Systemy zarządzania środowiskowego

Wykład 1

20.02.2014 r.

Forma zaliczenia: test wielokrotnego wyboru, 30% Pani pytań, 70% naszych pytań

Materiały na portalu.

• Systemy zarządzania środowiskowego wg normy ISO 14001- audit (norma ISO 19001) certyfikacja systemu zarządzania środowiskowego, LCA

• Europejski System Zarządzania Środowiskowego (ESMAS)- polityka ekologiczna Unii Europejskiej, specyfikacja systemu, schemat wdrożenia, rejestr organizacji ESMAS, koszty i korzyści, aktualne zagadnienia gospodarcze

• Nieformalne Systemy Zarządzania Środowiskowego (Zasada Czystej Produkcji, Odpowiedzialność i Troska)

• Proekologiczne kształtowanie produktów- znakowanie wyrobów ekologicznych

• Praktyczne zastosowanie wiedzy dotyczącej wymagń normy ISO 14001, wymagań normy ISP 19011 przy analizie przypadków, analiza zdarzeń krytycznych i symulacyjnych auditowych

• Część wykładu jest prowadzona jest w formie tradycyjnej druga część w formie warsztatowej z udziałem auditora wiodącego z TUV Nord Polska

Wykaz literatury:

• Poskrobka B. (red), Zarządzanie środowiskiem, PWE, Warszawa 2007

• Nierzwicki W., Zarządzanie środowiskowe, PWE, Warszawa 2006

• Czaja S.

Systemy zarządzania środowiskowego

• System ISO 14001

• Rozporządzenie EMAS

• Zasada Czystej Produkcji

• Odpowiedzialność i troska

Systemy zarządzania środowiskowego:

• System zarządzania zrównoważonym rozwojem

• System formalny oparty na EMAS

• System formalny oparty na ISO 14001

• System nieformalny

• Brak systemu zarządzania środowiskowego

Nieformalne- niecertyfikowane, oparte na własnej lub zewnętrznej koncepcji (np., CP, Eco-mapping lub system gospodarki odpadami)

Formalne- oparte na ogólnie przyjętych wymaganiach no. ISO 14001 lub EMAS certyfikowane na zgodność z tymi wymaganiami

Różnice formalne

ISO 14001- Norma Międzynarodowa i umożliwia uzyskanie certyfikatu na zgodność z wymaganiami normy ISO 14001 (dobrowolne stosowanie)

Narzędzie pozwalające na stałe ograniczenie oddziaływania na środowisko przy jednoczesnej optymalizacji wykorzystania zasobów organizacji

EMAS- akt prawny obowiązujący w Krajach Członkowskich UE, umożliwia rejestrację organizacji mówiąca o uczestnictwie w EMAS (dobrowolne stosowanie)

Narzędzie ograniczanie oddziaływania na środowisko przy uwzględnieniu zarządzania ryzykiem (zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia awarii i wypadków oraz zmniejszenia ich ewentualnych skutków)

Dlaczego System Zarządzania Środowiskowego?

• Ponad 20 milionów przedsiębiorstw w Europie (większość stanowią MSP), w dużym stopniu oddziałuje na środowisko co powoduje, że stan środowiska wciąż się pogarsza

• Wprawdzie niektóre źródła zanieczyszczeń zostały wyeliminowane, lecz

• Pojawiły się nowe zanieczyszczenia (ponad 30 000 chemikaliów), a wpływ na zdrowie nie jest znany

• Nie zajęto jeszcze w sposób właściwy rozproszonymi źródłami zanieczyszczeń

• Doświadczenie wielu przedsiębiorstw wskazuje na to, że poprawa wyników środowiskowych, może wiązać się z poprawą wyników ekonomicznych, co jest ściśle związane z funkcjonowaniem i utrzymywaniem się przedsiębiorstw na rynku

• Przedsiębiorstwa wdrażające SZŚ zwracają uwagę na zmniejszenie kosztów działalności poprzez zastosowanie koncepcji zapobiegania zanieczyszczeniom oraz stwarza mechanizmy prowadzące do minimalizacji zużycia materiałów, surowców i energii

• SZŚ wprowadza systemowy nadzór nad przestrzeganiem uregulowań prawnych w dziedzinie ochrony środowiska, dzięki któremu pozwala uniknąć kar pieniężnych oraz wizerunku związanego z łamaniem przepisów ochron środowiska

• SZŚ wymaga głównie identyfikacji potencjalnych zagrożeń środowiskowych, jakie wiążą się z działalnością przedsiębiorstwa i przygotowania go na wypadek awarii lub innych zagrożeń

• Wdrożony SZŚ stawia przedsiębiorstwo w bardzo korzystnej sytuacji wsród banków, towarzystw ubezpieczeniowych

• SZŚ odgrywa istotną rolę w obrocie towarowym

• Wdrożony SZŚ wpływa na podniesienie świadomości pracowników w zakresie problematyki środowiskowej, co przekłada się na łatwiejsze włączenie ich w działania na rzecz ochrony środowiska

• Realizacja strategii ekologicznej przez przedsiębiorstwo wymaga zrównoważenie celów ekonomicznych, społecznych i ekologicznych

• Globalizacja i integracja Unii Europejskiej wymagają skutecznych działań dla poprawy konkurencyjności

SZŚ jest narzędziem, które umożliwia każdemu przedsiębiorcy ciągle

Wykład 4

03.04.2014 r.

Powiązania aspektów środowiskowych z innymi elementami normy

• 4.3.1. Aspekty znaczące

• 4.3.2. Wymagania prawne

• 4.3.3. Cele i zadania

• 4.3.4. Program

• 4.4.1. Struktura

• 4.4.2. szkolenie

• 4.4.3. Komunikowanie się

• 4.4.4. Dokumentacja

• 4.4.6. Sterowanie operacyjne

• 4.4.7. Sytuacje awaryjne

• 4.5.2. monitorowanie i pomiary

Wstępny przegląd środowiskowy

wstępny przegląd środowiskowy jest metodą, dzięki której przedsiębiorstwo może:

• określić swoją aktualną pozycję odnośnie środowiska, oraz

• rozważyć wszystkie aspekty środowiskowe organizacji jako podstawy ustanowienia systemu zarządzania środowiskowego

Obejmuje on zwykle m. in.

• wstępną ogólną analizę zagadnień środowiskowych

2. identyfikację:

• aspektów środowiskowych (czyli analizę działań przedsiębiorstwa, jego wyrobów lub usług i zidentyfikowanie wszystkich elementów, które mogą się wiązać z oddziaływaniem na środowisko);

• oddziaływań w celu określenia, jakie zmiany w środowisku spowodowane są działaniami przedsiębiorstwa, jego wyrobami lub usługami

• wyników w dziedzinie ochrony środowiska

- analizę aspektów środowiskowych i związanych z nimi oddziaływań na środowisko w celu określenia, czy poziom oddziaływania jest utrzymywany na możliwie niskim pułapie

-analizie systemów zarządzania i innych funkcji w przedsiębiorstwie – w celu określenia, jak prowadzony jest nadzór nad zagadnieniami mogącymi się wiązać z oddziaływaniem na środowiskowego

3. Spełnienie zaleceń zawartych w normie ISO 14001 (ocena aspektów środowiskowych)

Norma ISO 14001 (załącznik A) zaleca, aby wstępny przegląd środowiskowy obejmował cztery zasadnicze obszary:

• identyfikację aspektów środowiskowych, łącznie z tymi, które są związane z normalnymi warunkami działania, anormalnymi warunkami obejmującymi uruchomienia, zatrzymania, oraz sytuacje niebezpieczne i awarie

• identyfikację mających zastosowanie wymagań prawnych i innych wymagań, do których spełnienia organizacja jest zobowiązała

• sprawdzenie istniejących praktyk i procedur zarządzania środowiskowego, łącznie z działaniami związanymi z zaopatrzeniem i zawieraniem umów

• ocena poprzednich zdarzeń i awarii

Przykładowe listy kontrolne

1. lista: Wymagania dla Systemu Zarządzania Środowiskowego- lista może zostać wypełniona przez zespół ds. wdrożenia SZŚ na etapie przeglądu wstępnego (wówczas posłuży jako baza do przygotowania przeglądu wstępnego) aby ocenić stopień….

4.1. Wymagania ogólne

• organizacja powinna ustanowić, udokumentować, wdrożyć, utrzymać i ciągle doskonalić system zarządzania środowiskowego zgodnie z wymaganiami normy międzynarodowej oraz określić jakie będzie spełniać wymagania

• organizacja powinna określić i udokumentować zakres system zarządzania środowiskowego

4.2. Polityka środowiskowa

Polityka środowiskowa określa kierunek wdrażania i doskonalenia SZS, umożliwia utrzymanie i doskonalenie efektów działalności środowiskowej.

Polityka zawiera zobowiązania do:

• ciągłego doskonalenia oraz zapobieganie zanieczyszczeniom

• spełnienie mających zastosowanie wymagań prawnych wynikających z ustawodawstwa i innych wymagań, do których spełnienia organizacja jest zobowiązana i które dotyczą aspektów środowiskowych

Zaleca się, aby polityka środowiskowa charakteryzować się następującymi cechami:

• musi być odpowiednia do charakteru, skali oraz wpływów na środowisko jej działań, wyrobów lub usług

• musi stanowić ramy do ustalenia i przeglądu celów oraz zadań środowiskowych

• musi być udokumentowana, wdrożona, utrzymana, tj. podlegać przeglądom, być zmieniania w przypadku wyznaczenia nowych celów środowiskowych

• musi być znana wszystkim osobom pracującym dla lub w imieniu organizacji

• musi być wprowadzona i przestrzegana

• musi być dostępna opinii publicznej

4.3. Planowanie

Aspekty środowiskowy (wg ISO 14001)

Aspekt środowiskowy to element działań organizacji, lub jej wyrobów lub usług, który może wzajemnie oddziaływać ze środowiskiem i wówczas uwzględniamy:

• oddziaływanie na środowisko

• skutki środowiskowe związanych z tą działalnością, z wyrobem, usługa

Znaczącym aspektem środowiskowym jest ten, który ma lub może mieć znaczący wpływ na środowisko

Podstawą identyfikacji aspektów środowiskowych są:

• wstępny przegląd środowiskowy

• zalecenia zawarte w nomie ISO 14002

Przy ich określaniu można posłużyć się między innymi identyfikacją elementów wejściowych i wyjściowych z procesów

Podział aspektów

Podział aspektów środowiskowych ze względu na czas występowania:

• aspekty bieżące (mające miejsce obecnie)

• aspekty wynikające z działań prowadzonych w przeszłości

• aspekty przyszłe, związane z modyfikacją działań/wyrobów (zmiany/ nowe procesy produkcyjne), zastosowanie nowych materiałów, działania inwestycyjne podjęte i planowane

Podział aspektów środowiskowych ze względu na warunki występowania:

• aspekty obejmują normalne warunki działania zakładu

• aspekty obejmujące warunki szczególne ( np. rozruch lub zatrzymanie urządzeń, prace konserwacyjne i remontowe)

• potencjalne sytuacje awaryjne (np. pożar, powódź, osunięcia ziemi, wybuch, wyciek, wandalizm)

Zidentyfikowane aspekty środowiskowe zestawia się w rejestrze aspektów środowiskowych

4.3.1. Aspekty środowiskowe- przykłady

W procesie identyfikacji aspektów uwzględnia się następujące zagadnienia:

• emisję zanieczyszczeń do powietrza

• emisje do gruntu

• wytwarzanie odpadów

• hałas i wibracje

• pozyskiwanie i wykorzystywanie zasobów naturalnych i surowców

• odprowadzanie ścieków

• uwolnienie do wody

• wprowadzenie odpadów opakowaniowych do środowiska

• niekontrolowane wprowadzenie do kanalizacji komunalnej lun bezpośrednio do gleby materiałów toksycznych (smary, rozpuszczalniki, oleje)

Norma wymaga identyfikacji tylko tych aspektów, które mogą mieć znaczący wpływ na środowisko, które można nadzorować i na które można wpływać

Wpływ na środowisko

wpływ na środowisko to każda zmiana w środowisku, zarówno korzystna, jak i niekorzystna, która w całości lub częściowo jest spowodowana aspektami środowiskowymi organizacji.

wpływ na środowisko to:

• zanieczyszczenie powietrza

• zanieczyszczenie wód powierzchniowych

Wpływ wybranych aspektów na środowisko

Aspekt	Wpływ na środowisko
Emisja do powietrza	zanieczyszczenie powietrza, ubytek ozonu, zakwaszenie powietrza szkoda na ludzkim zdrowiu
Zrzuty do wody	Zanieczyszczenie wody, zatrucie wody, niszczenie flory i fauny Bioakumulacja
Zrzuty do gleby	Zanieczyszczenie gleby Zanieczyszczenie wód gruntowych Niszczenie flory i fauny
Zużycie surowców	Zmniejszenie lub wyczerpanie się zasobów
Wytwarzanie odpadów	Zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby, niszczenie flory i fauny, Szkoda na ludzkim zdrowiu

Identyfikacja aspektów środowiskowych

zaleca się (ISO 14001) przy identyfikacji aspektów środowiskowych uwzględnić aspekty związane z działaniami, wyrobami i usługami organizacji, takimi, jak:

• projektowanie i rozwój

• procesy produkcyjne

• pakowanie i transport

• gospodarka odpadami

• efekty działalności środowiskowej i praktyki środowiskowe dostawców i wykonawców

• pozyskanie i dystrybucja surowców i zasobów naturalnych

• dystrybucja, użytkowanie i postępowanie po zakończeniu użytkowania wyrobów

• środowisko przyrodnicze i bioróżnorodne

Źródła informacji, na podstawie których określa się aspekty środowiskowe:

• ogólne dokumenty informacyjne (katalogi produkcyjne, raporty roczne, instrukcje operacyjne)

• raporty z poprzednich auditów, wstępnych przeglądów, ocena cyklu życia produktu

• wymagania prawne i inne wymagania do których organizacja zobowiązała się

• programy krajowe i międzynarodowe

• dane dot. zakupów

• dane dot. wyrobów

• karty charakterystyk substancji niebezpiecznych

• dane dot. bilansu energii i materiałów

• dane monitorowania

• pozwolenia środowiskowe

• opinie zainteresowanych stron

• raporty dot. awarii i sytuacji niebezpiecznych

Podstawą aktualizacji i rejestracji aspektów środowiskowych mogą być:

• zmiany wymagań prawnych/przepisów

• identyfikacji aspektów w wyniku przeprowadzonego auditu środowiskowego

• identyfikacja aspektów na podstawie wniosków trzecich stron,

• zmiana technologii/wyrobów./usług

• zmiana urządzeń/ instalacji służących ochronie środowiskowe

• zmiana surowców, maszyn, urządzeń

• potencjalne zagrożenia środowiskowe

• prowadzone działania inwestycyjne

4.3.1. Aspekty środowiskowe

Dla oceny wyznaczonych wpływów środowiskowych przyjmuje się określone kryteria:

• skalę oddziaływania i wpływ na zdrowie ludzi

• stopień szkodliwości i czas występowania wpływu

• częstotliwość i wielkość występowania aspektu środowiskowego

• wymagania prawne (dopuszczalna emisja określona w pozwoleniach lub innych przepisach)

• opinię stron trzecich (wizerunek publiczny, hałas, odór, hałas)

uwzględniając warunki pracy:

• normalne i nienormalne, a także

• wypadki i awarie

Aspekty środowiskowe- przykłady

dostawca- pakowanie, transport, surowce, zużycie energii, emisja

proces produkcji- emisja do atmosfery, hałas, zapach, zużycie energii. odpady

4.3.2. Cele, zadania i program(y)

Cele środowiskowe-wg normy 14001 jest to ogólny cel wynikający z polityki środowiskowej, który ustalono do osiągnięcia i który jest określony ilościowo (jeśli jest to możliwe)

Zadanie środowiskowe- szczegółowe wymaganie dot. efektów działalności albo jej części, wynikające z celów środowiskowych, które należy określić oraz zrealizować, aby osiągnąć cel

Programy środowiskowe- przydzielenie celów i zadań odpowiednim służbom, komórkom organizacyjnym wraz z przydzieleniem środków niezbędnych do realizacji oraz ustaleniem terminów ich osiągnięcia.

Wykład 5

10.04.2014 r.

4.3.2. Cele, zadania i program(y)

cele środowiskowe- wg normy 14001 jest to ogólny cel, wynikający z polityki środowiskowej, który ustalono do osiągnięcia, i który jest określony

Cele, zadania i program (y)

Cele i zadania środowiskowe pozwalają na stopniowe zmniejszanie negatywnego oddziaływania na środowisko i są narzędziem ciągłego doskonalenia, dlatego muszą:

• być udokumentowane

• uwzględniać regulacje prawne i inne wymagania

• uwzględnić istotne aspekty środowiskowe

• uwzględnić najkorzystniejsze rozwiązania technologiczne i finansowe

• uwzględnić wymagania operacyjne, jakie wynikają z prowadzenia firmy, a także punkty widzenia stron zainteresowanych

• być spójne z Polityką Środowiskową

4.3.4. Program(y) zarządzania środowiskowe

Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymać programy osiągane swoich celów i zadania środowiskowych

Programy powinny obejmować:

• przydzielenie odpowiedzialności za osiąganie celów i zadań odpowiednim służbom, komórkom organizacyjnym dla każdej wyszczególnionej funkcji oraz na odpowiednim poziomie organizacji

• przydzielenie środków niezbędnych do realizacji oraz ustalenie terminów, w których mają być osiągnięte

• powinny być uaktualnianie dla nowych lub zmodyfikowanych działalności, wyrobów i usług

4.3.4. Programy (y) zarządzania środowiskowego

• program zarządzania środowiskowego może być bardzo rozbudowany, szczególnie jeżeli znaczna jest liczba zadań i celów i niektóre zadania realizowane są w różnych komórkach organizacyjnych

• zaleca się, aby program zawierał rozważania dotyczące etapów planowania, projektowania, produkcji, marketingu i likwidacji

• zwykle programy przestawiają się w formie tabelarycznej, która jest bardzo przejrzysta

Systemy Zarządzania Środowiskowego

Droga do ciągłego doskonalenia

Ciągłe doskonalenie

4.3.2. Wymagania prawne i inne

Wg wymagań normy należy zidentyfikować wszystkie wymagania prawne, które dotyczą prowadzonej działalności w organizacji, które mają związek ze zidentyfikowanymi znaczącymi aspektami środowiskowymi

Należy zapewnić do nich dostęp, dokonywać przeglądu, przeprowadzić aktualizację

Wymagania prawne

(akty prawne, pozwolenia oraz inne wymagania)

Wymagania ogólne obowiązujące w Polsce mogą być zawarte w :

• umowach międzynarodowych (ratyfikowane przez parlament)

• ustawach (uchwalonych przez parlament)

• rozporządzeniach (wydawanych przez odpowiednich ministrów)

• zarządzeniach (wydawanych przez dyrektorów urzędów centralnych)

Wszystkie wymagania publikowane są w Dzienniku Ustaw lub w Monitorze Polskim

Poza przepisami ogólnie obowiązującymi na terenie całego kraju istnieją również przepisy obowiązujące w danym regionie lub gminie

Wymagania obowiązujące w regionie lub gminie- należą do nich przede wszystkim:

• rozporządzenie wojewody publikowane w dzienniku urzędowym wojewody

• miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dostępny w urzędzie gminy

• uchwały gminy dostępne w gminie

Poza wymaganiami środowiskowymi krajowymi i lokalnymi stawiane są przedsiębiorstwom również indywidualne wymagania

Wymagania indywidualne wymagania określone w odpowiednich decyzjach administracyjnych, m.in.:

• pozwoleniu zintegrowanym

• pozwoleniu na wprowadzenie gazów i pyłów do powietrza

• pozwoleniu wodnoprawnym na wprowadzenie ścieków do wód i ziemi

• pozwoleniu na wytwarzanie odpadów

W zależności od wielkości przedsiębiorstwa i rodzaju jego działalności decyzje te wydawane są przez wojewodę, starostę albo przez organ gminy

Pozostałe wymagania mające kontekst środowiskowy mogą wynikać z innych źródeł, mogą być zawarte m.in. w

• umowach cywilnoprawnych, np.:

-umowa z przedsiębiorstwem wodno-kanalizacyjnym na pobór wody wodociągowej i odprowadzenie ścieków

-umowa z przedsiębiorstwem wywożącym odpady na odbiór odpadów komunalno-podobnych

-umowa z odbiorcą odpadów niebezpiecznych

4.4. Wdrażanie i dzianie

4.4. Wdrażanie i funkcjonowanie

4.4.1. Zasoby, role, odpowiedzialność i uprawnienia

• w celu umożliwienia skutecznego zarządzania środowiskowego powinny być określone zadania, odpowiedzialność i uprawnienia i przekazanie wszystkim pracownikom pracującym dla organizacji lub w jej imieniu

• w tym punkcie norma wymaga wyznaczonych przez najwyższe kierownictwo organizacji specjalnego przedstawiciela o określonym zakresie odpowiedzialności i uprawnień dotyczących wdrażania system zarządzania środowiskowego. Norma nie określa cech tego przedstawiciela ale z praktyki wynika, że:

-powinien on mieć różnorodne kwalifikacje

-znać dobrze organizacje

-mieć autorytet wśród pracowników

4.4.1. Zasoby, role, odpowiedzialność i uprawnienia

• Ponadto, przedstawiciela kierownictwa, składa najważniejszemu kierownictwu sprawozdania z funkcjonowania systemu w celu zapewnienia, że

- przedsiębiorstwo pracuje w sposób zgodny z przyjętą polityką środowiskową

-system zarządzania środowiskowego jest pod każdym względem przydatny i efektywny w zakresie spełnienia wymagań normy oraz polityki i celów środowiskowych

• Zaleca się , aby kierownictwo zapewniło odpowiednie zasoby, takie jak: zasoby ludzkie, umiejętności specjalistyczne, infrastrukturę organizacji, technologie (nie dokończone!!!!)