Antonio Gramsci

Robotnicy i chłopi

Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski)

WARSZAWA 2007

Antonio Gramsci – Robotnicy i chłopi (1920 rok)

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

– 2 –

www.skfm­uw.w.pl

Artykuł Antonio Gramsciego „Robotnicy i chłopi” 
ukazał   się   bez   podpisu   w   piśmie   „L'Ordine 
Nuovo” I, nr 32 z 3 stycznia 1920 r., w rubryce 
„Tydzień w polityce”.

Podstawa niniejszego wydania: Antonio Gramsci, 
„Pisma wybrane”, tom 1, wyd. Książka i Wiedza, 
Warszawa 1961.

Tłumaczenie   z   języka   włoskiego:   Barbara 
Sieroszewska.

Antonio Gramsci – Robotnicy i chłopi (1920 rok)

Produkcja przemysłowa musi być kontrolowana bezpośrednio przez robotników zorganizowanych 

w ramach poszczególnych zakładów przemysłowych; działalność kontrolująca musi być zunifikowana i 
skoordynowana przy pomocy czysto robotniczych związków zawodowych. Robotnicy i socjaliści nie 
mogą uznać za korzystną dla swoich interesów i swych dążeń – kontroli przemysłu, sprawowanej przez 
skorumpowanych,   sprzedajnych   i   nieusuwalnych   funkcjonariuszy   państwa   kapitalistycznego;   jest   to 
forma   kontroli   przemysłu   nie   oznaczająca   nic   innego   jak   przywrócenie   przemysłowych   komisji 
uruchomienia przemysłu jedynie dla kapitalistycznego pasożytnictwa.

Hasło „ziemia dla chłopów” należy rozumieć w ten sposób, że obiekty rolnicze i nowoczesne 

zakłady produkcji rolnej winny pozostawać pod kontrolą robotników rolnych zorganizowanych w ramach 
poszczególnych   gospodarstw   i   majątków   rolnych;   hasło   to   oznacza,   że   gospodarstwa   o   uprawie 
ekstensywnej powinny być zarządzane przez rady biedoty chłopskiej ze wsi i osad rolniczych; robotnicy 
rolni,   biedni   rewolucyjni   chłopi,   uświadomieni   socjaliści   nie   mogą   uznać   za   korzystną   dla   swych 
interesów   i   swych   dążeń,   za   korzystną   dla   celów   wychowania   proletariackiego   nieodłącznego   od 
republiki   komunistycznej   –   propagandy   dotyczącej   „gruntów   nieuprawnych   lub   źle   uprawianych”. 
Jedynym skutkiem, jaki propaganda ta może przynieść, będzie zanik świadomości i wiary rewolucyjnej, 
będzie doprowadzenie do potwornego zniesławienia socjalizmu. Cóż zyska biedny chłop, rzucając się na 
odłogi czy na źle uprawiane ziemie? Bez maszyn, bez dachu nad głową w miejscu pracy, bez kredytu, 
który by mu pozwolił przetrwać do żniw, bez spółdzielni, która zakupiłaby jego plony (o ile w ogóle 
chłop doczeka się plonów ze swego odłogu, nie powiesiwszy się przedtem na najmocniejszym drzewie w 
lesie albo na najmniej suchotniczej dzikiej fidze rosnącej na odłogu!) i która wydarłaby go ze szponów 
lichwiarzy! Biorąc się do uprawy odłogów, bezrolny chłop zaspokaja w pierwszej chwili swój instynkt 
posiadania, syci swój przyrodzony głód ziemi: ale zaraz potem, kiedy spostrzeże, że jego ramiona nie 
dadzą rady ziemi, którą chyba tylko dynamitem można by rozkruszyć, kiedy spostrzeże, że brak mu 
nasion, nawozów i narzędzi do uprawy, że nikt mu tych niezbędnych rzeczy nie da, kiedy pomyśli o 
długim szeregu dni i nocy, które musi spędzić na tej ziemi bez domu, bez wody, nękany malarią – wtedy 
odczuje   swą   niemoc,   swą   samotność,   swoje   rozpaczliwe   położenie   i   zamiast   być   rewolucjonistą   i 
bojownikiem o komunizm, stanie się bandytą i rezunem „panów”.

Dlatego też robotnicy i rewolucyjni chłopi­świadomi socjaliści nie mogli dopatrzyć się troski o ich 

interesy i o ich żądania w inicjatywach parlamentarnych w sprawie kontroli nad przemysłem i w sprawie 
gruntów „nieuprawnych albo źle uprawianych”. Dostrzegli w tym jedynie „kretynizm parlamentarny”, 
złudzenie   reformistów   i   oportunistów,   dostrzegli   kontrrewolucję.   A   przecież   akcja   parlamentarna 
mogłaby   przynieść   pożytek.   Mogłaby   posłużyć   do   pouczenia   wszystkich   robotników   i   wszystkich 
chłopów o istocie zagadnień przemysłowych i agrarnych, o tym, jakie środki są konieczne do rozwiązania 
tych   zagadnień.   Mogłaby   posłużyć   do   przekonania   szerokich   mas   chłopskich  c a ł y c h   Włoch,   że 
rozwiązanie kwestii może być dokonane jedynie przez miejskich robotników północnych Włoch, jedynie 
przez dyktaturę proletariatu.

Burżuazja z Północy ujarzmiła Południe kraju wraz z wyspami i uczyniła je koloniami, ziemiami 

wyzysku;   proletariat   z   Północy,   wyzwalając   się   z   niewoli   kapitalistycznej,   uwolni   zarazem   masy 
chłopskie Południa, pozostające w niewoli banków i pasożytniczego industrializmu Północy. Odrodzenia 
ekonomicznego i politycznego chłopów nie należy szukać w podziale gruntów nieuprawnych czy źle 
uprawianych, ale w solidarności proletariatu przemysłowego, który ze swej strony potrzebuje solidarności 
chłopów i w którego interesie leży, aby kapitalizm nie odrodził się gospodarczo z własności ziemskiej, 
aby Włochy południowe i wyspy nie stały się bazą militarną kontrrewolucji kapitalistycznej. Narzucając 
przemysłowi   kontrolę   robotniczą,   proletariat   skieruje   przemysł   ku   produkcji   maszyn   rolniczych   dla 
chłopów, tkanin i obuwia dla chłopów, światła elektrycznego dla chłopów, uniemożliwi przemysłowi i 
bankom wyzyskiwanie chłopów i czynienie z nich niewolników przykutych do kas pancernych. Obalając 

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

– 3 –

www.skfm­uw.w.pl

Antonio Gramsci – Robotnicy i chłopi (1920 rok)

autokrację w fabryce, obalając aparat ucisku państwa kapitalistycznego, ustanawiając państwo robotnicze, 
które   nagnie   kapitalistów   do   posłuszeństwa   prawu   pożytecznej   pracy,   robotnicy   rozerwą   wszystkie 
łańcuchy przykuwające chłopa do jego nędzy, do jego rozpaczy. Wprowadzając dyktaturę robotniczą, 
mając w swoim ręku przemysł i banki, proletariat zwróci olbrzymią potęgę organizacji państwowej w 
kierunku poparcia chłopów w ich walce z właścicielami ziemskimi, z przyrodą i z nędzą. Da chłopom 
kredyt, stworzy spółdzielnie, zagwarantuje bezpieczeństwo osobiste i bezpieczeństwo mienia przeciwko 
rabusiom,   przeprowadzi   roboty   publiczne   mające   na   celu   osuszanie   mokradeł   i   nawadnianie   pól. 
Proletariat uczyni to wszystko, ponieważ w jego interesie leży zwiększenie produkcji rolnej, ponieważ w 
jego interesie leży podtrzymywanie solidarności w masach chłopskich, ponieważ w jego interesie leży 
przestawienie produkcji przemysłowej na pracę dla pokoju i braterstwa między miastem i wsią, między 
Północą i Południem.

Uświadomieni robotnicy i chłopi winni domagać się, by działalność parlamentarna socjalistów 

zmierzała   w  następujących   kierunkach:   wychowanie   rewolucyjne   szerokich   mas,   zespolenie   uczuć   i 
dążeń szerokich mas poprzez zrozumienie programu komunistycznego, nieustanne przekonywanie, że 
aktualne problemy gospodarki przemysłowej i rolnej mogą być rozwiązane jedynie poza parlamentem i 
wbrew parlamentowi, przez państwo robotnicze.

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

– 4 –

www.skfm­uw.w.pl