Antonio Gramsci

Dokąd zmierza Partia 

Socjalistyczna?

Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski)

WARSZAWA 2007

Antonio Gramsci – Dokąd zmierza Partia Socjalistyczna? (1920 rok)

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

– 2 –

www.skfm­uw.w.pl

Artykuł   Antonio   Gramsciego   „Dokąd   zmierza 
Partia Socjalistyczna?” ukazał się bez podpisu w 
piśmie „L'Ordine Nuovo” II, nr 9 z 10 lipca 1920 
r., w rubryce „Tydzień w polityce”.

Podstawa niniejszego wydania: Antonio Gramsci, 
„Pisma wybrane”, tom 1, wyd. Książka i Wiedza, 
Warszawa 1961.

Tłumaczenie   z   języka   włoskiego:   Barbara 
Sieroszewska.

Antonio Gramsci – Dokąd zmierza Partia Socjalistyczna? (1920 rok)

Bezpośrednia akcja mas musi być destrukcyjna. Jeśli masom rzuca się hasło, które wzywa je do 

objęcia   kontroli   nad   publiczną   i   prywatną   działalnością   klasy   kapitalistycznej,   akcja   mas   musi 
doprowadzić   do   zupełnego   zniszczenia   całej   machiny   państwowej.   Proletariat   wezwany   został   do 
roztoczenia   kontroli   nad   środkami   komunikacji,   aby   nie   odchodziły   transporty   broni   i   amunicji 
przeznaczone   dla   wrogów   rewolucji   rosyjskiej,   transporty   towarów   dla   obszarników   węgierskich, 
transporty wojsk przeznaczonych do rozpalenia pożogi nowej wojny na Bałkanach i w całej Europie. W 
tych warunkach nieuchronnie dojść musiało do wypadków w Ankonie, do zbrojnego powstania

1

.

Bezpośrednia akcja mas robotniczych jest rewolucyjna właśnie dlatego, że jest akcją destrukcyjną. 

Ponieważ   klasa   robotnicza   nie   ma   żadnej   władzy   nad   przemysłem   –   naturalnym   biegiem   rzeczy 
wykorzystuje zdobytą władzę ekonomiczną dla prób zniszczenia dyscypliny przemysłowej, i to całej 
dyscypliny przemysłowej. Skoro klasa robotnicza zajmuje w wojsku tę samą pozycję, jaką zajmuje w 
fabryce   –   gdyż   zarówno   w   fabryce,   jak   w   wojsku   klasa   robotnicza   musi   podporządkowywać   się 
dyscyplinie i prawom, do których ustanowienia nie przyczyniła się sama – naturalną jest rzeczą, że dąży 
ona do obalenia dyscypliny w wojsku, i to do całkowitego obalenia tej dyscypliny; skoro cały aparat 
państwa burżuazyjnego jest bezwzględnie obcy i wrogi masom proletariackim – naturalne jest, że wszelka 
akcja zmierzająca do bezpośredniej kontroli nad działalnością rządu kończy się zupełnym zniszczeniem 
aparatu państwa burżuazyjnego, aż do wybuchu zbrojnego powstania włącznie.

Komuniści są głęboko przekonani, że to musi nastąpić, że inaczej być nie może. Dlatego też 

komuniści nie boją się bezpośredniej akcji mas i zniszczeń, które ona nieuchronnie za sobą pociąga. Bać 
się można tego, czego się nie przewiduje, albo też czego się nie da przewidzieć, nie zaś tego, czego się 
oczekuje   jako   wydarzeń   koniecznych  i   co  się  chce wywołać.  A  chce się  wywołać  po  to,   aby   móc 
zapanować nad przewidywanymi wydarzeniami i osiągnąć to, żeby już destrukcja zawierała w sobie – i to 
świadomie – elementy i wolę rekonstrukcji, aby gwałt nie był jałowym rozpętaniem ślepych furii, lecz by 
stał   się   potęgą   ekonomiczną   i   polityczną,   która   wyzwala   siebie   samą   i   stwarza   warunki   własnego 
rozwoju.

Hasło  kontroli  nad działalnością  rządową doprowadziło  do strajków  kolejowych,  a potem  do 

strajków powszechnych i w końcu do powstania w Ankonie. A ponieważ Powszechna Konfederacja 
Pracy   (w   osobie   swego   obecnego   sekretarza)   w   sprawach   kontroli   robotniczej   operuje   pojęciami 
angielskiego ogrodnika, ponieważ życzy sobie kontroli robotniczej dobrze wychowanej, respektującej 
wolność,  porządek  i demokrację  – rozesłała  niezwłocznie  następujący  okólnik:  „Dla Węgier i  Rosji 
powinniśmy uczynić to, co się da (!?!), a nie to, co byśmy chcieli uczynić. Sądzimy, że zniszczenie 
wszystkich   wagonów   nie   tylko   jest   w   praktyce   niemożliwe,   ale   musiałoby   pociągnąć   poważne 
konsekwencje (!) i komplikacje (!?!). Wasza akcja musi się więc ograniczać do tego, co możliwe, do 
wszystkiego,   co   możliwe,   musicie   jednak   unikać   komplikacji”.   Ekonomika   wyprzedza   politykę; 
ponieważ reformiści i oportuniści trzymają w ręku cały aparat włoskiego ruchu zawodowego, reformiści i 
oportuniści mają w swoim ręku władzę w Partii Socjalistycznej, narzucają partii kierunek działania i 
taktykę:   działalność   partii   utraciła   prężność,   ruchy   masowe   posłużyły   grupie   parlamentarnej   do 
odnoszenia kolejnych tryumfów, posłużyły reformistycznym posłom do skonsolidowania własnej pozycji 
i szybszego,  a więc tym bardziej  godnego  laurów,  osiągnięcia  władzy.  Tak to  z winy  nieudolności 
politycznej ludzi dzierżących władzę w partii Włoska Partia Socjalistyczna traci z dniem każdym siły 
oraz władzę nad masami. Dlatego właśnie anarchistyczny kongres w Bolonii miał tak duże znaczenie dla 
mas proletariackich i jeżeli grupy komunistyczne nie wezmą się energicznie do dzieła, partia wkrótce już 
utraci wszelką kontrolę nad masami, te zaś, pozbawione przewodnika, wpędzone zostaną przez rozwój 
wypadków w sytuację gorszą jeszcze od sytuacji mas proletariackich w Austrii i Niemczech.

1

 Mowa o buncie pułku strzelców, który miał być wysłany do Albanii. Bunt wybuchł w Ankonie w końcu czerwca 1920 r. – Red.

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

– 3 –

www.skfm­uw.w.pl

Antonio Gramsci – Dokąd zmierza Partia Socjalistyczna? (1920 rok)

Nas, ludzi z „L'Ordine Nuovo”, i w ogóle socjalistów turyńskich, po wypadkach kwietniowych

2

 

ukazano   proletariatowi   włoskiemu   jako   zgraję   fanatyków   i   nie   zdyscyplinowanych   wichrzycieli. 
Kierownicy  instancji  centralnych  nie zajmują  się  tym,  co się dzieje wśród  przemysłowców  i  wśród 
robotników, gdyż na historię patrzą jako na pole działania abstrakcji ideologicznych (klasy w ogólności, 
partii w ogólności, ludzkości w ogólności), a nie jako na pole działania konkretnych ludzi, którzy zwą się 
Piotr,  Paweł  czy Jan i są tym,  czym są naprawdę, nie jako na pole działania miejskich  i wiejskich 
zbiorowości ludzkich, określonych w przestrzeni i czasie, które zmieniają się (w obecnym okresie nawet 
szybko  się zmieniają)  w zależności  od miejsca i wraz z upływem  miesięcy,  czy nawet  tygodni.  Ci 
kierownicy niczego nie przewidują, skłonni są w każdym wydarzeniu dostrzegać ogon diabła i zrzucać z 
siebie odpowiedzialność na barki coraz liczniejszych nie zdyscyplinowanych i anarchizujących  grup. 
Tymczasem  zasługą  turyńskiej  sekcji  socjalistycznej  było  zainicjowanie  akcji  odebrania  reformistom 
kontroli   nad   ruchem   zawodowym,   w   przewidywaniu   (skądinąd   nietrudnym),   że   w   kulminacyjnym 
momencie przywódcy związków zawodowych będą próbowali sabotować wolę partii i mas. Akcja ta nie 
przyniosła takich rezultatów, jakie powinna była przynieść, a stało się tak właśnie na skutek interwencji... 
kierownictwa partii. Sekcja turyńska, oskarżona po wydarzeniach kwietniowych o brak karności, jeszcze 
przed tymi wydarzeniami opracowała referat na Radę Krajową, w którym ostro potępiła kierownictwo 
partii za brak troski o organizację rewolucyjną i o wprowadzenie scentralizowanej i odpowiedzialnej 
dyscypliny. Sprawozdanie sekcji turyńskiej jest wciąż jeszcze niestety aktualne, ostatnie wydarzenia są 
powtórzeniem,   i   to   w   ostrzejszej   formie,   kwietniowych   wypadków   turyńskich.   Zyskał   również   na 
aktualności   w   większym   stopniu,   niż   można   się   było   tego   spodziewać,   następujący   paragraf   tego 
sprawozdania:   „Istnienie   politycznej   partii   klasy   robotniczej   uzasadnione   jest   tylko   wówczas,   jeśli 
koncentruje ona i koordynuje działalność proletariatu, przeciwstawiając faktyczną władzę rewolucyjną 
legalnej władzy państwa burżuazyjnego i ograniczając jego swobodę inicjatywy i manewrowania. Jeśli 
partia nie przestrzega jednolitości i jednoczesności działania, jeśli okazuje się po prostu bezdusznym i 
bezwolnym organizmem biurokratycznym, klasa robotnicza instynktownie dąży do stworzenia sobie innej 
partii   i   skłania   się   ku   tendencjom   anarchistycznym,   które   właśnie   ostro   i   nieustannie,   krytykują 
centralizację i zbiurokratyzowanie partii politycznych”.

Partii brak jest organizacji rewolucyjnej oraz propagandy na rzecz organizacji rewolucyjnej, która 

by odpowiadała stosunkom wewnętrznym wśród mas proletariackich w fabrykach, koszarach i urzędach i 
była zdolna do objęcia i wciągnięcia tych mas w każdy przypływ fali rewolucyjnej. Jeśli partia nie stara 
się zespolić  organicznie  z masami  proletariackimi,  to zachowuje  na swoich  dorywczo  zwoływanych 
zgromadzeniach – niezdolnych do roztoczenia skutecznej kontroli nad działalnością przywódców ruchu 
zawodowego – charakter partii czysto parlamentarnej, która boi się bezpośredniej akcji mas, gdyż akcja 
taka kryje nie dające się przewidzieć możliwości. Zachowuje charakter partii, która zmuszona jest z 
każdym   dniem   coraz   bardziej   cofać   się   wstecz   i   pozwalać   na   odradzanie   się   ciasnego   i   płaskiego 
reformizmu i najbardziej niebezpiecznej propagandy kolaboracjonistycznej.

Olbrzymi wysiłek uczynić muszą grupy komunistyczne w Partii Socjalistycznej, która ostatecznie 

dlatego jest tym, czym jest, że Włochy jako całość są krajem gospodarczo zacofanym. Hasło: „Pesymizm 
myśli, optymizm woli!” winno stać się hasłem każdego komunisty świadomego wysiłków i ofiar, jakie 
podejmować muszą ci, którzy dobrowolnie stają w szeregach bojowników klasy robotniczej.

2

 Mowa o strajku powszechnym w Turynie w dniach 13­23 kwietnia 1920 r. – Red.

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

– 4 –

www.skfm­uw.w.pl