awarii

Procedura dotycząca gotowości i reagowania na wypadek awarii powinny obejmować zasady postępowania dotyczące:

• przypadkowych emisji do atmosfery

• przypadkowych zrzutów do wody i ziemi

• specyficznych skutków dla środowiska i ekosystemu przypadkowych uwolnień

Zasady postępowania dotyczące gotowości i reagowania na wypadek awarii powinny uwzględnić:

• konsekwencje anormalnych warunków operacyjnych

• potencjalnych sytuacji niebezpiecznych i awarii

4.5. Sprawdzanie