Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Ministerstwo �rodowiska
Kodeks Dobrej
Praktyki Rolniczej
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich
ul. Wspólna 30
00-930 Warszawa
tel. [phone]
INSTYTUT UPRAWY
NAWO�ENIA
I GLEBOZNAWSTWA
24-100 PU�AWY
ul. Czartoryskich 8
tel. [phone]
FUNDACJA PROGRAMÓW POMOCY DLA ROLNICTWA
00-950 Warszawa, ul. Wspólna 30
tel.: [phone]
fax: [phone]
www.fapa.org.pl
ISBN 83-88010-58-1 Publikacja bezp"atna
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Ministerstwo R
rodowiska
Kodeks Dobrej
Praktyki Rolniczej
Warszawa 2004
Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Ministerstwo Środowiska
ZESPÓŁ REDAKCYJNY
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa
1. Doc. dr hab. Irena Duer
2. Prof. dr hab. Mariusz Fotyma
3. Mgr Andrzej Madej
KONSULTANT
Ministerstwo Środowiska
Mgr Alina Rynkiewicz
RECENZENT
Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania
Prof. dr inż. Marek Jerzy Gromiec
Wydanie III, Warszawa 2004
Dodruk
� Copyright by Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Ministerstwo Środowiska
Publikacja sfinansowana ze środków Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Całość lub poszczególne części tego opracowania
nie mogą być reprodukowane w jakikolwiek sposób
i rozpowszechniane bez uprzedniej zgody
Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi lub Ministerstwa Środowiska
WYDAWCA
Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa
00-930 Warszawa, ul. Wspólna 30
tel. ( 48 .... 22) 623-19-01, 623-15-15, fax [phone]
e-mail: [e-mail], http://www.fapa.org.pl
REALIZACJA WYDAWNICZA l DRUK
Agencja Reklamowa  Po Godzinach
30-009 Kraków, ul. Friedleina 6; tel. [phone]
e-mail: [e-mail]
ISBN 83-88010-58-1 Publikacja bezpłatna
2 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Słowo wstępne
Słowo wstępne Ministra Rolnictwa Słowo wstępne Ministra
i Rozwoju Wsi R
rodowiska
Wizerunek Polski postrzegany jest za gra- Woda jest specyficznym, jedynym w swoim
nicą jako kraina jezior, rozległych łąk i la- rodzaju składnikiem S
rodowiska  od zara-
sów. nia dziejów decyduje o naszym życiu i okre-
Ten wizerunek możliwy jest dzięki zacho- S
la jego jakoS
ć. Zasoby wodne w Polsce 
wanemu dziedzictwu przyrody, które jest spad- rzeki, jeziora i wody podziemne  są naszym
kiem po wielu generacjach rolników, których dziedzictwem. Dostarczają wody do picia,
działalnoS
ć prowadzona przez lata pozosta- umożliwiają rozwój rolnictwa i przemysłu,
wiła nam krajobraz, z którego możemy być stanowią element rekreacji. Istotna jest za-
dumni. Istnieje jednak obowiązek podnosze- tem ochrona tego dziedzictwa i taki postęp
nia S
wiadomoS
ci w społecznoS
ci rolniczej techniczny i ekonomiczny, który nie przynosi
w zakresie potrzeby ochrony S
rodowiska i za- ze sobą pogorszenia jakoS
ci naszych wód.
pewnienia zrównoważonego rozwoju w syste- Rolnicy tradycyjnie są strażnikami wsi i jej
mie produkcji rolniczej. US
wiadamianie rolni- dziedzictwa. Oni dawno temu zauważyli, jak
ków i wspieranie przy podejmowaniu działań ważna jest ochrona S
rodowiska naturalnego,
związanych z instalacją urządzeń do groma- zarówno dla S
rodowiska samego w sobie, jak
dzenia i przechowywania nawozów natural- również jako podstawowego x
ródła życia.
nych, należy do kompetencji resortu rolnic- Jednak w ostatnich dziesięcioleciach nastą-
twa, ze względu na ważnoS
ć tych działań piły znaczące zmiany w prowadzonych prak-
w zarządzaniu i usuwaniu odpadów rol- tykach rolniczych, których rezultatem jest
niczych w sposób efektywny. Zarządzanie duży stopień specjalizacji i intensyfikacji
w tym zakresie ma podwójne korzyS
ci, zapo- produkcji, prowadzący do poważnych nieko-
biega zanieczyszczeniom wód i gleby oraz rzystnych zmian w kapitale jakim są wody
maksymalizuje zawartoS
ć azotu w nawozach i również w szerszym zakresie  S
rodowisko.
naturalnych i ich wykorzystanie. Próbując wypełnić lukę informacyjną
i edukacyjną został opracowany  Kodeks
 Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej za- Dobrej Praktyki Rolniczej , zawierający
wiera praktyczne rady, jak zmniejszać ryzy- zbiór przyjaznych S
rodowisku praktyk rolni-
ko zanieczyszczenia wody i jaka praktyka kon- czych, których stosowanie zapewni zrówno-
troli zanieczyszczeń może być stosowana ważony rozwój w sferze produkcji rolniczej.
w gospodarstwie. Za jego poS
rednictwem rol- Najważniejszym celem KDPR jest podniesie-
nicy powinni być informowani i instruowani nie poziomu podstawowej wiedzy o ochronie
o potrzebie podnoszenia walorów krajobrazu, wody  głównego zasobu S
rodowiska, jak
w którym żyją i pracują, ze względu na ich również innych jego elementów: gleby, po-
dominujący wpływ na rozwój. KDPR jest re- wietrza, krajobrazu oraz o możliwoS
ciach
komendowany jako niezbędny dla całej spo- przyczynienia się do ich ochrony.
łecznoS
ci rolniczej. Przekazując KDPR, liczę na jego rozległą
promocję przez wszystkich zainteresowanych 
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi władze samorządowe, organizacje rolnicze, rol-
nicze jednostki naukowe i doradcze oraz przez
całą społecznoS
ć rolników, dla ogólnego dobra
jakim są niezmienione zasoby przyrody.
Minister R
rodowiska
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 3
Spis treS
ci
Spis treS
ci
Słowo wstępne Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi ........................................................ 3
Słowo wstępne Ministra Środowiska .............................................................................. 3
A. Prawo chroniące S
rodowisko w obszarze rolnictwa
1. Wstęp ........................................................................................................................... 8
2. Przepisy prawne regulujące ochronę środowiska ........................................................ 9
B. Urządzanie i zarządzanie gospodarstwem rolnym
w rolnictwie zrównoważonym
1. Wstęp ......................................................................................................................... 18
2. Zagospodarowanie rozłogu gruntów ......................................................................... 19
3. Organizacja produkcji roślinnej i zwierzęcej ............................................................ 20
4. Bilans składników mineralnych oraz substancji organicznej .................................... 21
5. Integrowana ochrona roślin ....................................................................................... 22
C. Ochrona wód
1. Wstęp ......................................................................................................................... 26
2. Ochrona wód przed zanieczyszczeniami punktowymi .............................................. 28
 Płyty i zbiorniki do przechowywania nawozów naturalnych ................................. 29
 Inne rozwiązania związane z ochroną wód ............................................................. 31
3. Ochrona wód przed zanieczyszczeniami obszarowymi ............................................ 33
 Dawki i terminy stosowania nawozów naturalnych i mineralnych ........................ 34
 Stosowanie ścieków i osadów ściekowych ............................................................. 36
 Stosowanie chemicznych środków ochrony roślin ................................................. 36
 Agrotechniczne metody zapobiegania zanieczyszczeniom wód............................. 37
D. Ochrona gruntów rolnych
1. Wstęp ......................................................................................................................... 42
2. Ochrona gleb przed erozją i degradacją fizyczną ...................................................... 43
 Erozja wodna .......................................................................................................... 43
 Erozja wietrzna ....................................................................................................... 45
 Stosunki powietrzno-wodne gleb na gruntach ornych ............................................ 46
 Stosunki powietrzno-wodne gleb użytków zielonych ............................................ 47
5
Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej
3. Ochrona gleb przed degradacją chemiczną ............................................................... 48
 Odczyn gleb ............................................................................................................ 49
 Zawartość przyswajalnych składników pokarmowych .......................................... 51
4. Ochrona gleb przed degradacją biologiczną .............................................................. 53
 Glebowa substancja organiczna .............................................................................. 53
 Aktywność biologiczna gleby ................................................................................. 53
E. Ochrona powietrza
1. Wstęp ......................................................................................................................... 56
2. Zapylenie i zadymienie powietrza ............................................................................. 57
3. Substancje odorowe ................................................................................................... 58
4. Amoniak .................................................................................................................... 60
5. Gazy cieplarniane ...................................................................................................... 61
F. Ochrona krajobrazu i zachowanie bioróżnorodnoS
ci
1. Wstęp ......................................................................................................................... 64
2. Zagroda wiejska w krajobrazie .................................................................................. 65
3. Bioróżnorodność w gospodarstwie ............................................................................ 67
G. Infrastruktura obszarów wiejskich
....................................................................................................................................... 69
H. Skrócony zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej dla potrzeb
wdrażania Dyrektywy Azotanowej
.............................................................................................................................................75
I. Załączniki
1. Współczynniki reprodukcji i degradacji glebowej substancji organicznej................ 88
2. Współczynniki przeliczeniowe zwierząt na duże jednostki przeliczeniowe (DJP) ... 89
3. Ilość nawozów naturalnych i składników w nawozach od l sztuki zwierząt na rok.. 90
4. Przeciętna ilość azotu azotanowego (N-NO3) w glebie w okresie jesieni ................. 91
5. Pobranie składników na jednostkę plonu roślin ........................................................ 92
6. Współczynniki do przeliczania plonu na jednostki zbożowe .................................... 93
6
Prawo chroniące
S
rodowisko
w obszarze rolnictwa
 Prawo chroniące S
rodowisko w obszarze rolnictwa
przez działalność produkcyjną powoduje zmia-
1. Wstęp
ny właściwości wody, gleby, powietrza oraz przy-
czynia się do zmian bioróżnorodności w krajo-
brazie wiejskim. Przestrzeń użytkowana rol-
Prawo ochrony środowiska tworzą akty
niczo, obok celów produkcyjnych, spełnia cały
prawne o różnej randze. Najwyższym z nich
szereg funkcji społecznych, co powoduje zmia-
jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej,
nę polityki rolnej w kierunku wielofunkcyj-
uchwalona w 1997 r., która zapewnia każde-
nego rozwoju wsi i rolnictwa. Urządzanie ob-
mu obywatelowi prawo do korzystania ze śro-
szarów wiejskich i zarządzanie tą przestrzenią
dowiska, ale jednocześnie zobowiązuje
musi być podporządkowane zasadom rozwo-
wszystkich do jego ochrony. Szczegółowe
ju zrównoważonego, przyjętym na Szczycie
przepisy ochrony środowiska, stanowiące
Ziemi w 1992 r. w Rio de Janeiro.
podstawy zrównoważonego rozwoju kraju,
Realizacja tych celów wymaga świadomo-
zawarte są w różnych ustawach i roz-
ści ekologicznej i prawnej całego społeczeń-
porządzeniach wykonawczych.
stwa, aby przyjęło na siebie odpowiedzial-
Poza krajowym ustawodawstwem chro-
ność za stan środowiska. W budowaniu tej
niącym środowisko jest ono chronione, jako
świadomości, w obszarze rolnictwa, ma po-
dobro wspólne całej ludzkości, konwencja-
móc Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej. Ko-
mi międzynarodowymi oraz porozumie-
deks  informując co jest dozwolone lub za-
niami dwustronnymi i wielostronnymi ra-
bronione  zapobiega popełnianiu wykroczeń,
tyfikowanymi przez Polskę, w tym z Unią
kształtuje więc właściwą postawę rolników
Europejską.
wobec obowiązującego prawa oraz uczy jak
Szczególna odpowiedzialność za ochronę
ograniczać ujemne oddziaływanie rolnictwa
środowiska przypada rolnictwu, które użytkuje
na środowisko.
około 60% ogólnej powierzchni kraju, a po-
8 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
 Prawo chroniące S
rodowisko w obszarze rolnictwa
2. Przepisy prawne regulujące ochronę S
rodowiska
Lp. Akty prawne Ogłoszenie
1 2 3
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
I Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483
z dnia 2 kwietnia 1997 r.
II Konwencje międzynarodowe
Konwencja o ochronie środowiska morskiego
obszaru Morza Bałtyckiego, sporządzona
Dz.U. z 2000 r. Nr 28, poz. 346
1
w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 r.
Konwencja o różnorodności biologicznej,
sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerw- Dz.U. z 2002 r. Nr 184, poz. 1532
2
ca 1992 r.
Dz. Wspólnot Europejskich z dnia 17
Europejska konwencja o ochronie zwierząt
3
listopada 1978 r. ze zmianami z dnia
hodowlanych
11 grudnia 1992 r.
III Ustawy
Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627; Nr 115,
poz. 1229; z 2002 r. Nr 74 poz. 676;
Nr 113, poz. 984; Nr 153, poz. 1271;
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
1
Nr 233, poz. 1957; z 2003 r. Nr 46,
ochrony środowiska
poz. 392; Nr 80, poz. 721; Nr 80,
poz. 717
Dz.U. z 2001 r. Nr 115, poz. 1229;
Nr 154, poz. 1803; z 2002 r. Nr 113,
poz. 984; Nr 130, poz. 1112; Nr 233,
2 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne
poz. 1957; Nr 238, poz. 2022; z 2003 r.
Nr 80, poz. 717
tekst jednolity, Dz.U. z 2001 r. Nr 99,
poz. 1079; Nr 100, poz. 1085; Nr 110,
Ustawa z dnia 16 paz
dziernika 1991 r.
poz. 1189; Nr 145, poz. 1623; z 2002 r.
3
o ochronie przyrody
Nr 130, poz. 1112; z 2003 r. Nr 80, poz.
717
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 9
 Prawo chroniące S
rodowisko w obszarze rolnictwa
1 2 3
Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628;
z 2002 r. Nr 41, poz. 365; Nr 113, poz.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r.
4
984; Nr 199, poz. 1671; z 2003 r.
o odpadach
Nr 7, poz. 78
Dz.U. z 1994 r. Nr 27, poz. 96; z 1996 r.
Nr 106, poz. 496; z 1997 r. Nr 88, poz.
554; nr 111, poz. 726; Nr 133, poz. 885;
z 1998 r. Nr 106, poz. 668; z 2000 r. Nr
109, poz. 1157; Nr 120, poz. 1268;
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r.
5 z 2001 r. Nr 110, poz. 1190; Nr 115,
Prawo geologiczne i górnicze
poz. 1229; Nr 154, poz. 1800; z 2002 r.
Nr 113, poz. 984; Nr 117, poz. 1007;
Nr 153, poz. 1271; Nr 166, poz. 1360;
Nr 240, poz. 2055
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r.
o planowaniu i zagospodarowaniu Dz.U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717
6
przestrzennym
Dz.U. z 1996 r. Nr 132, poz. 622;
z 1997 r. Nr 60, poz. 369; Nr 121,
Ustawa z dnia 13 września 1996 r.
poz. 770; z 2000 r. Nr 22, poz. 272;
7
o utrzymaniu czystości
z 2001 r. Nr 100, poz. 1085; Nr 154,
i porządku w gminach
poz. 1800; z 2002 r. Nr 113, poz. 984;
z 2003 r. Nr 7, poz. 78
Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r.
Dz.U. z 2001 r. Nr 72, poz. 747;
o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę
8
z 2002 r. Nr 113, poz. 984
i zbiorowym odprowadzaniu ścieków
Ustawa z dnia 26 lipca 2000 r.
Dz.U. z 2000 r. Nr 89, poz. 991
9
o nawozach i nawożeniu
Ustawa z dnia 16 marca 2001 r.
10 Dz.U. z 2001 r. Nr 38, poz. 452
o rolnictwie ekologicznym
Dz.U. z 1995 r. Nr 16, poz. 78; z 1997 r.
Nr 60, poz. 370; Nr 80, poz. 505;
Nr 160, poz. 1079; z 1998 r. Nr 106,
poz. 668; z 2000 r. Nr 12, poz. 136;
Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r.
11
Nr 120, poz. 1268; z 2001 r. Nr 81,
o ochronie gruntów rolnych i leśnych
poz. 875; Nr 100, poz.1085; z 2002 r.
Nr 113, poz. 984; z 2003 r. Nr 80,
poz. 717
tekst jednolity, Dz.U. z 1989 r. Nr 58,
poz. 349; z 1990 r. Nr 34, poz. 198;
z 1994 r. Nr 127, poz. 627; z 1998 r.
Ustawa z dnia 26 marca 1982 r.
Nr 106, poz. 668; z 2000 r. Nr 12,
12
o scalaniu i wymianie gruntów
poz. 136; z 2001 r. Nr 81, poz. 875;
z 2002 r. Nr 25, poz. 253; z 2003 r.
Nr 64, poz. 592
10 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
 Prawo chroniące S
rodowisko w obszarze rolnictwa
1 2 3
Ustawa z dnia 12 lipca 1995 r. tekst jednolity, Dz.U. z 2002 r. Nr 171,
13
o ochronie roślin uprawnych poz. 1398; Nr 238, poz. 2019
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. tekst jednolity, Dz.U. z 2003 r. Nr 106,
14
o ochronie zwierząt poz. 1002
tekst jednolity, Dz.U. z 2002 r. Nr 76,
Ustawa z dnia 29 września 1994 r.
poz. 694; z 2003 r. Nr 60, poz. 535;
15
o rachunkowości
Nr 124, poz. 1152
tekst jednolity, Dz.U. z 2000 r. Nr 106,
poz. 1126; Nr 109, poz. 1157; Nr 120,
poz. 1268; z 2001 r. Nr 5, poz. 42; Nr
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r.
110, poz. 1190; Nr 115, poz. 1229; Nr
16
Prawo budowlane
154, poz. 1800; Nr 129, poz. 1439;
z 2002 r. Nr 74, poz. 676; z 2003 r.
Nr 80, poz. 718
tekst jednolity, Dz.U. z 2000 r. Nr 100,
poz. 1086; Nr 120, poz. 1268; z 2001 r.
Ustawa z dnia 17 maja 1989 r.
17
Nr 110, poz. 1184; Nr 115, poz. 1229;
Prawo geodezyjne i kartograficzne
Nr 125, poz. 1363
tekst jednolity, Dz.U. z 2001 r. Nr 142,
poz. 1591; z 2002 r. Nr 23, poz. 220;
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r.
18 Nr 62, poz. 558; Nr 113, poz. 984; Nr
o samorządzie gminnym
153, poz. 1271; Nr 214, poz. 1806;
z 2003 r. Nr 80, poz. 717
Kodeks pracy
tekst jednolity, Dz.U. z 1998 r. Nr 21,
19
z dnia 2 czerwca 1996 r. (art. 237 ż 2)
poz. 94
IV Rozporządzenia
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
29 listopada 2002 r. w sprawie warunków,
jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ście-
1 Dz.U. z 2002 r. Nr 212, poz. 1799
ków do wód lub do ziemi oraz w sprawie sub-
stancji szczególnie szkodliwych dla środowi-
ska wodnego
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów
2 wyznaczania wód wrażliwych na zanie- Dz.U. z 2002 r. Nr 241, poz. 2093
czyszczenie związkami azotu ze z
ródeł rol-
niczych
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 11
 Prawo chroniące S
rodowisko w obszarze rolnictwa
1 2 3
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych
3 wymagań, jakim powinny odpowiadać pro- Dz.U. z 2003 r. Nr 4, poz. 44
gramy działań mających na celu ogranicze-
nie odpływu azotu ze z
ródeł rolniczych
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, ja-
kim powinny odpowiadać wody powierzch-
4 Dz.U. z 2002 r. Nr 204, poz. 1728
niowe wykorzystywane do zaopatrzenia lud-
ności w wodę przeznaczoną do spożycia
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19
listopada 2002 r. w sprawie wymagań doty-
Dz.U. z 2002 r. Nr 203, poz. 1718
5
czących jakości wody przeznaczonej do spo-
życia przez ludzi
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych
poziomów niektórych substancji w powietrzu,
alarmowych poziomów niektórych substancji
6 Dz.U. z 2002 r. Nr 87, poz. 796
w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla
dopuszczalnych poziomów niektórych sub-
stancji
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
26 września 2001 r. w sprawie określenia li-
sty gatunków zwierząt rodzimych dziko wy-
7 Dz.U. z 2001 r. Nr 130, poz. 1456
stępujących objętych ochroną gatunkową ści-
słą i częściową oraz zakazów dla tych gatun-
ków i odstępstw od tych zakazów
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
11 września 2001 r. w sprawie określenia listy
gatunków roślin rodzimych dziko występują-
8
cych objętych ochroną gatunkową ścisłą i czę- Dz.U. z 2001 r. Nr 106, poz. 1167
ściową oraz zakazów właściwych dla tych ga-
tunków i odstępstw od tych zakazów
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia ro-
Dz.U. z 2001 r. Nr 92, poz. 1029
9
dzajów siedlisk przyrodniczych podlegają-
cych ochronie
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Roz-
woju Wsi z dnia l czerwca 2001 r. w sprawie
szczegółowego sposobu stosowania nawo-
10
Dz.U. z 2001 r. Nr 60, poz. 616
zów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich
stosowania
12 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
 Prawo chroniące S
rodowisko w obszarze rolnictwa
1 2 3
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24
września 2002 r. w sprawie określenia rodza-
jów przedsięwzięć mogących znacząco od-
działywać na środowisko oraz szczegółowych
11
Dz.U. z 2002 r. Nr 179, poz. 1490
kryteriów związanych z kwalifikowaniem
przedsięwzięć do sporządzania raportu o od-
działywaniu na środowisko
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
l sierpnia 2002 r. w sprawie komunalnych
12
Dz.U. z 2002 r. Nr 134, poz. 1140
osadów ściekowych
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Roz-
woju Wsi z dnia 24 czerwca 2002 r. w spra-
wie bezpieczeństwa i higieny pracy przy sto-
Dz.U. z 2002 r. Nr 99, poz. 896
13
sowaniu i magazynowaniu środków ochrony
roślin oraz nawozów mineralnych i organicz-
no-mineralnych
Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regional-
nego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r.
14
Dz.U. z 2001 r. Nr 38, poz. 454
w sprawie ewidencji gruntów i budynków
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia
12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
Dz.U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690;
15
technicznych, jakim powinny odpowiadać bu- z 2003 r. Nr 33, poz. 270
dynki i ich usytuowanie
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gos-
podarki Żywnościowej z dnia 7 paz
dziernika
Dz.U. z 1997 r. Nr 132, poz. 877
1997 r. w sprawie warunków technicznych,
16
jakim powinny odpowiadać budowle rolni-
cze i ich usytuowanie
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 13
 Prawo chroniące S
rodowisko w obszarze rolnictwa
1 2 3
Dyrektywy i Rozporządzenia Unii
V
Europejskiej
Transpozycja do prawa polskiego
poprzez:
Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12
 ustawę Prawo wodne (poz. III-2),
grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed
 ustawę o nawozach i nawożeniu
1
zanieczyszczeniem powodowanym przez
(poz. IH-9),
azotany pochodzące ze z
ródeł rolniczych
 rozporządzenie MRiRW z dnia
1.06.2001 r. (poz. IV-11; IV-12)
Transpozycja do prawa polskiego
poprzez:
 ustawę Prawo wodne (poz. III-2),
Dyrektywa Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja
 ustawę o zbiorowym zaopatrzeniu
2 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków ko-
w wodę i zbiorowym odprowadzaniu
munalnych
ścieków (poz. III-8),
 rozporządzenie MŚ z dnia
29.11.2002 r. (poz. IV-1)
Dyrektywa Rady 76/464/EWG z dnia 4 maja
1976 r. w sprawie zanieczyszczenia spowo- Transpozycja do prawa polskiego
dowanego przez niektóre substancje odpro- poprzez:
3
wadzane do środowiska wodnego Wspólno-  ustawę Prawo wodne (poz. III-2),
ty oraz dyrektyw pochodnych (tzw. dyrektyw  rozporządzenie MŚ z dnia
 córek ), dotyczących poszczególnych sub- 29.11.2002 r. (poz. IV-1)
stancji niebezpiecznych
Transpozycja do prawa polskiego
Dyrektywa Rady 75/440/EWG z dnia 16
poprzez:
czerwca 1975 r. dotycząca jakości wód po-
 ustawę Prawo wodne (poz. III-2),
4
wierzchniowych ujmowanych do produkcji
 rozporządzenie MŚ z dnia
wody do picia
27.11.2002 r. (poz. IV-4)
Dyrektywa Rady 80/778/EWG z dnia 15 lip-
ca 1980 r. w sprawie ochrony wód podziem- Transpozycja do prawa polskiego
5
nych przed zanieczyszczeniami spowodo- poprzez:
wanymi przez niektóre substancje niebez-  ustawę Prawo wodne (poz. III-2)
pieczne
14 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
 Prawo chroniące S
rodowisko w obszarze rolnictwa
1 2 3
Transpozycja do prawa polskiego
Dyrektywa Rady 86/278/EWG z dnia 12
poprzez:
czerwca 1986 r. w sprawie ochrony śro-
6  ustawę o odpadach (poz. III-4),
dowiska, w szczególności gleby podczas sto-
 rozporządzenie MŚ
sowania w rolnictwie osadów ściekowych
z dnia 1.08.2002 r. (poz. IV-12)
Transpozycja do prawa polskiego
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja
poprzez:
7
1992 r. w sprawie ochrony siedlisk natural-
 znowelizowaną ustawę
nych oraz dzikiej fauny i flory
o ochronie przyrody (poz. III-3)
Transpozycja do prawa polskiego
Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwiet-
poprzez:
8
nia 1979 r. w sprawie ochrony dzikich pta-
 znowelizowaną ustawę
ków
o ochronie przyrody (poz. III-3)
Rozporządzenie Rady (WE) Nr 1257/1999
z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie wsparcia
9
rozwoju wsi przez Europejski Fundusz Orien-
tacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF)
Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 963/2003
z dnia 4 czerwca 2003 r. zmieniające Rozpo-
rządzenie Komisji (WE) Nr 445/2002 okre-
ślające szczegółowe przepisy stosowania
10
Rozporządzenia Rady (WE) Nr 1257/1999
w sprawie wsparcia rozwoju wsi przez Euro-
pejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rol-
nej (EAGGF).
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 15
Urządzanie i zarządzanie
gospodarstwem rolnym
w rolnictwie zrównoważonym
 Urządzanie i zarządzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównoważonym
1. Wstęp ną i produkcję zwierzęcą. Zarządzanie polega
na codziennej realizacji procesów produkcyj-
Gospodarstwo rolne w systemie rolnictwa
nych w poszczególnych działach produkcji
zrównoważonego jest traktowane nie tylko
i w całym gospodarstwie. Odnośnie produkcji
jako przedsiębiorstwo produkcyjne, ale rów-
roślinnej dotyczy to w szczególności gospo-
nież jako część otaczającego go ekosyste-
darki składnikami mineralnymi, integrowanej
mu, z którym jest ściśle związane. Produkcja
ochrony roślin i systemu płodozmienno-upra-
w gospodarstwie rolnym odbywa się w opar-
wowego (patrz rysunek).
ciu o naturalne zasoby środowiska, na które
Gospodarka składnikami mineralnymi i sub-
składają się woda, gleba, powietrze i krajo-
stancją organiczną powinna się opierać na ich
braz z jego bioróżnorodnością. Rolnicy za-
bilansach. W bilansach uwzględnia się przy-
równo w interesie własnym jak i pozostałej
chody składników ze wszystkich z
ródeł oraz
części społeczeństwa zobowiązani są chro-
ich rozchód z plonami roślin zbieranymi z pola.
nić środowisko, a stopień oddziaływania pro-
Różnica pomiędzy dopływem i odpływem
dukcji rolnej na jego jakość nie powinien być
stanowi saldo bilansu, które może być dodat-
większy niż to jest nieuniknione. Prawidło-
nie (nadmiar składników) lub ujemne (niedo-
wo urządzone i zarządzane gospodarstwo
bór składników). Właściwa gospodarka skład-
powinno spełniać trzy podstawowe cele: pro-
nikami mineralnymi wymaga posiadania peł-
dukcyjno-ekonomiczny, ekologiczny i spo-
nego rozeznania odnośnie jakości gleb i sta-
łeczny. Cel produkcyjno-ekonomiczny polega
nu ich żyzności.
na wytwarzaniu określonej ilości produktów
Warunkiem podejmowania trafnych decy-
rolnych i zapewnieniu odpowiedniego pozio-
zji w zarządzaniu jest dostęp do właściwych
mu dochodów rolnika. Cel ekologiczny pole-
i aktualnych informacji. System informacji
ga na właściwym wykorzystaniu zasobów śro-
w gospodarstwie zależy od jego wielkości
dowiska przyrodniczego i utrzymaniu jego dłu-
i od przygotowania zawodowego rolnika.
gookresowej równowagi. Cel społeczny spro-
W gospodarstwach małych nie prowadzi się
wadza się do spełnienia oczekiwań pozostałych
z reguły systematycznych zapisów informa-
członków społeczeństwa w zakresie pięknego
cyjnych i rolnicy polegają w tym względzie
krajobrazu rolniczego, w którym można z przy-
na pamięci, często zresztą zawodnej. W go-
jemnością przebywać i wypoczywać.
spodarstwach większych stosowane są mniej
Spełnienie tych celów jest możliwe jedynie
lub bardziej sformalizowane zapisy informa-
w gospodarstwie dobrze urządzonym i właści-
cyjne. Minimalna dokumentacja, potrzebna
wie zarządzanym. Urządzanie gospodarstwa
do właściwego zarządzania gospodarstwem
polega na rozplanowaniu czynników produk-
obejmuje:
cji pozostających w dyspozycji rolnika, to zna-
aktualną mapę glebowo-rolniczą i mapy
czy ziemi, pracy i kapitału (środków produk-
(szkice) odczynu gleb i zawartości pod-
cji), co łącznie określa kierunek lub kierunki
stawowych składników pokarmowych,
produkcji. Dobrze urządzone gospodarstwo po-
karty pól i informacje o obrocie stada
winno posiadać przynajmniej dwa podstawo-
zwierząt i ich wydajności jednostkowej,
we działy produkcji, to jest produkcję roślin-
ewidencję wpływów i wydatków,
18 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
 Urządzanie i zarządzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównoważonym
Ochrona wody
Zarządzanie gospodarstwem
gospodarka system system
Ochrona Ochrona
składnikami ochrony płodozmienno-
powietrza powietrza
mineraInymi roS
Iin uprawowy
Ochrona ziemi (gIeby)
Powiązanie działalnoS
ci rolniczej z ochroną zasobów S
rodowiska
z użytkowania rolniczego to znaczy ugo-
rejestrację udziału kapitału własnego oraz
rowana lub odłogowana. Ugory i odłogi
pochodzącego z kredytów.
powinny być jednak stale utrzymywane
2. Zagospodarowanie pod okrywą roślinną, najlepiej trawiastą,
rozłogu gruntów która przynajmniej raz w roku powinna być
koszona, a biomasa pozostawiana w for-
1. Zagospodarowanie rozłogu gruntów powin- mie mulczu. Koszenie nie może się od-
no być dostosowane do warunków fizjogra- bywać w okresach lęgowych ptactwa.
ficznych, z uwzględnieniem wymagań 4. Rozłóg użytków zielonych należy podzie-
ochrony środowiska. Podstawą planowania lić na kwatery o wielkości dostosowanej
rozłogu gruntów jest poziom wody grunto- do zaplanowanego systemu użytkowania,
wej i położenie pól w rzez
bie terenu. najlepiej pastwiskowo-kośnego. Rozłóg
2. Na gruntach o poziomie wody 40-60 cm gruntów ornych dzieli się na pola, w mia-
powinny być zlokalizowane łąki, a przy rę możliwości, o podobnej powierzchni
poziomie wody 60-80 cm można prowa- i przydatności rolniczej. Liczba pól po-
dzić użytkowanie przemienne, pastwisko- winna być dostosowana do zaplanowane-
wo-kośne. Na gruntach ornych poziom go płodozmianu.
wody gruntowej nie powinien być wyższy 5. Tereny, spełniające różne funkcje i od-
niż 100 cm. Grunty położone na stokach miennie zagospodarowane, powinny być
o nachyleniu powyżej 20% (120) powin- rozgraniczone wewnętrznymi drogami do-
ny być trwale zadarnione lub zalesione. jazdowymi, umożliwiającymi przemiesz-
3. Część gruntów w gospodarstwie może być, czanie maszyn i narzędzi lub przepędza-
z różnych przyczyn, okresowo wyłączona nie zwierząt gospodarskich.
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 19
 Urządzanie i zarządzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównoważonym
i 4-5 gatunków roślin na glebach cięż-
szych. Organizacja płodozmianu musi
uwzględniać wszystkie wcześniej wymie-
nione cele gospodarstwa, a cele te nie za-
wsze są ze sobą zgodne.
10. Ułożenie płodozmianu powinno być po-
przedzone szeregiem analiz i bilansów
szczegółowych:
bilansem pasz własnych, uwzględnia-
jącym zapotrzebowanie zwierząt i mo-
żliwości produkcji pasz na użytkach
zielonych i gruntach ornych. Jest to
szczególnie istotne w przypadku by-
dlęcego kierunku produkcji zwierzę-
cej,
analizą warunków naturalnych gospo-
darstwa i wynikającego z nich dobo-
ru gatunków roślin. Dobór gatunków
6. Rozplanowanie gruntów powinno być uwi- roślin towarowych powinien oczywi-
docznione w formie planu lub szkicu, spo- ście uwzględniać możliwość ich sprze-
rządzonego w określonej skali, najlepiej daży i wymagania konsumentów,
l : 5000 (l cm na szkicu = 50 m w terenie). bilansem substancji organicznej i skład-
ników mineralnych, ze szczególnym
3. Organizacja produkcji uwzględnieniem racjonalnego zagospo-
roS
linnej i zwierzęcej darowania nawozów naturalnych,
analizą szczególnych wymagań środo-
7. Organizacja produkcji roślinnej odbywa wiskowych całego gospodarstwa i po-
się w ramach płodozmianu, a produkcji szczególnych pól (zapobieganie erozji,
zwierzęcej w ramach przemyślanego i ra- strefy ochronne wód gruntowych i po-
cjonalnego obrotu stadem. wierzchniowych, ochrona krajobrazu).
8. Liczbę i dobór gatunków zwierząt nale- 11. Organizacja płodozmianu w aspekcie śro-
ży dostosować do możliwości produkcji dowiskowym powinna być podporządko-
pasz własnych w gospodarstwie i racjo- wana głównemu celowi, jakim jest utrzy-
nalnego wykorzystania wyprodukowane- manie możliwie dużej powierzchni grun-
go nawozu naturalnego. Obsada zwierząt tów ornych pod okrywą roślinną w okre-
nie powinna przekraczać 1,5 dużej jed- sie całego roku. Sprzyja to realizacji
nostki przeliczeniowej zwierząt na l ha wszystkich podstawowych celów ekolo-
użytków rolnych. gicznych gospodarstwa, to znaczy ochro-
9. Racjonalny płodozmian powinien obejmo- nie wód, gleb, powietrza i zachowaniu
wać 3-4 gatunki roślin na glebach lekkich bioróżnorodności.
20 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
 Urządzanie i zarządzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównoważonym
12. Organizacja płodozmianu wiąże się ściśle 4. Bilans składników mineralnych
z całokształtem agrotechniki, w tym z sys- oraz substancji organicznej
temem zabiegów uprawowych. Sposób
15. W bilansie azotu po stronie przychodów
uprawy roli należy dostosować do stanu
uwzględnia się azot z nawozów (natural-
pola po sprzęcie rośliny przedplonowej,
nych, organicznych i mineralnych), azot
wymagań rośliny następczej i posiadane-
z przyorywanych produktów ubocznych
go sprzętu uprawowego.
roślin (słoma, liście), azot wiązany biolo-
13. Pozostające poza płodozmianem trwałe
gicznie przez rośliny motylkowe i azot
użytki zielone, powinny być w sposób peł-
w opadzie atmosferycznym. Po stronie
ny i racjonalny wykorzystywane zarówno
rozchodów jedyną, mierzalną pozycją jest
w aspekcie produkcyjnym jak i ekologicz-
azot w zbieranych z pola plonach roślin
nym. Najlepszym sposobem gospodarowa-
(plon główny i uboczny) (patrz rys. Ele-
nia na użytkach zielonych jest przemien-
menty bilansu azotu w gospodarstwie).
ne, kośno-pastwiskowe ich użytkowanie.
16. Bilans azotu nie może być zrównoważo-
14. W żadnym przypadku nie wolno dopu-
ny, gdyż należy się liczyć z pewnymi nie-
ścić do niekontrolowanego odłogowania,
uniknionymi stratami tego składnika po-
 zdziczenia użytków zielonych. Użytki
przez ulatnianie jego gazowych związków
zielone nie wykorzystywane produkcyj-
do atmosfery lub wymywanie azotanów
nie powinny być traktowane jak  użytek
do głębszych warstw gleby i do wód
ekologiczny , na którym przynajmniej raz
gruntowych. W uproszczeniu można
w roku wykonywane jest koszenie, zapo-
przyjąć, że bezpieczne dla środowiska jest
biegające naturalnej sukcesji roślinności
dodatnie saldo bilansu azotu, nie przekra-
krzaczastej. Tam, gdzie to możliwe, naj-
czające 30 kg azotu (N) na l ha użytków
lepiej użytki takie traktować jak eksten-
rolnych.
sywne pastwiska.
Elementy bilansu azotu w gospodarstwie
nawozy przyorane
nawozy wiązanie opad
naturaIne pIony
mineraIne bioIogiczne z atmosfery
i organiczne uboczne
saIdo
Użytki roIne
biIansu
Pobranie Pobranie
z pIonami roS
Iin z pIonami roS
Iin
towarowych pastewnych
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 21
 Urządzanie i zarządzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównoważonym
17. W bilansie fosforu i potasu po stronie nie na trwałych użytkach zielonych. Pro-
przychodów uwzględnia się składniki cesy rozkładu (degradacji) przeważają
w nawozach (mineralnych, naturalnych pod roślinami okopowymi, kukurydzą,
i organicznych), a po stronie rozchodów a w mniejszym stopniu pod roślinami zbo-
ilość fosforu i potasu w zbieranych z pola żowymi. Po zmianie sposobu użytkowa-
plonach roślin (plon główny i uboczny). nia gleby z trwałego użytku zielonego na
18. Na glebach o średniej zawartości przy- grunt orny następuje bardzo szybki roz-
swajalnego fosforu i potasu (kolor żółty kład i ubytek zawartości substancji orga-
na mapach zasobności) bilans tych skład- nicznej.
ników może być zrównoważony (przy- 22. Przy ujemnym saldzie bilansu substancji
chód = rozchód). Na glebach o bardzo organicznej należy zmienić sposób gospo-
niskiej i niskiej zawartości fosforu i pota- darowania. Może to polegać na zwiększe-
su zaleca się stosowanie większych o oko- niu udziału roślin wieloletnich w zmia-
ło 50% od ich pobrania ilości składników nowaniu, zwiększeniu ilości nawozów
w nawozach. Na glebach o zasobności naturalnych i masy poplonów i wprowa-
wysokiej, a zwłaszcza bardzo wysokiej dzeniu ochronnej uprawy gleby.
zawartości składników, ich dawki w na- 23. Ujemne saldo bilansu substancji organicz-
wozach można zmniejszyć o około 50% nej, utrzymujące się przez okres kilku czy
w stosunku do pobrania z plonami roś- kilkunastu lat, może prowadzić do degra-
lin. dacji gleby i utraty jej żyzności i produk-
19. Podstawą do ustalania zapotrzebowania cyjności. Rozkład substancji organicznej
na nawozy wapniowe i wapniowomagne- jest ponadto związany z uwalnianiem się
zowe w gospodarstwie są aktualne wyni- dużej ilości składników mineralnych,
ki badań odczynu i zawartości przyswa- a szczególnie azotu, co może prowadzić
jalnego magnezu w glebach. do zanieczyszczenia wód gruntowych
20. W gospodarstwie należy sporządzać i wód powierzchniowych.
uproszczony bilans substancji organicz-
nej posługując się tak zwanymi współ- 5. Integrowana ochrona roS
lin
czynnikami reprodukcji i degradacji (za-
łącznik 1). Współczynniki te mówią 24. Integrowana ochrona roślin polega na łą-
o tym, ile substancji organicznej nagro- czeniu efektywnych, środowiskowo bez-
madziło się lub uległo rozkładowi w gle- piecznych i społecznie akceptowanych
bie na powierzchni l ha pod uprawą danej metod biologicznych, agrotechnicznych
rośliny lub ile jej nagromadziło się w wy- i chemicznych, które utrzymują populację
niku zastosowania l tony na ha nawozów agrofagów poniżej progów szkodliwości.
naturalnych czy słomy. 25. Próg szkodliwości ekonomicznej jest to
21. Nagromadzanie (reprodukcja) substancji taka liczebność szkodnika, nasilenie cho-
organicznej następuje pod wieloletnimi roby czy liczba chwastów, przy której war-
uprawami polowymi (rośliny motylkowe tość spodziewanej utraty plonu przewyż-
i ich mieszanki z trawami), a szczegól- sza koszt wykonania zabiegu ochronnego.
22 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
 Urządzanie i zarządzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównoważonym
czania larw, gąsienic (np. stosowany
w rolnictwie ekologicznym Novodor),
Płodozmian
28. Jeżeli zostaną stworzone warunki dla
przeżycia wrogów naturalnych, wówczas
Zabiegi Ochrona
RoS
Iina
dalsze zabiegi ochrony albo nie będą
mechaniczne bioIogiczna
konieczne, albo będzie możliwe zmniej-
szenie ich liczby.
29. Metody agrotechniczne w ochronie roślin
Ochrona
polegają na:
chemiczna
właściwej konstrukcji płodozmianu,
doborze gatunków i odmian roślin od-
pornych na agrofagi,
Integrowana ochrona roS
lin w gospodarstwie
zrównoważonym stosowaniu normy wysiewu, terminu
i rozstawy rzędów, uwzględniających
biologię agrofagów, w szczególności
26. Biologiczne metody ochrony roślin pole- chwastów oraz sposób mechanicznej
gają na wykorzystaniu chorobotwórczych uprawy gleby i pielęgnacji roślin.
mikroorganizmów, drapieżnych i pasożyt- 30. W płodozmianie powinny występować
niczych owadów, owadożernych ptaków przemiennie rośliny jare i ozime, zbożowe
i innych zwierząt do zwalczania szkodni- i niezbożowe, rośliny uprawiane w sze-
ków roślin, agrofagów i chwastów. rokich rzędach i zwartym łanie. Unikać
27. Podstawowe metody działania w ochro- bezpośrednich następstw roślin o podob-
nie biologicznej: nej wrażliwości na te same agrofagi.
trwałe lub okresowe wprowadzanie 31. Rośliny atakowane przez choroby prze-
wrogów naturalnych danego agrofa- noszone za pośrednictwem gleby i resztek
ga na plantację, stosowane głównie pożniwnych, mogą przychodzić na to sa-
w sadownictwie i szklarniach, mo pole w określonych odstępach czasu.
stwarzanie optymalnych warunków 32. W miarę możliwości, we wszystkich og-
dla rozwoju i ochrona pożytecznych niwach zmianowania: zboża  rośliny ja-
organizmów, występujących w natu- re, powinny być uprawiane wsiewki i po-
ralnym krajobrazie upraw polowych. plony, ze względu na ich oddziaływanie
Miejscem ich występowania są mie- fitosanitarne czy właściwości allelopa-
dze, zadrzewienia i zakrzaczenia śród- tyczne w stosunku do występujących
polne, uprawy roślin miodo- i nekta- chwastów.
rodajnych. Sprzymierzeńcem rolnika 33. Pierwszeństwo w uprawie należy dawać
są również ptaki i niektóre ssaki owa- odmianom odpornym na określone agro-
dożerne (nietoperze, jeże, krety), fagi, zwłaszcza w regionach nasilonego
wykorzystywanie biopreparatów opar- ich występowania.
tych głównie na szczepie bakterii Bacil- 34. Mieszanki międzygatunkowe i mieszani-
lus thuringiensis, stosowanych do zwal- ny odmian są bardziej odporne na pora-
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 23
 Urządzanie i zarządzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównoważonym
żenie przez choroby i szkodniki od zasie- 42. Działania zapobiegawcze polegają na:
wów jednogatunkowych. pozostawieniu bez oprysku obrzeży
35. Podstawowa uprawa roli ogranicza kon- pól, głównie graniczących z żywopło-
kurencję chwastów w stosunku do rośli- tami, zadrzewieniami, rowami, które
ny uprawnej, a poprawiając strukturę gle- są ważnym siedliskiem dla pożytecz-
by wpływa na jej aktywność mikrobio- nych owadów, będących jednocześ-
logiczną i równowagę pomiędzy agrofa- nie pokarmem dla wielu gatunków pta-
gami i ich drapieżnikami żyjącymi w gle- ków  sprzymierzeńców rolnika w ogra-
bie. niczaniu występowania wielu szkod-
36. Najbardziej efektywna w ograniczaniu ników,
zachwaszczenia jest pożniwna oraz przed- dokładnym zabezpieczaniu i siewie na
siewna uprawa roli. odpowiednią głębokość zaprawiane-
37. Skuteczność mechanicznych zabiegów go ziarna, gdyż stanowi ono zagroże-
pielęgnacyjnych, wykonywanych przy nie dla ptaków i drobnych ssaków,
pomocy brony  chwastownika czy opie- wcześniejszym zawiadomieniu sąsia-
laczy międzyrzędowych, zależy od fazy dów  posiadaczy pszczół, o planowa-
rozwojowej chwastów. nym stosowaniu środka, którego dzia-
38. Każdemu uproszczeniu uprawy roli musi łanie jest niebezpieczne dla pszczół,
towarzyszyć zwiększone zużycie chemicz- nie wypuszczaniu zwierząt na pastwi-
nych środków ochrony roślin, w szczegól- sko bezpośrednio po stosowaniu her-
ności herbicydów. bicydów.
39. Chemiczne środki do ochrony roślin, wy- 43. Prawidłowy dobór środka, terminu stoso-
wołujące największe zmiany w środowi- wania i techniki przeprowadzania zabie-
sku, należy stosować jako uzupełnienie gu, pozwala na stosowanie niższej z zale-
metod agrotechnicznych i biologicznych, canych przez producenta dawek.
kiedy występowanie agrofaga (szkodni- 44. Z asortymentu stosowanych środków
ka, choroby, chwastów) przekracza próg ochrony roślin wykluczyć należy prepa-
szkodliwości ekonomicznej. raty długo utrzymujące się w środowis-
40. Aby uniknąć niekorzystnych skutków ku, ze względu na możliwość kumulacji
stosowania chemicznych środków ochro- w glebie i wodach.
ny roślin dla człowieka, zwierząt i środo- 45. Zabiegi ochrony roślin należy wyko-
wiska, na wykonawcę zabiegów nałożo- nywać podczas bezwietrznej pogody
ny jest obowiązek przestrzegania etykie- i w miarę możliwości w godzinach wie-
ty-instrukcji stosowania środka ochrony czornych uwzględniając zalecenia za-
roślin. warte w etykiecie-instrukcji stosowa-
41. Przed planowanym terminem przeprowa- nia.
dzania zabiegu ochrony roślin należy roz- 46. Nigdy nie należy stosować zabiegów
ważyć zagrożenia w stosunku do przyro- ochrony roślin według z góry ustalonego
dy oraz przedsięwziąć odpowiednie dzia- planu, lecz na podstawie aktualnego na-
łania zapobiegawcze/ochronne. silenia występowania agrofagów.
24 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona wód
 Ochrona wód
1. Wstęp zawartość azotanów przekracza ustalony limit.
y
ródła zanieczyszczenia wód dzielimy na po-
W rozumieniu hydrologicznym rozróżnia zarolnicze i rolnicze. y
ródła rolnicze dzielą się
się wody opadowe, wody powierzchniowe z kolei na punktowe i obszarowe. Do z
ródeł
i wody podziemne. Do powierzchniowych za- punktowych zalicza się zagrodę wiejską, a nie-
licza się wody wszelkiego rodzaju zbiorni- kiedy całą wieś w tak zwanej zabudowie
ków od oczek wodnych, poprzez sadzawki zwartej. Rolniczymi z
ródłami punktowymi
i jeziora, aż do akwenów morskich oraz wody mogą być również wiejskie wysypiska śmie-
cieków od strumyków do dużych rzek. Wody ci, nieszczelne instalacje sanitarne, składowi-
podziemne dzieli się na wody gruntowe płyt- ska stałych i płynnych odchodów zwierzęcych.
kie oraz wgłębne  artezyjskie. Studnie wier- Z uwagi na mnogość tych z
ródeł w Polsce
cone sięgają do poziomu wód artezyjskich, (około 2 miliony zagród wiejskich, ponad 40
natomiast studnie kopane zasilane są płytki- tysięcy wsi) z
ródła punktowe określa się czę-
mi wodami gruntowymi. Wymienione rodza- sto jako  punktowe  rozproszone . Obszaro-
je wód pozostają ze sobą w ścisłym związku we z
ródła zanieczyszczeń to użytki rolne,
i mamy do czynienia ze stałym krążeniem a szczególnie grunty orne i sady. Główne ro-
wody w otaczającym nas środowisku. Społe- dzaje i z
ródła zanieczyszczeń pochodzących
czeństwo ma prawo do powszechnego dostę- z rolnictwa oraz ich skutki dla środowiska
pu do czystej wody traktowanej jako: woda przedstawiono w formie syntetycznej tabeli.
do picia, woda do kąpieli i rekreacji, woda Konwencja helsińska, którą Polska podpi-
jako element czystego środowiska naturalne- sała, zobowiązuje kraje leżące w zlewni Mo-
go. Większość wód śródlądowych w Polsce, rza Bałtyckiego do ograniczenia o połowę ilo-
z wyjątkiem obszarów Przymorza i terenów ści związków azotu i fosforu, przemieszczają-
górskich, nie spełnia tych wymogów. Pitne cych się z wodami rzek do morza. Jest to
wody wodociągowe pozostają pod stałą kon- szczególnie zobowiązujące dla naszego rolnic-
trolą i muszą spełniać normy jakościowe, jak- twa, gdyż 50-60% ogólnej ilości azotu i 30-
kolwiek niekiedy woda może być niesmacz- -40% ogólnej ilości fosforu odprowadzanych
na. Natomiast pitne wody studzienne są prak- z terenu Polski do Bałtyku pochodzi z rolni-
tycznie poza kontrolą i z reguły wykazują czych zanieczyszczeń punktowych i obszaro-
odstępstwa od norm jakościowych. Stan czy- wych. Azot w formie związków amonowych
stości wód ocenia się na podstawie szeregu i azotanowych jest wprowadzany lub dostaje
wskaz
ników fizycznych i chemicznych ozna- się do gleby z nawozami, opadem atmosferycz-
czanych laboratoryjnie. Jednym z podsta- nym i w wyniku wiązania przez bakterie sym-
wowych kryteriów oceny przydatności wody biotyczne i wolno żyjące. Azot związków amo-
do picia jest zawartość w niej azotanów. Za- nowych ulega procesowi nitryfikacji i prze-
wartoS
ć azotanów w wodzie pitnej nie może kształca się w azot azotanowy. Nadmiar nie-
przekraczać 10 mg azotu azotanowego (N- pobranego przez rośliny azotu azotanowego
NO3) w l litrze wody. Jak wykazały badania, ulega częściowo procesowi wymywania do
ponad 50% studni kopanych w gospodar- płytkich wód gruntowych, a następnie wód
stwach wiejskich dostarcza wody, w której wgłębnych, jedynie częściowo jest denitryfi-
26 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Rodzaj zanieczyszczeń Skutki dla S
rodowiska %7ńródła zanieczyszczeń
Pogorszenie jakoS
ci wody pitnej, nad- Nawozy mineraIne i naturaIne stoso-
Składniki pokarmowe roS
Iin, głównie
mierny rozwój pIanktonu w wodach po- wane w nadmiernych dawkach Iub
azotany i fosforany
wierzchniowych, zakwity wód w niewłaS
ciwy sposób
Skażenie wód, zagrożenie dIa życia Chemiczna ochrona roS
Iin, stosowa-
Substancje toksyczne  S
rodki ochro-
bioIogicznego w wodach, wyłączenie nie osadów S
ciekowych i kompostów
ny roS
Iin, metaIe ciężkie
wód z rekreacji przemysłowych
Drobne nieorganiczne i organiczne Zagrożenie dIa życia bioIogicznego Erozja wodna i wietrzna, stosowanie
cząstki gIeby tworzące zawiesinę wyłączenie z rekreacji, trudny przesył nawozów naturaInych i organicznych
wody w niewłaS
ciwy sposób
kowany i ulatnia się do atmosfery w formie tom ani w wyniku wymywania, ani ulatniania.
związków gazowych. Wody powierzchniowe Mogą się one jednak dostawać do wód po-
są zanieczyszczane azotanami w wyniku spły- wierzchniowych ze spływającymi cząsteczka-
wów powierzchniowych (erozji), odpływu mi gleby (erozja) i wraz z azotanami decydują
z wodami drenarskimi lub przemieszczania w dużej mierze o rozwoju planktonu, a więc
z wodami wgłębnymi. y
ródłem zanieczyszcze- o tak zwanych zakwitach wód. Dlatego zanie-
nia azotanami wód gruntowych w obrębie za- czyszczenie wód fosforanami jest niemniej
grody wiejskiej są z
le przechowywane nawo- groz
ne od zanieczyszczenia azotanami.
zy naturalne, a niekiedy nieszczelne zbiorniki Wody mogą być również zanieczyszcza-
do gromadzenia nieczystości (możliwe straty ne pozostałościami chemicznych środków
azotu patrz rysunek). ochrony roślin oraz innymi substancjami
Związki fosforu  fosforany są wprowadza- toksycznymi. Środki ochrony roślin mogą się
ne do gleby w formie nawozów i w przeciwień- dostawać do wód zarówno w obrębie zagro-
stwie do azotanów nie ulegają praktycznie stra- dy wiejskiej jak i z pól, na których są stoso-
Obraz i straty azotu przemieszczanego do wód
Wiązanie
Nawozy
bioIogiczne
UIatnianie
Denitryfikacja
mineraIne
i opad
amoniaku
i naturaIne
z atmosfery
spływ Wody
Warstwa orna gIeby
powierzchniowe
przesiąk Rzeki
PodgIebie
Jeziora
odpływ
Woda gruntowa
Morze
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 27
 Ochrona wód
UIatnianie UIatnianie
Atmosfera
Opad
Stosowanie
Przechowywanie
suchy
S
rodków ochrony
i przygotowywanie
i mokry
roS
Iin w poIu
S
rodków ochrony
w gospodarstwie
Wody
powierzchniowe
Rzeki
Odpływ Spływ, przesiąk
Jeziora
Morze
Zagrożenia dla S
rodowiska ze strony chemicznych S
rodków ochrony roS
lin
wane. W obrębie zagrody zagrożenie wynika
prawidłową eksploatacją systemów meliora-
z niewłaściwego ich przechowywania i przy-
cyjnych. Należy stale pamiętać o tym, że
gotowywania do stosowania (napełnianie
Polska należy do krajów o bardzo małych
i mycie opryskiwaczy), a w obrębie pól z wy-
zasobach wody i jej oszczędność obowiązu-
mywania do wód gruntowych lub znoszenia
je wszystkich użytkowników.
w czasie oprysku do wód powierzchniowych
(patrz rysunek). y
ródłem innych substancji
2. Ochrona wód przed
toksycznych, na przykład metali ciężkich, są
zanieczyszczeniami punktowymi
stosowane niekiedy w rolnictwie osady ście-
kowe i komposty przemysłowe. 1. Nawozy naturalne są bardzo cennym z
ró-
Obok ochrony jakości obowiązuje ochro- dłem składników pokarmowych roślin
na ilości wody, a więc oszczędne zużycie (załącznik 3) i należy dążyć do maksy-
wody przez rolnictwo. Bezpośrednie zużycie malnego ograniczenia strat tych składni-
wody w rolnictwie polskim, na cele domo- ków w procesie ich gromadzenia i prze-
we, pojenie zwierząt i nawadnianie roślin, jest chowywania. Z luz
no ułożonych pryzm
stosunkowo niewielkie i nie przekracza 10% obornika lub nie przykrytych pokrywami
ogólnej ilości wody zużywanej przez wszyst- zbiorników gnojowicy i gnojówki powsta-
kie gałęzie gospodarki. Wiąże się to ze sto- ją bardzo duże straty azotu w postaci ga-
sunkowo niewielkim obszarem użytków rol- zowego amoniaku.
nych wyposażonych w urządzenia nawadnia- 2. Miejsca gromadzenia odchodów oraz od-
jące (poniżej 1% użytków rolnych) oraz nie- padów gospodarskich stanowią najwięk-
28 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona wód
sze, potencjalne z
ródło zanieczyszczenia 6. Obornik może być gromadzony, fermen-
wód gruntowych w obrębie zagrody wiej- towany i przechowywany w pomieszcze-
skiej. Dlatego o skuteczności ochrony niach inwentarskich lub na płytach gnojo-
wód przed zanieczyszczeniami punkto- wych ze ścianami bocznymi. Podłogi po-
wymi przesądza usytuowanie i wykona- mieszczeń inwentarskich i płyty gnojowe
nie podłóg pomieszczeń inwentarskich powinny być zabezpieczone przed prze-
oraz zbiorników na stałe i płynne odcho- nikaniem wycieków do gruntu i zaopatrzo-
dy i odpady gospodarskie. ne w instalacje odprowadzające wycieki
3. Do odchodów i odpadów ciekłych zali- do szczelnych zbiorników na gnojówkę
cza się nawozy naturalne, to znaczy i wodę gnojową.
gnojowicę i gnojówkę oraz ścieki byto- 7. Pojemność płyty gnojowej powinna za-
we nie odprowadzone do kanalizacji pewniać możliwość gromadzenia i prze-
zbiorczej. Do odchodów i odpadów sta- chowywania obornika przez okres co naj-
łych zalicza się nawozy naturalne  obor- mniej 6 miesięcy. Pojemność płyty za-
nik, nawozy organiczne  komposty i od- leży od wysokości pryzmy obornika.
pady bytowe  śmieci. W praktyce powierzchnia płyty gnojowej,
4. Ciała padłych zwierząt pozostawione przy wysokości pryzmy obornika 2 m
w obrębie gospodarstwa mogą powodo- i wyłącznie alkierzowym systemie utrzy-
wać zanieczyszczenie wód. Z wyjątkiem mywania zwierząt, powinna wynosić oko-
pojedynczych sztuk drobiu i małych zwie- ło 3,5 m2 na l dużą jednostkę przelicze-
rząt domowych, nie mogą być zakopywa- niową. Powierzchnię tę zmniejsza się
ne, a tym bardziej zagrzebywane w pry- proporcjonalnie do czasu przebywania
zmach obornika czy kompostu. Padłe zwierząt na pastwisku.
zwierzęta należy natychmiast dostarczyć
do miejsc utylizacji, najlepiej transportem
WysokoS
ć Masa obornika
specjalistycznym.
pryzmy (t/1 m2
obornika (m) powierzchni płyty)
Płyty i zbiorniki do przechowywania
nawozów naturalnych
1,0 0,90
1,5 1,35
5. Wszystkie produkowane w gospodar-
2,0 1,80
stwie płynne i stałe nawozy naturalne oraz
odpady powinny być przechowywane
w specjalnych, szczelnych zbiornikach lub 8. Dla ułatwienia dowozu i wywozu oborni-
na płytach usytuowanych w odpowiedniej ka oraz utrzymania czystości dojazd do po-
odległości od zabudowań i granic zagro- mieszczeń inwentarskich i teren otaczający
dy wiejskiej, zgodnie z wymaganiami pra- płytę gnojową powinien być utwardzony.
wa budowlanego, a przede wszystkim od Optymalne jest nakrycie płyty gnojowej
studni, stanowiącej z
ródło zaopatrzenia dachem, co uniemożliwia zalewanie obor-
w wodę dla ludzi i zwierząt. nika przez wodę opadową i jednocześnie
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 29
 Ochrona wód
jednostkę przeliczeniową zwierząt (za-
łącznik 2) w oborze rusztowej, należy
przewidzieć pojemność zbiornika na gno-
jowicę około 10 m3, a na l dużą jednostkę
przeliczeniową w oborze płytkiej pojem-
ność zbiornika na gnojówkę przynajmniej
2,5 m3.
11. Zbiorniki na płynne odchody zwierzęce
oraz bezodpływowe zbiorniki do groma-
dzenia nieczystości ciekłych powinny
mieć nieprzepuszczalne dno i ściany oraz
szczelną pokrywę z otworem wejściowym
chroni obornik przed nadmiernym prze- i otworem wentylacyjnym. Zbiorniki na
sychaniem. gnojowicę mogą być wyposażone w po-
9. Nie należy przechowywać obornika krywę pływającą.
w pryzmach polowych, gdyż prowadzi 12. Należy dążyć do zmniejszenia ilości gno-
to do zanieczyszczenia wód gruntowych jowicy produkowanej w gospodarstwie
związkami azotu i fosforu oraz przenawo- poprzez ograniczenie do koniecznego
żenia powierzchni pod pryzmą. minimum ilości wody zużywanej do my-
10. Pojemność zbiorników na gnojowicę cia pomieszczeń inwentarskich i ograni-
i gnojówkę musi wystarczać na przecho- czenia wycieków z poideł.
wywanie tych nawozów przez okres co
najmniej 6 miesięcy. W praktyce, na l dużą
30 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona wód
Klasa IloS
ć wody % suchej
gnojowicy litrów/sztukę masy
Gęsta do 10 ponad 6
Rozrzedzona 10-30 3.0-6.0
Rzadka ponad 30 do 3
13. Do zbiornika na gnojowicę nie należy od-
prowadzać substancji pochodzących z do-
mowych urządzeń sanitarnych.
Inne rozwiązania związane
z ochroną wód z l ha) znajduje się do 14 kg azotu. Od-
pływ soku do wód powierzchniowych
14. Wszystkie, produkowane w gospodar- powoduje ich zanieczyszczenie i pozbawia
stwie pasze soczyste, powinny być prze- wodę tlenu. Soki zbierane w studzienkach
chowywane w specjalnych zbiornikach należy rozlewać na pola lub łąki, z których
(silosach) lub na płytach usytuowanych pochodziła masa roślinna do zakiszania.
w odpowiedniej odległości od zabudowań 17. Nie zaleca się sporządzania pryzm ki-
i granic zagrody wiejskiej. Odległość ta szonkowych bezpośrednio na gruncie,
wynika z wymagań prawa budowlanego gdyż soki kiszonkowe przenikają wtedy
i podana jest w pozwoleniu na budowę do wód gruntowych, a ponadto następuje
odpowiednich urządzeń. zanieczyszczenie gleby pod pryzmą. Za-
15. Przy kiszeniu świeżej masy roślinnej lecanym sposobem konserwacji pasz jest
wycieka przeciętnie około 0,2 m3 soku sporządzanie sianokiszonek, z których nie
z l tony zakiszanej, zielonej masy. Soki ma praktycznie wycieków soków. Bele
kiszonkowe powinny być odprowadza- sianokiszonki mogą być przechowywane
ne do studzienek zbiorczych, stanowią-
cych integralną część składową silosów
płaskich i wieżowych. Niezależnie od
studzienek zaleca się stosowanie na dno
silosu płaskiego warstwy pociętej słomy,
zatrzymującej soki kiszonkowe. Jedna
tona pociętej słomy może wchłonąć do
2,5 m3 soku.
16. Soki kiszonkowe zawierają znaczne ilo-
ści składników mineralnych, w tym związ-
ków azotu. W soku odpływającym z 25 ton
zakiszanej masy zielonej (średni plon
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 31
 Ochrona wód
być usuwane na pryzmy kompostowe
lub na pryzmy obornika,
odpady papierowe można spalać w pie-
cach, również w piecach c.o. i w pale-
niskach kuchennych (spalanie śmieci na
otwartej przestrzeni jest niewskazane),
inne odpady  nieorganiczne, a szcze-
gólnie tworzywa sztuczne (worki po
nawozach mineralnych, folie po siano-
kiszonkach) i metale, należy gromadzić
w specjalnych pojemnikach i przeka-
w dowolnym miejscu, nawet na otwartej zywać do punktów zbiórki odpadów
przestrzeni. lub na wiejskie wysypiska śmieci,
18. Gospodarstwa posiadające indywidualne puste opakowania po środkach ochro-
ujęcie wody powinny posiadać szczelny ny roślin zobowiązany jest przyjąć
zbiornik do czasowego gromadzenia cie- producent lub dystrybutor środka.
kłych nieczystości. Zbiornik powinien Opakowań tych nie wolno wykorzy-
być wyposażony w szczelną pokrywę stywać do innych celów, a także spa-
z zamykanym otworem do usuwania lać, wyrzucać na wysypiska odpadów,
nieczystości. czy zakopywać.
19. Gospodarstwa wyposażone w wodociąg 23. Wywożenie i pozostawianie odpadów
zużywają znacznie więcej wody, niż go- w miejscach przypadkowych, często w le-
spodarstwa korzystające z ujęcia własne- sie, podlega karze administracyjnej i sta-
go (studni), co powoduje zwiększenie ilo- nowi bardzo poważne i dotkliwe dla in-
ści ścieków. Gospodarstwa te powinny nych osób, naruszenie norm współżycia
być przyłączone do zbiorczej sieci ka- społecznego.
nalizacyjnej lub posiadać przydomową 24. Za szczególnie szkodliwe substancje uzna-
oczyszczalnię ścieków. je się różne związki organiczne (paliwo,
20. Nie należy odprowadzać ścieków bezpo- smary, chemiczne środki ochrony roślin)
średnio do wód powierzchniowych ani oraz nawozy mineralne. Substancje te do-
rozlewać ich na pola. stają się do wody przy myciu ciągników,
21. Bezodpływowe zbiorniki powinny być rozsiewaczy nawozów i opryskiwaczy.
opróżniane przy pomocy wozów aseniza- Zużyte oleje i smary z maszyn rolniczych
cyjnych, a zawartość dostarczana do naj- należy gromadzić w osobnym zbiorniku
bliższej oczyszczalni ścieków. i przekazywać do stacji benzynowej lub in-
22. W gospodarstwie rolnym istnieją warunki nego punktu zbiorczego.
do selektywnej zbiórki i zagospodarowa- 25. Myjnie maszyn i sprzętu rolniczego po-
nia odpadów domowych: winny być wykonane w sposób zabez-
wszelkie odpady organiczne (zielona pieczający przed przenikaniem szkodli-
masa, resztki pożywienia) powinny wych substancji do wód gruntowych.
32 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona wód
Optymalnym rozwiązaniem jest skonstru- dopuszcza się składowanie tych nawo-
owanie myjni na podłożu biologicznym zów w pryzmach uformowanych na
o miąższości co najmniej 50 cm, składają- nieprzepuszczalnym podłożu pod przy-
cym się w 50% z pociętej słomy, 25% kryciem z materiału wodoszczelnego,
z torfu wysokiego i 25% gleby, podścielo- pryzmy nie mogą być zakładane na spa-
nym 10 cm warstwą drenażu żwirowego. dkach terenu oraz w strefach ochrony
Powierzchnia podłoża, na której ułożona pośredniej i strefach wrażliwych wód,
jest stosowna konstrukcja (rampa) chronią- nie dopuszcza się składowania w pry-
ca je przed zniszczeniem przez wjeżdża- zmach saletry amonowej i nawozów
jący sprzęt, powinna być obsiana trawą. zawierających azotan amonowy w ilo-
ści, która odpowiada zawartości azo-
tu całkowitego powyżej 28%.
29. Nawozy w postaci płynnej należy przecho-
wywać w oryginalnych opakowaniach lub
w szczelnych, przystosowanych do tego
celu zbiornikach. Zbiornik należy posado-
wić na szczelnej tacy o pojemności od-
powiadającej pojemności zbiornika.
26. W gospodarstwach nie posiadających myj-
ni lepiej jest myć rozsiewacze i rozlewa-
cze nawozów oraz opryskiwacze bezpo-
średnio w polu, zmieniając miejsce posto-
ju i wypryskując wodę z mycia zbiornika
w trakcie przejazdu roboczego po polu.
27. Nawozy mineralne należy przechowywać 30. Załadunek i rozładunek nawozów stałych
w oryginalnych opakowaniach, w zamk- i przetaczanie nawozów płynnych nie
niętych magazynach lub przynajmniej pod mogą się odbywać w sposób powodujący
dachem. Wysokość stosu opakowań na- zanieczyszczenie gleby.
wozów zawierających saletrę amonową
i nawozy saletrzane nie może przekraczać 3. Ochrona wód przed zanieczyszcze-
4 worków. niami obszarowymi
28. Nawozy dostarczane luzem powinny być
przechowywane w magazynach lub pod 31. Nawozy naturalne i mineralne powinny
zadaszeniem: być stosowane w taki sposób i w takich
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 33
 Ochrona wód
terminach, które ograniczają ryzyko prze- osoby posiadające świadectwo ukończe-
mieszczania się zawartych w nich skład- nia szkolenia w tym zakresie.
ników (szczególnie azotu i fosforu) do
wód powierzchniowych i podziemnych. Dawki i terminy stosowania
Stosowanie nawozów nie może również nawozów naturalnych i mineralnych
powodować zagrożeń dla zdrowia ludzi
37. Nawozy naturalne należy stosować pod
i zwierząt.
rośliny o długim okresie wegetacji, najle-
32. Nie należy stosować:
piej wykorzystujące zawarte w nich skład-
wszelkich nawozów na glebach zala-
niki pokarmowe, a szczególnie azot.
nych wodą oraz przykrytych śniegiem
38. Dawki nawozów naturalnych należy usta-
lub zamarzniętych,
lać według zawartości w nich tak zwane-
nawozów naturalnych w postaci płyn-
go azotu działającego. Azot działający
nej i mineralnych azotowych na gle-
wykazuje takie samo działanie nawozowe
bach bez okrywy roślinnej, położo-
jak azot nawozów mineralnych. Przy prze-
nych na stokach o nachyleniu więk-
liczaniu azotu całkowitego nawozów na-
szym niż 10%,
turalnych, podanego w załączniku, na azot
nawozów naturalnych w postaci płyn-
działający należy posługiwać się wzorem:
nej pogłównie na rośliny przeznaczo-
ne do bezpośredniego spożycia przez
ludzi.
Azot działający = azot całkowity
x równoważnik nawozowy
33. Nawozy należy stosować równomiernie
na całej powierzchni pola w sposób wy-
kluczający nawożenie pól i upraw do tego
Równoważnik dla terminu
nie przeznaczonych.
Rodzaj stosowania nawozu
34. Nawozy mineralne w postaci stałej stosu-
nawozu
jesienny wiosenny
je się przy użyciu rozsiewaczy i siewni-
ków nawozowych lub ręcznie z tym, że
Obornik 0,30 0,30
w bezpośrednim sąsiedztwie stref ochron-
nych z
ródeł i ujęć wody oraz zbiorników
Gnojowica 0,50 0,60
i cieków wodnych można je stosować tyl-
Gnojówka 0,50 0,80
ko ręcznie.
35. Nawozy mineralne w formie płynnej sto-
suje się przy użyciu specjalnych rozlewa-
39. Roczna dawka nawozu naturalnego nie
czy lub opryskiwaczy wyposażonych
może przekraczać jego ilości zawierają-
w belki polowe z końcówkami lub węża-
cej 170 kg azotu całkowitego na l ha użyt-
mi rozlewowymi.
ków rolnych. Jeżeli ilość nawozów natu-
36. Prace usługowe w zakresie stosowania na- ralnych, produkowanych w gospodar-
wozów mogą być wykonywane tylko przez stwie, przeliczonych na azot całkowity,
absolwentów szkół rolniczych lub przez przekracza 170 kg azotu na l ha, wskazu-
34 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona wód
je to na nadmierną obsadę inwentarza. sowaniu. Gnojowicę i gnojówkę najlepiej
Rolnik powinien wówczas albo zmniej- jest wprowadzać bezpośrednio do gleby
szyć obsadę inwentarza, albo zawrzeć za pomocą węży rozlewowych połączo-
umowę z sąsiadami na odbiór nadwyżko- nych z zębami kultywatora. Stosowanie
wych ilości nawozów naturalnych. pogłówne tych nawozów odbywa się przy
użyciu węży rozlewowych. Tylko na użyt-
40. Nawozy naturalne oraz organiczne w po-
kach zielonych i trwałych uprawach po-
staci stałej i płynnej powinny być stoso-
lowych dopuszcza się stosowanie płytek
wane, na pola w okresie od l marca do 30
rozbryzgowych.
listopada.
44. Nawozów naturalnych nie należy stoso-
41. Gnojowicę i gnojówkę powinno się stoso-
wać w odległości mniejszej niż 20 m od
wać na nie obsianą glebę, najlepiej w okre-
stref ochronnych z
ródeł i ujęć wody, brze-
sie wczesnej wiosny. Dopuszcza się sto-
gu zbiorników oraz cieków wodnych,
sowanie tych nawozów naturalnych po-
kąpielisk zlokalizowanych na wodach po-
głównie na rośliny, z wyjątkiem roślin
wierzchniowych oraz obszarów morskie-
przeznaczonych do bezpośredniego spo-
go pasa nadbrzeżnego. Nawozy natural-
życia przez ludzi lub na krótko przed ich
ne w postaci płynnej mogą być stosowa-
skarmianiem przez zwierzęta. Roczna
ne, gdy poziom wody podziemnej jest
dawka gnojowicy nie powinna przekra-
poniżej l ,2 m.
czać 45 m3 (170 kg N) na ha.
45. Nawozy mineralne azotowe stosuje się
42. Optymalnym terminem stosowania obor-
w okresach bezpośrednio poprzedzają-
nika jest wczesna wiosna. Obornik może
cych maksymalne zapotrzebowanie roślin
być wywożony również w okresie póz
-
na składniki pokarmowe. Dawkę nawo-
nej jesieni pod warunkiem, że będzie
zów azotowych należy podzielić na kilka
natychmiast przyorany. Należy unikać
części, z których większość stosuje się
wywożenia obornika w okresie póz
nego
podczas wegetacji roślin (pogłównie).
lata lub wczesnej jesieni z uwagi na moż-
liwe straty azotu zarówno w formie gazo- 46. Nawozy mineralne, szczególnie azotowe,
wej (amoniak) jak i w formie przesiąków powinny być stosowane w dawkach od-
do wód gruntowych (azotany). Pogłów- powiadających potrzebom nawozowym
ne stosowanie nawozów naturalnych oraz roślin, zgodnie z zasadami doradztwa na-
organicznych w postaci stałej dopuszczal- wozowego. Pod rośliny, pod które zasto-
ne jest tylko na użytkach zielonych i wie- sowane będą nawozy naturalne, dawka
loletnich uprawach polowych. Roczna azotu mineralnego stanowi różnicę pomię-
dawka obornika nie powinna przekraczać dzy potrzebami nawozowymi roślin i ilo-
40 ton (l70 kg N) na hektar. ścią azotu działającego w nawozach natu-
ralnych.
43. Nawozy naturalne oraz organiczne mu-
szą być przykryte lub wymieszane z gle- 47. Stosowanie tak zwanych póz
nych dawek
bą za pomocą narzędzi uprawowych nie azotu, wiąże się zawsze z ryzykiem na-
póz
niej niż następnego dnia po ich zasto- gromadzenia azotanów w glebie, a następ-
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 35
 Ochrona wód
nie ich wymywania do wód gruntowych.
i 20% dla łąk, pastwisk oraz plantacji
Nawożenie takie jest uzasadnione tylko
drzew leśnych.
w uprawie roślin, które ze względów tech-
51. Zakazuje się stosowania komunalnych
nologicznych powinny zawierać dużo
osadów ściekowych:
białka (np. pszenice jakościowe).
na obszarach parków narodowych i re-
zerwatów przyrody,
Stosowanie S
cieków
w pasie gruntu o szerokości 50 m bez-
i osadów S
ciekowych
pośrednio przylegającego do brzegów
jezior i cieków,
na terenach zalewowych, czasowo
48. Do rolniczego wykorzystania nadają się
podtopionych i bagiennych,
ścieki bytowe oraz ścieki komunalne lub
na terenach czasowo zamarzniętych
przemysłowe i osady ściekowe, które
i pokrytych śniegiem,
spełniają wymagania sanitarne a zawar-
na gruntach o dużej przepuszczal-
tość metali ciężkich nie przekracza war-
ności, stanowiących w szczególności
tości określonych w rozporządzeniu Mi-
piaski luz
ne i słabogliniaste oraz pia-
nistra Środowiska. Odpowiedzialność za
ski gliniaste lekkie,
spełnianie tych wymagań ponosi jednost-
na gruntach rolnych o spadku przekra-
ka oferująca ścieki lub osady ściekowe.
czającym 10%,
na terenach położonych w odległości
49. Ścieki mogą być stosowane do nawad-
mniejszej niż 100 m od ujęcia wody,
niania lub nawożenia użytków rolnych
domu mieszkalnego lub zakładu pro-
oraz stawów wykorzystywanych do cho-
dukcji żywności,
wu lub hodowli ryb.
na gruntach, na których rosną rośliny
50. Zabrania się rolniczego wykorzystania
jagodowe i warzywa  w ciągu 18
ścieków:
miesięcy poprzedzających zbiory
i w czasie zbiorów,
gdy grunt jest zamarznięty do głę-
na gruntach wykorzystywanych na pa-
bokości 30 cm lub przykryty śniegiem
stwiska i łąki,
z wyjątkiem dna stawów,
na gruntach wykorzystywanych do
na gruntach wykorzystywanych do
upraw pod osłonami.
uprawy roślin, przeznaczonych do
spożycia w stanie surowym,
Stosowanie chemicznych S
rodków
na gruntach, w których zwierciadło
ochrony roS
lin
wód podziemnych znajduje się płycej
niż 1,5 m od powierzchni ziemi lub od
52. Decyzja o stosowaniu chemicznych środ-
dna rowu rozprowadzającego ścieki,
ków ochrony roślin i wybór najbardziej
na obszarach o spadku terenu więk- właściwego powinny być podejmowane
szym niż 10% dla gruntów ornych bardzo rozważnie po uprzednim rozpo-
36 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona wód
znaniu agrofaga, którego występowanie 57. Podstawową zasadą w czasie przepro-
chcemy ograniczyć oraz upewnieniu się, wadzania oprysków w pobliżu cieków
że nasilenie jego występowania przekra- wodnych jest przejeżdżanie opryski-
waczem w kierunku przeciwnym do kie-
cza próg szkodliwości.
runku płynącej wody, gdyż zmniejsza to
53. Każdy, kto stosuje chemiczne środki
ryzyko jej zanieczyszczenia.
ochrony roślin, powinien:
mieć świadomość potencjalnego za-
grożenia dla ludzi, zwierząt, pożytecz-
nych owadów i ogólnie środowiska,
znać prawidłowy sposób przecho-
wywania, przemieszczania, miesza-
nia środków, przygotowywania okre-
ślonego stężenia roztworów,
umieć przygotować opryskiwacz do 58. Chemiczne środki ochrony roślin mogą
być stosowane przy pomocy aparatury
właściwego i bezpiecznego dla ludzi
(opryskiwaczy), która spełnia wszystkie
oraz środowiska wykonania zabiegu
warunki bezpiecznego wykonania zabie-
ochrony roślin.
gu, czyli sprawnej technicznie. Zabieg
54. Zanim zacznie stosować się wybrany śro-
ochrony roślin może być wykonywany
dek, należy dokładnie przeczytać i zro-
przez osoby przeszkolone.
zumieć etykietę  instrukcję stosowania,
59. Chemiczne środki ochrony roślin nie po-
która zawiera wszystkie informacje doty-
winny być stosowane z mniejszą objęto-
czące bezpiecznego stosowania chemicz-
ścią wody niż zalecana na etykiecie  in-
nego środka ochrony roślin. Nigdy nie
strukcji stosowania. Stosowanie mniejszej
należy używać środka nie posiadającego
objętości wody powoduje zmniejszenie
oryginalnej etykiety  instrukcji stosowa-
wielkości kropel, co zwiększa prawdopo-
nia.
dobieństwo znoszenia cieczy opryskowej.
55. Wody powierzchniowe są narażone na
60. W celu ograniczenia znoszenia przed roz-
pośrednie i bezpośrednie zanieczy-
poczęciem zabiegu należy:
szczenie środkami ochrony roślin, co
zapoznać się z prognozą pogody,
może mieć poważne konsekwencje dla
a w szczególności z siłą i kierunkiem
środowiska.
wiatru,
56. Opryskiwanie środkami chemicznymi
sprawdzić czy sprzęt używany do
strefy przybrzeżnej wód stanowi zagro-
oprysku jest sprawny technicznie (wy-
żenie dla roślin wodnych, będących waż- posażony w rozpylacze zapobiegające
nym składnikiem ekosystemu wodnego. znoszeniu),
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 37
 Ochrona wód
ustawić belkę opryskiwacza na odpo- wanego z gleby w okresie jesienno-zimo-
wym (załącznik 4).
wiedniej wysokości,
67. Zwiększenie w zmianowaniu udziału tak
utrzymywać szybkość przejazdu opry-
zwanych pól zielonych to znaczy roślin
skiwacza oraz ciśnienie, które zapewni
dawkę i objętość przewidzianą dla sto-
sowanego preparatu.
61. Chemiczne środki ochrony roślin po-
winny być stosowane tylko na określoną
powierzchnię i roślinę uprawną, na któ-
rej zabieg miał być wykonany, a ilość
naniesionego środka zapewni wysoką
skuteczność zabiegu.
62. Chemiczne środki ochrony roślin można
stosować sprzętem naziemnym, na polach
oddalonych co najmniej 5 m od dróg pu-
blicznych i co najmniej 20 m od zabudo-
wań, ogrodów działkowych, pasiek, plan-
tacji roślin zielarskich, rezerwatów i par-
ozimych, roślin wieloletnich i wszelkie-
ków przyrody, linii brzegowej wód po-
go rodzaju poplonów i międzyplonów
wierzchniowych oraz od granic strefy
powoduje zmniejszenie ilości mineral-
ochronnej ujęć wody pitnej.
nych form azotu w glebie i jego prze-
63. Zabrania się zakładania, w odległości
mieszczania do wód gruntowych. Na te-
mniejszej niż 20 m od obiektów, o któ-
renach równinnych około 60% po-
rych mowa w pkt. 62, upraw wymagają-
wierzchni gruntów ornych, a na terenach
cych intensywnego stosowania środków
zagrożonych erozją przynajmniej 75%
ochrony roślin.
powierzchni gruntów ornych powinno
64. Po zakończeniu pracy opryskiwacz nale- pozostawać przez cały rok pod okrywą
ży umyć. Wodę z mycia zbiornika należy
roślinną.
wypryskać na chronionym polu.
68. W ogniwie zmianowania: rośliny ozime
65. Niedopuszczalne jest mycie opryski-  rośliny jare, bardzo dużą rolę w ogra-
wacza i wylewanie wody do cieków wod- niczaniu wymywania azotanów mają mię-
nych, gdyż stanowi to bezpośrednie za- dzyplony określane jako rośliny okrywo-
we. Pełne działanie ochronne międzyplo-
grożenie dla jakości wody.
nów ujawnia się przy wiosennym termi-
nie ich przyorywania.
Agrotechniczne metody
69. Stratom azotu mineralnego z gleby zapo-
zapobiegania zanieczyszczeniu wód
biega również przyorywanie rozdrobnionej
66. Prawidłowo ułożone zmianowanie roślin słomy zbóż, rzepaku i kukurydzy. Każda
ogranicza ilość azotu mineralnego wymy- tona przyoranej słomy może w wyniku
38 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona wód
tak zwanego procesu immobilizacji, zwią- nia runi oraz od liczby dni wypasu na
zać około 10 kg azotu mineralnego. Sło- kwaterze:
ma roślin strączkowych jest znacznie za-
sobniejsza w azot i nie przyczynia się do
Liczba kwater =
immobilizacji jego mineralnych form
(okres odrastania runi w dniach /
w glebie.
liczba dni wypasu na kwaterze) + l
70. Działanie ochronne słomy jest mniejsze
od działania zielonego pola, ale około
20% powierzchni gruntów, które powinny
pozostawać w okresie zimy pod okrywą
roślinną można zastąpić przyoraniem sło-
my według zależności:
1.6 ha z przyoraną słomą
= l ha zielonego pola
71. Resztki wieloletnich roślin motylkowych
i ich mieszanek z trawami należy przy- 74. Nie należy wypasać zwierząt w okresach
orywać w okresie póz
nej jesieni. Stano- gdy gleba jest nadmiernie uwilgotniona
wisko to najlepiej jest przeznaczyć pod oraz po połowie paz
dziernika, gdyż skład-
uprawę roślin jarych o dużych wyma- niki nawozowe z odchodów mogą się
ganiach nawozowych w stosunku do azo- wówczas przemieszczać do wód grunto-
tu jak ziemniak, burak, kukurydza. W ta- wych.
kim ogniwie zmianowania nie stosuje się 75. W okresie przebywania na pastwisku
już oczywiście nawozów naturalnych czy zwierzęta muszą mieć stały dostęp do
nawozów organicznych. wody, najlepiej z poideł zainstalowanych
72. Na pastwiskach może dochodzić do przy beczkowozach. Poidła powinny być
znacznych strat azotu z punktowo pozo- często przemieszczane, aby uniknąć punk-
stawianych odchodów zwierząt. Mniejsze towej koncentracji odchodów zwierząt
potencjalne zagrożenie nadmiarem azotu i niszczenia darni w miejscach pojenia.
stwarzają racjonalnie użytkowane łąki. Jako wodopój nie mogą służyć naturalne
W praktyce zaleca się przemienny, pastwi- zbiorniki i cieki wodne.
skowo-kośny sposób gospodarowania na 76. W wypasie owiec należy stosować kosza-
użytkach zielonych. rzenie luz
ne, przeznaczając 2-3 m2 po-
73. W okresie użytkowania pastwiskowego wierzchni na l sztukę na dobę. Nie po-
należy stosować wypas rotacyjny, syste- winno się wypasać owiec na terenach z
ró-
mem kwaterowym lub dawkowanym. dliskowych i leżących przy ciekach wod-
Liczba kwater zależy od okresu odrasta- nych oraz na stromych stokach.
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 39
 Ochrona wód
nym tak jednak aby ponownie zasiać tra-
wę w optymalnym terminie.
79. Zamianę użytku zielonego na grunt orny
należy traktować jako ostateczność. Włą-
czając użytek zielony w system zmiano-
wania polowego należy w pełni uwzględ-
nić nieuniknioną mineralizację bardzo
dużych ilości azotu ze wszystkimi ujem-
nymi skutkami środowiskowymi.
80. Użytków zielonych, położonych w pobliżu
zabudowań inwentarskich, nie można trak-
tować jako stałych wybiegów dla zwierząt.
77. Trwałe użytki zielone o zdegradowanej Duża koncentracja zwierząt wiąże się z nie-
runi powinny być odnawiane. Podsta- uniknionymi stratami azotu w formie gazo-
wowym sposobem odnawiania użytku jest wej (amoniak) i w formie azotanów zanie-
podsiew, ewentualnie z częściowym czyszczających wody gruntowe, a darń ule-
zniszczeniem starej darni oraz poprawa ga całkowitemu zanieczyszczeniu. Wybie-
lub zmiana sposobu użytkowania i nawo- gi, tam gdzie są konieczne, powinny być
żenia. należycie wybudowane i traktowane jako
78. Tylko wyjątkowo stosuje się przeoranie przedłużenie budynków inwentarskich.
darni i ponowny obsiew użytku zielonego. 81. Trwałe użytki zielone, położone w bez-
Przy takim postępowaniu uwalniają się pośrednim sąsiedztwie wód powierzch-
bardzo duże ilości azotu, który może po- niowych, obok funkcji produkcyjnych
wodować zanieczyszczenie wód grunto- muszą spełniać funkcje ochronne w sto-
wych, zwłaszcza przy płytkim ich zale- sunku do tych wód, stanowiąc strefy bu-
ganiu. Po przeoraniu darni zaleca się przez forowe pomiędzy gruntami ornymi i wo-
okres jednego roku uprawiać rośliny pa- dami. Szczególnej troski wymagają użyt-
stewne o dużych potrzebach nawozowych ki zielone na glebach murszowych i gle-
w stosunku do azotu, na przykład żyto na bach organicznych, które łatwo mogą ule-
zielono i potem kukurydzę w plonie wtór- gać degradacji.
40 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona
gruntów rolnych
 Ochrona gruntów rolnych
1. Wstęp we, wykraczające poza samo środowisko gle-
bowe (patrz rysunek).
Gleba jest wytworem złożonego procesu, Degradacja fizyczna polega na stracie okre-
zwanego procesem glebotwórczym, na który ślonej masy gleby w wyniku procesów erozji
składają się oddziaływania klimatu, skały ma- wodnej i wietrznej oraz na pogorszeniu właści-
cierzystej, położenia w rzez
bie terenu i przede wości powietrzno-wodnych gleby (zaskorupia-
wszystkim organizmów roślinnych i zwierzę- nie, zbitość, rozpływanie się gleby). Szczegól-
cych. Proces ten jest powolny i przebiega nie groz
na, bo nieodwracalna jest strata masy
z szybkością l cm wytworzonej gleby na 100- gleby, częściowo tylko wyrównywana proce-
-400 lat. Z tego względu glebę uważa się za sem jej tworzenia. Uważa się, że strata masy
zasób w praktyce nieodnawialny i powinna gleby w ilości l tony z ha na rok, w wyniku
ona podlegać szczególnej ochronie. Gleby, procesów erozyjnych, może w okresie 50-100
obok przebiegającego bardzo powoli ale sta- lat doprowadzić do całkowitej jej degradacji.
le procesu tworzenia, podlegają równocześnie Degradacja chemiczna polega na stratach
procesom degradacji, które niekiedy mogą składników pokarmowych roślin, nagromadza-
przebiegać bardzo szybko. Wyróżnia się niu się substancji szkodliwych oraz na zakwa-
procesy degradacji fizycznej, chemicznej szaniu i zasalaniu gleby. Procesy te prowadzą
i biologicznej gleb. Procesy te są ze sobą ści- do zmniejszania się żyzności gleby, czyli jej
śle połączone i mogą być wywoływane tymi zdolności do wydawania dużych i o dobrej ja-
samymi przyczynami. Degradacja gleb po- kości plonów roślin. W warunkach glebowo-
woduje również określone skutki środowisko- klimatycznych Polski szczególnie nasilony
Proces degradacji gleb i ich wpływ na S
rodowisko
Degradacja fizyczna
Erozja
Wpływ na
Zagęszczenie gIeby
atmosferę
Rozpływanie gIeby
Procesy degradacji gIeb
Wpływ na
w obrębie gospodarstwa
bioróżnorodnoS
ć
Degradacja Degradacja
chemiczna bioIogiczna Wpływ
Wymywanie Spadek zawartoS
ci
na wodę
składników subst. organicznej
MetaIe ciężkie Skład
Zakwaszanie mikroorganizmów
42 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona gruntów rolnych
i groz
ny jest proces zakwaszania gleb, nato- ków: intensywności opadów, rodzaju
miast proces ich zasalania nie odgrywa więk- utworu glebowego, położenia pola w rzez
-
szej roli. Degradacja biologiczna obejmuje bie terenu, rodzaju okrywy roślinnej i spo-
procesy zmniejszania się zawartości substan- sobu uprawy gleby.
cji organicznej (węgla organicznego) oraz nie-
Stopień podatnoS
ci Rodzaj utworu
korzystne zmiany w składzie mikroflory i mi-
gleb na erozję wodną glebowego
krofauny glebowej. W składzie mikroflory
i mikrofauny zaczynają przeważać mikroor- Bardzo podatne gleby pyłowe, szcze-
gólnie lessy
ganizmy szkodliwe dla roślin nad mikroorga-
nizmami pożytecznymi (np. bakteriami wią-
Silnie podatne piaski lux
ne i rędziny
żącymi azot z powietrza).
kredowe
Wszystkie opisane procesy degradacji pro-
R
rednio podatne żwiry i piaski gliniaste
wadzą do zmniejszania się żyzności gleby, to
znaczy jej zdolności do wydawania dużych Słabo podatne gliny lekkie i gliny
S
rednie
i o pożądanych cechach jakościowych plonów
roślin. Zmniejsza się również wówczas środowi-
Odporne gliny ciężkie, iły i gleby
skowa rola gleby, polegająca na magazynowa-
szkieletowe
niu wody i składników mineralnych oraz na
zapobieganiu ujemnym skutkom nagromadza- 3. Na gruntach podatnych na erozję należy
nia substancji szkodliwych dla roślin, zwierząt prowadzić określony sposób gospodaro-
i ludzi. Ochrona gleby jest szczególnym obo- wania i stosować specjalne zabiegi prze-
wiązkiem rolnika, dla którego stanowi ona ciwerozyjne:
warsztat pracy i podstawę utrzymania.
2. Ochrona gleb przed erozją
i degradacją fizyczną
Erozja
1. Szkodliwość erozji wodnej polega na
niszczeniu wierzchniej a często i głęb-
szych warstw gleby oraz na przemiesz-
czaniu cząstek glebowych i składników
mineralnych, zawartych w glebie, do wód
powierzchniowych. Szczególne zagroże-
nie dla jakości wód stanowią składniki
grunty na stokach o nachyleniu powy-
biogenne  azot i fosfor. Ochrona gleb
żej 20% (12�) powinny być trwale
przed erozją wodną stanowi zatem rów-
zadarnione lub zalesione,
nocześnie ochronę wód.
2. Stopień zagrożenia gleb przez erozję na gruntach o nachyleniu 10-20% (6�-
wodną zależy od następujących czynni- -12�) można prowadzić gospodarkę
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 43
 Ochrona gruntów rolnych
polową, ale przy regularnym stosowa- żynierskimi (zasypywanie, utwardzanie
niu zabiegów przeciwerozyjnych, dna, kanalizowanie itp.) i wykracza poza
grunty położone na stokach o nachyle- możliwości jednego gospodarstwa.
niu do 10% (do 6�), zwłaszcza na dłu- 5. Erozję można w znacznym stopniu ogra-
niczyć stosując płodozmiany przeciwero-
gich skłonach, są słabiej zagrożone
zyjne, w skład których powinny wchodzić
przez erozję wodną, ale wskazany jest
rośliny motylkowe i ich mieszanki z tra-
tutaj specjalny sposób uprawy roli,
wami oraz rośliny ozime tzw.  zielone
drogi spływu wód opadowych należy
pola . W grupie roślin ozimych szcze-
zadarnić, a ruń trawiastą kosić przynaj-
gólnie polecane są rzepak, żyto i pszen-
mniej dwukrotnie w okresie wegetacji.
żyto, które tworzą zwartą okrywę już
w okresie jesiennym.
6. Po wcześnie zebranym przedplonie, po
którym następuje roślina jara, należy prze-
widzieć uprawę poplonów ściernisko-
wych lub ozimych, które będą osłaniały
glebę. Rośliny poplonowe najlepiej
pozostawić nie przyorane na okres zimy,
w formie mulczu.
7. Nie obsiane powierzchnie gleb ornych za-
leca się przykrywać na okres jesienno-zi-
mowy wszystkimi dostępnymi w gospo-
darstwie materiałami jak słoma, łęty, liście.
4. Występujące na gruntach ornych wąwo- Materiały te spełniają również funkcje
zy powinny być zagospodarowane, aby mulczu i chronią glebę przed niszczeniem
zapobiec procesom dalszego ich rozwo- przez krople deszczu, zatrzymują śnieg
ju. Zagospodarowanie wąwozów wiąże i ograniczają zmywy wiosenne gleby.
się na ogół z kosztownymi zabiegami in- 8. Na gruntach ornych, położonych na sto-
kach, wszystkie zabiegi uprawowe powin-
ny być dokonywane w kierunku poprzecz-
nym do nachylenia stoku. Orkę najlepiej
wykonać pługiem obracalnym lub uchyl-
nym odkładając skiby w górę stoku.
9. Przy uprawie gleby położonej na zbo-
czach korzystne jest zastąpienie uprawy
płużnej przez uprawę bezorkową. Do
uprawy gleby stosuje się wówczas kulty-
wator z szerokimi łapami (gruber), a do
uprawy przedsiewnej bierne zestawy
uprawowe, składające się z brony lub kul-
44 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona gruntów rolnych
12. Stopień zagrożenia gleb przez erozję
wietrzną zależy od następujących czyn-
ników: ukształtowania powierzchni gle-
by, rodzaju utworu glebowego, wilgotno-
ści gleby, kierunku i szybkości wiatru oraz
od obecności i rodzaju okrywy roślinnej.
Najbardziej podatne na erozję wietrzną są
gleby pyłowe i piaskowe.
13. Do najskuteczniejszych zabiegów prze-
ciw erozji wietrznej zalicza się:
zakładanie i pielęgnowanie śródpol-
tywatora i wału strunowego lub pierście-
nych pasów zadrzewień i zakrzaczeń,
niowego.
stałe utrzymywanie gleby pod okry-
10. Na glebach zagrożonych erozją w stop-
wą roślinną (rośliny wieloletnie,  zie-
niu silnym, jako dodatkowy zabieg prze-
lone pola ),
ciwerozyjny, poleca się głęboszowanie.
przykrywanie na okres wczesnej wio-
Zabieg ten polega na dokonywaniu głę-
sny materiałami mulczującymi po-
bokich nacięć w glebie i spulchnianiu
wierzchnie gleb przeznaczone pod
podglebia, co zwiększa pojemność wod-
rośliny póz
nego siewu lub sadzenia
ną gleby i ułatwia wsiąkanie wody do
(ziemniak, kukurydza).
głębszych jej warstw. Głęboszowanie
wykonuje się specjalnym narzędziem 
głęboszem, wymagającym dużej siły ucią-
gu. Zabieg ten jest kosztowny, ale wystar-
czy go wykonywać w odstępach 3-4 let-
nich.
Erozja wietrzna
11. Szkodliwość erozji wietrznej polega na
zwiewaniu wierzchniej warstwy gleby,
mechanicznym niszczeniu roślin i odsła-
nianiu ich systemu korzeniowego oraz
zanieczyszczaniu cząstkami gleby wód i 14. Występujące na terenie gospodarstwa wy-
powietrza. Cząstki gleby niosą ze sobą dmy powinny być zalesiane lub zakrza-
składniki mineralne i organiczne, a także czane, aby zapobiec powiększaniu ich ob-
pozostałości środków ochrony roślin. szaru.
Ochrona gleb przed erozją wietrzną sta- 15. Na glebach i terenach szczególnie zagro-
nowi zatem równocześnie ochronę powie- żonych przez erozję wietrzną zaleca się
trza i wód. stosować uprawę bezorkową (bez odwra-
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 45
 Ochrona gruntów rolnych
cania gleby), a tam gdzie pozwala na to 19. Dobra struktura gleby wytwarza się
wyposażenie techniczne gospodarstwa  w wyniku świadomych postępowań rol-
również siewy bezpośrednie. Należy na- nika polegających na:
tomiast unikać stosowania narzędzi ak- właściwym doborze i kolejności roślin
tywnych, np. glebogryzarki.
w zmianowaniu,
16. Większość zabiegów agrotechnicznych,
prawidłowym wykonywaniu zabie-
chroniących glebę przed erozją wodną,
gów uprawowych, zapewniających
zapobiega również erozji wietrznej.
dobre spulchnienie roli i wyrównanie
jej powierzchni,
Stosunki powietrzno-wodne gleb na
utrzymaniu optymalnego odczynu gle-
gruntach ornych
by i zawartości w niej substancji orga-
nicznej,
17. Na stosunki powietrzno-wodne gleby
zapewnieniu sprawnego działania sys-
wpływa jej skład granulometryczny oraz
temu melioracyjnego, odwadniające-
struktura. Struktura gleby jest wynikiem
go i nawadniającego glebę.
jej naturalnych właściwości oraz sposo-
20. Na gruntach ornych, nie narażonych na
bu użytkowania przez rolnika.
erozję, podstawowym zabiegiem uprawo-
wym jest orka, wykonywana na głębokość
warstwy ornej (20-25 cm). Zalecanym
narzędziem jest pług obracalny lub wa-
hadłowy, umożliwiający odkładanie ski-
by w jednym kierunku i eliminujący po-
wstawanie bruzd i nierówności na polu.
21. Orka powinna być wykonywana przy
optymalnym uwilgotnieniu gleby i w ko-
18. Gleba posiadająca dobrą strukturę zapew-
nia roślinom i organizmom glebowym wła-
ściwe stosunki powietrznowodne i wyka-
zuje z reguły optymalny stan zwięzłości.
Gleba taka jest również odporna na proce-
sy, powodujące zaskorupianie roli.
46 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona gruntów rolnych
lejnych latach na nieco inną głębokość. dłowego wzrostu roślin oraz niszczenie
Wykonywanie orki gleby nadmiernie chwastów. Podstawowym narzędziem
uwilgotnionej i stale na tę samą głębo- do uprawy pożniwnej jest kultywator
kość prowadzi do wytworzenia podeszwy o sztywnych łapach (gruber) połączony
płużnej, utrudniającej przesiąk wody z wałem strunowym lub pierścieniowym.
i przenikanie powietrza oraz rozrost ko- 25. Zabiegów uprawowych powinno się wy-
rzeni roślin w głębszych warstwach gle- konywać tak dużo jak to jest konieczne,
by. a zarazem tak mało jak jest to możliwe.
22. Pogłębianie orki powinno być dokonywa- 26. Na glebach o dużej zawartości cząstek py-
ne stopniowo (do l cm rocznie) i tylko na łowych podstawowym problemem jest
glebach, których warstwa orna wykazuje powstawanie zaskorupiania roli, praktycz-
optymalny odczyn i właściwą zawartość nie po każdym większym opadzie desz-
substancji organicznej. Pogłębiania orki czu. Zaskorupienie roli jest szczególnie
nie zaleca się na glebach bardzo lekkich groz
ne dla wschodzących i młodych ro-
i lekkich, o małej z reguły zawartości sub- ślin w fazie kiełka lub liścieni. Dlatego
stancji organicznej. termin uprawowego zabiegu przedsiew-
23. W przypadku wytworzenia podeszwy nego i siewu należy dostosować do prze-
płużnej, lub na glebach o wadliwej budo- widywanego przebiegu pogody. Lepiej
wie profilu (zawierających warstwy nie- jest siew nieco opóz
nić, niż dokonywać
przepuszczalne) zaleca się stosowanie głę- go w nadmiernie wilgotną glebę lub przed
boszy. Głęboszowanie takich gleb należy przewidywanym deszczem.
powtarzać w odstępach kilkuletnich.
24. Celem innych, poza orką, zabiegów upra- Stosunki powietrzno-wodne gleb
wowych jest utrzymanie właściwego sta- użytków zielonych
nu roli (wierzchniej warstwy gleby), za-
pewnienie szybkich wschodów i prawi- 27. Regulacja stosunków powietrzno-wod-
nych ma bardzo duże znaczenie na trwa-
łych użytkach zielonych, gdyż zależy od
nich rozwój pożądanych gatunków roślin-
ności łąkowej (traw, roślin motylkowych
i ziół).
28. Do regulacji tych stosunków na użytkach
zielonych służy w pierwszym rzędzie wła-
ściwy system melioracji odwadniająco-
-nawadniających. Rolnicy, będący użyt-
kownikami gruntów zmeliorowanych,
mają obowiązek konserwacji i pielęgna-
cji sieci rowów na tych terenach.
29. Konserwacja i eksploatacja urządzeń me-
lioracyjnych, jak również odwadnianie
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 47
 Ochrona gruntów rolnych
towej w studzience obserwacyjnej oraz
poziomu wody w rowach. Rolnicy, będą-
cy użytkownikami terenów zmeliorowa-
nych, mają obowiązek świadczeń na rzecz
spółki wodnej w formie robocizny lub
składek pieniężnych.
30. Większość systemów melioracyjnych
z otwartymi rowami melioracyjnymi
okazała się w praktyce skuteczna tylko
w działaniach odwadniających. Eksplo-
atacja tych systemów powinna polegać na
regulacji odpływu wód i możliwie długim
utrzymywaniu zapasów wody w profilu
i nawadnianie obiektu, powinno być wy- glebowym na górnym dopuszczalnym
konywane przez spółkę wodną, zgodnie poziomie.
z instrukcją techniczno-rolniczej eksploata- 31. Utrzymywanie optymalnego uwilgotnie-
cji obiektu. Termin rozpoczęcia odwadnia- nia gleb użytków zielonych zapobiega
nia lub nawadniania ustala się w zależno- mineralizacji substancji organicznej,
ści od głębokości zwierciadła wody grun- zwiększa plony zielonej masy i siana oraz
ogranicza przesiąk i odpływ składników
mineralnych do wód gruntowych i wód
powierzchniowych.
32. Koszenie łąk i wypas bydła musi się od-
bywać przy takiej wilgotności gleby, żeby
koła ciągników i racice zwierząt nie po-
zostawiały śladów na powierzchni użyt-
ku zielonego i nie powodowały uszkodzeń
runi łąkowej oraz nie zmieniały w nieko-
rzystnym kierunku stosunków powietrz-
no-wodnych w glebie.
3. Ochrona gleb przed degradacją
chemiczną
33. Jako zdegradowane trzeba w praktyce
traktować gleby silnie zakwaszone i o bar-
dzo niskiej zawartości przyswajanych
składników pokarmowych. Gleby takie
wymagają kosztownych zabiegów rekul-
tywacyjnych.
48 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona gruntów rolnych
34. Nie należy nigdy dopuszczać do silnego nie z zaleceniami Stacji Chemiczno-Rol-
zakwaszenia gleb lub bardzo znacznego niczej. Gleby takie występują w Polsce
ich wyczerpania z rezerw przyswajalnych tylko w rejonach silnie uprzemysłowio-
form składników pokarmowych. Gle- nych i zajmują niespełna 2% powierzch-
by takie wykazują małą produkcyjność ni użytków rolnych.
i z trudem ulegają wzbogaceniu w skład- 40. Stosując chemiczne środki ochrony ro-
niki, nawet po zastosowaniu dużych da- ślin należy unikać wolno rozkładających
wek nawozów. się, o małej selektywności oraz takich,
35. Typowa degradacja chemiczna gleb ma które muszą być stosowane w dużych
miejsce w przypadku ich zanieczyszcze- dawkach.
nia szkodliwymi substancjami chemicz- 41. Aby ograniczyć ujemny wpływ herbicy-
nymi. Do substancji tych należą metale dów na glebę, w roślinach uprawianych
ciężkie, węglowodory wielopierścienio- w szerokie rzędy, stosować je w sposób
we i pozostałości doglebowo stosowanych pasowy, co zmniejsza ilość środka wpro-
chemicznych środków ochrony roślin. Za- wadzanego do gleby.
nieczyszczenie gleb może nastąpić w wy-
niku oddziaływania przemysłu i ruchu sa- Odczyn gleb
mochodowego oraz przy niewłaściwym
stosowaniu osadów ściekowych do na- 42. Odczyn, którego miarę stanowi wartość
wożenia gleb. pH, jest podstawowym i najłatwiej mie-
36. Wyróżnia się sześć klas stanu czystości rzalnym wskaz
nikiem żyzności gleby.
gleb, pod względem zawartości metali Gleby użytków rolnych powinny wyka-
ciężkich: zywać wartość pH w graniach 5,0 do 7,0.
0  zawartość naturalna Wartość pH poniżej 4,5 sygnalizuje
I  zawartość podwyższona niebezpieczeństwo degradacji gleby,
II do V  gleby zanieczyszczone. a wartość powyżej 7,0 świadczy o jej al-
37. Na glebach o naturalnej (klasa 0) i pod- kalizacji, która może wykazywać ujem-
wyższonej (klasa I) zawartości metali ne skutki dla gleby i roślin.
ciężkich można uprawiać bez ograniczeń 43. Odczyn wywiera wpływ bezpośredni
wszystkie rośliny przeznaczone do spo- i pośredni na wzrost, rozwój i plonowa-
życia przez ludzi lub na paszę dla zwie- nie roślin. Wpływ pośredni polega na
rząt gospodarskich. Gleby takie zajmują zmianie przyswajalności składników
w Polsce ponad 98% powierzchni użyt- pokarmowych, zmianie toksyczności
ków rolnych. składników szkodliwych, a także na zmia-
38. Na glebach wykazujących podwyższoną nach składu i aktywności mikroorgani-
zawartość metali ciężkich (oznaczonych zmów glebowych.
jako I), nie wolno stosować osadów ście- 44. Badania odczynu gleby należy zlecać
kowych. w regularnych odstępach czasu, nie rza-
39. Gleby zanieczyszczone (klasa II do V) dziej jednak niż co 4-6 lat Stacji Chemicz-
wymagają specjalnego traktowania, zgod- no-Rolniczej. Wyniki badań przekazywa-
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 49
 Ochrona gruntów rolnych
odczynu przynajmniej lekko kwaśnego,
a nawet obojętnego.
46. Dawki nawozów wapniowych ustala się
na podstawie potrzeb wapnowania oraz
kategorii agronomicznej gleby (gleby bar-
dzo lekkie, lekkie, średnie i ciężkie). Przy
takich samych potrzebach wapnowania
większe dawki nawozów zalecane są na
gleby cięższe, niż na gleby lżejsze.
47. Kwaśnemu odczynowi gleby towarzyszą
zwykle niedobory magnezu. Jeżeli brak
magnezu potwierdzony jest analizą gle-
by należy zastosować nawozy wapniowo-
-magnezowe.
48. Gleby użytków zielonych, wykazujące
kwaśny odczyn, powinny być wapnowa-
ne na równi z glebami gruntów ornych.
Nie wymagają wapnowania gleby orga-
niczne (torfy i mursze) o pH powyżej 5,0.
ne są rolnikowi w postaci mapek odczy- 49. Nie należy stosować nawozów wapnio-
nu i potrzeb wapnowania gleb. wych na gleby nie użytkowane rolniczo
45. Optymalny odczyn gleby jest różny dla (odłogi, użytki ekologiczne), zwłaszcza
poszczególnych gatunków roślin. Rośli- położone w strefach ochronnych i strefach
ny uprawiane na glebach lekkich plonują wrażliwych wód.
zadowalająco przy odczynie lekko kwa- 50. Do odkwaszania gleb i wzbogacania ich
śnym, a nawet kwaśnym. Rośliny upra- w magnez można stosować tylko nawozy
wiane na glebach lepszych wymagają wapniowe i wapniowo-magnezowe do-
puszczone do obrotu i stosowania w rol-
nictwie. Nawozy takie są bezpieczne dla
Odczyn gleby Potrzeby wapnowania
środowiska glebowego i uprawianych ro-
Bardzo kwaS
ny,
ślin.
pH do 4,5 konieczne
51. Należy żądać atestu od sprzedawcy na każ-
KwaS
ny,
dą dostarczoną partię nawozu wapniowe-
pH 4,6-5,5 potrzebne
go i wapniowo-magnezowego. W ateście
Lekko kwaS
ny, wskazane / ograniczone
podana jest między innymi zawartość
pH 5,6-6,8 (gleby lekkie)
składników użytecznych, wapnia i magne-
Obojętny, ograniczone / zbędne
zu, która służy do ustalania dawki nawo-
pH 6,8-7,2 (gleby lekkie)
zów na hektar.
52. Nawozy wapniowe powinny być rozsie-
Zasadowy, pH od 7,2 zbędne
wane, najlepiej po żniwach i wymieszane
50 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona gruntów rolnych
z glebą za pomocą pługa, kultywatora lub ZawartoS
ć przyswajalnych form
narzędzi aktywnych. Dopuszcza się stoso- składników pokarmowych
wanie nawozów wapniowych na przed-
wiośniu, na glebę powierzchniowo za- 55. Dla uzyskania dużych i o dobrej jakości
marzniętą, nie podtopioną. Na trwałych plonów roślin konieczne jest optymalne
użytkach zielonych wapnowanie należy ich zaopatrzenie w podstawowe składni-
przeprowadzać w okresie jesieni. ki pokarmowe, azot, fosfor, potas i ma-
53. Nawozy wapniowe nie mogą się znalez
ć gnez oraz w mikroelementy, bor, cynk,
w bezpośrednim kontakcie z nawozami mangan, miedz
, molibden. Należy jedno-
naturalnymi. W wyniku reakcji chemicz- cześnie unikać nadmiaru tych składników
nych zachodzą wówczas straty amonia- w glebie, gdyż może wówczas wystąpić ich
ku, który zanieczyszcza atmosferę, a po wymywanie, powodujące zanieczyszczenie
dostaniu się na powierzchnię gleby, po- wód gruntowych i następnie wód po-
woduje jej zakwaszenie. wierzchniowych.
54. Do rozsiewu nawozów wapniowych nale- 56. Rolnik powinien zlecać Stacji Chemicz-
ży stosować specjalne, dobrze wyregulo- no-Rolniczej badania:
wane rozsiewacze. Zapewnia to równo- zawartości przyswajalnych form
mierne rozmieszczenie nawozów na ca- fosforu, potasu i magnezu w glebie,
łej powierzchni pola. Użycie do tych ce- w odstępach 4-6 letnich,
lów rozrzutników obornika nie jest wska- zawartości azotu mineralnego, corocz-
zane. Nierównomierny rozsiew nawozów nie w okresie wczesnej wiosny (z uwa-
wapniowych może powodować lokalnie gi na koszty praktykuje to tylko nie-
nadmierny wzrost pH gleby z ujemnymi wielu rolników),
tego skutkami. badanie gleb na zawartość mikroele-
mentów, ale tylko w przypadku podej-
rzeń występowania ich nadmiarów lub
niedoborów.
ZawartoS
ć Barwa
składników na mapie
pokarmowych zasobnoS
ci
Bardzo niska brązowa
Niska czerwona
R
rednia żółta
Wysoka niebieska
Bardzo wysoka zielona
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 51
 Ochrona gruntów rolnych
57. Za optymalną, ze względów produkcyj-
nych, ekonomicznych i ekologicznych,
uznaje się średnią zawartość składników
w glebie oznaczaną przez Stację Chemicz-
no-Rolniczą barwą żółtą na mapie zasob-
ności i odczynu gleb. Na takich glebach
należy stosować dawki nawozów (natural-
nych i mineralnych), odpowiadające po-
trzebom pokarmowym roślin.
58. Na glebach o bardzo niskiej i niskiej za-
wartości składników, oznaczanych przez
Stację barwą brunatną i czerwoną, ko-
nieczne jest stosowanie naddatków
fosforu, potasu i magnezu ponad potrze-
by pokarmowe roślin, w celu doprowa-
dzenia gleby do stanu zawartości śred-
niej.
59. Na glebach o wysokiej i bardzo wysokiej
zawartości fosforu, potasu i magnezu, ich
dawki w nawozach mogą być mniejsze od
potrzeb pokarmowych roślin. Nadmierne
dawki fosforu, zwłaszcza na glebach na-
rażonych na erozję wodną, mogą prowa-
dzić do zmywów składnika do wód po-
wierzchniowych, a nadmierne dawki po-
tasu powodują niepożądane nagromadza-
nie składnika w plonie wegetatywnych
(zielona masa) i zapasowych (bulwy, ko-
rzenie) częściach roślin.
60. Podstawowym z
ródłem magnezu są na-
wozy wapniowo-magnezowe i regulacji
zasobności gleby w magnez należy
dokonywać łącznie z regulacją odczynu
gleby. Zagadnienie to, w warunkach na-
szego kraju, ma bardzo duże znaczenie
wobec małych zasobów magnezu w gle- cego, pochodzącego z nawozów natural-
bach (zwłaszcza w glebach kwaśnych). nych, opadu atmosferycznego i wiązane-
61. Dawki nawozów azotowych powinny od- go biologicznie. Nadmierne dawki azotu
powiadać potrzebom pokarmowym roślin, prowadzą do strat składnika w formie ga-
z uwzględnieniem ilości azotu działają- zowej (do atmosfery) i w formie azota-
52 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona gruntów rolnych
nów (do wód gruntowych i powierzchnio- gleby na erozję i degradację fizyczną
wych), co stanowi stratę finansową i stwa- i chemiczną.
rza zagrożenie ekologiczne. 66. Naturalna zawartość substancji organicz-
62. Potrzeby pokarmowe roślin odpowiada- nej zależy od składu granulometryczne-
ją, w przybliżeniu, ilości składnika zawar- go gleby. Gleby zwięz
lejsze zawierają
tej w plonie końcowym. Można je wyli- więcej substancji organicznej niż gleby
czyć, mnożąc wielkość oczekiwanego lekkie i wykazują z reguły większą miąż-
plonu roślin przez pobranie składnika na szość poziomu orno-próchnicznego.
jednostkę plonu (załącznik 5). 67. Aktualna zawartość substancji organicz-
63. Do wyliczeń uproszczonych można prze- nej jest wynikiem równowagi procesów
liczyć plony roślin na jednostki zbożowe prowadzących do jej nagromadzania (re-
(załącznik 6) i pomnożyć przez śred- produkcji) i rozkładu (degradacji). Oby-
nie pobranie składników na jednostkę dwa rodzaje procesów mają charakter mi-
zbożową plonu. Pobranie to wynosi oko- krobiologiczny, ale rolnik ma na nie duży
ło: 2,4 kg azotu (N), 1,1 kg fosforu (P2O5) wpływ poprzez sposób gospodarowania.
i 2,6 kg potasu (K2O) na jednostkę zbo- 68. Nagromadzaniu substancji organicznej
żową plonu. sprzyja stosowanie obornika i nawozów
64. Żywienie roślin musi być zrównoważo- organicznych, a także przyorywanie sło-
ne, to znaczy każdy składnik powinien my (z dodatkiem azotu). Tak zwana
być dostarczony w optymalnej ilości, ochronna uprawa gleby i regularne wap-
a wszystkie składniki muszą do siebie po- nowanie sprzyjają natomiast utrwalaniu
zostawać w optymalnym stosunku. Nie- zawartości substancji organicznej. Ochron-
dobór lub nadmiar jednego czy kilku na uprawa polega na stosowaniu zasady
składników powoduje ograniczenie wiel-  tak dużo zabiegów uprawowych jak to jest
kości i jakości plonu roślin oraz nieko- konieczne, tak mało jak jest to możliwe .
rzystnie oddziałuje na środowisko przy- 69. Rozkład substancji organicznej jest pro-
rodnicze. cesem naturalnym i można tylko ograni-
czyć jego szybkość i rozkład w czasie.
4. Ochrona gleb przed degradacją Zbyt szybkie tempo tego procesu w krót-
biologiczną kim okresie czasu prowadzi do uwalnia-
nia dużych ilości mineralnych związków
Glebowa substancja organiczna
azotu i fosforu, które mogą się przedosta-
wać do wód gruntowych i powierzchnio-
65. Substancja organiczna wpływa korzyst-
wych, powodując ich zanieczyszczenie,
nie na cechy biologiczne, chemiczne
a nawet skażenie.
i fizyczne gleby. W miarę wzrostu ilości
substancji organicznej poprawia się struk-
AktywnoS
ć biologiczna gleby
tura i łatwość uprawy gleby, zwiększa jej
pojemność wodna i zawartość składników
70. Żyzne gleby odznaczają się wysoką
pokarmowych oraz polepsza odporność
aktywnością biologiczną. Glebę taką za-
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 53
 Ochrona gruntów rolnych
mieszkują bardzo różnorodne i liczne orga-
nizmy (bakterie, grzyby, drobne zwierzęta),
spełniające właściwą dla każdego gatunku
rolę w utrzymaniu żyzności gleby.
71. Do zwierząt widocznych gołym okiem
należą dżdżownice, których obecność
świadczy o żyzności, jak również o bra-
ku szkodliwych zanieczyszczeń gleby, na
które są one bardzo wrażliwe. Obecność
dżdżownic, wyczuwalna elastyczność gle-
by pod stopą i charakterystyczny, przy-
jemny jej zapach są znanymi rolnikom
cechami żyznej gleby.
72. Stosowanie dobrze rozłożonego obornika
i kompostów, przyorywanie znacznych ilo-
ści resztek pożniwnych i uprawa roślin wie- 74. Żyzna gleba odznacza się przewagą orga-
loletnich zwiększają liczebność dżdżownic nizmów pożytecznych dla roślin upraw-
i aktywność biologiczną gleby. Do czynni- nych nad organizmami szkodliwymi.
ków oddziałujących ujemnie należy nato- Właściwy stosunek obydwu grup organi-
miast stosowanie nadmiernych dawek na- zmów można regulować przez właściwe
wozów mineralnych i gnojowicy, w których zmianowanie.
azot występuje w formie amonowej. 75. W zmianowaniu należy unikać zbyt czę-
73. Liczebność dżdżownic wzrasta w glebach stej uprawy po sobie roślin powodujących
płytko uprawianych i przy ograniczonej tzw. zmęczenie gleby (koniczyna, burak,
uprawie mechanicznej. Orka, przy wszyst- łubin). Do zmianowań wysyconych zbo-
kich jej zaletach, niszczy jednak system żami powinno się wprowadzać rośliny sa-
kanalików glebowych po dżdżownicach, nitarne (owies, rzepak, rośliny strączko-
powodując pogorszenie naturalnych sto- we), zapobiegające nagromadzaniu orga-
sunków powietrzno-wodnych gleby. nizmów szkodliwych.
54 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona powietrza
 Ochrona powietrza
1. Wstęp Największym producentem metanu, który
jest wydzielany w procesie trawienia są zwie-
Powietrze uchodzi za dobro niewyczerpal- rzęta przeżuwające. Metan i tlenki azotu wy-
ne i w pełni odnawialne. Konieczność ochro- dzielane są w czasie spalania resztek pożniw-
ny powietrza na obszarach wiejskich, jest nych, jak również z miejsc składowania od-
znacznie mniej zauważalna w porównaniu chodów zwierzęcych. Emisja tlenków azotu
z potrzebą ochrony wód. Powszechnie uwa- ma również miejsce z gleby, w czasie stoso-
ża się, że na wsi mamy  czyste powietrze. wania nawozów organicznych i mineralnych,
W rzeczywistości powietrze, zarówno w dol- jak również podczas biologicznego wiązania
nych, jak i górnych warstwach atmosfery, jest azotu. W ogólnej puli emitowanych gazów
często zanieczyszczone pyłami, mikroorga- cieplarnianych w Polsce około 25% metanu
nizmami i pyłkami roślin, a także lotnymi i 60% tlenków azotu pochodzi z rolnictwa.
substancjami o charakterze nieorganicznym Udział rolnictwa w ogólnej ilości emitowa-
i organicznym. Głównymi substancjami za- nego dwutlenku węgla podczas spalania ole-
nieczyszczającymi powietrze, mogącymi po- jów napędowych jest bardzo niewielki i wy-
chodzić z rolnictwa, są pyły (cząstki gleby) nosi poniżej 0,5%. Polska jest zobowiązana
i dymy oraz różne związki gazowe, w tym porozumieniami międzynarodowymi do
związki o przykrym zapachu, zwane w skró- zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych
cie substancjami odorowymi. z terenu naszego kraju. Wobec wysokiego
Większość wytwarzanych w rolnictwie ga- udziału rolnictwa w emisji metanu i tlenku
zów zaliczana jest do tzw. gazów cieplarnia- azotu rolnicy powinni podejmować działania
nych (dwutlenek węgla, metan i tlenki azotu) ograniczające ilość tych gazów, powstających
powodujących ocieplanie klimatu. na terenie gospodarstwa (patrz rysunek). Poza
%7ńródła gazów cieplarnianych z rolnictwa
Atmosfera
Dwutlenek Dwutlenek węgla
Dwutlenek węgla, Tlenki azotu, Metan
węgla Metan
PaIiwa
RoS
Iiny Zwierzęta
roInicze
Tlenki azotu
Nawozy naturaIne
GIeba Nawozy mineraIne
56 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona powietrza
aspektem ochrony atmosfery pozwala to na 4. Zadymienie stanowi znacznie większą
obniżenie kosztów produkcji rolnej. uciążliwość dla otoczenia niż zapylenie
Dwutlenek węgla jest nie tylko wydziela- powietrza. Problem ten narasta ze wzglę-
ny, ale przede wszystkim pobierany przez du na coraz większą ilość odpadów po-
rośliny w procesie fotosyntezy (gruba strzał- wstających w gospodarstwach rolnych,
ka na rysunku). które likwiduje się poprzez spalanie.
W czasie spalania wydzielają się często
2. Zapylenie i zadymienie powietrza substancje toksyczne oraz zawieszone
w powietrzu niedopalone części substancji
1. Zapylenie powietrza powstaje w wyniku organicznych w postaci ciemnego dymu.
erozji wietrznej, ruchu maszyn i narzę- 5. W celu ograniczenia zadymienia należy:
dzi rolniczych po powierzchni suchej gle- spalać tylko tę część odpadów, których
by, transportu i stosowania niektórych nie można zagospodarować w żaden
nawozów, szczególnie wapna nawozowe- inny sposób, a w czasie spalania nie
go i superfosfatu pylistego oraz prac będzie powstawał dym zawierający
żniwnych. Długotrwałe zapylenie i zady- toksyczne substancje,
mienie powietrza jest uciążliwe dla oto- proces spalania powinien odbywać się
czenia, a w skrajnych przypadkach stwa- pod stałym, odpowiedzialnym nadzo-
rza zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwie- rem,
rząt. śmieci i odpady, które mogą być pod-
2. Aby unikać zapylenia powietrza należy: dane kompostowaniu, powinny być
wszystkie zabiegi agrotechniczne, wprowadzane do wtórnego obiegu
a szczególnie uprawowe, wykonywać substancji na miejscu w każdym
przy optymalnej wilgotności gleby, gospodarstwie,
nawozy stałe, przewożone luzem, za- nabywać artykuły w opakowaniach
bezpieczać przed rozsypaniem oraz oraz folie, które ulegają procesowi
pyleniem, biodegradacji w sposób bezpieczny
nawozy produkowane w formie pyli- dla środowiska (np. folie do sianoki-
stej rozsiewać w okresach bezwietrz- szonek),
nej pogody i stosunkowo dużej wilgot- wyroby z tworzyw sztucznych, które
ności względnej powietrza, najlepiej nie podlegają ponownemu wykorzysta-
w godzinach wieczornych, niu powinny być dostarczane do odpo-
utrzymywać powierzchnię gleby pod wiednich składowisk lub spalarni.
okrywą roślinną przez maksymalnie 6. Jeśli spalanie na otwartej przestrzeni jest
długi okres w ciągu roku. jedynym sposobem pozbycia się materia-
3. Mimo przestrzegania tych zaleceń nie da łów i przedmiotów zbędnych, należy po-
się zupełnie wyeliminować zapylania po- stępować w taki sposób, aby ograniczyć
wietrza w procesie produkcji rolnej, np. emisję dymu i uciążliwość dla otoczenia
w okresie prac żniwnych czy wewnętrz- oraz przestrzegać zasad bezpieczeństwa
nego transportu. przeciwpożarowego:
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 57
 Ochrona powietrza
nie spalać wyrobów plastikowych, gu- 8. Opakowania, które nie mogą być powtór-
mowych, opon oraz innych materia- nie wykorzystywane, np. po środkach
łów wydzielających toksyczny dym, ochrony roślin, powinny być odbierane
materiały spalane powinny być suche. przez producenta lub dystrybutora.
Nie należy spalać zielonych części ro- 9. Zabronione jest wypalanie roślinności na
ślin oraz materiałów nie podlegają- łąkach i pastwiskach, nieużytkach oraz
cych pełnemu spaleniu lub spalają- rowach i na pasach przydrożnych, jak
cych się bardzo powoli, również wypalanie ścierni i słomy oraz
ognisko rozpalać w bezpiecznej odle- łętów ziemniaczanych.
głości od budynków, drzew, pryzm 10. W niektórych gospodarstwach słoma
słomy, dojrzałych łanów zbóż, ścier- może być wykorzystana jako tanie z
ró-
niska itp., dło energii do ogrzewania pomieszczeń
ogniska nie można rozpalać w pobli- domowych i gospodarskich. Aby uniknąć
żu dróg publicznych, aby zadymienie nadmiernego zadymiania, do spalania sło-
nie powodowało zagrożenia dla ich my wymagane są odpowiedniej konstruk-
użytkowników, cji piece instalowane w profesjonalny spo-
nie należy rozpalać ogniska w czasie sób.
przedłużającej się suszy i wietrznej
pogody, 3. Substancje odorowe
spalanie na otwartej przestrzeni musi
odbywać się pod nadzorem odpowie- 11. Najbardziej uciążliwe są substancje odo-
dzialnej osoby, aż do momentu całko- rowe, pochodzące z budynków inwentar-
witego zlikwidowania zarzewia ognia. skich, obornika i zbiorników na gnojowi-
7. Odpady niebezpieczne (np. opony i inne cę. Uciążliwość ta zależy od:
gumowe produkty) powinny być spalane
odległości od sąsiadów i topografii te-
wyłącznie w miejscu do tego wyznaczo-
renu,
nym, w odpowiednich urządzeniach tech-
liczby i rodzaju zwierząt (najbardziej
nicznych w składowiskach odpadów.
uciążliwe są chlewnie),
przeważającego kierunku wiatru
w stosunku do domów,
typu i wielkości zbiorników na gnojo-
wicę i płyt obornikowych,
sposobu żywienia zwierząt.
12. Należy maksymalnie ograniczać ilość
uwalnianych, przykrych zapachów, które
są uciążliwe dla otoczenia. Nie jest nie-
stety możliwe całkowite wyeliminowanie
przykrych zapachów w trakcie produkcji
rolniczej, a w szczególności z pomiesz-
58 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona powietrza
czeń dla zwierząt oraz miejsc przeznaczo- war, melasa), wydzielające silny zapach,
nych na kiszonki. powinny być przechowywane w szczel-
13. Podstawą w ograniczaniu rozprzestrze- nych pojemnikach lub silosach.
niania się przykrych zapachów jest utrzy- 16. Wycieki soków kiszonkowych, ze wzglę-
mywanie na wysokim poziomie higieny du na zapach, nie powinny być wywożo-
w pomieszczeniach inwentarskich i czy- ne na pola sąsiadujące z terenem zabudo-
stości w ich otoczeniu. Koniecznym wy- wanym ani na pola przylegające do wód
posażeniem tych pomieszczeń są spraw- powierzchniowych ze względu na możli-
ne urządzenia wentylacyjne, które będą wość ich zanieczyszczenia.
utrzymywały temperaturę i wilgotność 17. Nie wolno mieszać soków kiszonkowych
powietrza oraz koncentrację gazów na z gnojowicą, z uwagi na wydzielanie się
poziomie zapewniającym dobre samopo- toksycznych gazów.
czucie i zdrowie zwierząt. 18. System wentylacyjny w budynkach
14. W szczególności należy przestrzegać na- inwentarskich oraz miejsce wyprowa-
stępujących praktyk: dzenia ich wylotu (im wyżej tym lepiej)
jeśli istnieje taka możliwość, wskaza- z budynku wpływa na stopień rozpro-
ne jest codzienne usuwanie gnojowi- szenia nieprzyjemnych zapachów wy-
cy/obornika z budynków inwentar- dostających się z pomieszczeń inwen-
skich na miejsce ich składowania, tarskich.
wszystkie utwardzone powierzchnie 19. Największa emisja substancji odorowych
wewnątrz i na zewnątrz budynku następuje w chwili rozprowadzania
utrzymywać w czystości, odchodów zwierzęcych (obornika/gnojo-
utrzymywać w stanie sprawności po- wicy) na polu i zapach ten może być wy-
idła automatyczne, czuwalny na dużą odległość, w zależno-
w oborach ściółkowych stosować ści od rodzaju odchodów, warunków po-
dostateczną ilość suchej słomy, gdyż gody i używanego sprzętu.
zwierzęta zabrudzone odchodami są 20. Aby ograniczyć wydzielanie substancji
dodatkowym z
ródłem substancji odo- odorowych w czasie mieszania gnojowi-
rowych, cy w otwartych zbiornikach naziemnych
budynki inwentarskie powinny być należy mieszać ją bezpośrednio przed
czyszczone i poddawane okresowej opróżnianiem zbiornika. Warunkiem jest
dezynfekcji, posiadanie bardzo efektywnego / wydaj-
szczególnie dokładnie i często powin- nego mieszadła, które będzie w stanie roz-
ny być myte pomieszczenia, w których drobnić warstwę osadu powstałą na dnie
przechowywana jest aparatura do do- zbiornika. Czynność tę najlepiej jest wy-
jenia oraz mleko. konywać przy pochmurnej pogodzie, aby
15. y
ródłem nieprzyjemnych zapachów jak najmniej substancji odorowych prze-
w gospodarstwie mogą być niewłaściwie dostawało się do atmosfery. Dobrze jest
przechowywane pasze, zarówno koncen- zwrócić uwagę na kierunek wiatru w sto-
traty jak i kiszonki. Pasze półpłynne (wy- sunku do sąsiadujących domów.
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 59
 Ochrona powietrza
21. Największa ilość lotnych substancji odo- 23. Nie należy dopuszczać do przeładowania
rowych uwalnia się z gnojowicy rozlewa- roztrząsaczy obornika lub przepełnienia
nej z beczkowozów wyposażonych w płyt- beczkowozów, aby nie następowało zanie-
ki rozbryzgowe, które powodują rozdrab- czyszczenie dróg w czasie transportu na
nianie strumienia na małe krople. Taki miejsce przeznaczenia.
system rozlewania gnojowicy powinien
być stosowany na polach odległych od 4. Amoniak
terenów zamieszkałych.
24. Produkcja zwierzęca jest głównym z
ró-
dłem emisji amoniaku do atmosfery.
Amoniak ulatnia się z budynków inwen-
tarskich, miejsc składowania odchodów
oraz w czasie ich rozprowadzania na polu.
Straty azotu w formie amoniaku z nawo-
zów organicznych obniżają ich wartość
nawozową.
25. Amoniak w formie gazowej lub soli amo-
nowych opada wraz z deszczem na po-
wierzchnię wód powierzchniowych, po-
wodując ich zanieczyszczenie, a jony
22. Gnojowicę i obornik najlepiej wywozić amonowe ulegając procesowi nitryfikacji
na pole w czasie pochmurnej pogody, uży- przyczyniają się do zakwaszenia gleby.
wając roztrząsaczy i beczkowozów. 26. Ze względów środowiskowych i ekono-
Gnojowicę i gnojówkę powinno się wpro- micznych straty azotu, w tym przede
wadzać pod powierzchnię nieobsianej gle- wszystkim amoniaku z produkcji zwierzę-
by lub w międzyrzędzia roślin uprawnych cej, powinny być minimalizowane.
za pomocą węży rozlewowych, wyposa- 27. Podstawowym sposobem zmniejszenia
żonych w odpowiednie końcówki. strat amoniaku z odchodów zwierząt (kał,
mocz, pomiot kurzy) jest przestrzeganie
zasad higieny w pomieszczeniach inwen-
tarskich. W płytkich oborach i chlewniach
stałe odchody należy regularnie usuwać na
płytę gnojową, a nadmiar moczu powinien
szybko odpływać do zbiornika na gnojów-
kę. W oborach i chlewniach bezściółko-
wych odchody powinny, możliwie szyb-
ko, dostawać się przez ruszta i podłogi
szczelinowe do kanałów odpływowych.
28. Rozmiar strat amoniaku z odchodów zwie-
rząt jest proporcjonalny do powierzchni,
60 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona powietrza
na której odchody te zalegają i straty te 34. Pogłównie można stosować mocznik
rosną wraz z wysychaniem odchodów. w okresie wczesnej wiosny, gdy gleba jest
29. Największe straty amoniaku z nawozów wilgotna, a średnie temperatury dzienne
organicznych do atmosfery zachodzą nie przekraczają 10�C. W praktyce ogra-
w czasie wywożenia ich na pole i w okre- nicza to stosowanie pogłówne mocznika
sie następnych 24 godzin. Nawozy orga- do zbóż ozimych, rzepaku i pierwszej
niczne powinny być wymieszane z glebą dawki azotu na użytkach zielonych.
(przyorane) najlepiej w ciągu kilku go-
dzin i nie póz
niej niż w okresie l doby po 5. Gazy cieplarniane
wywiezieniu na pole.
30. Straty amoniaku mogą być ograniczane 35. Gazy te nagromadzają się w górnych war-
poprzez zwiększenie efektywności wyko- stwach atmosfery i powodują stopniowe
rzystywania białka podawanego zwierzę- ocieplanie się klimatu kuli ziemskiej.
tom w paszy. Gazami cieplarnianymi, pochodzącymi
31. Dopasowanie diety, w żywieniu świń w dużej mierze z rolnictwa są metan, tlen-
szczególnie, do zapotrzebowania w róż- ki azotu i dwutlenek węgla.
nych fazach wzrostu (żywienie fazowe), 36. Metan  bezwonny i bezbarwny, a więc
może redukować ilość wydzielanego azo-  niewidoczny , ale palny gaz, jest wydzie-
tu. Stosowanie paszy o stosunkowo ni- lany, podobnie jak amoniak i tlenki azotu,
skiej zawartości białka może zmniejszać w wydalinach gazowych zwierząt gospo-
ilość azotu wydzielanego w odchodach, darskich  szczególnie przeżuwaczy. Nie-
przy zachowaniu produkcji na odpowied- wielkie ilości metanu są uwalniane przez
nim poziomie. bakterie z gnojowicy i obornika. Emisja
32. Zwiększenie efektywności wykorzystania metanu jest największa od krów mlecz-
białka zawartego w paszach przez przeżu- nych, ze względu na ich wysokie wyma-
wacze jest znacznie trudniejsze. Koniecz- gania energetyczne. Możliwości ograni-
ne jest przede wszystkim zapewnienie czania wydzielania metanu przez zmianę
odpowiedniej proporcji pasz białkowych diety dla przeżuwaczy są niewielkie.
i węglowodanowych w żywieniu tej gru- 37. Kontrolowana fermentacja beztlenowa
py zwierząt. nawozów organicznych w szczelnych
33. Straty amoniaku mogą następować rów- zbiornikach, może służyć do produkcji
nież z nawozu mineralnego jakim jest metanu jako z
ródła energii w gospodar-
mocznik stosowany przedsiewnie, dlate- stwie rolnym. Urządzenia takie, zwane
go po zastosowaniu nawóz ten wymaga biogazowniami, spotyka się niestety bar-
natychmiastowego wymieszania z glebą. dzo rzadko.
Nie należy stosować mocznika na glebach 38. Rolnictwo ma większe możliwości ogra-
o odczynie obojętnym i alkalicznym oraz niczania emisji tlenków azotu niż metanu
w roku, w którym przeprowadzono zabieg do atmosfery. Bardzo istotną sprawą dla
wapnowania, gdyż dochodzi wówczas do rolnictwa jest ograniczenie emisji tlenków
znacznych strat amoniaku. azotu z nawozów naturalnych i z gleby.
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 61
 Ochrona powietrza
Jedynym w praktyce sposobem ogranicze- teriałów pędnych oraz wypalania zbędnej
nia strat azotu z gleby w formie gazowej, roślinności. Ograniczanie emisji dwutlen-
jest stosowanie nawozów azotowych (mi- ku węgla z terenów użytkowanych rolni-
neralnych i organicznych) w sposób do- czo jest możliwe poprzez:
stosowany do aktualnego zapotrzebowa- zakaz wypalania roślinności,
nia roślin, wówczas straty azotu są mini- zmniejszenie zużycia paliw (traktory
malne. o niższej mocy oraz ograniczanie pu-
39. Uwalnianie tlenków azotu z gleby, które stych przejazdów i zabiegów uprawo-
zachodzi na glebach nadmiernie uwilgot- wych), systematyczną wymianę filtrów
nionych, można regulować poprzez po- powietrza i wtryskiwaczy paliwa,
prawę stosunków powietrzno-wodnych, wykorzystywanie niekonwencjonal-
czyli melioracje. nych z
ródeł energii do ogrzewania
40. Na terenach użytkowanych rolniczo, (biogaz, energia słoneczna, siła wia-
w czasie różnorodnych prac i transportu, tru i wody),
uwalniany jest do atmosfery dwutlenek redukcję strat ciepła z budynków po-
węgla, powstający podczas spalania ma- przez właściwy system wentylacji.
62 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona krajobrazu
i zachowanie
bioróżnorodnoS
ci
 Ochrona krajobrazu i zachowanie bioróżnorodnoS
ci
1. Wstęp poszczególne ekosystemy mogą na siebie
 zachodzić . Warto zauważyć, że ekosyste-
Pod pojęciem krajobrazu rozumiemy ze- my naturalne mogą występować zarówno
wnętrzny wygląd części powierzchni ziemi w krajobrazie naturalnym jak i w krajobrazie
w danym miejscu. Krajobraz ma określoną wiejskim, a nawet zupełnie wyjątkowo w kra-
strukturę, spełnia pewne funkcje i posiada jobrazie przemysłowo-miejskim.
specyficzne wartości. W ujęciu wielkoobsza- Bioróżnorodność jest jedną z cech krajobra-
rowym wyróżnia się krajobrazy naturalne, zu i polega na jego strukturalnym zróżnicowa-
wykształcone pod wpływem środowiska (na- niu. Dla zachowania bioróżnorodności najcen-
tury) i krajobrazy kulturalne, wytworzone pod niejsze ekosystemy i krajobrazy są objęte
wpływem oddziaływań człowieka. Podział prawnymi formami ochrony przyrody:
ten nie jest ostry, gdyż  czyste krajobrazy ochrona obszarowa, którą objęte są
naturalne praktycznie już w Polsce nie wy- parki narodowe, rezerwaty przyrody,
stępują, a krajobrazy kulturalne obok oddzia- parki krajobrazowe, obszary chronio-
ływań człowieka są oczywiście kształtowa- nego krajobrazu,
ne przede wszystkim pod wpływem środo- ochrona gatunkowa roślin i zwierząt,
wiska. ochrona indywidualna, obejmująca:
Najmniejszą jednostką strukturalno-funk- pomniki przyrody, użytki ekologiczne,
cjonalną krajobrazu jest ekosystem. W upro- zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.
szczeniu wyróżnia się cztery podstawowe Parki narodowe i rezerwaty przyrody, wraz
rodzaje ekosystemów: naturalne, półnatural- z ich otulinami, wyróżniają się szczególny-
ne, rolnicze i sztuczne. Podział ten, tak jak mi wartościami naukowymi i kulturowymi,
w przypadku krajobrazów, nie jest ostry, gdyż są objęte szczegółowym planem ochrony.
Podział krajobrazów i ekosystemów
Krajobrazy
NaturaIne KuIturaIne
Przemysłowo-
RoInicze
miejskie
Eko-systemy Eko-systemy Eko-systemy Eko-systemy Eko-systemy
naturaIne naturaIne półnaturaIne roInicze sztuczne
64 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona krajobrazu i zachowanie bioróżnorodnoS
ci
Natomiast w parkach krajobrazowych i na rowania terenu oraz z programem sanitacji
obszarach chronionego krajobrazu głównym wsi, opracowanym przez samorząd gmin-
celem jest uchronienie przed zniszczeniem ny w zakresie polityki ekologicznej.
i degradacją wartości przyrodniczo-krajobra-
zowych, aby mogły spełniać funkcje tury-
styczne i rekreacyjne. Sposób gospodarowa-
nia rolniczego na tych obszarach powinien
zapewniać stan równowagi ekologicznej róż-
nych ekosystemów na danym obszarze.
Gospodarstwo stanowi wyodrębnioną jed-
nostkę określonego ekosystemu ale jest z tym
ekosystemem ściśle związane. Struktura
i funkcje gospodarstwa powinny być dosto-
sowane do rodzaju ekosystemu, w którym go-
spodarstwo jest położone. Zawsze jednak
należy pamiętać o trzech podstawowych ce-
lach gospodarstwa: produkcyjno-ekonomicz- 4. Obejście gospodarskie swoim wyglądem
nym, ekologicznym i społecznym. W ramach powinno harmonizować z otoczeniem,
celu ekologicznego gospodarstwo musi chro- a rolnik czuć się odpowiedzialnym za
nić wodę, glebę, powietrze i bioróżnorodność piękno środowiska, które jest w zasięgu
oraz inne walory krajobrazu. jego bezpośredniego oddziaływania.
5. W szczególności rolnik  właściciel musi
2. Zagroda wiejska w krajobrazie dbać o pomniki przyrody (stare drzewa,
głazy) i zabytki historyczne, w tym sakral-
1. Gospodarstwo rolne niezależnie od obsza- ne, znajdujące się zarówno na terenie za-
ru, na którym jest zlokalizowane, poza grody wiejskiej jak i w obrębie gruntów
spełnianiem funkcji produkcyjnych powin- należących do gospodarstwa.
no współtworzyć krajobraz. Lokalizacja 6. Zagospodarowanie przestrzenne zagrody
gospodarstwa i jego infrastruktura oraz wiejskiej powinno być podporządkowa-
działalność związana z produkcją rolną po- ne wymaganiom ochrony środowiska oraz
wodują zewnętrzne skutki dla innych eko- zdrowia i bezpieczeństwa ludzi i zwierząt
systemów i krajobrazu jako całości. żyjących w gospodarstwie.
2. Gospodarstwo powinno być tak zlokali- 7. Budynki gospodarskie muszą spełniać
zowane i urządzone, aby nie naruszało warunki użytkowe zgodnie z ich prze-
estetyki krajobrazu, a działalność pro- znaczeniem oraz posiadać wyposażenie
dukcyjna nie była uciążliwa dla otocze- i urządzenia chroniące przed zanieczysz-
nia i środowiska. czaniem wody, gleby i powietrza oraz
3. Usytuowanie budowli rolniczych oraz urzą- przeciwpożarowe.
dzenie zagrody powinno być zgodne z de- 8. Usytuowanie budynków i urządzenie ca-
cyzją o warunkach zabudowy i zagospoda- łego gospodarstwa powinno stwarzać bez-
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 65
 Ochrona krajobrazu i zachowanie bioróżnorodnoS
ci
pieczne warunki życia dla rodziny rolni- dzona, a wody opadowe odprowadzane
ka, osób w nim zatrudnionych oraz sąsia- lokalną kanalizacją deszczową, bądz
wy-
dów. korzystując naturalny spadek terenu do
9. Urządzanie zagrody należy rozpocząć od otwartych rowów.
wydzielenia części gospodarczej podwó-
14. Na obszarach bez wodociągu podstawo-
rza od części mieszkalnej. Lokalizacja bu-
wą sprawą jest lokalizacja studni w obrę-
dynku mieszkalnego w stosunku do
bie zagrody. Studnia powinna być zloka-
obiektów gospodarczych powinna być
lizowana w miejscu, w którym nie zacho-
zgodna z warunkami zabudowy i za-
dzi obawa zanieczyszczenia wody sustan-
gospodarowania terenu, wynikającymi
cjami pochodzącymi z własnego gospo-
z przepisów prawnych.
darstwa.
10. Budynki gospodarcze, uciążliwe dla oto-
15. Odległość studni, dostarczających wodę
czenia ze względu na ulatniające się z nich
do picia i na potrzeby gospodarcze, po-
substancje odorowe, powinny być usytu-
winna wynosić  licząc od osi studni  co
owane po stronie zawietrznej względem
najmniej:
budynku mieszkalnego, a ponadto wska-
do granicy działki  5 m,
zane jest odizolowanie ich pasem zieleni
do osi rowu przydrożnego  7,5 m,
(drzew, krzewów).
11. Odległości otwartych zbiorników na
do budynków inwentarskich, zbior-
płynne odchody zwierzęce o pojemności
ników do gromadzenia nieczystości,
do 200 m3 oraz płyt gnojowych powinny
silosów  15 m,
wynosić co najmniej:
do najbliższego przewodu rozsączają-
od otworów okiennych i drzwi budyn-
cego kanalizacji indywidualnej, bez
ków mieszkalnych na sąsiednich
urządzeń biologicznego oczyszczania 
działkach  30 m,
70 m.
od budynków przetwórstwa rolno- Dopuszcza się sytuowanie studni wspól-
spożywczego  50 m, nych na granicy dwóch działek.
od magazynów pasz i ziarna  10 m,
16. Przepływ wód podziemnych musi być
w kierunku od studni do miejsc będących
od granicy działki sąsiedniej  4 m,
potencjalnym z
ródłem zanieczyszczeń
od silosów na zboże i pasze  5 m,
(budynków inwentarskich, miejsc przecho-
od silosów na kiszonki  l0 m.
wywania odchodów zwierzęcych, szam-
12. W części gospodarczej podwórza mogą
ba), nigdy odwrotnie.
znajdować się wybiegi dla zwierząt, u-
17. Rodzaj i głębokość studni zależą od wiel-
twardzony plac pod maszyny i narzędzia
kości zapotrzebowania na wodę, sezono-
oraz odrębne pojemniki na śmieci, odpa-
wych wahań lustra wody oraz kierunku
dy organiczne i nieorganiczne (popiół,
przepływu wód gruntowych.
żużel, itp.).
13. W miarę możliwości powierzchnia podwó- 18. Zgodnie z obowiązującym prawem geo-
rza w obrębie zagrody powinna być utwar- logicznym projekt budowy nowej studni
66 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Ochrona krajobrazu i zachowanie bioróżnorodnoS
ci
21. Należy przywrócić do naturalnego stanu
wszelkiego rodzaju mokradła (bagna, tor-
fowiska, strefy przybrzeżne rzek oraz
zbiorników wodnych), aby mogły speł-
niać właściwe funkcje ekologiczne, do
powinien być wykonany przez uprawnio- których zalicza się:
nego hydrogeologa. poprawę i regulację retencji wodnej,
19. Studnia wyłączona z użytkowania powin- przechwytywanie składników mineral-
na być zasypana, najlepiej gliniastą gle- nych spływających z pól do wód po-
bą. Niedopuszczalne jest jej przeznacze- wierzchniowych,
nie na przydomowy śmietnik. stwarzanie środowiska życiowego dla
różnorodnej flory i fauny.
3. BioróżnorodnoS
ć w gospodarstwie 22. Mokradła powinny być wykorzystywa-
ne jako naturalne, ekstensywnie użyt-
20. Naturalnym siedliskiem unikatowych za-
sobów genowych są obszary, do których
zalicza się: naturalne zbiorniki wodne,
śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy
drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wy-
dmy, miedze, trwałe zadarnienia wzdłuż
cieków wodnych, żywopłoty, skarpy, sta-
rorzecza itp. Ochrona, utrzymanie i racjo-
nalne użytkowanie naturalnych zbiorowisk
roślinnych i zwierzęcych, występujących
na tych obszarach, ma na celu zapewnie-
nie trwałości i optymalnej liczebności gi-
nących gatunków roślin i zwierząt.
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 67
 Ochrona krajobrazu i zachowanie bioróżnorodnoS
ci
kowane łąki lub całkowicie wyłączone pasach przydrożnych oraz wzdłuż szla-
z użytkowania rolniczego. Obszarów ba- ków kolejowych.
giennych nie należy odwadniać, gdyż ich 27. Obszary cenne przyrodniczo będą skutecz-
przydatność rolnicza pozostanie i tak nie- nie chronione pod warunkiem utrzymywa-
wielka w porównaniu z ich funkcją eko- nia na nich ekstensywnych form działal-
logiczną i wartością przyrodniczą. ności rolniczej.
23. Użytki ekologiczne, pomniki przyrody, 28. Gospodarstwa położone na obszarach
zespoły przyrodniczo-krajobrazowe nale- przyrodniczo cennych lub w strefach
ży uwzględnić w planie zagospodarowa- ochronnych, mogą uczestniczyć w tzw.
nia przestrzennego i wykazywać w ewi- programach rolnośrodowiskowych, któ-
dencji gruntów w gospodarstwie. Obiek- re są instrumentem finansowym w poli-
ty te powinny być objęte ochroną indy- tyce rozwoju obszarów wiejskich.
widualną. 29. Podstawowymi metodami zwiększenia
24. Poza użytkami ekologicznymi wysokimi różnorodności biologicznej na gruntach
walorami przyrodniczymi i krajobrazowy- ornych są:
mi wyróżniają się trwałe użytki zielone, wielogatunkowy płodozmian,
na których zachowały się cenne półnatu- zakładanie i pielęgnowanie śródpol-
ralne zbiorowiska. nych pasów zadrzewień,
25. W celu zachowania różnorodności biolo- utrzymywanie w należytym stanie grun-
gicznej na tych obszarach zaleca się eks- tów ugorowanych i odłogowanych.
tensywne ich użytkowanie polegające na:
przywróceniu/utrzymywaniu wypasu
zwierząt,
dostosowaniu obsady zwierząt na jed-
nostkę powierzchni (bydła, koni, kóz,
owiec do określonego typu siedliska
oraz składu gatunkowego porostu,
opóz
nianiu terminów koszenia i wypa-
sów w celu ochrony roślin i zwierząt
(osypanie nasion, ochrona lęgów),
niedopuszczaniu do inwazji roślinno-
ści drzewiastej lub trzciny w siedli-
skach bagiennych.
26. Zabrania się wypalania roślinności na łą-
kach, pastwiskach, nieużytkach, rowach,
68 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Infrastruktura
obszarów wiejskich
 Infrastruktura obszarów wiejskich
Obszary wiejskie zajmują 92% powierzch- ści na polach położonych w pobliżu zabudo-
ni kraju i charakteryzują się zróżnicowany- wań, zwiększając niebezpieczeństwo zanie-
mi walorami przyrodniczo-krajobrazowymi. czyszczenia wód azotanami.
Rozkład przestrzenny zasobów środowiska Realizowanym dotychczas w Polsce pra-
przyrodniczego determinuje ich przydatność com scaleniowo-wymiennym, zgodnie z obo-
ekologiczną i gospodarczą, dlatego 60% po- wiązującą ustawą o scalaniu i wymianie grun-
wierzchni kraju stanowią użytki rolne, 29% tów, nie towarzyszą wcale lub uwzględniają
lasy i zadrzewienia, 2,7% wody, a pozostałe w niewielkim zakresie inne prace urządzenio-
8,3% to tereny osiedlowe, komunikacyjne, wo-rolne, związane z rozwojem obszarów
nieużytki i inne. W ostatnich pięciu latach dy- wiejskich. Dotyczy to lokalizacji i budowy
namicznie wzrastała powierzchnia ugorów dostatecznej sieci dróg, kompleksowej ochro-
i odłogów, które w 2000 r. zajmowały prawie ny gruntów przed erozją, przeprowadzania
12% gruntów ornych. melioracji (remelioracji) wodnych czy mo-
Poza sposobem użytkowania ziemi istot- dernizacji sieci elektroenergetycznej.
na jest liczba gospodarstw rolnych oraz ich Ponad 40% ogółu gospodarstw prowadzi
wewnętrzna infrastruktura, która decyduje produkcję wielokierunkową, w grupie gospo-
o stopniu oddziaływania każdego siedliska darstw powyżej 50 ha około 83% z nich po-
ludzkiego na otaczające ekosystemy. W 2000 r. siada tylko produkcję roślinną. Specjalizacja
łączna liczba gospodarstw o powierzchni w produkcji zwierzęcej występuje w gospodar-
powyżej l ha użytków rolnych wynosiła stwach 10-15 hektarowych i większych, do 50
1880,9 tys., przy średniej wielkości 8,1 ha. ha użytków rolnych, położonych głównie na
Struktura obszarowa gospodarstw jest bardzo obszarach o dużym udziale trwałych użytków
zróżnicowana, 80% stanowią gospodarstwa zielonych. Każde gospodarstwo specjalistycz-
o powierzchni od l do 10 ha użytków rolnych, ne, niezależnie od kierunku, stanowi potencjal-
następne 10% stanowią gospodarstwa 10-15 nie większe zagrożenie dla użytkowanych za-
hektarowe, 9%  15-50 ha i tylko 1% gospo- sobów przyrody (gleby, wody, powietrza),
darstw ma powierzchnię większą od 50 ha. w porównaniu z gospodarstwem prowadzącym
Oprócz rozdrobnienia gospodarstw, dużym produkcję roślinną i zwierzęcą.
mankamentem organizacyjnym jest posiada- Stan pogłowia zwierząt gospodarskich
nie gruntów w kilku działkach. Szacuje się, w 2000 r. osiągnął 8,3 mln DJP, co w przelicze-
że dotyczy to około 5 mln ha, czyli ponad niu na hektar użytków rolnych średnio w kraju
1/4 całkowitej powierzchni użytków rolnych. wynosi 0,45 DJP. W Polsce 80% zwierząt jest
Przeciętne gospodarstwo rodzinne w Polsce utrzymywane w budynkach inwentarskich,
składa się z 6-7 działek, każda o średniej po- w których wytwarzany jest obornik i gnojów-
wierzchni 0,6-1,0 ha. Rozdrobniony rozłóg ka, a około 20% w pomieszczeniach, w których
gospodarstwa, złożony z kilku czy nawet kil- odchody zwierzęce są w postaci gnojowicy.
kunastu działek, często położony w dużym Na obszarach wiejskich użytkowanych nie
oddaleniu od zabudowań, utrudnia właściwe tylko w celach produkcyjnych, ale również
zagospodarowanie nawozów naturalnych, co osadniczych zamieszkuje (w 42 tys. wsi i kil-
powoduje stosowanie ich w nadmiernej ilo- kunastu tysiącach mniejszych osiedli) 14 737
70 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Infrastruktura obszarów wiejskich
tys. osób, tj. 38% ludności kraju, przy śred- dobrej jakości, co świadczy o złej lokalizacji
nim zagęszczeniu 50,6 osób/km2. Z ogólnej większości studni w obrębie zagrody wiej-
liczby ludności zamieszkałej na obszarach skiej. Wodociągowanie obszarów wiejskich
wiejskich jedynie 66% jest posiadaczem go- postępuje jednak w szybkim tempie i prze-
spodarstwa rolnego, a dla pozostałych 34% widuje się zakończenie tych działań w naj-
jest to tylko miejsce zamieszkania. Rozdrob- bliższych latach.
nienie gospodarstw, jak i ilość osób zamiesz- W 1999 r. niespełna 10%, z 14 737 tys. miesz-
kałych na obszarach wiejskich powoduje, że kańców obszarów wiejskich korzystało z sieci
skala potencjalnego zanieczyszczenia wód kanalizacyjnej, a 8,5% było obsługiwane przez
azotanami, zarówno ze z
ródeł obszarowych oczyszczalnie ścieków. Na obszarach wiejskich
jak i punktowych rozproszonych, jest duża. funkcjonowały 1704 zbiorcze oczyszczalnie
Stopień oddziaływania punktowych z
ródeł ścieków, 18 054 oczyszczalnie przyzagrodowe
rozproszonych na jakość wód gruntowych oraz 1119 wysypisk odpadów.
wgłębnych zależy od: Rozproszona sieć osadnicza i wynikające
stanu infrastruktury technicznej na ob- z tego wysokie koszty budowy infrastruktu-
szarach wiejskich, ry na obszarach wiejskich są przyczyną du-
koncentracji produkcji zwierzęcej żych zaniedbań w tym zakresie.
i sposobu składowania/przechowywa- Wszelkie sprawy publiczne o znaczeniu lo-
nia odchodów zwierzęcych, kalnym, dotyczące między innymi:
ilości ludności i liczby gospodarstw ładu przestrzennego, gospodarki tere-
domowych oraz stanu ich wyposaże- nami oraz ochrony środowiska,
nia w urządzenia sanitarne. wodociągów i zaopatrzenia w wodę,
Aktualne wyposażenie gospodarstw w pły- kanalizacji, usuwania i oczyszczania
ty/zbiorniki do przechowywania nawozów ścieków komunalnych, utrzymania
naturalnych jest daleko niewystarczające, acz- czystości oraz urządzeń sanitarnych,
kolwiek ulega stopniowej poprawie. Ocenia wysypisk i utylizacji odpadów komu-
się, że w Polsce jedynie 5% pogłowia zwie- nalnych
rząt jest utrzymywanych w gospodarstwach, należą do zadań samorządu terytorialnego
w których istnieją właściwe urządzenia do czyli gminy.
składowania i przechowywania odchodów
zwierzęcych. Większość działań związanych z infra-
Wg danych powszechnego spisu rolnego strukturą techniczną na obszarach wiejskich
z 1996 r. z publicznych wodociągów siecio- wymaga dużych środków finansowych, za-
wych dostarczających wodę dobrej jakości biegów organizacyjnych oraz współdziałania
korzystało 48% gospodarstw rolnych. Ponad władz samorządowych z organizacjami spo-
50% gospodarstw korzystało z przydomo- łeczno-zawodowymi rolników, poszczegól-
wych studni, które są zasilane wodami grun- nymi rolnikami, jak również służbami dorad-
towymi i tylko 35% z nich posiadało wodę czymi i jednostkami naukowymi.
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 71
 Infrastruktura obszarów wiejskich
1. Ulokowanie koncepcji zrównoważonego 3. Zaopatrzenie w wodę i kanalizację każde-
rozwoju obszarów wiejskich na szczeblu go gospodarstwa wiejskiego/siedliska jest
samorządu lokalnego/gminy, zobowiązuje podstawową zasadą ochrony środowiska
władze lokalne do konsultacji i poszu- na obszarach wiejskich.
kiwania kompromisu z mieszkańcami 4. Systemy unieszkodliwiania ścieków po-
w sprawie utrzymywania ładu przestrzen- winny być dostosowane do wielkości sku-
nego i ustalania strategii działania zapo- pisk ludzkich oraz potencjalnych z
ródeł
biegającego degradacji środowiska. zanieczyszczeń punktowych.
2. Rolnicy powinni aktywnie uczestniczyć 5. Najbardziej optymalnym rozwiązaniem,
we wszystkich działaniach urządzeniowo- w zakresie gospodarki wodno-ściekowej
rolnych realizowanych na terenie ich wsi/ na obszarach wiejskich, jest podłączenie
gminy, pozwalających poprawić efektyw- zagród wiejskich, małych zakładów pro-
ność gospodarowania oraz chronić środo- dukcyjnych i budynków mieszkalnych do
wisko, do których zalicza się: zbiorczych wodociągów i kanalizacji za-
scalanie gruntów, które zapewnia ko- kończonej oczyszczalnią ścieków. Roz-
rzystniejszą strukturę obszarową go- wiązanie to dotyczy małych miasteczek,
spodarstwa oraz racjonalne ukształto- osad, dużych wsi o zwartej zabudowie
wanie rozłogu, oraz funkcjonujących na tym terenie ma-
dostosowanie docelowego sposobu łych zakładów usługowych, przetwór-
użytkowania gruntów rolnych do wa- czych itp.
runków naturalnych, 6. W przypadku rozproszonej zabudowy ra-
utrzymywanie w stanie sprawności cjonalnym rozwiązaniem są lokalne wo-
technicznej urządzeń melioracyjnych dociągi i przydomowe oczyszczalnie ście-
i przeciwerozyjnych, ków dla kilku zagród/gospodarstw domo-
rekultywacje gruntów zdewastowa- wych położonych blisko siebie.
nych lub zdegradowanych w wyniku 7. Przy braku możliwości podłączenia
np. klęsk żywiołowych, gospodarstwa/zagrody do gminnej lub
wyłączenia określonych gruntów lokalnej sieci wodociągowej powinno ono
z produkcji rolnej na infrastrukturę posiadać indywidualne ujęcie wody wy-
techniczną np. na drogi dojazdowe, konane zgodnie z wymaganiami przepi-
budowę zbiorników wodnych w ce- sów prawa budowlanego.
lach ochrony przeciwpowodziowej, 8. Przy braku możliwości podłączenia gospo-
przeciwpożarowej czy gromadzenia darstwa/zagrody do gminnej lub lokalnej
wody dla celów produkcyjnych, bu- sieci kanalizacji powinno być ono wypo-
dowę oczyszczalni ścieków, wysypisk sażone w przydomową oczyszczalnię
śmieci itp., ścieków lub szczelny zbiornik do czaso-
likwidację dzikich wysypisk, zwłasz- wego gromadzenia nieczystości ciekłych,
cza w lasach oraz strefach ochrony jeżeli ich ilość odprowadzana do tego
wód. zbiornika nie przekracza 10 m3/dobę.
72 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Infrastruktura obszarów wiejskich
Gminny system zagospodarowania odpadów
Osady
SeIektywna zbiórka odpadów
S
ciekowe
w gospodarstwie
Gminny punkt gromadzenia i segregacji odpadów
Odzysk
Składowisko
Kompostownia
surowców
odpadów
wtórnych
Surowce Nawozy
wtórne organiczne
9. Gospodarka odpadami komunalnymi gospodarcze wykorzystanie odpadów,
w gminie powinna być prowadzona składowanie odpadów nie powodują-
w sposób umożliwiający: cych skażenia środowiska.
segregację i selektywną zbiórkę odpa- 10. Ze względu na koszty związane z budo-
dów, wą i eksploatacją oraz z zabezpieczeniem
zmniejszanie ilości odpadów nie nadają- środowiska przed negatywnymi wpływa-
cych się do powtórnego wykorzystania, mi wysypisk, dobrą praktyką jest budo-
eliminowanie odpadów toksycznych wa międzygminnego wysypiska lub
i specjalnych (oleje, farby, rozpuszczal- kompostowni odpadów.
niki),
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 73
Skrócony zbiór zasad
dobrej praktyki rolniczej
dla potrzeb wdrażania
Dyrektywy Azotanowej
 Skrócony zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej (...)
Wstęp Stosując się do zasad sprecyzowanych w ko-
deksie, rolnik niejako automatycznie po-
W 1991 roku Rada Wspólnot Europejskich zostaje w zgodzie z prawem, nieznanym mu
wydała Dyrektywę nr 91/676/EEC, zwaną po- na ogół w szczegółach, a które w przypadku
tocznie Dyrektywą Azotanową. Celem tej jego nieprzestrzegania powoduje określone
Dyrektywy jest ograniczenie zanieczyszcze- konsekwencje. Jest to dodatkowa korzyść,
nia wód azotanami, pochodzącymi bezpo- wynikająca z posługiwania się kodeksem,
średnio lub pośrednio ze z
ródeł rolniczych. gdyż jak wiadomo nieznajomość prawa nie
Nadmierne stężenia azotanów w wodzie pit- tłumaczy i nie usprawiedliwia jego narusza-
nej stanowią bezpośrednie zagrożenie dla nia. Właściwej ochrony środowiska nie za-
zdrowia człowieka i zwierząt, a w wodach pewnią jednak nawet najdoskonalsze przepi-
powierzchniowych również dla równowagi sy, jeśli nie będzie im towarzyszyła świado-
życia biologicznego, powodując tak zwany mość ekologiczna i prawna społeczeństwa
proces eutrofizacji wód. Zanieczyszczenie wspierana odpowiednią polityką państwa.
azotanami idzie ponadto z reguły w parze W skróconym zbiorze zasad dobrej pra-
z zanieczyszczeniem wód innymi substancja- ktyki rolniczej uporządkowano odnośne za-
mi szkodliwymi, a więc stanowi sygnał za- pisy, znajdujące się w zasadniczym Ko-
grożenia podstawowego zasobu przyrody, deksie, w kolejności zagadnień wymienio-
jakim jest woda. nych w Załączniku II Dyrektywy Azotano-
Zgodnie z założeniami Dyrektywy Azo- wej część A i B. W części wstępnej zdefinio-
tanowej, podstawową metodą ograniczania wano podstawowe pojęcia w zakresie ochro-
zanieczyszczenia wód azotanami z rolnictwa ny wód i nawozów stosowane w Kodeksie:
jest przestrzeganie przez rolników zasad do- W rozumieniu hydrologicznym rozróżnia
brej praktyki rolniczej. W związku z tym się wody opadowe, wody powierzchnio-
Dyrektywa zaleca krajom członkowskim UE we i wody podziemne. Do powierzchnio-
opracowanie i wdrożenie kodeksu. Kodeks wych zalicza się wody wszelkiego rodza-
jest zbiorem zasad, porad i zaleceń, które ju zbiorników od oczek wodnych, poprzez
powinny być przyswojone przez każdego rol- sadzawki i jeziora, aż do akwenów mor-
nika i uznane jako obowiązujące normy etycz- skich oraz wody cieków od strumyków do
nego postępowania względem środowiska. dużych rzek. Wody podziemne dzieli się
Przestrzeganie zasad kodeksu jest dobrowol- na wody gruntowe płytkie oraz wgłębne 
ne, ale trzeba mieć świadomość, że został on artezyjskie. Studnie wiercone sięgają do
opracowany zgodnie z wymaganiami Dyrek- poziomu wód artezyjskich, natomiast stud-
tywy Azotanowej, która jest jednym z pod- nie kopane zasilane są płytkimi wodami
stawowych aktów prawnych w Unii Europej- gruntowymi. Wymienione rodzaje wód
skiej w dziedzinie ochrony środowiska pozostają ze sobą w ścisłym związku i ma-
w odniesieniu do rolnictwa. Przy opracowy- my do czynienia ze stałym krążeniem
waniu kodeksu uwzględniono również aktu- wody w otaczającym nas środowisku.
alny stan prawa w zakresie ochrony środo- Stan czystości wód ocenia się na podsta-
wiska, a szczególnie ochrony wód w Polsce. wie szeregu wskaz
ników fizycznych
76 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Skrócony zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej (...)
i chemicznych oznaczanych laboratoryjnie. darskie) są to odchody zwierząt, obornik,
Jednym z podstawowych kryteriów oce- gnojówka i gnojowica przeznaczone do
ny przydatności wody do picia jest zawar- rolniczego wykorzystania.
tość w niej azotanów. ZawartoS
ć azota- Nawozy organiczne są to natomiast różne
nów w wodzie pitnej nie może przekra- substancje organiczne i ich mieszaniny, w tym
czać 10 mg azotu azotanowego (N-NO3) komposty zawierające składniki pokarmowe
w l litrze wody. Jak wykazały badania roślin. Nawozy te mogą być produkowane
ponad 50% studni kopanych w gospodar- w gospodarstwie lub poza gospodarstwem
stwach wiejskich dostarcza wody, w któ- jako tzw. komposty przemysłowe. Ścieki
rej zawartość azotanów przekracza usta- i osady ściekowe nie są zaliczane do nawo-
lony limit. zów, chociaż po spełnieniu określonych wa-
y
ródła zanieczyszczenia wód dzielimy na runków mogą być stosowane w rolnictwie.
pozarolnicze i rolnicze. y
ródła rolnicze
dzielą się z kolei na punktowe i obszaro- Okresy, w których stosowanie
we. Do z
ródeł punktowych zalicza się za- nawozów nie jest wskazane
grodę wiejską, a niekiedy całą wieś w tak
zwanej zabudowie zwartej. Z uwagi na 1. Nawozy nie powinny być stosowane
mnogość tych z
ródeł w Polsce (około w okresach i w warunkach, gdy zawarte
2 miliony zagród wiejskich, ponad 40 ty- w nich składniki mineralne, szczególnie
sięcy wsi), z
ródła punktowe określa się związki azotu, narażone są na wymywa-
często jako  punktowe  rozproszone . nie do wód gruntowych lub zmywanie
Obszarowe z
ródła zanieczyszczeń to do wód powierzchniowych. Dotyczy to
użytki rolne, a szczególnie grunty orne przede wszystkim okresu zimowego, ale
i sady. straty składników mogą zachodzić
Jednym z podstawowych rodzajów zanie- i w innych okresach zależnie od rodzaju
czyszczeń wód są składniki pokarmowe gleby, natężenia opadów i okrywy gle-
roślin, a przede wszystkim azotany i fos- bowej.
forany. Składniki te powodują pogorsze- 2. Okres zimowy, zależnie od opadów i tem-
nie jakości wody pitnej, nadmierny roz- peratury, może się charakteryzować bar-
wój planktonu w wodach powierzchnio- dzo różnym przebiegiem pogody od wil-
wych i tak zwane zakwity wód. y
ródłem gotnej i ciepłej do suchej i mroz
nej. Prze-
składników mineralnych są na ogół nawo- bieg pogody może być bardzo zmienny
zy stosowane w nadmiernych dawkach i dlatego nie można stosować nawozów,
lub w niewłaściwy sposób. gdy gleba jest zamarznięta i pokryta śnie-
Nawozy są to produkty przeznaczone do giem  nawet jeżeli nastąpi okresowe
dostarczania roślinom składników pokar- ocieplenie.
mowych i zwiększania żyzności gleb. 3. Bez względu na przebieg pogody i stan
Wyróżniamy cztery grupy nawozów: mi- gleby w okresie zimowym, od początku
neralne, naturalne, organiczne i organicz- grudnia do końca lutego nie dopuszcza się
no-mineralne. Nawozy naturalne (gospo- stosowania nawozów naturalnych w for-
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 77
 Skrócony zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej (...)
mie stałej i płynnej oraz nawozów orga- ralne z nawozów (zwłaszcza związki fos-
nicznych, w tym kompostów. foru) narażone są na zmywy powierzch-
4. W pozostałych okresach nie powinno się niowe. Składniki te, wraz ze spływającą
stosować nawozów, gdy gleba jest nie ob- wodą i cząstkami gleby, mogą się dosta-
siana lub rośliny są mało zaawansowane wać do wód powierzchniowych powodu-
we wzroście, a przewidywane jest wy- jąc ich zanieczyszczenie.
stąpienie większych opadów. Dotyczy to 8. Rozmiar spływów powierzchniowych za-
w pierwszym rzędzie gleb bardzo lekkich leży od nachylenia terenu, składu granu-
i lekkich o dużej przepuszczalności, lometrycznego gleby i sposobu jej upra-
zwłaszcza jeżeli są wówczas silnie uwil- wy, natężenia opadów i rodzaju okrywy
gotnione. roślinnej. Wszystkie te czynniki, a zwłasz-
5. W całym okresie wegetacji roślin, prze- cza rodzaj okrywy roślinnej, muszą być
znaczonych do bezpośredniego spoży- brane pod uwagę przy ustalaniu terminów
cia przez ludzi, nie dopuszcza się sto- i sposobów stosowania nawozów w tere-
sowania nawozów naturalnych w for- nach narażonych na erozję wodną.
mie płynnej (gnojowica, gnojówka). 9. Nawozy naturalne w formie płynnej oraz
Należy unikać stosowania nawozów mineralne nawozy azotowe nie mogą być
azotowych w póz
nym okresie wzrostu stosowane na polach o nachyleniu więk-
i rozwoju roślin, gdyż ich nadmiar po- szym niż 10% (6�), jeżeli pola te nie znaj-
zostający w glebie jest narażony na wy- dują się pod okrywą roślinną.
mywanie do wód gruntowych. Tak zwa- 10. Gleby położone na zboczach powinny
ne póz
ne dawki nawozów azotowych są być utrzymywane w dobrej strukturze,
uzasadnione tylko w uprawie roślin a przede wszystkim należy zapobiegać ich
o specjalnych wymaganiach techno- zagęszczeniu i zaskorupieniu. Gleby nad-
logicznych. miernie zagęszczone, w tym z podeszwą
6. Najmniej ograniczeń w terminach sto- płużną lub powierzchniowo zaskorupio-
sowania nawozów (z wyjątkiem punktów ne, wykazują znacznie mniejszą przepusz-
2 i 3) występuje na trwałych użytkach zie- czalność i pojemność wodną, a procesy
lonych oraz w uprawach roślin wielolet- erozyjne są tutaj szczególnie nasilone.
nich na gruntach ornych. W uprawie ro- Spływy powierzchniowe wody są zawsze
ślin pod osłonami nawozy można stoso- związane ze stratami składników mineral-
wać w dowolnych terminach, wynikają- nych i ich przedostawaniem do wód
cych ze specyfiki uprawy. powierzchniowych.
11. Duży wpływ na rozmiar spływów po-
Nawożenie pól na zboczach wierzchniowych wody i składników mi-
neralnych, przede wszystkim związków
7. Stosowanie nawozów na polach położo- azotu, ma sposób i kierunek uprawy gle-
nych na zboczach, szczególnie o nachyle- by. Na gruntach ornych położonych na
niu większym niż 10% (6�), wymaga stokach, wszystkie zabiegi uprawowe
szczególnej uwagi, gdyż składniki mine- powinny być dokonywane w kierunku
78 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Skrócony zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej (...)
poprzecznym do nachylenia stoku. Orkę wierzchni przeznaczonej do nawożenia,
najlepiej wykonać pługiem obracalnym bez pozostawiania ich w kupkach lub pry-
lub uchylnym, odkładając skiby w górę zmach.
stoku. 16. Równomierne rozmieszczenie nawozów,
12. Przy uprawie gleby położonej na zbo- na całej przeznaczonej pod nie powierzch-
czach korzystne jest zastąpienie uprawy ni, zapewnia stosowanie dobrze wyregu-
płużnej przez uprawę bezorkową. Do lowanych rozsiewaczy i rozrzutników na-
uprawy gleby stosuje się wówczas kulty- wozów. Na terenach narażonych na ero-
wator z szerokimi łapami (gruber), a do zję należy unikać stosowania nawozów
uprawy przedsiewnej bierne zestawy łącznie ze środkami ochrony roślin, na-
uprawowe, składające się z brony lub kul- wet jeżeli pozwalają na to instrukcje
tywatora i wału strunowego lub pierście- stosowania tych środków.
niowego. 17. U podnóża zboczy następuje z reguły aku-
13. Na glebach zagrożonych erozją w stop- mulacja składników mineralnych w gle-
niu silnym, jako dodatkowy zabieg prze- bie, co należy wziąć pod uwagę przy
ciwerozyjny, poleca się głęboszowanie. planowaniu nawożenia w tych miejscach.
Zabieg ten polega na dokonywaniu głę-
bokich nacięć w glebie i spulchnianiu Stosowanie nawozów na glebach
podglebia, co zwiększa pojemność wod- podmokłych, zalanych, zamarzniętych
ną gleby i ułatwia wsiąkanie wody i skład- i pokrytych S
niegiem
ników mineralnych do głębszych jej
warstw. Głęboszowanie wykonuje się spe- 18. Niedopuszczalne jest stosowanie wszel-
cjalnym narzędziem  głęboszem, wyma- kich nawozów na glebach zalanych wodą,
gającym ciągnika o dużej sile uciągu. przykrytych śniegiem lub zamarzniętych.
14. Drogi spływu wód opadowych należy za- Na takich glebach składniki mineralne
darnić, a ruń trawiastą kosić przynajmniej z nawozów ulegają dużym i nie kontrolo-
jeden raz w okresie wegetacji. Wskazane wanym stratom.
jest utrzymywanie zadarnionych skarp oraz 19. Na glebach powierzchniowo zamarznię-
pasów ochronnych o charakterze zakrza- tych, w okresach odwilży, można ewentu-
czeń lub zadrzewień, które przechwytują alnie stosować nawozy, jeżeli uzasadniają
i akumulują składniki mineralne zmywane to względy organizacyjne lub agrotech-
z erodowanych zboczy. niczne. Dotyczy to w szczególności pierw-
15. Na gruntach ornych położonych na zbo- szej, wiosennej dawki nawozów azoto-
czach nawozy naturalne w formie płyn- wych na uprawach roślin ozimych.
nej powinny być w miarę możliwości 20. Na glebach o wysokim poziomie wody
wprowadzane pod powierzchnię gleby, gruntowej (powyżej 1,2 m) stosowanie
a nawozy w formie stałej wymieszane z gle- nawozów wymaga szczególnej staranno-
bą zaraz po ich rozrzuceniu. Na trwałych ści i umiejętności. Nie zaleca się tutaj
użytkach zielonych nawozy naturalne stosować nawozów naturalnych w formie
należy rozrzucać (rozlewać) na całej po- płynnej, a nawozy azotowe powinny być
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 79
 Skrócony zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej (...)
stosowane w okresach maksymalnego 25. W odległości do 20 m od wód powierzch-
zapotrzebowania roślin na ten składnik. niowych, stref ochrony wód i obszarów
21. Gleby o wysokim poziomie wody grun- morskiego pasa nadbrzeżnego nie można
towej występują z reguły pod trwałymi stosować nawozów naturalnych, a nawo-
użytkami zielonymi (łąki i pastwiska). zy mineralne powinny być rozsiewane
Nawozy mineralne, a szczególnie azoto- ręcznie.
we i potasowe, należy tu stosować w spo- 26. Sprzęt do stosowania nawozów na takich
sób dawkowany, po każdym pokosie obszarach powinien być w dobrym stanie
(przepasieniu). Zmniejsza to zarówno technicznym i starannie wyregulowany.
niebezpieczeństwo strat tych składników Zabieg nawożenia należy dokonywać
do wody gruntowej, jak i ich nadmiernej przy sprzyjającym kierunku wiatru, zapo-
akumulacji w materiale roślinnym. biegającym znoszeniu cząstek lub kropli
22. Przy ustalaniu dawek nawozów na past- nawozu na powierzchnię wody czy ob-
wiska należy brać pod uwagę ilość skład- szaru chronionego.
ników pozostawianych przez zwierzęta 27. Mycie rozsiewaczy nawozów i opryski-
w formie odchodów. Na pastwiskach waczy nie może się odbywać w pobliżu
trzeba zapobiegać lub likwidować skutki wód powierzchniowych czy stref ochro-
nadmiernego nagromadzenia odchodów ny wód. Wodę z mycia sprzętu należy
w określonych miejscach (przesuwanie równomiernie rozlać po powierzchni
wodopojów i miejsc doju, rozrzucanie łaj- przeznaczonej do nawożenia, oddalonej
niaków, czas wypasu itp.). o co najmniej 20 m od brzegów zbiorni-
23. Grunty, na których woda gruntowa wy- ków i cieków wodnych.
stępuje płycej niż 1,5 m, wyłączone są 28. Pastwiska znajdujące się w bezpośrednim
z nawożenia ściekami. Natomiast na gle- sąsiedztwie linii brzegowej wód powierzch-
bach o dużej przepuszczalności, tzn. pias- niowych nie powinny być przeciążane zbyt
ki luz
ne i słabogliniaste oraz piaski gli- dużą stawką zwierząt. Nie należy lokalizo-
niaste lekkie, zakazane jest stosowanie wać wodopojów bezpośrednio na zbiorniku
komunalnych osadów ściekowych. lub cieku wodnym.
Nawożenie pól w pobliżu cieków
PojemnoS
ć zbiorników / płyt do
wodnych i stref ochrony wód
składowania i przechowywania
nawozów naturalnych oraz pasz
24. Na obszarach położonych w bezpośredniej
soczystych
bliskości wód powierzchniowych (zbiorni-
ki i cieki wodne) oraz z
ródeł wody pitnej
29. Wszystkie produkowane w gospodar-
(strefy ochronne wód) obowiązują szczegól-
stwie płynne i stałe odchody zwierzęce
ne zasady stosowania nawozów. Dotyczy
i odpady powinny być przechowywane
to dawek, rodzaju i postaci nawozu, sprzętu
w specjalnych, szczelnych zbiornikach
do nawożenia, a nawet przebiegu pogody
lub na płytach usytuowanych w od-
w czasie rozsiewu lub rozlewu nawozów.
powiedniej odległości od zabudowań
80 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Skrócony zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej (...)
i granic zagrody wiejskiej, zgodnie z wy- na gnojowicę około 10 m3, a na l dużą
maganiami prawa budowlanego, a przede jednostkę przeliczeniową w oborze płyt-
wszystkim od studni, stanowiącej z
ród- kiej pojemność zbiornika na gnojówkę
ło zaopatrzenia w wodę dla ludzi i zwie- przynajmniej 2,5 m3.
rząt. 34. Zbiorniki na płynne odchody zwierzęce
30. Obornik może być gromadzony, fermen- oraz bezodpływowe zbiorniki do gro-
towany i przechowywany w pomieszcze- madzenia nieczystości ciekłych powinny
niach inwentarskich (obory głębokie) lub mieć nieprzepuszczalne dno i ściany oraz
na płytach gnojowych. Podłogi pomiesz- szczelną pokrywę z otworem wejściowym
czeń inwentarskich i płyty gnojowe i otworem wentylacyjnym. Zbiorniki na
powinny być zabezpieczone przed prze- gnojowicę mogą być wyposażone w po-
nikaniem wycieków do gruntu i zaopa- krywę pływającą.
trzone w instalacje odprowadzające wy- 35. Do zbiornika na gnojowicę nie należy od-
cieki do szczelnych zbiorników na gno- prowadzać substancji pochodzących z do-
jówkę i wodę gnojową. mowych instalacji sanitarnych.
31. Pojemność płyty gnojowej powinna za- 36. Wszystkie, produkowane w gospodarstwie
pewniać możliwość gromadzenia i prze- pasze soczyste, powinny być przecho-
chowywania obornika przez okres co wywane w specjalnych zbiornikach (silo-
najmniej 6 miesięcy. Pojemność płyty sach) lub na płytach usytuowanych w od-
zależy od wysokości pryzmy obornika. powiedniej odległości od zabudowań
W praktyce powierzchnia płyty gnojo- i granic zagrody wiejskiej. Odległość ta
wej, przy wysokości pryzmy obornika wynika z wymagań prawa budowlanego
2 m i wyłącznie alkierzowym systemie i podana jest w pozwoleniu na budowę
utrzymywania zwierząt, powinna wyno- odpowiednich urządzeń.
sić około 3,5 m2 na l sztukę dużą. Po- 37. Przy kiszeniu świeżej masy roślinnej
wierzchnię tę zmniejsza się proporcjo- wycieka przeciętnie około 0,2 m3 soku
nalnie do czasu przebywania zwierząt na z l tony zakiszanej, zielonej masy. Soki
pastwisku. kiszonkowe powinny być odprowadzane
32. Nie należy przechowywać obornika do studzienek zbiorczych, stanowiących
w pryzmach polowych, gdyż prowadzi to integralną część składową silosów pła-
do zanieczyszczenia wód gruntowych skich lub wieżowych. Niezależnie od stu-
związkami azotu i fosforu oraz przenawo- dzienek zaleca się stosowanie na dno si-
żenia powierzchni pod pryzmą. losu płaskiego warstwy pociętej słomy,
33. Pojemność zbiorników na gnojowicę zatrzymującej soki kiszonkowe. Jedna
i gnojówkę musi wystarczać na prze- tona pociętej słomy może wchłonąć do
chowywanie tych nawozów naturalnych 2,5 m3 soku.
przez okres co najmniej 6 miesięcy. 38. Soki kiszonkowe zawierają znaczne ilo-
W praktyce, na l dużą jednostkę przeli- ści składników mineralnych, w tym
czeniową zwierząt w oborze rusztowej, związków azotu. W soku odpływającym
należy przewidzieć pojemność zbiornika z 25 ton zakiszanej masy zielonej (średni
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 81
 Skrócony zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej (...)
plon z l ha) znajduje się do 14 kg azotu. odbiór nadwyżkowych ilości nawozów
Odpływ soku do wód powierzchniowych naturalnych.
powoduje ich zanieczyszczenie i pozba- 42. Dawki nawozów naturalnych należy usta-
wia wodę tlenu. Soki zbierane w studzien- lać według zawartości w nich tak zwane-
kach należy rozlewać na pola lub łąki, go azotu działającego. Azot działający
z których pochodziła masa roślinna do za- wykazuje takie samo działanie nawozo-
kiszania. we jak azot nawozów mineralnych. Przy
39. Nie zaleca się sporządzania pryzm ki- przeliczaniu ilości azotu całkowitego na-
szonkowych bezpośrednio na gruncie, wozów naturalnych, na azot działający
gdyż soki kiszonkowe przenikają wtedy należy posługiwać się odpowiednim wzo-
do wód gruntowych, a ponadto następuje rem (patrz str. 34).
zanieczyszczenie gleby pod pryzmą. Za- 43. Przy ustalaniu dawek azotu dla roślin
lecanym sposobem konserwacji pasz jest uprawianych po przedplonach motylko-
sporządzanie sianokiszonek, z których nie wych, należy uwzględnić ilość azotu
ma praktycznie wycieków soków. Bele w resztkach pożniwnych tych roślin zwią-
sianokiszonki mogą być przechowywane zanego biologicznie. Ilość ta wzrasta wraz
w dowolnym miejscu, nawet na otwartej z długością okresu użytkowania i wiel-
przestrzeni. kością plonu rośliny motylkowej.
44. Znajomość zawartości azotu mineral-
Dawki i sposoby nawożenia nego Nmin w glebie pozwala na bardziej
precyzyjne zaplanowanie nawożenia
40. Dawki składników mineralnych należy tym składnikiem. W tym celu trzeba
ustalać na podstawie potrzeb nawozo- jednak wykonać analizę gleby na za-
wych roślin, na które składają się ilość wartość Nmin w próbie gleby pobranej
składników pobranych z określonym plo- przed zastosowaniem pierwszej dawki
nem rośliny oraz ich ilość jaka może być nawozów.
pobrana z gleby bez szkody dla jej ży- 45. Gnojowicę i gnojówkę powinno się stoso-
zności. Dotyczy to w szczególności azo- wać na nie obsianą glebę, najlepiej w okre-
tu, którego dawka powinna być możliwie sie wczesnej wiosny. Dopuszcza się sto-
precyzyjnie dobrana. sowanie tych nawozów naturalnych po-
41. Roczna dawka nawozu naturalnego nie głównie na rośliny, z wyjątkiem roślin
może przekraczać ilości zawierającej 170 przeznaczonych do bezpośredniego spo-
kg azotu całkowitego na l ha użytków rol- życia przez ludzi lub na krótko przed ich
nych. Jeżeli ilość nawozów naturalnych, skarmianiem przez zwierzęta. Roczna
produkowanych w gospodarstwie, przeli- dawka gnojowicy nie powinna przekra-
czonych na azot całkowity przekracza 170 czać 45 m3 (l70 kg N) na ha.
kg azotu na l ha, wskazuje to na nadmier- 46. Optymalnym terminem stosowania o-
ną obsadę inwentarza. Rolnik powinien bornika jest wczesna wiosna. Obornik
wówczas albo zmniejszyć obsadę zwie- może być wywożony również w okresie
rząt, albo zawrzeć umowę z sąsiadami na póz
nej jesieni pod warunkiem, że będzie
82 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Skrócony zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej (...)
natychmiast przyorany. Należy unikać Użytkowanie gruntów i organizacja
wywożenia obornika w okresie póz
ne- produkcji na użytkach rolnych
go lata lub wczesnej jesieni z uwagi na
możliwe straty azotu zarówno w formie 50. Użytkowanie gruntów powinno być
gazowej (amoniak) jak i w formie prze- dostosowane do warunków naturalnych,
siąków do wód gruntowych (azotany). w których zlokalizowane jest gospodar-
Pogłówne stosowanie obornika i kom- stwo. Podstawą rozplanowania rozłogu
postu dopuszczalne jest tylko na użyt- gruntów jest poziom wody gruntowej lub
kach zielonych i wieloletnich uprawach spadek terenu.
polowych. Roczna dawka obornika nie 51. Na gruntach o poziomie wody 40-60 cm
powinna przekraczać 40 ton (170 kg N) powinny być zlokalizowane łąki, a przy
na hektar. poziomie wody 60-80 cm można prowa-
47. Nawozy naturalne oraz organiczne mu- dzić użytkowanie przemienne, pastwi-
szą być przykryte lub wymieszane z gle- skowo-kośne. Na gruntach ornych po-
bą za pomocą narzędzi uprawowych nie ziom wody gruntowej nie powinien być
póz
niej niż następnego dnia po ich zasto- wyższy niż 100 cm. Grunty położone na
sowaniu. Gnojowica i gnojówka powin- stokach o nachyleniu powyżej 20% (12�)
ny być wprowadzane bezpośrednio do powinny być trwale zadarnione lub za-
gleby za pomocą węży rozlewowych po- lesione.
łączonych z zębami kultywatora. Stoso- 52. Część gruntów w gospodarstwie może
wanie pogłówne tych nawozów odbywa być, z różnych przyczyn, okresowo wy-
się przy użyciu węży rozlewowych. Tyl- łączona z użytkowania rolniczego to zna-
ko na użytkach zielonych i trwałych upra- czy ugorowana lub odłogowana. Ugory
wach polowych dopuszcza się stosowa- i odłogi powinny być jednak stale utrzy-
nie płytek rozbryzgowych. mywane pod okrywą roślinną, najlepiej
48. Azotowe nawozy mineralne należy stoso- trawiastą. Okrywa ta musi być pielęgno-
wać w okresach bezpośrednio poprze- wana, to znaczy przynajmniej raz do roku
dzających maksymalne zapotrzebowanie koszona, z pozostawianiem skoszonej bio-
roślin. Wskazany jest podział całkowitej masy w formie mulczu. Koszenie nie
dawki nawozów azotowych na kilka czę- może się odbywać w okresach lęgowych
ści i zastosowanie ich w fazie wzrostu ptactwa.
wegetatywnego roślin, z uwzględnieniem 53. Rozłóg gruntów ornych dzieli się na pola,
stanu i wyglądu łanu. w miarę możliwości, o podobnej po-
49. Nawozy powinny być równomiernie roz- wierzchni i przydatności rolniczej. Licz-
mieszczone na całej powierzchni pola lub ba pól powinna być dostosowana do za-
użytku zielonego, na które są przeznaczo- planowanego płodozmianu. Rozłóg użyt-
ne. Wymaga to użycia właściwego sprzę- ków zielonych należy podzielić na kwate-
tu i starannej regulacji (sprawdzanej ry o wielkości dostosowanej do zaplano-
w trakcie zabiegu) rozsiewaczy i rozle- wanego systemu użytkowania, najlepiej
waczy nawozów. pastwiskowo-kośnego.
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 83
 Skrócony zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej (...)
54. Organizacja produkcji roślinnej odbywa ny być dokonywane w kierunku poprzecz-
się w ramach płodozmianu. Racjonalny nym do nachylenia stoku. Orkę najlepiej
płodozmian powinien obejmować 3-4 ga- wykonać pługiem obracalnym lub uchyl-
tunki roślin na glebach lekkich i 4-5 ga- nym odkładając skiby w górę stoku.
tunków na glebach cięższych. 60. Do najskuteczniejszych zabiegów prze-
55. Konstrukcja płodozmianu, w aspekcie ciw erozji wietrznej zalicza się zakłada-
środowiskowym, powinna być podpo- nie i pielęgnowanie śródpolnych pasów
rządkowana głównemu celowi, jakim jest zadrzewień i zakrzaczeń, utrzymywanie
ograniczenie ilości azotu mineralnego stref zadarnionych.
wymywanego z gleby w okresie jesien- 61. Najlepszym sposobem gospodarowania
no-zimowym. na trwałych użytkach zielonych jest ko-
56. Resztki wieloletnich roślin motylkowych śno-pastwiskowe ich użytkowanie.
i ich mieszanek z trawami należy przy- 62. Na pastwiskach może dochodzić do znacz-
orywać w okresie póz
nej jesieni. Stano- nych strat azotu z punktowo pozostawia-
wisko to najlepiej jest przeznaczyć pod nych odchodów zwierząt. Mniejsze poten-
uprawę roślin jarych o dużych wymaga- cjalne zagrożenie nadmiarem azotu stwa-
niach nawozowych w stosunku do azotu rzają racjonalnie użytkowane łąki.
jak ziemniak, burak, kukurydza. W takim 63. Nie należy wypasać zwierząt w okresach
ogniwie zmianowania nie stosuje się już gdy gleba jest nadmiernie uwilgotniona
oczywiście nawozów naturalnych czy oraz po połowie paz
dziernika, gdyż skład-
nawozów organicznych. niki nawozowe z odchodów mogą się
57. Na gruntach podatnych na erozję wodną wówczas przemieszczać do wód grunto-
należy stosować płodozmiany przeciw- wych.
erozyjne, w których skład powinny wcho- 64. W okresie użytkowania pastwiskowego
dzić rośliny motylkowe i ich mieszanki należy stosować wypas rotacyjny, syste-
z trawami oraz rośliny ozime tzw.  zielo- mem kwaterowym lub dawkowanym.
ne pola . W grupie roślin ozimych szcze- Liczba kwater zależy od okresu odrasta-
gólnie polecane są rzepak, żyto i pszen- nia runi oraz od liczby dni wypasu na
żyto, które tworzą zwartą okrywę już kwaterze:
w okresie jesiennym.
Liczba kwater
58. Nie obsiane powierzchnie gleb ornych za-
= okres odrastania runi w dniach
leca się przykrywać na okres jesienno-zi-
/ liczba dni wypasu na kwaterze + l
mowy wszystkimi dostępnymi w gospo-
darstwie materiałami jak słoma, łęty, liście.
Materiały te spełniają również funkcje 65. Trwałe użytki zielone o zdegradowanej
mulczu i chronią glebę przed niszczeniem runi powinny być odnawiane. Podstawo-
przez krople deszczu, zatrzymują śnieg wym sposobem odnawiania użytku jest
i ograniczają zmywy wiosenne gleby. podsiew, ewentualnie z częściowym znisz-
59. Na gruntach ornych, położonych na sto- czeniem starej darni oraz poprawa lub
kach, wszystkie zabiegi uprawowe powin- zmiana sposobu użytkowania i nawożenia.
84 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Skrócony zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej (...)
66. Tylko wyjątkowo stosuje się przeoranie mieszczania do wód gruntowych. Na tere-
darni i ponowny obsiew użytku zielone- nach równinnych około 60% powierzch-
go. Przy takim postępowaniu uwalniają ni gruntów ornych, a na terenach zagro-
się bardzo duże ilości azotu, który może żonych erozją przynajmniej 75% po-
powodować zanieczyszczenie wód wierzchni gruntów ornych powinno po-
gruntowych, zwłaszcza przy płytkim ich zostawać przez cały rok (również w okre-
zaleganiu. Po przeoraniu darni zaleca się sie zimowym) pod okrywą roślinną.
przez okres jednego roku uprawiać ro- 70. W ogniwie zmianowania: rośliny ozime
śliny pastewne o dużych potrzebach na- / jare-rośliny jare, bardzo dużą rolę
wozowych w stosunku do azotu, na przy- w ograniczaniu wymywania azotanów
kład żyto na zielono i potem kukurydzę mają międzyplony określane jako rośliny
w plonie wtórym tak jednak aby ponow- okrywowe. Pełne działanie ochronne
nie zasiać trawę w optymalnym termi- międzyplonów ujawnia się przy wiosen-
nie. nym terminie ich przyorywania.
67. Zamianę użytku zielonego na grunt orny 71. Stratom azotu mineralnego z gleby zapo-
należy traktować jako ostateczność. Włą- biega również przyorywanie rozdrobnio-
czając użytek zielony w system zmiano- nej słomy zbóż, rzepaku i kukurydzy.
wania polowego należy w pełni uwzględ- Każda tona przyoranej słomy może
nić nieuniknioną mineralizację bardzo w wyniku tak zwanego procesu immobi-
dużych ilości azotu ze wszystkimi ujem- lizacji, związać około 10 kg azotu mine-
nymi skutkami środowiskowymi. ralnego. Słoma roślin strączkowych jest
68. Użytków zielonych, położonych w pobli- znacznie zasobniejsza w azot i nie przy-
żu zabudowań inwentarskich, nie można czynia się do immobilizacji jego mineral-
traktować jako stałych wybiegów dla nych form w glebie.
zwierząt. Duża koncentracja zwierząt wią- 72. Działanie ochronne słomy jest mniejsze
że się z nieuniknionymi stratami azotu w od działania zielonego pola, ale około
formie gazowej (amoniak) i w formie azo- 20% powierzchni gruntów, które powin-
tanów zanieczyszczających wody grunto- ny pozostawać w okresie zimy pod okry-
we, a darń ulega całkowitemu znisz- wą roślinną można zastąpić przyoraniem
czeniu. słomy według zależności:
Minimalna powierzchnia
1,6 ha z przyoraną słomą
 zielonych pól
= l ha zielonego pola
69. Zwiększenie w zmianowaniu udziału tak
zwanych pól zielonych, to znaczy roślin
ozimych, roślin wieloletnich i wszelkie-
go rodzaju poplonów i międzyplonów
powoduje zmniejszenie ilości mineral-
nych form azotu w glebie i jego prze-
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 85
 Skrócony zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej (...)
Plan nawożenia mapach zasobności) bilans tych składni-
ków może być zrównoważony (przychód
73. Gospodarka składnikami mineralnymi = rozchód). Na glebach o bardzo niskiej
powinna opierać się na ich bilansach. i niskiej zawartości fosforu i potasu zaleca
W bilansach uwzględnia się przychody się stosowanie większych o około 50% od
składników ze wszystkich z
ródeł oraz ich ich pobrania ilości składników w na-
rozchód z plonami roślin zbieranymi wozach. Na glebach o zasobności wyso-
z pola. kiej, a zwłaszcza bardzo wysokiej zawar-
74. W bilansie azotu po stronie przychodów tości składników, ich dawki w nawozach
uwzględnia się azot z nawozów (natural- można zmniejszyć o około 50% w stosun-
nych, organicznych, organicznomineral- ku do pobrania z plonami roślin.
nych i mineralnych), azot z przyorywa- 77. W bilansie fosforu i potasu po stronie
nych produktów ubocznych roślin (słoma, przychodów uwzględnia się składniki
liście), azot wiązany biologicznie przez w nawozach (mineralnych, naturalnych,
rośliny motylkowe i azot w opadzie at- organiczno-mineralnych i organicznych),
mosferycznym. Po stronie rozchodów je- a po stronie rozchodów ilość fosforu i po-
dyną, mierzalną pozycją jest azot w zbie- tasu w zbieranych z pola plonach roślin
ranych z pola plonach roślin (plon głów- (plon główny i uboczny).
ny i uboczny). 78. Po sporządzeniu bilansu składników na-
75. Bilans azotu nie może być zrównoważo- leży opracować plan nawozowy, który po-
ny, gdyż należy się liczyć z pewnymi nie- lega na prawidłowym rozdziale nawozów
uniknionymi stratami tego składnika po- organicznych, organiczno-mineralnych
przez ulatnianie jego gazowych związków i mineralnych pod poszczególne rośliny
do atmosfery lub wymywanie azotanów płodozmianu, uwzględniając ich zapotrze-
do głębszych warstw gleby i do wód bowanie na podstawowe makroskładniki
gruntowych. W uproszczeniu można (N, P, K), oraz zasobność gleb w przyswa-
przyjąć, że bezpieczne dla środowiska jest jalne składniki pokarmowe.
dodatnie saldo bilansu azotu, nie przekra- 79. W opracowaniu planu nawozowego po-
czające 30 kg azotu (N) na l ha użytków mocne jest prowadzenie kart dokumenta-
rolnych. cyjnych poszczególnych pól, na których
76. Na glebach o średniej zawartości przyswa- rejestrowane są wszystkie zabiegi agrotech-
jalnego fosforu i potasu (kolor żółty na niczne oraz uzyskiwane plony i zbiory.
86 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Załączniki
 Załączniki
Załącznik 1
Współczynniki reprodukcji i degradacji glebowej substancji organicznej
RoS
Iina Iub nawóz Współczynniki reprodukcji (+) Iub degradacji (-) dIa gIeb
organiczny Jednostka
Iekkie S
rednie ciężkie czarne ziemie
Okopowe 1 ha -1,26 -1,40 -1,54 -1,02
Kukurydza 1 ha -1,12 -1,15 -1,22 -0,91
Zboża, oIeiste 1 ha -0,49 -0,53 -0,56 -0,38
Strączkowe 1 ha +0,32 +0,35 +0,38 +0,38
Trawy w poIu 1 ha +0,95 +1,05 +1,16 +1,16
MotyIkowe, mieszanki 1 ha +1,89 +1,96 +2,10 +2,10
Obornik 10 t +0,70
Gnojowica 10 t +0,28
Słoma 10 t +1,80
Przykład (rozdział B, punkt 20):
Zmianowanie na glebie lekkiej: ziemniak l ha (25 ton obornika/ha)  kukurydza l ha  owies
l ha  żyto l ha
Bilans substancji organicznej = 1 ha* (-l,26) 25ton* (0,07) 1 ha* (-l,12) l ha* (-0,49)
1 ha* (-0,49) = -1,61
Ostrzeżenie! Bilans substancji organicznej jest ujemny, trzeba zmodyfikować zmianowanie
lub wprowadzić nowe z
ródło tej substancji (poplony, przyorana słoma).
88 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Załączniki
Załącznik 2
Współczynniki przeliczeniowe sztuk zwierząt gospodarskich na duże jednostki
przeliczeniowe (DJP) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r.
Dz.U. Nr 179, poz. 1490, z dnia 29 paz
dziernika 2002 r.
Rodzaj Wiek 1 Rodzaj Wiek 1
zwierząt lub waga sztuka zwierząt lub waga sztuka
= DPJ = DPJ
Konie dorosłe waga Maciorki kotne
ponad 500 kg 1,20
i karmiące powyżej 1,5 roku 0,10
Konie młode powyżej 2 lat, 1,00
1-2 lat, 0,80 Jarlaki maciorki, 0,10
0,5-1 roku, 0,50
tryczki 0,08
do 0,5 roku 0,30
Buchaje powyżej 600 kg 1,40 Jagnięta do 3,5 miesiąca 0,05
Krowy i jałówki powyżej 2 lat,
Lisy, jenoty 0,04
cielne waga ok. 500 kg 1,00
Jałówki powyżej 1 roku, 0,80 Norki, 0,025
i byczki 0,5-1 roku 0,30
tchórze
Cielęta do 0,5 roku 0,15
Kury, kaczki 0,004
Knury i maciory maciora
Gęsi 0,008
z prosiętami 0,30
Tuczniki 0,25
Indyki 0,024
Bekony 0,20
Gołębie 0,002
Psy 0,05
Warchlaki 2-4 miesięczne
(do 30 kg) 0,10
Króliki 0,007
Inne zwierzęta,
Prosięta do 2 miesięcy 0,02
z wyłączeniem o łącznej masie
Tryki powyżej 1,5 roku 0,12
ryb 500 kg 1
Przykład (rozdział C, punkt 10):
Gospodarstwo o powierzchni 15 ha utrzymuje bydło i trzodę. Struktura stada bydła (cykl
zamknięty): 10 krów, 5 cieląt do 0,5 roku, 5 jałówek i byczków 0,5  l roku, 5 jałówek
i byczków l 2 lat. Struktura stada trzody (prosięta z zakupu): 20 warchlaków do 30 kg,
20 tuczników bekonowych.
Obsada zwierząt w DJP: = 10 krów*l,00 5 cieląt*0,15 5 młodzieży 0,5  l roku*0,30 5
młodzieży l 2 lat*0,80 20 warchlaków*0,10 20 tuczników bekonowych*0,20 = 20,25
DJP / 15 ha = l,5 DJP / l ha (zaokrąglone).
Uwaga:
Obsada zwierząt osiąga górną, zalecaną ze względów środowiskowych, granicę l,5 DJP na
l ha. Dalsza intensyfikacja produkcji zwierzęcej w gospodarstwie jest niewskazana.
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 89
 Załączniki
Załącznik 3
Ilość nawozów naturalnych i składników w nawozach od l sztuki zwierząt na rok
Obornik* Gnojowica*
Grupa i rodzaj
masa azot fosfor potas masa azot fosfor potas
zwierząt
ton kg kg kg ton, m3 kg kg kg
Bydło
CieIęta 0-6 2,6 20,8 5,2 15,6    
Jałówki, byczki 6-12 2,9 15,4 8,1 19,1 7,0 23,1 7,7 29,4
Jałówki, byczki 12-24 4,8 25,0 15,4 31,2 12,1 42,3 15,7 58,1
Krowy  4000 I mIeka 12,0 66,0 38,3 64,8 23,2 97,4 39,4 107,0
Trzoda
Maciora z prosiętami 4,0 20,0 24,4 18,8 8,3 25,4 26,6 20,7
WarchIaki do 30 kg 0,6 3,6 3,4 2,7 1,2 5,4 3,8 3,1
Tuczniki 30-110 kg 1,2 7,2 6,9 5,4 2,4 10,8 7,5 6,3
Owce 1,5 1,1 0,6 1,8    
Konie 2,8 23,8 12,9 33,9    
* przy całorocznym utrzymywaniu zwierząt w oborze
Przykład (rozdział C, punkty 1; 7):
Gospodarstwo z załącznika 2, wszystkie zwierzęta utrzymywane w systemie obornikowym,
cały rok w oborze.
Ilość obornika = 10 krów*(12,0) 5 cieląt*(2,6) 5 młodzieży*(2,9) 10 młodzieży*(4,8)
20 warchlaków*(0,6) 40 tuczników*(l,2) = 155 ton obornika = 155*1,1 = 170 m3 oborni-
ka w roku.
Uwaga: Przy składowaniu obornika przez okres 6 miesięcy (wywożenie 2 razy w roku)
w pryzmach o wysokości 2 m, powierzchnia płyty gnojowej powinna wynosić około 40 m2.
90 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Załączniki
Załącznik 4
Przeciętna zawartość azotu azotanowego (N-NO3) w glebach ornych*
Zał. Nr 5 do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r.
Dz.U. Nr 241, poz. 2093, z dnia 31 grudnia 2002 r.
Warstwa ZawartoS
ć azotu azotanowego (kg N / ha) w glebach
gleby
gleba bardzo lekka gleba lekka gleba S
rednia gleba ciężka
(cm)
0-30 30,1 36,0 39,4 38,6
30-60 15,9 19,4 22,6 22,7
60-90 11,8 13,7 16,0 16,1
0-90 57,8 69,1 78,0 77,3
* - stwierdzona w glebach gruntów ornych po zbiorach roślin w okresie jesieni (z monitoringu gleb w latach 1997 - 2001)
Przykład (rozdział C, punkt 65):
Gospodarstwo położone jest na glebie lekkiej o pojemności wodnej 70 70 70 = 210 mm
w warstwie 0-90 cm, w rejonie gdzie suma opadu zimowego osiąga 140 mm.
Opad ten w okresie zimy przemieści się do głębokości 60 cm (70 70 mm) i azotany z warstw
gleby 60-90 cm oraz 30-60 cm będą wymywane do wody gruntowej. Z ogólnej ilości 13,7 19,4
= 33,1 kg wymywanego azotu połowa ulegnie stratom gazowym (denitryfikacja), a połowa
znajdzie się w wodzie gruntowej. Do wody gruntowej, wraz z opadem 140 mm (1 400 000
litrów, albo kg na ha) dostanie się zatem 16,55 kg N-NO3 na ha, co stanowi 16 550 000 mg/
1 400 000 kg =11,82 mg N-NO3 w l litrze.
Ostrzeżenie:
Jest przekroczona graniczna zawartość azotu azotanowego w wodzie pitnej. Istnieje niebez-
pieczeństwo zanieczyszczenia wody azotanami i gospodarstwo powinno stosować środki
zapobiegawcze, np. uprawiać rośliny okrywowe lub ozime (zielone pola).
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 91
 Załączniki
Załącznik 5
Pobranie składników na jednostkę plonu niektórych roślin
Kg na 100 kg (1 dt) pIonu głównego
Kg na 100 kg (1 dt) pIonu ubocznego
+ pIon uboczny
Grupa roS
Iin
Iub roS
Iina
azot fosfor potas azot fosfor potas
Zboża i inne na ziarno (nasiona)
Pszenica ozima 2,37 0,98 1,51 0,52 0,18 1,20
Żyto 2,16 1,00 2,16 0,55 0,21 1,42
Pszenżyto 2,41 1,07 2,11 0,59 0,23 1,45
Jęczmień jary 2,10 0,96 1,64 0,55 0,29 1,44
Owies 2,22 1,08 2,19 0,59 0,27 1,88
Rzepak 5,18 1,97 4,00 1,45 0,30 2,04
Groch 4,86* 1,35 3,24 1,68 0,41 2,11
Okopowe i pastewne
Ziemniak 0,39 0,14 0,66 0,26 0,07 0,41
Burak cukrowy 0,40 0,16 0,65 0,36 0,09 0,66
Kukurydza 0,37 0,14 0,46   
Koniczyna 0,51* 0,11 0,53   
Lucerna 0,61* 0,14 0,56   
Mieszanki z trawami 0,50 0,14 0,58   
Trawy w poIu 0,51 0,14 0,59   
Użytki zieIone 0,40 0,11 0,49   
* - założono, ze 50-70% N rośliny motylkowate pobierają przez Rhizobium
Przykład (rozdział D, punkt 62):
Gospodarstwo uprawia ziemniak (2,5 ha, plon 250 dt), żyto (3,0 ha, plon 40 dt), owies (2,5 ha,
plon 30 dt) i kukurydzę na silos (3,0 ha, plon 350 dt). Pobranie azotu = (2,5*250*0,39)
(3,0*40*2,16) (2,5*30*2,22) (3,0*350*0,37) = 1058 kg azotu/11 ha = 96 kg azotu z ha.
Pobranie fosforu = (2,5*250*0,14) (3,0*40* l ,00) (2,5*30*l,08) (3,0*350*0,14) =
= 435 kg fosforu/11 ha = 39 kg fosforu z ha. Pobranie potasu = (2,5*250*0,66) (3,0*40*2,16)
(2,5*30*2,19) (3,0*350*0,46) = 1318 kg potasu/11 ha = 120 kg potasu z ha.
92 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Załączniki
Załącznik 6
Współczynniki do przeliczania plonu na jednostki zbożowe
RoS
Iina Jednostka Odpowiada
Iub grupa roS
Iin pIonu jednostkom zbożowym
Zboża, gryka 100 kg ziarna 1,00
Rzepak 100 kg nasion 2,00
Strączkowe 100 kg nasion 1,20
Ziemniak, burak cukrowy 100 kg buIw, korzeni 0,25
Kukurydza na siIos 100 kg zieIona masa 0,12
Lucerna, koniczyna, mieszanki 100 kg zieIona masa 0,14
Trawy w poIu, pastwisko 100 kg zieIona masa 0,13
Łąki trwałe 100 kg siano 0,40
Przykład (rozdział D, punkt 63):
Gospodarstwo jak z przykładu 5.
Jednostek zbożowych z ha = 250 dt ziemniak*0,25 40 dt żyto*l,0 30 dt owies*l,0 350 dt
kukurydza*0,12 = 43,6 jednostek zbożowych z ha.
Pobranie azotu: 43,6*2,4 = 105 kg azotu z ha.
Pobranie fosforu: 43,6* l,l = 48 kg fosforu z ha.
Pobranie potasu: 43,6*2,6 = 114 kg potasu z ha.
Uwaga: Wyliczone pobranie składników różni się nieco od wyliczonego w załączniku 5 (dla
tego samego gospodarstwa), ale różnice są bardzo niewielkie.
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 93
 Notatki
94 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej
Notatki
Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej 95
 Notatki
96 Kodeks Dobrej Praktyki RoIniczej