Spistreści

WstępdoKsiągSamuela

.5

1Sm1

.7

HELIISAMUEL

.7

DziecięuproszoneuBoga

.7

OfiarowanieSamuelanasłużbęBożą

.11

1Sm2

.13

KarygodneczynysynówHelego

.15

1Sm3

.19

WidzenieSamuela

.19

1Sm4

.21

DZIWNEDZIEJEARKIPRZYMIERZA

..21

Arkawniewoli

21

1Sm5

.25

1Sm6

.28

ZwrotArkiPrzymierza

.28

1Sm7

.32

SAMUELISAUL

.32

Samuel-ostatnisędziaIzraela

.32

1Sm8

.36

Król-człowiekzamiastBoga

.36

1Sm9

.40

NamaszczenieSaulanakróla

.40

1Sm10

.45

WybórSaulapotwierdzalosowanie

.48

1Sm11

.50

WalkazAmmonitamiwzmacniaSaula

.50

1Sm12

.53

PożegnalneprzemówienieSamuela

.53

1Sm13

.56

PoczątekwojenzFilistynami

56

1Sm14

.61

KlęskaFilistynów

..61

CharakterystykarządówSaula

.68

1Sm15

.69

ŚwiętawojnazAmalekitamiiodrzucenieSaula

.69

1Sm16

.74

SAULIDAWID

..74

NamaszczenieDawida

.74

Dawidwłaskachmonarchy

.77

1Sm17

.79

WalkaDawidazGoliatem

..79

1Sm18

.87

SaulzazdrościDawidowi

88

ZwiązekmałżeńskiDawidazcórkąkrólewską

.90

1Sm19

.92

Jonatan–pośrednik

.92

ZasadzkiSaula

.93

1Sm20

.95

JonatanpoprzyjacielskuostrzegaDawida

.95

1Sm21

.100

DawidwNob

.100

DawiduAkisza

.102

1Sm22

.103

DawidwAdullamiMispe

.103

ZemstaSaulanakapłanachzNob

.105

1Sm23

.108

DawidwKeili

108

Dawidwniedostępnychmiejscachpustyni

110

1Sm24

.112

DziwnespotkaniewjaskiniEngaddi

112

1Sm25

.115

ŚmierćSamuela

.115

Abigail

115

1Sm26

.120

Dawidnapustyni

120

1Sm27

.123

WspółpracazAkiszem

..123

1Sm28

.126

SauliwróżkazEndor

127

1Sm29

.131

Dawidosobąpodejrzaną

.131

1Sm30

.133

WyprawaprzeciwAmalekitom

..133

1Sm31

.137

ŚmierćSaulaiJonatana

.137

PierwszaKsięgaSamuela

BibliaTysiąclecia

WydanieV

zkomentarzamiBibliiJerozolimskiej

WydawnictwoPallotinum

2006

WstępdoKsiągSamuela

1-2Smstanowiływtekścieoryginalnympierwotniejednąksięgę;

podziałujejnadwieczęścidokonałaSeptuagintałączącjewrazz1-2
Krlwjednącałość(1-4Krl).Wśladzatradycjągreckąprzyjęła
dwuczęściowypodziałna1-2SmnajpierwBibliałacińska,awreszcie
mniejwięcejwXVw.poChr.tradycjażydowska.Nazwapochodzi
oddomniemanegojejautora.Późnożydowska(talmudyczna)tradycja
wymieniapróczSamuelatakżeGada"Widzącego"iNatanajako
współautorów(por.zestawienietychtrzechosóbjużw1Krn29,29).
Samuel,ostatnizSędziów,niejestjednakjedynągłównąpostaciąobu
ksiąg.Jestniąjedyniewpierwszejczęściopisu(1Smrozdz.1-12);
następnieprzedstawia1SmwybórnakrólaipanowanieSaula,natle
któregopojawiasięDawid(1Sm13-31).MonarchiiDawidowej,jej
rozwojowi,prężnościadministracyjnejiwojskowejpoświęconajest2
Sm.PrzedstawiaonapostaćDawidanatlejegozwycięskichwalk
wewnętrznychizewnętrznych,jakoprawdziwegomonarchę
teokratycznego,niepozbawionegojednaksłabościiupadków.

Strukturaliteracka1-2Smzdradzadługiokresrozwoju.Choćby

autorniestwierdziłtegowyraźnie(por.2Sm1,18),istnienieszeregu
starszychdokumentów(por.np.1Krn27,24),zktórychkorzystał(np.
2Sm23,1-7),nieulegawątpliwości.Wskazująnatodublety(2Sm
8,16-18-por.1Sm20,23-26;1Sm10,11-por.1Sm19,24),
rozbieżnościwopisachtychsamychzdarzeń(1Smrozdz.8;1Sm
10,17-25;rozdz.12wporównaniuz1Sm9,1-10,16;1Sm10,26-
11,15)orazniekonsekwencjechronologicznewukładziemateriału.
Najprawdopodobniejchodzioszeregopisówitradycjiróżnego
pochodzenia,którenieznanyautoropracowałwdośćzwartącałość.
Jegowkładteologicznyiliteracki(wielkaumiejętnośćnarracyjna)
nadałksięgomjednolity,oryginalnycharakter.Zadatędzisiejszej
redakcjinależyprzyjąćokresmiędzypodziałemmonarchiiizraelskiej
nadwapaństwa(autorużywatechnicznychokreśleńpaństwaIzraeli

Juda)aupadkiempaństwajudzkiegoidynastiiDawidowej(586).

Biorącpoduwagęstarożytnośćopracowanychźródeł,sięgających

możeczęściowoopisywanegookresu,księgiodtwarzająwiernie
dziejeswejepoki.Chodzijednaknieohistorięsamegobieguzdarzeń,
aleotypowobiblijnespojrzenienaprzeszłość,owpływ,jakiwywarły
dziejeokresuwczesnejmonarchiinastrukturęteokratyczną
społeczności,najejreligijnośćigłębokieprzemiany.Częstowięc
autorprzedstawiazdarzeniawsposób,wjakiutrwaliłysięoneniew
kronikarskimzapisie,leczwświadomościnarodu.Mimoto
charakterystykaosóbjestwiernaiwnikliwa.Samuelukazanyjestjako
typowapostaćprzełomowamiędzytradycyjną,charyzmatycznąformą
władzywIzraelu(okresSędziów)arodzącąsięmonarchią.Saul-to
postaćtragiczna,początkowowielceobiecująca,późniejjednakna
skutekpoważnychniewiernościstanowiniejakonegatywnetłodla
Dawida,właściwegobohateraksięgi.

Głównąmyśląreligijnąksięgijesturzeczywistnieniedawnego

wyboruIzraelaprzezBogawnowejformiewładzyteokratycznej.
Dokonujesięonoprzeztrzyzasadniczeinstytucje:profetyzm,
kapłaństwoskupioneprzyświątyniwJerozolimieorazprzezdynastię
Dawida.ProfetyzmreprezentujeSamuel,będącjednocześnie
kapłanemi"widzącym",orazNatan,prorokdworukrólewskiego
Dawida.Jegoproroctwodlakrólaijegodynastii(2Sm7,1-17)
stanowipunktkulminacyjnyksięgi:Bógzawarłbezwarunkowe
przymierzezpotomstwemDawida,powierzającmupanowanienad
swoimnarodem.WtymsensiehistoriaDawidanabieracech
prorockich;rozpoczynaonadługądrogękuwypełnieniuzbawczego
planuBożegowwielkimPotomkuDawida,JezusieChrystusie.

LudBożywokresiewypełnieniaplanuBożegopowitaJezusaz

Nazaretujako"synaDawida"(Mk11,10;Mt12,23;Mt15,22;Mt
20,30),jakkolwiekbędzieOnjegoPanem(Mk12,35-37ipar.).
PodobniecałyNTzrozumiemesjańskądziałalnośćChrystusajako
wypełnienieobietnicdanychDawidowi(Dz2,30;Rz1,3;Hbr1,5).W
tensposóbhistoriaDawidapozostajedlachrześcijannietylko

epizodemhistoriizbawienia,alepierwszymbezpośrednimogniwem
oczekiwaniaiwiarywprzyjścieChrystusa.

1Sm1

HELIISAMUEL

DziecięuproszoneuBoga

1

ByłpewienczłowiekzRamataim,Sufitazgórskiejokolicy

Efraima,imieniemElkana,synJerochama,synaElihu,synaTochu,
synaSufa,Efratejczyka.

1,1-3,21Terozdziałybyłyjużjednolitąkompozycjąliteracką(zwyjątkiempóźniejszegododatku2,27-36),zanimzostaływłączonewszerszykontekstdzisiejszychSm—mamywnichdo

czynieniaztradycjąpowstałąiprzekazywanąwSzilo,którazawieratrzyelementy:1.narodzinySamuelaioddaniegodosanktuariumwSzilo;2.synówHelego;3.objawieniesięJahweSamuelowi.1.i
3.mająwspólnymianownikwosobieSamuela;w2.i3.jakowspólnywystępujetematgrzechusynówHelego,grzechu,którydomagasiękary.Taopowieśćjeststaraizachowujewiarygodne
wspomnieniahistoryczne.

1,1zRamataim.Zwanetakże„Rama”.
1,1.RamataimwgórskiejokolicyEfraima.NaterytoriumBeniamina,wodległościok.8kmnapółnocodJerozolimyi6,5kmnapołudnieodBetel,leżymiastoonazwieRama(obecnie

er-Ram).Ponieważw1Sm1,19RamęwymienionojakomiastorodzinneSamuela,niektórzyuważają,żeodpowiadaonawspomnianemututajRamataim.JednaktekstwyraźnieumieszczaRamataimw
górskiejokolicyEfraima.PrzezdługiczasmiejscetołączonoznowotestamentowąArymateąoddalonąook.25kmnazachódodSzilo.

2

Miałondwieżony:jednejbyłonaimięAnna,adrugiejPeninna.

Peninnamiaładzieci,natomiastAnnaichniemiała.

1,2.PoligamiawIzraelu.WIzraelu,podobniejakwinnychkrajachstarożytnegoświata,powszechniepraktykowanomonogamię.Poligamiabyłazabronionaprzezprawolubobowiązującą

moralność,byłateżczęstoniemożliwazprzyczynekonomicznych.Przyczynązwiązkówpoligamicznychbyłazwykleniepłodnośćpierwszejżony;istniałorównieżkilkainnychczynników,któredoniej
zachęcały,m.in.:(1)nierównaliczbamężczyznikobiet,(2)potrzebadużejliczbydziecidopomocyprzywypasaniustadipracywpolu,(3)pragnieniezwiększeniaprestiżuizamożnościroduprzez
zawieraniewielukontraktówmałżeńskichi(4)wysokaokołoporodowaśmiertelnośćkobiet.Poligamiabyłanajbardziejrozpowszechnionawśródwędrownychpasterzyorazwwiejskichosadach
rolniczych,wktórychważnebyło,abykażdakobietanależaładookreślonegodomuibyłaproduktywna.WBibliiwiększośćprzypadkówpoligamiiwśródpospólstwaprzypadanaokrespoprzedzający
wprowadzeniemonarchii.

1,2.Hańbabezdzietności.PonieważrodzeniedzieciuważanebyłozawyraznajwiększegoBożegobłogosławieństwa(Ps127,3),niezdolnośćdoposiadaniapotomstwaczęstopostrzegano

jakoznakBożejkary.Oprócztegopozycjabezdzietnejkobietywrodziniebyłabardzosłaba.Kobietyniepłodneczęstoporzucano,poddawanoostracyzmowilublekceważono.Modlitwyitekstyprawne
zMezopotamiidowodzą,żepodobnasytuacjaistniaławinnychkrajachBliskiegoWschodu.

3

CorocznieczłowiektenudawałsięzmiastaswegodoSzilo,aby

oddaćpokłonizłożyćofiaręPanuZastępów.Bylitamdwajsynowie
Helego:ChofniiPinchas–kapłaniPana.

1,3PanuZastępów.Interpretacjaokreślenia„JahweZastępów”—niepewna(niewiadomo,czyowymi„zastępami”sąwojskaIzraela,wojskaniebieskie,gwiazdy,aniołowiealbowszystkie

mocekosmiczne).TytułtenporazpierwszypojawiasiętutajijestzwiązanyzkultemJahwewSzilo;wyrażenie„JahweZastępów,któryzasiadanacherubach”użyteporazpierwszyw4,4wzwiązkuz
arkąsprowadzonązSzilodoobozuwojennego.TytułtenpozostałzwiązanyzarkąiwszedłtakżedoceremoniałupraktykowanegowJerozolimie(2Sm6,2.18;7,8.27).Podjęligonanowowielcy
prorocy(zwyjątkiemEzechiela),prorocydziałającypowygnaniu(zwłaszczaZachariasz),orazniektórzyautorzyPs.

—doSzilo.DzisiejszeSeilun,położoneok.dwudziestukmnapołudnieodNablus.Arkęumieszczonotamwczasachsędziów,byćmożejeszczezażyciaJozuego(por.Joz18,1+),w

sanktuariumzniszczonym(por.Jr7,12;26,6.9;Ps78,60)prawdopodobnieprzezFilistynówpoklęsce,októrejwrozdz.4.WspomnianatucorocznapielgrzymkajestzwiązanazeŚwiętemNamiotów.

1,3.Szilo.Niezależnieodtego,czydomElkanyznajdowałsięwRamanaziemiachnależącychdopokoleniaBeniamina,czywRamataimwokolicyEfraima,abydotrzećdoSzilo,trzeba

byłoprzebyćok.25km.Wprzypadkurodzinyoznaczałobytopodróżtrwającądwadni.StarożytneSzilotoChirbetSeilunpołożonewpołowiedrogimiędzyBeteliSychem.Sziloleżałow
strategicznympunkcie-miałourodzajnąziemię,stałeźródłowodyidostępdogłównegoszlakubiegnącegozpółnocynapołudnieprzezkluczoweziemieIzraela.Wrejonietymodnalezionowiele
śladówzokresużelazaIorazdowodywskazującenazniszczeniemiastaprzezpożar.Chociażodkrytoruinybudowlipublicznychpochodzącychztegookresu,nieudałosięodnaleźćtamtejszego
sanktuarium.Przypuszczalnieznajdowałosięonownajwyższympunkciewzniesieniaiucierpiałowskutekerozji.

1,3.Corocznaofiara.Prawonakazywałoodbywanietrzechpielgrzymekwciąguroku:zokazjiŚwiętaPrzaśników,ŚwiętaTygodniiŚwiętaNamiotów.Wielukomentatorówuważa,że

podróżElkanymiałazwiązekzostatnimświętem.Ponieważtekstniepodajepowodutejpielgrzymki,niektórzysądzą,żebyłtotradycyjnyrytuałrodzinnystanowiącywyrazpobożnościElkany.

1,3.KapłańskaliniaHelego.HeliwywodziłsięzliniiAarona,zjegoczwartegosyna,Itamara.NapoczątkuokresusędziówurządnajwyższegokapłanapełniłPinchas,synEleazara

(najstarszegosynaAarona).DwajśrodkowisynowieAarona,NadabiAbihu,zginęlizpowodurytualnegouchybienia(Kpł10).Niewiadomo,wjakisposóbopiekanadNamiotemSpotkaniaprzeszłaz
rąkliniiEleazaradoliniiItamara.

4

PewnegodniaElkanaskładałofiarę.Dałwtedyżonieswej,

Peninnie,wszystkimjejsynomicórkompoczęści[zeskładanej

ofiary].

1,4.Ofiarowanieczęścizeskładanejofiary.Pewneofiarydostarczałyokazjidospożyciawspólnegoposiłku,szczególnieofiarabiesiadna(zob.komentarzdoKpł3,1-5).Gdyelementem

uroczystościreligijnejbyłposiłekofiarny,wykonującyjąkapłanorazczłonkowierodzinyofiarodawcyotrzymywaliczęścimięsa,którebyłorzadkimelementempożywienia.Socjologicznyaspekttego
posiłkuprzypominanp.uroczysteśniadanieWielkanocne.

5

RównieżAnniedałczęść,leczpodwójną,gdyżAnnębardzo

miłował,mimożePanzamknąłjejłono.

1,5Teksthebr.skażony.BJ:„aAnniedawałtylkojednączęść,mimożekochałAnnę,choćJahweuczyniłjąniepłodną”,„mimoże”,zagrec.
1,5.PodwójnaczęśćdlaAnny.WjęzykuhebrajskimopisczęściprzekazanejAnniejestniejasny.Wwiększościprzekładówmówisięoczęścipodwójnej[BT,BW],innetłumaczą„tylko

jednączęść”lub„szczególnączęść”.Wielukomentatorówopowiadasięzatłumaczeniem„tylkojednaczęść”,bowiempowstajewtensposóbkontrast,którynajlepiejpasujedoobecnegokontekstu.

6

Jejrywalkaprzymnażałajejsmutku,abyjąrozjątrzyćztego

powodu,żePanzamknąłjejłono.

7

Itaksiędziałoprzezwielelat.Ile

razyszładoświątyniPana,[tamta]dokuczałajejwtensposób.
[Anna]więcpłakałainiejadła.

1,7doświątyniPana.SanktuariumarkiwSziloniebyłonamiotem,jakwczasachpustyni,aletrwałąkonstrukcjązdrewna(por.1,9;3,2.3.15).
1,7.SanktuariumwSzilo/świątyniaPana.Sanktuariumnazwanotutaj„domem/świątyniąPana”,coniejasnooddajecharaktertegomiejsca.Wwersecie9określonojemianem

„świątyni/przybytku”,sugerującjakąśbudowlę.W1Sm2,22pojawiasięwzmiankanatematNamiotuSpotkania,tj.przybytku.Owaróżnorodnośćokreśleńdowodzi,żewokółnamiotuwzniesiono
trwalsząbudowlęlubżezostałonrozłożonywewnętrzuświątyni,wcześniejnależącejdoKananejczyków.

8

Irzekłdoniejjejmąż,Elkana:Anno,czemupłaczesz?Dlaczego

niejesz?Czemusiętwojesercesmuci?Czyżjanieznaczędlaciebie
więcejniżdziesięciusynów?

1,8.Mążlepszyniżdziesięciusynów.Słowapocieszenia,któreElkanakierujedoAnny,sąnieprzekonywujące.Chociażichzwiązeknapłaszczyźnieczystoludzkiejmógłzaspokajać

emocjonalnepotrzebyAnny,chodziłoprzecieżowielewięcej.Popierwsze,ospołecznepiętnoniepłodności;podrugie,oistnienierodzinywprzyszłości.Dziecimiałyobowiązekopiekowaniasię
starymirodzicami,urządzeniaimwłaściwegopogrzebuizachowaniapamięcionich.Wierzononawet,żejakośćżyciapośmiertnegozależyodrytuałówodprawianychzazmarłychprzeznastępne
pokolenia.PozycjaspołecznaAnnyijejnadziejenaprzyszłośćbyłybardzoniepewne.Problemytepowodowały,żewypowiadanewdobrejwierzesłowaElkanyniepocieszyłyAnny.

9

GdywSziloskończonojeśćipić,Annawstała.AkapłanHeli

siedziałnakrześleprzedbramąprzybytkuPańskiego.

1,9Pierwszezdaniewtekściehebr.:„GdywSziloskończyłajeśćigdyskończonopić”.BJ:„Gdywsaliskończylijeść,AnnawstałaistanęłaprzedJahwe”,zagrec.
1,9.Kapłansiedzącyprzedwejściem.Helibyłprzypuszczalniezbytstary,bypełnićurządarcykapłański,nadalmógłjednakwykonywaćfunkcjepubliczne,np.witaćczcicieliwbramie

przybytkuorazudzielaćradipouczeń.Wtekścieprzekładumebel,naktórymsiedział,to„krzesło”,jednaksłowohebrajskiewwiększościfragmentówoznaczatronlubmiejscehonorowe.Wmiejscach
publicznychczęstoznajdowałysięławy,zaśwrezydencjach-sofylubtaborety.PodczaspracwykopaliskowychprowadzonychwMarinatrafiononaśladywielutakichtaboretówwmiejskich
rezydencjach.

10

OnazaśsmutnanaduszyzanosiładoPanamodlitwyipłakała

rzewnie.

11

Złożyłarównieżślub,mówiąc:PanieZastępów!Jeżeli

łaskawiewejrzysznaponiżeniesłużebnicytwojejiwspomniszna
mnie,iniezapomniszsłużebnicytwojej,idaszmipotomkapłci
męskiej,tooddamgoPanupowszystkiednijegożycia,abrzytwanie
dotkniejegogłowy.

1,11SamuelbędziesynemdanymniepłodnejmatceprzezBoga,podobniejakIzaak,Samson,JanChrzciciel.MającesięurodzićdzieckozostałoprzezniąpoświęconeBogunaposługęw

sanktuarium.Długiewłosytoznaktejkonsekracji,takjakuSamsona,niejestjednaknigdziewyraźniepowiedziane,żeSamuelbędzienazîrem(por.Lb6,1+),jaktomiałomiejscewprzypadkuSamsona
(Sdz13,5).

1,11.Śluby.WwiększościkulturBliskiegoWschoduślubymiałycharakterdobrowolnyiwarunkowy(m.in.wpaństwieChetytów,Ugarit,Mezopotamiioraz,rzadziej,wEgipcie).W

świeciestarożytnymślubynajczęściejskładanowkontekścieprośbyzanoszonejdobóstwa.Warunkiemspełnieniaślububyłozwykleotrzymanieczegośodbóstwalubotrzymaniejegoochrony.
Przedmiotemślububyłzazwyczajdar,którymiałzostaćzłożonybogom.Dartenprzyjmowałnajczęściejformęofiary,zdarzałysięteżjednakdarynarzeczsanktuariumlubkapłanów.Ślubyspełniano
zwyklewsanktuarium,zaśsamauroczystośćmiałacharakterpubliczny.WliteraturzeugaryckiejkrólKeretskładaślub,proszącbóstwoożonę,któraurodzimupotomka.Wzamianprzyrzekazłożyć
boguzłotoisrebrowilościodpowiadającejwadzeoblubienicy.

1,11.Obcinaniewłosów.Nieobcinaniewłosówbyłonajważniejszymelementemślubunazireatu(zob.komentarzdoLb6).Ślubnazireatuograniczałsięzwykledopewnegościśle

określonegoczasu,tutajjednak(podobniejakwprzypadkuSamsona)miałobejmowaćcałeżycie.Związekłączącywłosyześlubemniejestznany,chociażwłosy(ikrew)wmyślistarożytnejbyły
jednymzgłównychsymbolówistotyżyciajednostki.Dowodemtegomożebyćnp.fakt,żekrólowiMariwrazztreściąproroctwaprzesłanolokwłosówrzekomegoproroka.Włosytezostały
wykorzystanepodczasobrzęduzasięganiawyroczni,byustalić,czyprzesłanieprorockienależyuznaćzaprawdziwe.

12

GdytakżarliwiesięmodliłaprzedobliczemPana,Heli

przyglądałsięjejustom.

1,13Normalniemodlonosięgłośno,aświętabyłyczęstookazjądonadmiernegopicia(Iz22,13;Am2,8).NatymtlejestzrozumiałapogardliwaprzyganaHelego.

13

Annazaśmówiłatylkowgłębiswegoserca,poruszaławargami,

leczgłosuniebyłosłychać.Helisądził,żebyłapijana.

1,13.Cichaosobistamodlitwa.Modlitwomczęstotowarzyszyłyofiary.Podczastakiegoformalnegoaktuwręczanokapłanowiopłatę,byzłożyłofiaręiodmówiłodpowiedniąmodlitwę.

Anna,któraniedysponowałapieniędzmi,modliłasięsama,otrzymałajednakpomyślnebłogosławieństwokapłana,któreprzyjęłajakowyrocznię.WMezopotamiijasnowidze-kapłaniposługiwalisię
wyrocznią,byodczytywaćomenydlakobietmodlącychsięodzieci.WStarymTestamencieistniejekilkaprzykładówspontanicznejmodlitwy,tylkotutajjednakmodlitwajestcicha.NaBliskim
Wschodziemodlitwyczęstomiałypostaćsformalizowaną,częstoteżsłużyłyzapodstawęzaklęćmagicznych.Wrezultacieniewielewiadomonatematmodlitwspontanicznych.

14

Heliodezwałsiędoniej:Dokądbędzieszpijana?Wytrzeźwiej

odwina!

15

Annaodrzekła:Nie,paniemój.Jestemnieszczęśliwą

kobietą,anieupiłamsięwinemanisycerą.Wylałamduszęmoją
przedPanem.

16

NieuważajswejsłużebnicyzacórkęBeliala,gdyżz

nadmiaruzmartwieniaiboleściduszymówiłamcałyczas.

17

Heli

odpowiedział:Idźwpokoju,aBógIzraelaniechspełniprośbę,jaką
doNiegozaniosłaś.

18

Odpowiedziała:Obyśdarzyłżyczliwościątwoją

służebnicę!Iodeszłatakobieta:jadłainiemiałajużtwarzytak
[smutnej]jakprzedtem.

19

WstaliozaraniuioddawszypokłonPanu,

wróciliiudalisiędodomuswegowRama.Elkanazbliżyłsiędo
swojejżony,Anny,aPanwspomniałnanią.

1,19.Charakterkultu.Kult,októrymtutajmowa,oznaczałprzypuszczalnieuczestnictwowcodziennychofiarachporannych(zob.komentarzdoKpł6,8-13).

20

Annapoczęłaipoupływiedniurodziłasyna,inazwałago

imieniemSamuel,ponieważ[mówiła]:UprosiłamgouPana.

1,20UprosiłamgouPana.Wyjaśnienieto,odsyłającedoczasownikaszakal,„prosić”,powinnobydaćraczejimięsza’ul,„Saul”.Etymologiabiblijnazadowalasiętutajprzybliżonym

podobieństwembrzmienia.Lepszymwyjaśnieniemimienia„Samuel”byłobyjużraczejSzem-El,„imięBoga”albo„imieniem(Boga)jestEl”.

OfiarowanieSamuelanasłużbęBożą

21

Ówmąż,Elkana,udałsięzcałąrodziną,byzłożyćPanu

dorocznąofiaręiwypełnićswójślub.

22

Annazaśnieposzła,lecz

oświadczyłaswemumężowi:Gdychłopiecbędzieodstawionyod
piersi,zaprowadzęgo,żebysiępokazałprzedobliczemPanaiaby
tampozostałnazawsze.

1,22Gdy...będzieodstawionyodpiersi.Następowałotopodłuższymczasieodurodzeniadziecka.

23

OdpowiedziałjejElkana,mążjej:Czyń,cocisięwydaje

słuszne.Pozostań,dopókigonieodstawiszodpiersi.ObytylkoPan
ziściłswesłowo.Pozostaławięckobietawdomuikarmiłasyna
swojegoażdoodstawieniagoodpiersi.

1,23swesłowo.Przekładystarożytnei4Q:„twojesłowo”,cojestchybalepszymodczytaniem.

24

Gdygoodstawiła,wzięłagozsobąwdrogę,zabierającrównież

trzycielce,jednąefęmąkiibukłakwina.Przyprowadziłagododomu
Pana,doSzilo.Chłopiecbyłjeszczemały.

1,24trzycielce.Zatekstemhebr.,cojednakniezgodnezw.25.Grec.isyr.:„trzyletniegocielca”.
1,22-24.Wiekodstawieniaodpiersi.Dzieckoodstawianoodpiersimiędzydrugimatrzecimrokiemjegożycia.Wydarzeniutemutowarzyszyłyuroczysteobchody,byłtobowiemrytuał

przejścia.ZegipskichPouczeńAnywynika,żedziecikarmionopiersiąprzezokrestrzechlat.

25

ZabilicielcaipoprowadzilichłopcaprzedHelego.

1,24-25.Rodzajofiary.OfiarazłożonaprzezElkanęiAnnęskładałasięzcielca,mąkiiwina.ZLb15,8-12wynika,żemąkaiwinomiałybyćelementemofiaryskładanejzcielca.Być

możemałżonkowiezłożyliwofierzetrzycielce(zamiastjednegotrzyletniego).Przypuszczenietopotwierdzałbyfakt,żeprzynieślirównieżtrzyrazywięcejmąkiiwina.Jeślizłożonoofiaręztrzech
cielców,wskazywałobytonahojnośćElkanyiAnny.

26

Powiedziałaonawówczas:Pozwól,paniemój!Natwojeżycie!

Tojajestemowąkobietą,którastałatuprzedtobąimodliłasiędo
Pana.

27

Otegochłopcasięmodliłam,ispełniłPanprośbę,którądo

Niegozanosiłam.

28

OtojaoddajęgoPanu.Powszystkiedni,jakdługo

będzieżył,zostajeoddanyPanu.IoddalitampokłonPanu.

1,28.Poświęcenienacałeżycie.Jakwskazaliśmywkomentarzudo1Sm1,11,takiokresniebyłtypowydlaślubunazireatu,mimotozostałtutajwyraźnieokreślonyispełniony.Annanie

tylkospełniłazłożonyślub,leczpostąpiłazgodniezduchemtradycji.Pierwszedzieckopłcimęskiejurodzoneprzezkażdąmatkęuważanozanależącedobóstwa.NaBliskimWschodziewiarata
prowadziłaniekiedydoskładaniaofiarzdzieciwceluzapewnieniapłodności.Wkulcieprzodkówpierworodnisynowieobejmowalifunkcjekapłańskiewrodzinie.WIzraeluwyobrażenietoprowadziło
doczynnościpoświęcenia-przekazywaniapierworodnychdodomenybóstwawcelupełnieniafunkcjikultowychlubdowyłącznegoużytkuświątyni.Synamożnabyłojednakwykupić-wprawie
Izraelitówichmiejscezajmowalilewici(Lb3,11-13).ZpowoduzłożonegoślubuAnnanierozpoczęłaprocedurywykupienia.WMezopotamiiświątyniomskładanoniekiedywdarzeniewolników,
którzymieliwnichsłużyćdokońcażycia.Wliteraturzeakadyjskiejpojawiająsięwzmiankiospecjalnejgrupiekobiet,którepoświęcałyżycie,bysłużyćjakoprostytutkiświątynne.Oskładaniu
świątyniomwdarzedzieciczytamyteżwtekstachsumeryjskichodpoczątkuIItysiącleciaprzedChr.

1Sm2

1

Annamodliłasię,mówiąc:RadujesięmesercewPanu,

podnoszęczołodziękiPanu,rozwarłysięmeustanawrogówmoich,
gdyżcieszyćsięmogęTwojąpomocą.

2,1-10Kantyktenzostałnazwany„prototypemMagnificat”,jednakMagnificatMaryijesthymnemowielebardziejosobistym.Tentutajtopsalmzepokikrólów,uzewnętrzniającynadzieję

„ubogich”(por.So2,3+),akończącysięwspomnieniemKróla-Mesjasza.WłożonogowustaAnnyzpowodualuzjido„kobietyniepłodnej”,aluzjizawartejww.5b.—WBJpoprawkitekstuhebr.ww.
1,3,5,10.

2,1.Róg/moc.Obrazrogułączysięczasamizpotomnością(zob.szczególnie1Krn25,5atakżePs132,17).Jestteżoczywistymsymbolemsiłyjakobroń,którąmożnabyłoprzeszyć

nieprzyjaciela.CeremonialnekoronybogówikrólówMezopotamiimajączęstoelementrogów.

2

NikttakświętyjakPan,próczCiebieniemanikogo,niktpoza

Tobą,nikttakąOpokąjakBógnasz.

3

Niemówciewięcejsłów

pełnychpychy,zustwaszychniechniewychodząsłowawyniosłe,bo
PanjestBogiemwszechwiedzącym:Onważyuczynki.

4

Łukmocarzy

sięłamie,asłabiprzepasująsięmocą,

5

zachlebnajmująsięsyci,a

głodnijużodpoczywają,niepłodnarodzisiedmioro,awielodzietna
więdnie.

2,5DrugistychwBJ:„głodniprzestająpracować”.„pracować”’abod,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:’ad,„ażdo”.

6

ToPandajeśmierćiżycie,wtrącadoSzeoluizeńwyprowadza.

2,6.Szeol/grób.Hebrajskiesłowotłumaczonejako„grób”toSzeol.NaBliskimWschodziepanowałopowszechneprzekonanieoistnieniużyciapozagrobowegowjakimśświeciezmarłych.

PosłanietamczłowiekauważanozaaktsąduBożego-nietraktowanogojednakjakomiejscawiecznejnagrodylubkary.Ponieważgróbbyłbramąprowadzącądoświataumarłych,Szeolczęstooznacza
grób.

7

Panubożyiwzbogaca,poniżaiwywyższa.

8

Zpyłupodnosi

biedaka,zbarłogudźwiganędzarza,byichposadzićwśródmożnych,
bydaćimtronzaszczytny.DoPananależąfilaryziemi:nanichświat
położył.

2,8.Motywświataprzewróconegodogórynogami.Wierzono,żedziałanieBogaczęstoprowadzidoodwróceniasytuacjipanującejnaświecie.Odwrócenietomogłosiędokonywaćw

ramachświatastworzonego(góryobracającesięwpył;wywyższonedoliny,słońcezamieniającesięwciemność),świataspołecznego(nędzarzeotrzymującyzaszczyty,potężniobróceniwniwecz)lub
światapolitycznego(upadająceimperia).TenmotywświataprzewróconegodogórynogamiwskazywałnasuwerennepanowanieBoże.Mógłzostaćużytydoprzedstawieniasądulubnagrody;wokresie
późniejszymmiałzwiązekzprzyszłymkrólestwemBożym,wktórymzłozostanienaprawioneinastanienowyład.

2,8.Filaryziemi.Fundamentyziemiprzedstawianoczasamijakofilary(Ps75,4),czasamijakowodę(Ps24,2).Komentatorzywskazywalinaobydwiemożliwości,podającinterpretację

tegofragmentu,wktórympojawiasię,tylkojedenrazwStarymTestamencie,hebrajskiesłowoprzetłumaczonojako„fundamenty”[BT:„filary”].Wodaifilarybyłyelementemstarożytnychwyobrażeń
dotyczącychbudowyświata.

9

Onochraniastopypobożnych.Występnizginąwciemnościach,

bonie[swoją]siłączłowiekzwycięża.

10

Panwniweczobraca

opornych:przeciwnimgrzminaniebiosach.Panosądzakrańceziemi,

Ondajepotęgękrólowi,wywyższamocswegopomazańca.

2,10przeciwnim.Zatekstemhebr.,gdzie’alaw,„przeciwniemu”.BJ:„Najwyższy”,eljôn,nazasadziedomysłu.
2,10.Grzminaniebiosach.MieszkańcyBliskiegoWschoduwierzyli,żegrzmotyibłyskawicetowarzysząpojawieniusiębóstwa(zwyklewkontekściebitwy).Począwszyodsumeryjskiego

utworuWywyższenieInanna,chetyckichmitówoboguburzy,akadyjskichiugaryckichmitologii,bogówpostrzeganojakopostacieogłaszającegrzmotemsądnadswoiminieprzyjaciółmi.Baala
przedstawianojakopostaćtrzymającąwdłonigarśćbłyskawic.Terminologiazwiązanazgrzmotemzostałaprzejętaprzezretorykękrólewską,np.chetyccyiasyryjscywładcyprzedstawialisamych
siebiejakonarzędziebogów,grzmiącenadtymi,którzyłamiązawieranetraktatylubstająnadrodzeposzerzeniuichimperiów.

2,10.Władzakrólewskawtymokresie.Wzmiankaowładzykrólewskiejwydajesiętutajzaskakująca,bowiemwIzraeluniewprowadzonojeszczemonarchii.Mimotowładzakrólewska

byławowymczasiedobrzeznananaBliskimWschodzie.WpewnychkręgachzaczętoteżoniejmówićwIzraelu(Sdz9).Cowięcej,oczekiwaniewprowadzeniamonarchiiwprzyszłościmożna
odnaleźćjużwtakichfragmentachjakRdz17,6;Lb24,17iPwt17,14-20.

11

ElkanaudałsiędoRama–doswegodomu.Chłopiecpozostał,

bysłużyćPanuprzykapłanieHelim.

KarygodneczynysynówHelego

12

SynowieHelego,istnisynowieBeliala,niezważalinaPana

13

aninauprawnieniakapłańskiewobecludu.Jeżeliktośskładał

krwawąofiarę,gdygotowałosięmięso,zjawiałsięsługakapłanaz
trójzębnymiwidełkamiwręku.

2,13SynowieHelegonieliczylisięzregułamizawierającymiustalenia,jakieczęściofiarnależąsiękapłanom(por.Kpł7,28n;Lb18,8n;Pwt18,3-5).
2,13.Trójzębnewidełki.PodobnetrójzębnewidełkizostałyodkryteprzezarcheologówwGezer.Tewykonanezbrązunarzędziaskładająsięzkrótkiejrączkipołączonejzdługimiprostymi

zębami(przypominająwidłyokrótkiejrączce);uczenidatująjenaokrespóźnegobrązu.Hebrajskitermin,któryzostałtutajużyty,oznaczapodobnenarzędziawystępującewtekstachstaroasyryjskich.

14

Wkładałjedokotłaalbodogarnka,dorondlaalbodomisy,ico

wydobyłwidełkami–zabierałkapłan.Takpostępowalizewszystkimi
Izraelitami,którzyprzychodzilitam,doSzilo.

15

Cowięcej,jeszczenie

spalonotłuszczu,ajużprzychodziłsługakapłanaimówiłtemu,kto
składałofiarę:Dajmięsonapieczeńdlakapłana.Nieweźmieonod
ciebiemięsagotowanego,tylkosurowe.

16

Agdymówiłdoniegoów

człowiek:Niechnajpierwcałkowiciesięspalitłuszcz,awtedy
weźmieszsobie,coduszatwojapragnie,odpowiadałmu:Nie!Daj
zaraz,ajeślinie–zabioręprzemocą.

2,13-16.Praktykikapłańskie.WtekściezestawionotradycyjnepraktykikapłańskiewSzilozmetodamistosowanymiprzezsynówHelego.Jedneidrugieróżniąsięodsposobu

postępowanianakazanegowPięcioksięgu(zob.Kpł7,30-34).Pięcioksiągwyraźniewskazuje,któreczęściofiarprzysługująkapłanom.ZwykłapraktykastosowanawSzilopolegałanatym,żekapłan
otrzymywałtęczęść,którazostaławyciągniętazkotławidełkami.JednaksynowieHelegobrali,cochcieliikiedychcieli.Dopuszczalisięprzestępstwrytualnychwtrzechdziedzinach:(1)wybierali
sobienajlepszeczęści;(2)domagalisię,bymięsobyłopieczonezamiastgotowanei(3)nieoddawalitłuszczu,byzostałspalonynaołtarzu(Kpł3,16;7,25).

17

GrzechowychmłodzieńcówbyłwielkiwzględemPana,bo

ludzielekceważyliofiarędlaPana.

18

Samuelpełniłposługiwobec

Panajakochłopiec,ubranywlnianyefod.

2,18wlnianyefod.Toczęśćstrojukapłańskiego(por.22,18;2Sm6,14).Nienależygomylićzefodem,którybyłnarzędziemwróżby(por.w.28iodnoszącysiędoniegoprzyp.).Natemat

efodunoszonegoprzezarcykapłanazob.Wj28,6+.

2,18.Lnianyefod.Lnianyefodbyłszatązarezerwowanądlakapłanów(zob.1Sm2,28),oznaczato,żeSamuelzostałprzyjętynanaukędoświątyni.Efodbyłprzypuszczalniejakimś

rodzajemfartucha.Lenstanowiłpodstawowymateriał,zktóregogowykonywano,chociażwtkaninęszatkapłanówwyższegoszczeblawplecionebyłyzłotenitki.

19

Matkarobiłamumałypłaszcz,któryprzynosiłacoroku,gdy

przychodziławrazzmężemzłożyćdorocznąofiarę.

2,19.SzatyzrobioneprzezmatkęSamuela.Szataopisanawtymwersecieprzypominaszatękapłańską(zob.Wj28,31-34),nosilijąjednakrównieżinnizamożniiwpływowiludzie

(królowie,prorocy,Hiobijegoprzyjaciele,Bóg).W1Krn15,27jesttoszatanoszonaprzezkapłanów.Byłaonazwykleobszytacharakterystycznymrąbkiem,którywskazywałnapozycjęczłowieka.

20

HelibłogosławiłElkanieijegożonie,mówiąc:NiechPandaci

potomstwoztejżonywzamianzauproszonego,któregooddałaPanu.
Iwracalidosiebiedodomu.

2,20wzamianzauproszonego,któregooddałaPanu.WBJpoprawionoskażonyteksthebr.wedługgrec,sam.i4Q:„wzamianzapożyczkę,którąodstąpiłaJahwe”.

21

PanwejrzałnaAnnę:poczęłaiurodziłatrzechsynówidwie

córki.SamuelnatomiastwzrastałprzyPanu.

22

Helibyłjużbardzo

stary.Słyszałon,jakpostępowalijegosynowiewobecwszystkich
Izraelitówito,żeżylizkobietami,któresłużyłyprzywejściudo
NamiotuSpotkania.

2,22Częśćzdaniazaczynającasięod„i”znajdujesiętylkowtekściehebr.Wgrec.pominiętojejakoglosęzainspirowanąWj38,8itakteżBJ.
2,22.KobietyprzywejściudoNamiotuSpotkania.ZnanesąliczneprzykładykobietsłużącychwróżnychświątyniachnaBliskimWschodzie.Pełniłyonefunkcjesłużebneikapłańskie,

zachowywałycelibatiuprawiałynierząd,przebywałytamprzezkrótkiczaswceluspełnieniaślubulubpełniłysłużbęprzezcałeżycie.Dlategotrudnojestokreślićcharaktersłużbywspomnianychtutaj
kobiet.Nierząd,któregodopuszczalisięznimisynowieHelego,wskazuje,żewykonywałyjakieśczynnościzwiązanezpobożnościąlubmogłybyćdziewicami.Należyjednakzauważyć,żew
starożytnymIzraeluniesąznaneprzypadkireligijniemotywowanegocelibatu,teksttennieopisujeichteżjakodziewic.Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoSdz11,39.

23

Mówiłwięcdonich:Czemudopuszczaciesiętychczynów,

wszakodcałegoludusłyszęowaszymniewłaściwympostępowaniu.

2,23owaszymniewłaściwympostępowaniu.Zatekstemhebr.WBJpominiętejakoglosa.

24

Nie,synowiemoi,niedobrewieścisłyszę,mianowicieże

doprowadzaciedoprzestępstwaludPański.

25

Jeśliczłowiekzawini

przeciwczłowiekowi,sprawęrozsądziBóg,leczgdyczłowiekzawini
wobecPana–któżsięzanimbędziewstawiał?Nieposłuchalijednak
napomnieniaswegoojca,boPanchciał,abypomarli.

2,25PodobniejakwinnychmiejscachBiblii(Wj4,21;Joz11,20;Iz6,9-10;itd.),zatwardziałośćgrzesznikazostałaprzypisanaJahwejakopierwszejprzyczynie,tensposóbmówieniajednak

wżadnymwypadkunienegujeludzkiejwolności.

26

MłodyzaśSamuelrósłicorazbardziejpodobałsiętakPanu,jak

iludziom.

27

DoHelegoprzybyłmążBożyipowiedziałmu:Takmówi

Pan:Wyraźnieobjawiłemsiędomowitwojegopraojca,gdyjeszcze
byliwEgipcieinależelido[sług]domufaraona.

2,27-36Tenepizodjestpóźniejsząwstawką,paralelnądo3,11-14.ŚmierćChofniegoiPinchasa(4,11)tojedynie„zapowiedź”(w.34)przyszłychnieszczęśćzasygnalizowanychww.33:

masakrykapłanówzNob,potomkówHelego(22,18-19),zwyjątkiemAbiatara(22,22-23),któregojednakpozbawiurzęduSalomon(1Krl2,27);ww.35zapowiadasięzastąpienieliniiAbiatararodziną
Sadoka,którypoczynającodSalomona,będziesięcieszyćłaskamikróla,„pomazańcaJahwe”;w.36nieodpowiadajednaksytuacjiopisanejw2Krl23,9,zczegonależywnosić,żekomponowanie
tekstuwyprzedzaczasyJozjasza.

2,27twojegopraojca.ChodzioLewiego.
2,27.Prorok/mążBoży.RolaprorokabyłajednoznacznieokreślonanaBliskimWschodzie,dowodzitegoponadpięćdziesiąttekstówodnalezionychwMart,zawierającychróżneprzesłania

przekazywanezapośrednictwemwieluproroków.Ogólnie,prorokdostarczałludziomwiadomościodbóstwa.Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoPwt18.

28

Spośródwszystkichpokoleńizraelskichwybrałemichsobiena

kapłanów,abyprzychodzilidoołtarzamojegocelemskładaniaofiary
kadzielnej,abywobecMnieprzywdziewaliefod,iprzekazałem
domowitwegoojcawszystkieofiaryspalanedomuIzraela.

2,28efod.Tuniechodzioczęśćstroju,którąkapłanisięprzepasywali,jakww.18,aleojakiśprzedmiot„noszony”nasobielub„przynoszony”(14,3;23,6;30,7),zawierającyświętelosydo

zasięganiaradyJahwe(14,18n;23,9n;30,8;zob.14,41+).Pojawiasięonwepocesędziów(Sdz17,5;18,14n;efodGedeona(Sdz8,26n)będziepotępionyjakosymbolidolatryczny).Opowieścipowstałe
poczasachDawidaniewspominająjużonim(aluzjadoniegoznajdujesięjedyniewOz3,4).

29

Czemudepczeciepomoichofiarachkrwawychipokarmowych,

jakiezarządziłemwprzybytku?Dlaczegoszanujeszbardziejsynów
swoichniźliMnie,takiżtuczyciesięnanajwyborniejszychz
wszystkichdarówIzraelaludumojego?

2,29Teksthebr.niepewny.Podobnieww.32.

30

Dlatego[taka]wyroczniaPana,BogaIzraela:Wyraźnie

powiedziałemdomowitwojemuidomowiojcatwego,żebędązawsze
chodzićprzedeMną,leczteraz–wyroczniaPana–dalekietoode
Mnie.Tychbowiem,którzyMnieszanują,szanujęiJa,atych,którzy
Mnieznieważają–czekahańba.

2,30będązawszechodzićprzedeMną.Tzn.:będąwierniesłużyćJahweicieszyćsięJegołaskami.

31

Właśnienadchodządni,wktórychodetnęramiętwojeiramię

domutwojegoojca,abyjużniebyłostarcawtwoimdomu.

32

Będziesz

widziałprzeciwnikaprzybytku,podczasgdyPanudzieliIzraelowi
wszelkiegodobra;wtwoimdomuniebędziestarcapowszystkie
czasy.

33

NiewytracęjednakuciebieczłowiekaskładającegoMi

ofiarę,takbysięzużyłytwojeoczy,aduszasięwyniszczyłaze
strapienia,podczasgdycałepotomstwotwegodomuwymrzewsile
wieku.

2,33twojeoczy,adusza.Zatekstemhebr.WBJ:„jegooczy,ajegodusza’1,zagrec.—wsilewieku.Grec:mieczem.Wtekściehebr.pominięte.

34

Znakiem,żetosięspełni,będzieto,cosięprzydarzytwoim

dwomsynom,ChofniemuiPinchasowi:obydwajzginątegosamego
dnia.

35

Ustanowięsobiekapłanawiernego,którybędziepostępował

wedługmegosercaipragnienia.Zbudujęmudomtrwały,aonbędzie

chodziłprzedobliczemmegopomazańcapowszystkiedni.

36

Kto

jeszczezostaniewdomutwoim,tenprzyjdzieiupokorzysięprzed
nim,abymiećsrebrnąmonetęlubbochenekchleba.Będziewołał:
Powierzmi,proszę,jakąśczynnośćkapłańską,abymmógłzjeśćkęs
chleba.

1Sm3

WidzenieSamuela

1

MłodySamuelusługiwałPanupodokiemHelego.Wowym

czasierzadkoodzywałsięPan,awidzenianiebyłyczęste.

3,1-21Pierwszeobjawienie,dziękiktóremuSamuelzostajepowołanynaproroka(w.20).Toniejestżadensen:głosbudziSamuela.Toniejestteż„widzenie”—chybażewszerszymtego

słowaznaczeniu—gdyżSamuelniewidziJahwe,atylkoGosłyszy.

2

PewnegodniaHelispałwzwykłymmiejscu.Jegooczyzaczęły

słabnąćijużniewidział.

3

AświatłoBożejeszczeniezagasło.Samuel

zaśspałwprzybytkuPańskim,gdzieznajdowałasięArkaPrzymierza.

3,3gdzieznajdowałasięArkaPrzymierza.Jahweuobecniasięponadarkąistamtądwydajepolecenia(por.Wj25,22;Iz6).
3,3.Świątynia/przybytekPański.Hebrajskiesłowo,któregotutajużyto,wskazujenajakąśbudowlę.Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdo1Sm1,7.
3,3.Lampa/światłoBoże.Znajdującasięwprzybytkumenoramiałapłonąćprzezcałąnoc(Wj27,21;Kpł24,1-4),nigdyniemożnajejbyłogasić,więcuwaga,żejeszczeniezagasła,

wydajesięzbędna.Zdrugiejstrony,praktykistosowanewSziloniezawszespełniaływymaganiaprawa.Zwrot„lampaBoża”[BT:„światłoBoże”]byłteżużywanynaoznaczenienadziei(2Sm21,17;
1Krl11,36;2Krl8,19),corównieżmiałobysenswtymkontekście.

3,3.ZjawiskoinkubacjisnówfunkcjonującenaBliskimWschodzie.Wstarożytnościludziewierzyli,żeśpiącwświątynilubjejprzedsionkach,możnazostaćwtajemniczonymwboskie

plany.Niektórzywykonywalirytuałyofiarniczeinocowaliwświątyni,bytakieobjawienieotrzymać.Zjawiskotookreślasięmianeminkubacjisnów.Wewczesnejliteraturzestarożytnejinformacjeza
pomocąmetodyinkubacjisnówstaralisięuzyskaćtacykrólowiejakNaram-SiniGudea.WokresiesędziówwzmiankiotejpraktycepojawiająsięwugaryckicheposachoAkchat(wktórejDanielprosi
osyna)ioKeret(wktórejosynaprosiKeret).ChociażSamuelspełniaswojecodzienneobowiązkiinajwyraźniejnieoczekujeobjawienia,jegodoświadczeniezostałoniewątpliwiezrozumianew
kontekściezwiązkułączącegoświątynięiobjawienie.NaBliskimWschodzieniesąznaneinneprzypadkiotrzymaniawidzeniasennego,októreniezabiegano.

4

WtedyPanzawołałSamuela,atenodpowiedział:Otojestem.

5

PotempobiegłdoHelego,mówiącmu:Otojestem:przecieżmnie

wołałeś.Heliodrzekł:Niewołałemcię,wróćipołóżsięspać.Położył
sięzatemspać.

6

LeczPanpowtórzyłwołanie:Samuelu!Wstał

SamueliposzedłdoHelego,mówiąc:Otojestem,przecieżmnie
wołałeś.Odrzekłmu:Niewołałemcię,synumój.Wróćipołóżsię
spać.

7

SamuelbowiemjeszczenieznałPana,asłowoPańskienie

byłomujeszczeobjawione.

8

IznówPanpowtórzyłporaztrzeciswe

wołanie:Samuelu!WstałwięciposzedłdoHelego,mówiąc:Oto
jestem,przecieżmniewołałeś.Helizrozumiał,żetoPanwoła
chłopca.

9

RzekłwięcHelidoSamuela:Idźspać!Gdybyjednakktoś

cięwołał,odpowiedz:Mów,Panie,bosługaTwójsłucha.Odszedł
Samuel,położyłsięspaćnaswoimmiejscu.

10

PrzybyłPani

stanąwszy,zawołałjakpoprzednimrazem:Samuelu,Samuelu!
Samuelodpowiedział:Mów,bosługaTwójsłucha.

3,4-10.SenSamuela?PonieważSamuelwstaje,byudaćsiędoHelego,iodpowiadaPanu(w.10),współcześniczytelnicynieuznalibyjegodoświadczeniazasen.Jednakelementyteniesą

sprzecznezestarożytnympojmowaniemsnów.WliteraturzeBliskiegoWschodu(zobszaruMezopotamii,Egiptu,państwaChetytówiGrecji)pojawiasiękategoriaokreślanamianemsłownych
przekazówsennych.Dobrzeznaneprzykładytakichsnówtom.in.senfaraonaTotmesaIV(XVw.przedChr.),królaChetytówHattusilisa(XIIIw.przedChr.)ibabilońskiegokrólaNabonida(VIw.
przedChr.).Wpodanychprzykładachsendostarczapotwierdzeniaichkrólewskiejwładzylubzadań,którychsiępodjęli.Wsnachzawierającychprzesłaniesłowneczłowiekowiukazujesiębóstwo(zob.
w.10),czymwywołujeprzestrachiprzebudzeniesięzesnu.Treściąjestprzesłaniesłownepochodząceodbóstwa,niezaśobrazprzyszłychwydarzeńlubsymbolicznychznaków.Istniejąrównieżliczne
przykładyreakcjisłownejnaobjawieniesiębóstwa(np.Nabonid).ZgodniezestandardamiobowiązującyminaBliskimWschodziedoświadczenieSamuelazostałobyzatemuznanezasen.

11

PowiedziałPandoSamuela:OtoJauczyniętakąrzecz

Izraelowi,żewszystkim,którzyoniejusłyszą,zadzwoniwobydwu
uszach.

12

WdniutymdokonamnaHelimwszystkiego,comówiłemo

jegodomu,odpoczątkudokońca.

3,12Prawdopodobniewiersztenwstawionowtomiejscepododaniu2,27-36.

13

Dałemmupoznać,żeukarzędomjegonawiekizagrzech,o

którymwiedział;synowiejegobowiembluźniąBogu,aonichnie
skarcił.

3,13Dałemmupoznać.Wedługtekstuhebr.WBJ:„Zapowieszmu”,nazasadziedomysłu.—(Bogu),’elohîm,zagrec.Teksthebr.:„nasiebie”,lahem.

14

DlategoprzysiągłemdomowiHelego:WinadomuHelegonie

będzienigdyodpuszczonaaniprzezofiarękrwawą,aniprzez
pokarmową.

15

Samuelleżałdorana,potemotworzyłbramęprzybytku

Pańskiego.SamuelobawiałsięjednakoznajmićHelemuowidzeniu.

16

LeczHelizawołałSamuelairzekł:Samuelu,synumój!On

odpowiedziałirzekł:Otojestem.

17

[Heli]powiedział:Cotozasłowa,

które[Bóg]wyrzekłdociebie?Niczegoprzedemnąnieukrywaj!
NiechajciBógtouczyniitamtodorzuci,gdybyśukryłcośprzede
mnązesłów,któredociebiepowiedział.

18

Samuelopowiedziałwięc

wszystkietesłowainicprzednimnieprzemilczał.A[Heli]rzekł:On
jestPanem!Niechczyni,couznajezadobre.

19

Samueldorastał,aPan

byłznim.Niepozwoliłupaśćżadnemujegosłowunaziemię.

20

Cały

IzraelodDanażdoBeer-Szebypoznał,żeSamuelzyskał
potwierdzeniejakoprorokPański.

21

InadalPanukazywałsię

SamuelowiwSzilo,przezsłowoPańskie.

3,21Wgrec.dodane:„Helibyłbardzostary,tymczasemjegosynowietrwaliwzłympostępowaniuwobecPana”.WBJzdanietozlokalizowanojakodrugiew4,1.

1Sm4

DZIWNEDZIEJEARKIPRZYMIERZA

Arkawniewoli

1

SłowoSamuelabyło[kierowane]docałegoIzraela.Izraelici

wyruszylidowalkizFilistynami.RozbilioniobózkołoEben-Haezer,
natomiastFilistynirozbiliobózwAfek.

4,1BJdodajenakońcupierwszegozdania:„jakosłowoPańskie”nazasadziedomysłu,żetaktrzebarozumiećokreślenie:„wsłowieJahwe”,którewtekściehebr.przezpomyłkęznalazłosię

nakońcu3,21.

—WBJdrugiezdaniepoprzedzonedodatkiemzgrec:„WtymczasieFilistynizgromadzilisie,bywalczyćprzeciwIzraelitom”.Wtekściehebr.pominięte.
4,1—7,1Historiętuopowiedzianą(od4,lb)łączązpoprzednimirozdziałamizwiązkibardzonieistotne:wzmiankioSzilo,oHelimiojegosynach.Samuelniepojawiasięwniejwcale.W

centrumuwagiznajdujesięterazarka(por.Wj25,10+i2Sm6,7+).Poprzeztreść,ramygeograficzneihumoropowieśćtajestbardzobliskahistoriiSamsona(Sdz13-16).Początkowoniezależna,
posłużyłaonatuzaprzedmowędowyszłegospodpióramonarchistówopisupowstaniainstytucjikrólestwa(rozdz.9-11),poczymnastępujepowrótdotematuwojenfilistyńskich(rozdz.13-14).
Historiaarkijestkontynuowanaw2Sm6,apóźniejw1Krl8,1-11.

4,1bwAfek.Miejscowośćnapółnocyterytoriumfilistyńskiego.
4,1.Klimatpolitycznypanującywokresiewczesnegożelaza.Wokresiepóźnegobrązu(1550-1200przedChr.)głównesiłypolitycznetoczyłyzesobąnieprzerwaniebojeopanowanie

nadPalestyną(zob.komentarzdoJoz9,1).WrazzpojawieniemsięLudówMorzaokoło1200przedChr.(zob.następnykomentarz),wszystkiegłównemocarstwazostałyrozbite(np.Chetyci)lub
zneutralizowane(Egipt).Wokresieżelazasytuacjarównowagisiłzostałazastąpionaprzezswoistąpróżnięwsferzewładzy.BrakwielkichimperiówzmagającychsięouzyskaniekontrolinadPalestyną
pozwoliłmniejszympaństwomnawypróbowanieswoichsił,rozwinięciesięizbudowanielokalnych„imperiów”.SprzyjającąkoniunkturępotrafiliwykorzystaćFilistyni.Wczasachpóźniejszychw
Syro-PalestynieDawidowiiSalomonowiudałosięzbudowaćznacznekrólestwabezobawyoreakcjętakichpolitycznychpotęgjakMezopotamia,AnatolialubEgipt.

4,1.Filistyni.Filistyni,naród,którypojawiasięwnarracjachzKsięgiSędzióworazPierwszejiDrugiejKsięgiSamuela,przybyłdoPalestynywokresiemigracjiLudówMorzazobszaru

MorzaEgejskiego,ok.1200przedChr.Sądzisię,żetowłaśnieLudyMorzaprzyczyniłysiędoupadkuimperiumChetytóworazzniszczeniawielumiastpołożonychnawybrzeżachSyriiiPalestyny,
takichjakUgarit,Tyr,Sydon,MegiddoiAszkelon(chociażdowodyichzaangażowaniawtymrejoniemającharakterpośredni).BitwyLudówMorzazfaraonemRamzesemIIIzostałyprzedstawionena
słynnychmalowidłachściennychzMedinetHabu.OwemiędzynarodowewstrząsyznalazłyodzwierciedlenierównieżwHomerowejepiceopisującejoblężenieTroi.LudyMorzaprzybywającezobszaru
Krety,GrecjiiAnatolii,mogływykorzystywaćCyprjakobazęwypadową,zktórejdokonywałyswychataków.PowygnaniuLudówMorzazEgiptuplemięznanepodnazwąFilistynówosiedliłosięna
południowymwybrzeżuPalestyny.Filistynizbudowalitampięćmiast-stolic:Aszkelon,Aszdod,Ekron(TelMikne),Gat(Telles-Safi)iGazę.

4,1.Eben-HaezeriAfek.Obydwamiejscaznajdowałysięwrejonie,wktórymprzebiegałoważneprzejściełączącegóryzrówniną.Obszartenrozciągasięok.32leninazachódodSzilo,

napółnocodterytoriumFilistynów(ok.32KrnnapółnocodEkronu,jednegozpięciugłównychmiastfilistyńskichwysuniętegonajdalejnapółnoc).AfekutożsamiasięzewspółczesnymRasel-Ain
(TellApek),leżącymnadrzekąJarkon.Wzmiankionimpojawiająsiętekstachegipskich,np.wpochodzącychzXIXw.przedChr.tekstachzłorzeczącychorazwopisachruchówwojskfaraonaTotmesa
III(XVw.przedChr.).PracearcheologicznepotwierdziłyobecnośćtamFilistynówwewspomnianymokresie.MniejpewnajestlokalizacjaEben-Haezer.Wieluwspółczesnychbadaczysądzi,żejestto
IzbetSarta,położonenakrańcukrainygórzystej,podrugiejstronieprzejściawiodącegozAfek,o3kmdalejnawschód.Tamałaosadazostaławzniesionauschyłkuokresusędziówiporzuconana
początkuXIw.przedChr.WEben-Haezerodnalezionojednąznajstarszychinajdłuższychinskrypcjiprotokananejskich.Nastarożytnymostrakoniezapisanoosiemdziesiąttrzyznaki,którenietworzą
jednakspójnychsłów.Wielubadaczyuważatentekstzastarożytneabecadło.Niektórzyuczenisądzą,żeostrakonzEben-HaezerzostałsporządzonyprzezwczesnychIzraelitów.

2

FilistyniustawiliszykibojoweprzeciwIzraelitomirozgorzała

walka.IzraelicizostalipokonaniprzezFilistynów,takżepoległona
pobojowisku,narówninie,okołoczterechtysięcyludzi.

4,2zostalipokonaniprzezFilistynów.Zaprzekładamistarożytnymi.Teksthebr.:„(Filistyni)zabili”.

3

PopowrocieludzidoobozustarsiIzraelastawialisobiepytanie:

DlaczegoPandotknąłnasklęskązrękiFilistynów?Sprowadźmy
sobietutajArkęPrzymierzaPańskiegozSzilo,ażebyznajdującsię
wśródnas,wyzwoliłanaszrękinaszychwrogów.

4,3ArkęPrzymierzaPańskiego.Zazbytrozbudowanymtekstemhebr.,którytuiww.4-5ma:„arkaprzymierzaJahwe(lub:„Boga”)”.BJ:„arkęnaszegoBoga”,zagrec.
—ArkajestznakiemobecnościJahwe(w.7),jednakzsensutegowierszawynika,żetowarzyszyłaonawojskutylkowyjątkowo(por.Joz6,6;2Sm11,11).

4

LudposłałwięcdoSziloiprzywiezionostamtądArkę

PrzymierzaPanaZastępów,któryzasiadanacherubach.PrzyArce
PrzymierzaBożegobylitamdwajsynowieHelego:ChofniiPinchas.

4,4BJ:„arkęJahweSabaot,któryzasiadanacherubach”.Pierwszewymienienietegotytułu.MiejscemjegopowstaniajestnajprawdopodobniejsanktuariumwSzilo(por.1,3+).Cherubyto

uskrzydlonesfinksystojącepobokachtronówbożychikrólewskichstarożytnejSyrii.WSziloorazwświątynijerozolimskiej(1Krl8,6)cherubyiarkasątronemJahwe,miejscemJegoniewidzialnej
obecności.

4,3-4.ArkaPrzymierzaicheruby.ArkaPrzymierzabyładrewnianąskrzyniązotwieranymwiekiemowymiarach2,5łokciadługości[tułokieć=52,5cm],1,5łokciaszerokościi1,5

łokciawysokości.PostroniewewnętrznejizewnętrznejArkaPrzymierzaobitabyłanajprzedniejszymzłotem.DoobydwubokówArkiPrzymierzaprzytwierdzonopodwapierścienie(takżepokryte
złotem),wktórychmożnabyłoumieścićdwainkrustowanezlotemdrążkiużywanedoprzenoszenia,byniedotykałjejniktzwyjątkiemarcykapłana.ArkęPrzymierzazamykałozłotewiekoozdobione
dwiemapostaciamiskrzydlatychcherubów.ArkaPrzymierzasłużyładoprzechowywaniatabliczprzykazaniami,pełniłateżrolę„podnóżka”tronuBożego.Ztegowzględustanowiłaogniwołączące
BogazIzraelitami.Podczasświątegipskichobrazybogównoszonoczęstowprocesjachwprzenośnychłodziach.NamalowidłachukazanojejakoskrzyniewielkościArkiPrzymierza,niesionena
drążkach,ozdobionelubotoczoneprzezpostaciepełniącerolęstrażników.Opisybiblijneorazodkryciaarcheologiczne(m.in.misternepłaskorzeźbyzkościsłoniowejpochodzącezNimrodw
Mezopotamii,ArslanTaszwSyriiorazSamariiwIzraelu)wskazują,żecherubybyłypostaciamiozłożonejbudowie(posiadającymicechykilkuróżnychstworzeń,podobniejakegipskisfinks),o
tułowiuczworonożnegozwierzęcia,alezeskrzydłami.Postaciecherubówpojawiająsięregularniejakomotywsztukistarożytnej-otaczajątronykrólówibóstw.Połączeniemotywucherubówjako
strażnikówtronu,motywuskrzynibędącejpodnóżkiemtronuorazstarotestamentowychopisówJahwe,zasiadającegonatroniezcherubów,potwierdzaprzypuszczenie,żeArkaPrzymierzastanowiła
symbolniewidzialnegotronuJahwe.Motywpustegotronubyłszerokorozpowszechnionywświeciestarożytnym.Byłyoneprzygotowanedlabóstwlubkrólów,gdycisiępojawili.

5

GdyArkaPrzymierzaPańskiegodotarładoobozu,wszyscy

Izraelicipodnieśligłoswradosnymuniesieniu,ażziemiadrżała.

4,5Tenreligijnyiwojennyokrzyknależałdorytuałuarki(por.Lb10,5+).

6

KiedyFilistyniusłyszeligłosokrzyków,mówili:Coznaczyów

głostakgromkichokrzykówwobozieizraelskim?Gdydowiedzieli
się,żeArkaPańskaprzybyładoobozu,

7

Filistyniprzelęklisię.

Mówili:Bógprzybyłdoobozu.Mówili:Biadanam!Nigdydawniej
czegośpodobnegoniebyło.

4,3-7.WykorzystanieArkiPrzymierzapodczasbitwy.Wmotywieboskiegowojownika/mocarzawojny,bóstwostajedowalkiipokonujebogównieprzyjaciela.WstarożytnejAsyrii

królembitwybyłNergal,zaśboginiąwojnyIsztar.BoskimwojownikiembyłteżkananejskiBaalibabilońskiMarduk.Opisanychtutajwydarzeńnienależyjednakpostrzegaćjakoświętejwojny,
bowiemnaBliskimWschodzieinnejwojnynieznano.Wwiększościprzypadkówprzedbitwązanoszonomodlitwydobogówiodczytywanoomeny,byupewnićsięoichobecności.Niesionoteż
sztandarylubposągibóstwa,któresymbolizowałyjegoobecność.AsyryjscykrólowiezIXiVIIIw.przedChr.częstowspominająoboskimsztandarze,którypodążałprzednimi.ArkaPrzymierza,jako
znakJahwe,symbolizowałaPana,oczyszczającegodrogęprzedIzraelitamiiwiodącegoichdoKanaanu.WyobrażenietonieróżnisięznacznieodwiaryAsyryjczyków,żebogowieprzydająmocybroni
królaorazwalcząprzednim/ujegoboku.WniemalkażdejarmiiBliskiegoWschoduznajdowalisiękapłaniiwróżbiarze(przykładyznaleźćmożnachoćbywtekstachzMari),prorocy(2Krl3)oraz
przenośneobiektysakralne(asyryjskierocznikiSalmanassaraIII[858-824przedChr.]).Wtensposóbmożnasiębyłoradzićbóstwa(bóstw)napolubitwylubwzywać,bypoprowadziłożołnierzydo
zwycięstwa.

8

Biadanam!Ktonaswybawizmocytychpotężnychbogów?

Przecieżtocisamibogowie,którzyzesłalinaEgiptwszelakieplagi
napustyni.

9

Trzymajciesiędzielnieibądźciemężami,Filistyni,

żebyściesięniestaliniewolnikamiHebrajczyków,podobniejakoni
byliniewolnikamiwaszymi.Bądźciewięcmężamiiwalczcie!

10

FilistynistoczylibitwęizwyciężyliIzraelitów,takżekażdyuciekł

doswegonamiotu.Klęskatobyłabardzowielka.Zginęłobowiem
trzydzieścitysięcypiechotyizraelskiej.

4,9-10.FilistyńskakontrolanadIzraelem.Trudnostwierdzić,jakaczęśćziemIzraelitówznajdowałasięwtymokresiepodkontroląFilistynów.Większośćbadaczyuważa,żeobszar

filistyńskiejdominacjiobejmowałdolinęJizreelnapołudniu,centralnąkrainęgórzystą(zwyjątkiemwzgórzJerozolimy)orazznacznączęśćNegebu.

4,10.Trzydzieścitysięcypiechotyizraelskiej.Byłatodużastrata,trudnojednakwsposóbpewnyustalić,jaknależyodczytywaćpodanetutajliczby.Natematdodatkowychinformacjizob.

komentarzdoSdz20,2.

11

ArkaBożazostałazabrana,adwajsynowieHelego,Chofnii

Pinchas,polegli.

12

Pewienczłowiek–Beniaminita–uciekłzpola

walkiidotarłjeszczewtymsamymdniudoSzilo.Ubraniemiał
podarte,agłowępokrytąziemią.

4,12.Szilo.StarożytneSziloutożsamiasięzChirbetSeilunpołożonymwpołowiedrogipomiędzyBetelaSychem.Miejscetoznajdujesięwstrategicznympunkcie,mającurodzajnąziemię,

stałeźródławodyorazłatwydostępdoszlaku,któryprzecinaśrodkowączęśćIzraelanakierunkupółnoc-południe.ChociażwrozdzialetymnieczytamyozniszczeniuSziloprzezFilistynów,zJr7,12-
15wynika,żemiałotomiejscewopisywanymokresie.WrejonieChirbetSeilunodnalezionowieleśladówzokresużelazaIorazdowody,wskazującenaspaleniemiasta.

4,12.Głowapokrytapopiołem.Posypywaniegłowypyłem,prochemlubpopiołembyłotradycyjnymwyrazemżałobywStarymTestamencieiwokresienowotestamentalnym.Zwyczajten

praktykowanorównieżwMezopotamiiiKanaanie.Wieleobrzędówżałobnychstanowiłowyrazidentyfikacjiżyjącychztymi,którzyodeszli.Łatwodopatrzyćsięwgeścieposypywaniagłowyziemią
symbolicznegopochówku.

13

Kiedynadszedł,Helisiedziałnaswymkrześleprzydrodze,

wyczekując.NiepokoiłsięzpowoduArkiBożej.Gdyczłowiekten
przyszedł,abydonieśćmiastu[otym,cozaszło],całemiasto
podniosłokrzyk.

4,13wyczekując.BJ:„Obserwowałdrogę”,zagrec.Teksthebr.skażony.

14

Heli,posłyszawszyechotegokrzyku,zapytał:Cooznaczaten

zgiełktłumu?Człowiekówpośpieszyłiprzybywszy,opowiedział
Helemu.

15

Helimiał[wtedy]dziewięćdziesiątosiemlat.Był

ociemniały,nicjużniewidział.

16

CzłowiekówrzekłdoHelego:Ja

jestemtym,któryprzybyłzpolawalki;zpolawalkidziśuciekłem.
Helizaśzapytał:Cóżsięstało,mójsynu?

4,16któryprzybyłzpolawalki;zpolawalkidziśuciekłem.Wmiejscupierwszego„zpolawalki”BJma„zobozu”,zagrec.Teksthebr.dosł.:„zszyków”,podwpływemdalszegociągu

wiersza.

17

Zwiastunodpowiedział:IzraeliciuciekliprzedFilistynami,

naródzaśponiósłogromnąklęskę.Zginęlidwajtwoisynowie,Chofni
iPinchas,ArkaBożazostałazabrana.

18

NawzmiankęoArceBożej

Heliupadłzkrzesładotyłu,nakrawędźbramy,złamałsobiekarki
umarł.Byłtobowiemczłowiekstaryiociężały.Sprawowałonsądy
nadIzraelemprzezczterdzieścilat.

4,18SprawowałonsądynadIzraelemprzezczterdzieścilat.Helegoniesłusznieutożsamionozsędziami(por.Sdz3,7+).„Czterdzieścilat”tookrągłaliczbaodpowiadającatrwaniujednej

generacji.

19

Jegosynowa,ażonaPinchasa,będącbrzemiennąibliską

porodu,gdytylkodowiedziałasię,żeArkaBożazostałazabrana,że

jejteśćimążumarli,skuliłasięiporodziła,boprzyszłynaniąbóle
porodowe.

20

Gdykonała,mówiłydoniejkobiety,którejąotaczały:

Niebójsię!Przecieżurodziłaśsyna.Nieodpowiedziałajednak,nie
zwróciłanawetnatouwagi.

21

ChłopcanazwałaIkabod,mówiąc:

OdstąpiłasławaodIzraelazpowoduzabraniaArkiBożejoraz
[śmierci]jejteściaimęża.

4,21Ikabod.’ě-kabôd:„gdziejestchwała?”.TooczywiściechwałaJahwe,którysiedzinaarcejakonaswoimtronie.
4,21.Znaczenieimion.Wstarożytnościnadanieimieniabyłoczynnościąodoniosłymznaczeniu.Wierzono,żeimięwpływanaprzyszłylosczłowieka.Osobanadającakomuśimię

sprawowałazatempewnąkontrolęnadjegoprzyszłością.Częstoimionawyrażałynadziejęlubbłogosławieństwo.Kiedyindziejnawiązywałydopewnychwydarzeńtowarzyszącychnarodzinom,
szczególniegdyuważanojezaznaczące.Imię,którenadanochłopcu,opartejestnatymsamymrzeczowniku/przymiotniku,którygdzieindziejmazwiązekzArkąPrzymierza,zostałoteżużytedoopisu
Helego(w.18).Chociażurodzeniesynabyłobyzwykleuważanezaznaczącewydarzenie,wszystko,comiałoznaczeniedlanarodu,przeminęło-Heli,jegosynowie,aszczególnieArkaPrzymierza.
Przyszłośćjawiłasięwszarychbarnach.

22

Powtórzyła:OdstąpiłasławaodIzraela,gdyżArkaBożazostała

zabrana.

1Sm5

1

TymczasemFilistyni,zabrawszyArkęBożą,zanieślijązEben-

HaezerdoAszdodu.

5,1-12FilistyniiichbógDagon(por.Sdz16,23+)odczująnasobiestraszliweskutkiświętościarki,którauobecniaJahwe.
5,1doAszdodu.Jednozpięciumiastfilistyńskich,doktórychnależątakżeGat(w.8)iEkron(w.10).Por.6,17iJoz13,2+orazmapę.
5,1.Aszdod.Aszdodleżywodległości5kmodwybrzeżaMorzaŚródziemnego.Tellznajdującysięwmiejscustarożytnejosadyoddalonyjesto5,5kmnapołudnieodwspółczesnego

miasta.Aszdodskładałosięzzasiedlonegowzgórzaorazdolnegomiastazajmującegoobszarkilkukilometrówkwadratowych.WzmiankioAszdodziejakoważnymośrodkuhandlowympojawiająsięw
tekstachugaryckich.Pracearcheologicznedoprowadziłydoodkryciadużejkananejskiejosadyzokresupóźnegobrązupołożonejnawzgórzu.MiastokananejskiezostałozniszczoneprzezLudyMorza.
PóźniejmiejscetozostałozamieszkaneprzezFilistynów,stającsięjednymzichpięciugłównychmiast.Osadziezokresużelaza(zczasówSamuela)odpowiadawarstwaX,którapodwzględem
kulturowymmożebyćokreślonajakofilistyńska.MiastoAszdodbyłowówczasdobrzeumocnione,zaczęłosięteżposzerzaćz„akropolu”namiastodolne.Wwarstwietejnienatrafiononażadneślady
świątyni.

2

WzięlinastępnieFilistyniArkęBożąiwnieślidoświątyni

Dagona,iustawiliprzedDagonem.

5,2Arkępotraktowanojakotrofeumzdobytenapokonanymbogu.
5,2.Świątyniefilistyńskie.Filistyńskieświątyniepochodzącezopisywanegookresuskładałysięzmiejscaświętego,wktórymznajdowałsięposągbóstwaumieszczonynacentralnym

miejsculubnapodwyższonejplatformie.Natematdodatkowychinformacjidotyczącycharchitekturyświątyńfilistyńskichzob.komentarzdoSdz16,29.

5,2.Dagon.WMariodkrytodowodywskazujące,żeDagonbyłważnymbogiemsemickiegopanteonubóstwjużwIIItysiącleciuprzedChr.Asyryjczycyoddawalimucześćw1poi.II

tysiącleciaprzedChr.;wliteraturzeugaryckiejukazanogojakoojcaBaalHaddu.JegoświątyniawmieścieUgaritbyławiększaodświątyniBaala.Powszechniesądzisię,żeFilistyninieprzynieślitego
bóstwazeswojejegejskiejojczyzny,leczprzyjęlijegokultpoosiedleniusięwnowymmiejscu.Dagonanazywasięczęstobogiemzbożalubburzy,przypuszczenietomajednakcharakterspekulacji.

5,2.ArkaPrzymierzajakotrofeumwojenneprzechowywanewświątyni.FilistyniumieściliArkęPrzymierzawświątyninaznak,żeJahwe,BógIzraela,zostałpokonanyijestteraz

więźniemDagona.Jegoniższościdowiedziononapolubitwy,zaśznakiemJegopoddaniabyłopokornesłużenienowemupanu,Dagonowi.Przypominatosposób,wjakizwycięscykrólowietraktowali
pokonanychwładców(zob.komentarzdoSdz1,6-7).Istniejekilkastarożytnychprzykładówzabieraniaposągówbóstwjakotrofeumwojennego.PosągMardukazostałzabranyzBabilonuprzez
Haneańczyków(XVIIw.przedChr.),Elamitów(XIIIw.przedChr.)iAsyryjczyków(VIIw.przedChr.).Zakażdymrazemodzyskiwanogoisprowadzanodojegoświątyni.TakżeposągSzamasza
zabranyzostałzSipparprzezSuteńczyków(XIw.przedChr.).WVIIIiVIIw.przedChr.zwyczajtenbyłpowszechniestosowanyprzezAsyryjczyków.ProrokIzajaszprzepowiada,żeniewolastaniesię
udziałembogówBabilonu(Iz46,1-2).AsyryjskikrólAssarhaddonmówiowzięciubogówswychnieprzyjaciółjakołupuwojennego.

3

GdywczesnymrankiemmieszkańcyAszdoduwstaliiweszlido

świątyniDagona,spostrzegli,żeotoDagonleżytwarządoziemi
przedArkąPańską.PodniósłszyDagona,znówustawiligonajego
miejscu.

5,3Tekstwnawiasiewłączonozagrec.Wtekściehebr.pominięty.
5,3.Znaczenieupadkurąkigłowy.KilkakrotnyupadekDagonawyraźniewskazywał,żeJahweniezostałpokonany.ChociażumieszczenieArkiPrzymierzawświątyniDagonamiało

służyćpohańbieniuArki,odcięcierąkigłowyDagonawskazywałonazniszczenietegobóstwa.Głowazwyciężonegowrogabyłazwyklepokazywananadowódjegośmierci(zob.1Sm17,51-54);
odcięteręcebyłysposobemliczeniazabitych(zob.komentarzdoSdz8,6),atakieokaleczanieczyniłonieprzyjacielabezsilnym.Wjednymztekstówugaryckich,Anat,boginiwojny,unosizpolabitwy
głowyiręcepokonanychwrogów.Oprócztegobiblijnainformacjamasenswkontekściesposobuwytwarzaniaposągów.Wchetyckiejmodlitwieztegookresupojawiasięobietnicawykonaniaposągu
królaonaturalnejwielkości,zgłową,rękamiistopamizezłota,acałąresztązesrebra.Ponieważposągibogówbyłynajczęściejodzianewszaty,więcejuwagiitroskipoświęcanotymczęściom,które
byływidoczne.Posągiskładałysięzwyklezwieluczęścipołączonychzesobączopami.

4

Alegdynastępnegodniawstaliwczesnymrankiem,zauważyli,

żeDagonznówleżytwarządoziemiprzedArkąPańską,agłowa
Dagonaiobydwiedłonieleżałyodciętenaprogu;naswoimmiejscu
pozostałjedynietułówDagona.

5,4tułówDagona.Wedługprzekładówstarożytnych.Teksthebr.:„Dagon”.

5

DlategowłaśniekapłaniDagonaiwszyscywstępującydodomu

DagonanienadeptująnaprógDagonawAszdodziedodnia

dzisiejszego.

5,5Rzeczywiścieprzeskakiwanieprogówbyłowstarożytnościzwyczajemdosyćrozpowszechnionym,gdyżuważanojezasiedliskoduchów.
5,5.Świętośćprogu.Prógbyłzazwyczajwykonanyzjednegokawałkakamienia,wzniesionegoniecoponadpoziompodłogi,odługościodpowiadającejszerokościdrzwi.Otwory

znajdującesięwzewnętrznejczęściproguumożliwiałyzamocowaniebramylubdrzwi.Wysokośćproguzapobiegaławypadnięciudrzwi.Wejścieuważanozamiejsceświęteiszczególnienarażonena
atak.Istniałprzesąd,żenastąpienienaprógpodczaswejściaumożliwiadostaniesiędośrodkaczającymsięudrzwidemonom.ByćmożetakiewyjaśnieniekłopotówDagonapodawaliFilistyni.Podobne
przesądyzachowałysiędodziśnaBliskimiDalekimWschodzie,odSyriipoIrakiChiny.Niesąjednakznanestarożytnewyjaśnieniazwiązanezowymprzesądem.

6

RękaPańskazaciążyłanadmieszkańcamiAszdoduiprzeraziła

ich.UkarałOnguzamitakmieszkańcówAszdodu,jakijegookolic.

5,6„Guzy”tetoprawdopodobniehemoroidy,cokorespondowałobyzprzyciężkimdowcipemtejopowieści.
5,6.Plaga,któradotknęłaFilistynów.Związekplagizgryzoniami[myszami](1Sm5,6wzdaniu,którezachowałosięjedyniewSeptuagincie;1Sm6,4)sugeruje,żechorobamiała

charakterzakaźnyibyłaprzypuszczalnieplagądżumydymienicznej.Hebrajskiterminprzetłumaczonyjako„guzy”mógłrówniedobrzeoznaczaćczyraki(dymienicę,zapalnyobrzękwęzłów
pachwinowych)stanowiącesymptomplagi.Istniejąjednakwątpliwości,czydżumadymienicznawystępowałatakwcześnienaBliskimWschodzie.Niektórzyuczenisądzą,żewspomnianaplagabyła
czerwonkąbakteryjną,któramogłabyćprzenoszonawjedzeniuzainfekowanymprzezmyszy.Jeśliprzypuszczenietojestsłuszne,niejasnybyłbyzwiązekchorobyzobrzękami.

7

MieszkańcyAszdodu,widząc,cosiędzieje,oświadczyli:Nie

możezostaćArkaBogaIzraelawśródnas,gdyżtwardasięokazała
rękaJegonadnamiinadbogiemnaszym,Dagonem.

8

Zwołaliwięc

dosiebiezebraniewszystkichwładcówfilistyńskich,pytając:Co
mamyuczynićzArkąBogaIzraela?Odpowiedzieli:ArkęBoga
IzraelatrzebaprzenieśćdoGat.IprzeniesionotamArkęBogaIzraela.

5,8.Władcypięciumiast.Wydajesię,żepięciuwładcówfilistyńskichmiałorównąwładzę.Termin,któregoużytonaichoznaczenie,jestprzypuszczalniefilistyński-większośćbadaczy

upatrujejegokorzeniwjęzykuLudówMorza(grecelubinnymjęzykuindoeuropejskim).Doczasuuzyskaniapełniejszychinformacjiniemożnapodaćpełniejszegowyjaśnieniapolitycznego.

5,8.Gat.GatutożsamiasięwstępniezTelles-Safipołożonymwodległości8kmnapołudnieodTelMikne(Ekron).ByłotojednozpięciugłównychmiastfilistyńskichnajbliższejJudy.W

rejonietymnieprowadzonopoważniejszychpracwykopaliskowych,potwierdzonojednakistnienieśladówzokresużelaza.StarożytnemiastoleżałowpobliżudolinyEla,stanowiącejjednozgłównych
przejśćprowadzącychzrówninynadmorskiejdogórzystejkrainyotaczającejJerozolimę.

9

Gdytylkojąprzenieśli,rękaPanadotknęłamiasto,[wzbudzając]

wielkipopłochwśródmieszkańcówmiasta;poraziłatakmałych,jaki
wielkich:wystąpiłynanichguzy.

10

WysłaliwięcArkęBożądo

Ekronu.GdyArkaBożamiałaprzybyćdoEkronu,zawołalijego
mieszkańcy:PrzynieślimiArkęBogaIzraela,abymnieiludmój
oddaćnazatracenie.

5,10.Ekron.StarożytnyEkrontoTelMiknepołożonywdolinieSorek,wodległościok.32KrnnapołudniowyzachódodJerozolimyi25kmodMorzaŚródziemnego.StarożytnyEkron

obejmowałdolnemiastoorazmiastogórnez„akropolem”.Pracewykopaliskoweprowadzonewtymrejoniewlatach80.pozwoliłynarekonstrukcjęwyglądustarożytnegoEkronu,którywokresie
podzielonejmonarchiisłynąłzprodukcjioliwyzoliwek(istniałownimwówczasponadstowytwórnioliwy).Inskrypcjaodnalezionatamw1996(datowananaVIIw.przedChr.)stanowipierwszy
przykładwykorzystaniaprzezdialektfilistyński(zgrupyzachodniosemickiej)pismafenickiego.Wokresietymmiastoposiadałoumocnieniawpostacimuruzcegłymułowejoszerokościponad3m.

Odkrytoteżruinydużejbudowlipublicznej(opowierzchniponad750m2),pochodzącejztegookresu,którąarcheologowieuważajązapozostałościkompleksupałacowo-świątynnego.Jeśliich
przypuszczeniasąsłuszne,tamwłaśnieprzechowywanoArkęPrzymierza,tamteżspotykalisięprzywódcy.

11

Przezposłańcówzwołaliwszystkichwładcówfilistyńskich.

Powiedzielidonich:OdeślijcieArkęBogaIzraelainiechwrócina
swojemiejsce,inienarażanaśmierćmnieimegoludu.Popłoch
bowiemogarnąłcałemiasto;bardzotamzaciążyłarękaBoga.

12

Ci,

którzynieumarli,bylidotknięciguzami,błagalnewięcgłosy
wznosiłysięzmiastakuniebu.

1Sm6

ZwrotArkiPrzymierza

1

PrzezsiedemmiesięcyArkaPańskaznajdowałasięnaziemi

filistyńskiej.

2

PotemzwołaliFilistynikapłanówiwieszczbiarzy,

mówiącim:CorobićzArkąPańską?Wskażcienam,wjakisposób
mamyjąodesłaćnamiejsce?

6,2.Kapłaniiwieszczbiarze.Ponieważzaczętopodejrzewać,żenadprzyrodzonamoczwiązanazJahweiArkąPrzymierzajestzbytwielkadlaFilistynówiichbogów,zwróconosięoradę

dospecjalistów.Kapłanibyliekspertamiwdziedziniesposobutraktowaniaświętychprzedmiotóworazzagadnieńczystościrytualnej,wieszczkowiespecjalizowalisięzaśwzaklęciach,omenachi
procedurachmagicznych.

6,2.Znaczeniezastosowaniawłaściwejprocedury.Plagi,którepodążałyślademArkiPrzymierzawkrajuFilistynów,byłydlanichwyraźnymznakiem,żemajądoczynieniaz

rozgniewanymbogiem.Udobruchaniebóstwawymagałozwyklezłożeniadarówiodprawieniaspecjalnychrytuałów.Panowałpogląd,żebóstwomożnazjednaćwyłącznieodpowiednimidarami,
właściwymisłowamiiczynnościami.Nieodpowiedniaproceduramogłasięokazaćzupełnienieskutecznalub,cogorsza,wprawićbóstwowjeszczewiększygniew.Wszystkieopisaneczynności
dokonywanebyływsferzemagii-sztukiwymagającejprecyzji.

3

Odpowiedzieli:JeślimacieodesłaćArkęBogaIzraela,nie

odsyłajciejejzniczym.Koniecznietrzebadołączyćdoniejdar
pokutny.Wtedywyzdrowiejecieidowieciesię,dlaczegonie
odstępujeodwasJegoręka.

6,3.Darpokutny.Natematomówieniategodaruzob.komentarzdo1Sm6,14-16(„ofiaracałopalna”).Jednymzprzestępstw,któretaofiaramiałausunąć,byłoświętokradztwo-

sprofanowanieświętegomiejscalubprzedmiotu.

4

Zapytalisię:Jakiżdarmamyzłożyć?Odpowiedzieli:Według

liczbywładcówfilistyńskichpięćguzówzłotychipięćmyszyzłotych,
tasamabowiemplagadotknęławas,jakiwaszychwładców.

6,4Jeżeliguzysąsymptomemjakiejśzarazy,tomogłyjąroznosićmyszylubraczejszczury,wspomnianetuporazpierwszy(zakładającżejużwtedyznanoichrolęjakonosicieli

zarazków),wedługw.5jednakchodzituoinwazjęszczurówpolnych.Wrozdz.6wspominasięwięcdwieplagi:guzy,któresprawiającierpienieludziom,iszczurypustoszącepola.Możemamytu
połączeniedwóchodrębnychtradycji.

5

Sporządźciepodobiznyguzówipodobiznymyszy,któreniszczą

kraj,aoddajciecześćBoguIzraela;możeodejmierękęswąodwas,
odbogówwaszychiodwaszegokraju.

6,5oddajciecześćBoguIzraela.Tzn.:„uznajcieswojąwinęwobecNiego”(por.Joz7,19).
6,4-5.Skutecznesymboleplagi.Wykonaniesymbolówmyszyiguzówbyłoczynnościąmającązwiązekzmagiąsympatyczną,wktórejsymbolreprezentujejakiśprzedmiotrzeczywisty.

OdsyłająctesymbolewrazzArkąPrzymierza,FilistynimielinadziejępozbyćsiękarBożych.PodczaspracwykopaliskowychprowadzonychnaBliskimWschodzieodnalezionowieleprzedstawień
myszyiinnychzwierząt,które,zdaniembadaczy,byłyużywanepodczasobrzędówmagicznych.

6,4-5.Rolaszczurów/myszy.Wkomentarzudo1Sm5,6zwróciliśmyuwagę,żewpewnychtekstachplagęłączysięzgryzoniami.Hebrajskiesłowo,któreczęstotłumaczysięjako

„myszy”,macharakterbardziejogólnyimożeoznaczaćrównieższczury.Dżumadymienicznajestprzenoszonaprzezpchły,któreatakująszczury.

6

Dlaczegoupieraciesięwsercachwaszychtak,jakupieralisię

Egipcjanieifaraon?Czyniepozwoliliimodejśćdopierowtedy,gdy
ich[Pan]ukarał?

7

Terazwięcweźcieiprzygotujcienowywózidwie

mlecznekrowy,któreniemiałynasobiejarzma,zaprzęgnijciekrowy
dowozów,acielętaodnichodprowadziciedoobory.

6,7Nowywózizwierzęta,którejeszczeniepracowały,przeznaczonesądocelówkultu(por.2Krl2,20;Lb19,2;Pwt21,3).
—Krowyoddzieloneodswoichmłodychwyrusząwdrogęmimowszystko(w.12),cojestoczywistymdowodem,żeprowadzijerękaBoża(w.9).Por.1Krl18,gdzieEliaszdziałatak,aby

cudsięzdarzyłmimonagromadzonychprzezeńprzeszkód.

8

WeźmieciepotemArkęPańskąiumieściciejąnawozie,a

wyrobyzezłota,któreoddaćmaciejakodarpokutny,umieściciew
skrzynceobokniejitakpośleciejąwdrogę.

9

Zwróciciejednak

uwagęnato:jeżeliskierujesięonadoswegokraju,tojestdoBet-
Szemesz,wiedzcie,żetoOnsprowadziłnanasnieszczęście,ajeśli
nie,tobędziemywiedzieli,żenieJegorękanasdotknęła,ato,cosię
stało,byłoprzypadkiem.

6,9WcałejtejopowieścizaimkimogąsięodnosićalbodoBoga,albodoarki(whebr.słowotojestrodz.m.),wychodzijednaknatosamo,gdyżnieczynisięróżnicymiędzyNimaarką,

znakiemJegoobecności.

6,7-9.Mechanizmzasięganiawyroczni.ZapomocąopisanejwtekściestrategiiFilistynichcielisięupewnić,czydokonaliwłaściwejocenysytuacjiorazczyzłożonydarzostałprzyjęty

przezbóstwo,którestaralisięprzebłagać.Opróczzłożeniadaruprzebłagalnegoipodjęciapróbypozbyciasięplagiśrodkamimagiisympatycznej,FilistynipoprosiliteżowyrocznięJahwe.Uczynilito,
ponieważodesłanieArkiPrzymierzaoznaczałoprzyznanie,żeBógIzraelajestpotężniejszyodichbóstwa.Takieposunięciebyłoupokarzające.Nieuczynilibytegobezabsolutnejpewności,żetoJahwe
byłprzyczynąichproblemów.Towłaśniestaralisięustalićzapomocąwyroczni.Podczaszasięganiawyrocznibóstwuzadawanopytanietypu„tak-nie”,anastępnieposługiwanosięjakimś
mechanizmemdającymdwawyniki,żebybóstwomogłoudzielićodpowiedzi.WIzraeluwceluzasięgnięciawyroczninajwyższykapłanużywałurimitummim(zob.komentarzdoWj28,30).Na
BliskimWschodzierolęmechanizmuwykorzystywanegodostawianiawyrocznipełniławątrobalubnerkizwierzątofiarnych(metodawróżenianazywanaekstispicją;zob.komentarznatematomenów
wPwt18,10).Filistyniwykorzystalitensammechanizm(zob.Rdz24,14iSdz6,36-40,wktórychmożnaznaleźćpodobneprzykłady).Ichpytanietypu„tak-nie”dotyczyłotego,czytoJahwe,Bóg
Izraela,byłsprawcąplagi.Mechanizmzasięganiawyroczniopierałsięnanormalnymzachowaniukrów.Gdybyodpowiedźbóstwabyłaprzecząca,krowyzachowałybysięwsposóbnormalny:wróciłyby
dostajni,byopiekowaćsięmłodymi,lubpasłysięnapolu.WprzypadkutwierdzącejodpowiedziPanmiałzmienićnaturalnezachowaniekrów-zwierzętamiałyniezwracaćuwaginanabrzmiałe
wymionaigłodne,beczącecielęta,najzwyczajniejidącdrogąprowadzącądoBet-Szemesz(podgórę)zamieszkiwanegoprzezIzraelitów.Zamechanizmemtymkryłosięprzekonanie,żebóstwo,które
pragniedostarczyćodpowiedzi,możezmienićnaturalnezachowaniezwierzątiprzezwyciężyćprawaprzyrody,byzakomunikowaćswojąwolę,podobniejakuczyniło,zsyłającplagę.

6,9.Bet-Szemesz.Bet-SzemeszleżałonagranicypomiędzyIzraelemaFilisteą.ZajmowałoonowzniesieniegórującenaddolinąSorek.SzlakprowadzącyzEkronudoBet-Szemeszbiegł

dolinąSorekiliczyłok.15km.Miejscem,wktórymzachowałysięśladyzokresustarożytności,jestTeller-Rumeila,położonenazachódoddzisiejszegoAinSzems.Wrejonietymznajdujesięwarstwa
odpowiadającazasiedleniuzokresużelaza(datowanemunapołowęXIw.przedChr.),zczasówSamuela.Archeolodzyodnaleźliwniejruinyrezydencjizdużymdziedzińcemwyłożonympłytami,z
szeregiemprzylegającychpomieszczeń.

10

Ludzieuczyniliwtensposób:wzięlidwiemlecznekrowyi

zaprzęglijedowozu.Cielętaodnichzatrzymaliwoborze.

11

Arkę

Pańskąumieścilinawozie,atakżeskrzynkęzezłotymimyszamiiz
podobiznamiswoichguzów.

12

Krowyposzłyprostądrogąwkierunku

Bet-Szemesz,aidąctąsamądrogąirycząc,niezbaczałyaniwprawo,
aniwlewo.FilistyńscywładcyzaśszlizanimiażdogranicBet-
Szemesz.

13

WBet-Szemesznarówninieodbywałysiężniwa

pszeniczne.Podniósłszyoczy,żniwiarzedostrzegliarkęiuradowali
sięjejwidokiem.

6,13uradowalisięjejwidokiem.Zatekstemhebr.WBJ:„zradościąwyszlijejnaspotkanie”,zagrec.
6,13.Żniwapszenicy.Wtymrejonieżniwapszenicytrwająodmajadoczerwca.

14

WózdotarłnapoleJozuegozBet-Szemeszitamsięzatrzymał.

Leżałtamwielkikamień.Wózdrewnianyporąbano,akrowyzłożono
Panunaofiaręcałopalną.

6,14wielkikamień.Każdytakikamieńmożesłużyćzaołtarz(por.14,33).

15

LewicizdjęlizwozuArkęPańskąiznajdującąsięrazemznią

skrzynkę,wktórejułożonebyłyzłoteprzedmioty:ułożylijena
wielkimkamieniu.LudziezBet-Szemeszdokonalicałopaleniai
złożyliPanuwtymdniukrwaweofiary.

6,15W.15a,wktórymprzerywasiętokopowieści,należytłumaczyćskrupułamiredaktora,zgorszonegotym,żeręcekogośświeckiegomogłydotknąćarki.
6,15.Wielkikamieńjakoołtarz.Równieżwinnychtekstachbiblijnychkamieńpełnirolęołtarza,m.in.wSdz6,20-21;13,19i1Sm14,33-34.Umieszczenieofiarynakamieniu,ponad

ziemią,umożliwiałoswobodnespływaniekiwi.CzęściejjednakIzraeliciwykonywaliprowizoryczneołtarze,układająckopcezkamieni.

16

Pięciuwładcówfilistyńskich,zobaczywszytowszystko,jeszcze

tegosamegodniapowróciłodoEkronu.

17

Guzyzłożoneprzez

Filistynów,jakodarpokutnydlaPana,sąnastępujące:jedenza
Aszdod,jedenzaGazę,jedenzaAszkelon,jedenzaGat,jedenza
Ekron.

18

Prócztegobyłyzłotemyszywedługliczbymiejscowości

filistyńskichpodlegającychpięciuwładcom,takzmiastwarownych,
jakizmiejscowościotwartych.Świadectwemnato[wszystko]jest
wielkikamień,naktórympostawionoArkęPańską.Istniejeonażdo
dniadzisiejszegonapoluJozuegozBet-Szemesz.

6,18Świadectwemnato[wszystko]jestwielkikamień.ZaTargumami.Teksthebr.:„iażpowielkiełąki”.

19

Izabił[Pan]ludzizBet-Szemesz,bospoglądalinaArkę

Pańską.Spośródluduzabiłsiedemdziesięciumężów.Ludzasmucił
się,ponieważPandotknąłichwielkąplagą.

6,19siedemdziesięciumężów.Zagrec.—Wtekściehebr.dodanaglosa:„pięćdziesiąttysięcyludzi”.
—PoFilistynachzkoleiIzraelicidoświadczają,jakstrasznąrzecząjestbrakszacunkudlaarki(por.2Sm6,7+).
6,19.Śmierćsiedemdziesięciuludzi.IstniejeznacznarozbieżnośćcodoliczbyIzraelitów,którzyzginęliwBet-Szemesz.Wniektórychprzekładach[np.BT]podajesięliczbę

siedemdziesiąt,idączabrzmieniemhebrajskichrękopisów.Jednakwieleinnychwiarygodnychstarożytnychmanuskryptówpodajeliczbę50070.Jesttodziwne,bowiemStaryTestamentzwykle
zaokrąglaliczbydopełnychdziesiątkówtysięcy.Wydajesiętoteżmałoprawdopodobne,bowiemBet-Szemeszbyłomałąwiejskąmieściną,nieprzekraczającątysiącamieszkańców.Nawetliczba
siedemdziesiąttradycyjnieoznaczaładużąliczbę(zob.komentarzdoSdz8,30).

6,19.KarazaoglądanieArkiPrzymierza.Mimospekulacji,którepojawiająsięobecnie,tekstbiblijnyniezawierażadnejinformacjinatematśmierciIzraelitów,którzynaruszyliświętość

ArkiPrzymierza.TekstzLb14,20zabraniapatrzenianaArkęPrzymierzanawetkapłanom.MieszkańcomBet-Szemesztrudnobyłobytegouniknąć,jednakciekawośćdoprowadziłaichdonaruszenia
świętościArkiPrzymierza,skłaniającdowyjściapozaukradkowespojrzenia.Wstarożytnościograniczeniedostępudoświętychmiejsciobiektówsakralnychbyłozjawiskiempowszechnym(zob.
komentarzdoKpł16,2),dlategopotraktowanieArkiPrzymierzajakzwyczajnegoprzedmiotuwzbudzającegozaciekawieniezostałobyuznanezaaktprofanacji.

20

MówiliwięcmieszkańcyBet-Szemesz:Któżzdołastanąćprzed

obliczemPana,przedtymBogiemświętym?DokogoudasięOnod

nas?

21

WysłaliwięcposłówdoKiriat-Jearimzzawiadomieniem:

FilistynioddaliArkęPańską.Przybywajcieiweźciejądosiebie.

6,21doKiriat-Jearim.Byłotomiastogibeonickie(Joz9,17).Arkabędzietamprzebywałajakbynaterenieniczyim,międzyFilistynamiiIzraelitami.
6,21.Kiriat-Jearim.Kiriat-Jearim,wymienionegdzieindziejjakojednozmiastleżącychnaterytoriumpokoleniaJudy(Joz15,60),jestutożsamianezDeirel-Azar,oddalonymook.15km

napółnocnyzachódodJerozolimy.Przypuszczeniategoniepotwierdzająjednakdowodyarcheologiczneiwzmiankipozabiblijne.PołączenieKiriat-JearimzMachaneDan(ObozemDana)wSdz18,12
pozwalajedynienajegoogólnąlokalizację(zob.komentarzdoSdz13,25).Znajdowałobysięonowodległościzaledwie9,5kmodGibeonu,zktórymjestrównieżzwiązane(zob.komentarzdoJoz
9,17).Gibeonleżywodległościok.11,5kmnapółnocnywschódodBet-Szemesz.

1Sm7

1

PrzybylimieszkańcyKiriat-Jearim,zabraliArkęPańskąi

wprowadzilijądodomuAbinadabanawzgórzu,Eleazarazaś,syna
jego,wyświęcili,abystrzegłArkiPańskiej.

7,1Eleazara...wyświęcili.Choćniebyłonlewitą(por.Sdz17,5).

SAMUELISAUL

Samuel-ostatnisędziaIzraela

2

OdchwiliprzybyciaarkidoKiriat-Jearimupłynąłdługiokreslat

dwudziestu.CałydomIzraelazatęskniłzaPanem.

7,2-17Tewierszeniesąkontynuacjątego,oczymmówiłyrozdz.4-6.WtamtejopowieściSamuelanawetsięniewspomina,atuodgrywaonznowugłównąrolę.Opowieśćtajest

powszechnieuważanazaprzedmowędo„antymonarchistycznej”wersjipoczątkówinstytucjikrólestwa,którąjakobyzawierająrozdz.8i12oraz10,17-24,aletoraczejpartykularnatradycja
sanktuariumwMispa.WyjaśniałabyonanazwęEben-HaezerpomocąudzielonąprzezBogawodpowiedzinaliturgiępokutną.Samuel,podobniejakMojżesz(Wj32,11+;por.Jr15,1),odgrywaturolę
orędownikaorazsędziego(Wj18,13n).Wedługw.15-17Samuelijegosynowie(8,1-3)byliostatnimisędziami„mniejszymi”(Sdz10,1-5;12,8-15).Ww.13-14stajesięonsędzią„wielkim”,
wyswobodzicielem,cojednakniezgadzasięz9,16;10,1;13-14.UwolnieniaterytoriumspodjarzmafilistyńskiegopróbowałdopieroSaul,adokonałtegoDawid.

3

WtedySamueltakpowiedziałdocałegodomuIzraela:Jeśli

chceciesięnawrócićdoPanazcałegoserca,usuńciespośródsiebie
wszystkichbogówcudzychiAsztarty,askierujciewaszesercaku
Panu,służcietylkoJemu,awybawiwaszrąkFilistynów.

7,3.ObcybogowieiAsztarty.Asztartyzostałytutajodróżnioneodobcychbogów.AsztartetoimięboginiznanejwKanaaniejakoAsztarlubAstarte.ByłaonaboskąmałżonkąBaala(zob.

komentarzdoSdz2,13).Użycieformyliczbymnogiejmożewskazywać,żeIzraelicimieliusunąćwszystkichobcychbogówwrazzichmałżonkami.

4

SynowieIzraelausunęliBaalówiAsztartyisłużylitylko

samemuPanu.

5

WtedySamuelzarządził:Zgromadźciewszystkich

IzraelitówwMispa:będęsięmodliłzawamidoPana.

7,5wMispa.Byłotojednozsanktuariów,gdziesięzbierałdawnyIzrael(w.6;10,17-24;por.Sdz20,1.3;21,1.5.8).Trzebajeodróżniaćodinnejmiejscowościotakiejsamejnazwie,

przywołanejw1Krl15,22iJr40-41,którąlokalizujesięwTellen-Naz-beh,gdzieokupacjaizraelskazaczęłasięliczyćdopieropoczasachSalomona.„Mispa”jestrzeczownikiempospolitymiznaczy:
„strażnica”.NasuwasięidentyfikacjaMispazepokisędziówiSamuelazewzgórzemNebi-Samwil,którebyłowyjątkowodobrymmiejscemobserwacyjnymnapółnocodJerozolimy.Nebi-Samwil
byłobyteżidentycznez„wyżyną”Gibeon,największąwepoceSalomona(1Krl3,4).

7,5.Mispa.Chociażnazwętąnosikilkamiejsc(hebrajskiesłowooznacza„placówkę”lub„garnizon”),najbardziejznanajestMispanaterytoriumpokoleniaBeniamina.Zwyklełączysięje

zTellen-Nasbe,oddalonymook.13kmnapółnocodJerozolimy.WokresietymMispabyłaosadąoowalnymkształcie,otoczonąmuremoszerokościok.1m.Stałaonanastrażygłównejdrogi
przebiegającejzpółnocynapołudniemiędzywzgórzamiJudyiwzgórzamiEfraima.

6

ZgromadzilisięwMispaiczerpaliwodę,którąrozlewaliprzed

Panem.Pościlirównieżwtymdniu,tamteżwołali:Zgrzeszyliśmy
przeciwPanu.SamuelsprawowałsądynadIzraelitamiwMispa.

7,6.Rozlewaniewodyzestudni.Chociażwtekstachofiarnychpojawiająsięwzmiankiolibacjach(ofiarachpłynnych)zwina,wStarymTestamencieniemainnychprzykładówlibacjiz

wody.ŹródłarabinackiewymieniająwodnelibacjewśródobrzędówwykonywanychwŚwiętoNamiotów.Komentatorzysądzą,żewobecnymkontekściewodnelibacjełączyłysięzmodlitwąodeszcz.
WMezopotamiitakielibacjebyłyjednymizdarówskładanychzmarłym.Rozlewanoteżwodępodczaskopaniastudni,byodpędzićduchynieczyste.Żadnaztychmożliwościniepasujejednakdo
obecnegokontekstu,wktórymczynnośćtamazwiązekzpokutąioczyszczeniem.

7,6.Postjakopraktykareligijna.PozaBibliąwźródłachpochodzącychzBliskiegoWschoduznaleźćmożnaniewielewzmianeknatematpraktykipostu.Postpojawiasięzwyklew

kontekścieuroczystościżałobnych.WStarymTestamenciepraktykataczęstołączysięzzanoszeniempróśbdoBoga.Kryjesięzatymzasada,żeważnośćprośbypowoduje,żeczcicieljesttaksilnie
skoncentrowanynawłasnymstanieduchowym,żefizycznepotrzebyschodząnadalszyplan.Wtymznaczeniuczynnośćpostujestprocesem,zmierzającymdooczyszczeniaiukorzeniasięprzez
Bogiem(Ps69,10).PokutującIzraelicipościli,byusunąćwszelkigrzechlubprzeszkodę,któramogładoprowadzićdoichpoddaństwaFilistynom.Natematpodobnychczynnościzwiązanychz
działaniamiwojennymizob.Sdz20,26i2Krn20,1-4.

7,6.PrzywództwoSamuela.PrzywództwoSamuelaopisanozapomocątegosamegoterminu,któregoużytowodniesieniudosędziów(zob.komentarzdoSdz2,16-19).Ówtermin

wskazujenajegouprawnieniajakoproroka,kapłanaisędziego.PotrójnarolaSamuelaznajdujewyrazwomawianymfragmencie,wktórymskłaniaonIzraelitówdopokuty,bydoprowadzićdoich
wybawienia.

7

SkoroFilistyniposłyszeli,żeIzraelicizebralisięwMispa,

władcyFilistynówwyruszyliprzeciwIzraelitom.Kiedyusłyszelio
tymIzraelici,zlęklisięFilistynów.

7,7.OdpowiedźFilistynów.DlaczegoFilistyniprzypuściliatak,gdyIzraeliciodprawialiuroczystośćreligijną?NaBliskimWschodzieobrzędyreligijnepoprzedzałyzwyklepodjęcie

działańwojennych.Szpiedzymogliwyśledzićplanowaneoperacjemilitarnewroga,wnioskujączezgromadzeń,zwoływanychwceluwykonaniarytuałówniezwiązanychztradycyjnymiświętami
religijnymi.Asyryjscykrólowieregularnieotrzymywaliraportyodinformatorówoudzialekrólówpaństwwasalnychwrytuałach,któremogłymiećzwiązekzprzygotowaniamidowalki.

8

WtedyIzraeliciprosiliSamuela:Nieprzestawajmodlićsięza

namidoPana,Boganaszego,abynaswybawiłzrąkFilistynów.

9

SamuelwziąłjednojagnięssąceizłożyłjenacałopaleniePanu;

wołałdoPanawsprawieIzraela,aPangowysłuchał.

7,9.Ofiaracałopalnazjagnięcia.Ofiaryzowieczekskładanocodzienniewramachtradycyjnegosystemuofiarnego(zob.komentarzdoWj29,38),dawanojeteżnaofiaręoczyszczenia

(zob.Kpł12,6i14,10).Dowykonaniaobrzęduofiarnegopotrzebnybyłrocznybaranek.Zwierzęodżywiałosięjeszczemlekiemmatki(wjęzykuakadyjskimokreślasięjejako„skaczącejagnię”),
dlategomiałonajdelikatniejszemięso.WjednymztekstówasyryjskichzokresuAszur-NirariIV(VIIIw.przedChr.)„skaczącejagnię”złożonowofierzepodczasuroczystościskładaniaprzysięgi
towarzyszącejzawartemutraktatowi.

10

WczasiegdySamuelskładałcałopalnąofiarę,Filistyni

przystąpilidowalkizIzraelitami.WtymdniuzagrzmiałPan
potężnymgromemprzeciwFilistynom,wywołującpopłoch,takiż
ponieśliklęskęwobliczuIzraelitów.

7,10.Gromznieba.NaBliskimWschodziegromibłyskawicauważanebyłyzazjawiskatowarzysząceobecnościbóstwa,zwykłenapolubitwy.WsumeryjskimWychwalaniuInanna,

chetyckichmitachoboguburzy,akadyjskichiugaryckichmitologiachbogowieukazywanisąjakopostacie,któregromemoznajmiająsądnadswymiwrogami.Baalaprzedstawianozbłyskawicamiw
dłoni.Asyryjscykrólowieokreślalisamychsiebiemianemnarzędzibogów,grzmiącychnadtymi,którzypogwałcilizawartetraktatylubprzeciwdziałaliposzerzeniuichimperium.Natemat
dodatkowychinformacjidotyczącychpostaciboskiegowojownikazob.komentarzdoWj15,3;Joz3,1;6,21-24;10,11.

11

MężowieizraelscywyruszylizMispaipuścilisięwpogońza

Filistynami.BiliichażdoBet-Kar.

7,11doBet-Kar.Miejscenieznane.ProponowanopoprawićnaBet-Choron.
7,11.Bet-Kar.WzmiankaoBet-Karpojawiasiętylkotutaj;nieudałosięustalićjegopołożenia.

12

PotemSamuelwziąłjedenkamieńiustawiłmiędzyMispaa

Szen,nazwałgoEben-Haezer,mówiąc:AżdotądwspierałnasPan.

7,12Eben-Haezer.Znaczy:„kamieńpomocy”.MiejscetojestróżneodEben-Haezer,októrymmowaw4,1.
7,12.Kamieńpamiątkowy.NaBliskimWschodziekamienie(częstozwyrytyminanichinskrypcjami)byłypowszechniestosowanedooznaczaniagranic.Babilońskiekudurruużywane

byłyjakokamieniegraniczne,częstoteżumieszczanonanichinskrypcjezinformacjaminatematnadaniakrólewskiego,przyznającegoprawodoziemi.Kamienietebyłypublicznymiiprawnymi
znakamiwłasności,wierzonoteż,żeznajdująsiępodboskąochroną.Podobniejakkamieńpamiątkowy,kudurrumiałyczasaminazwywłasne(np.„Wyznaczający-trwałe-granice”).RównieżEgipcjanie
wznosilipamiątkowestele,byoznaczyćgraniceswychziem,szczególnietych,któreobjęliwwynikupodboju.DonaszychczasówzachowałysięegipskiekamieniegranicznepochodzącezIItysiąclecia
przedChr.Nababilońskichiegipskichkamieniachznajdująsięzwykleobszerneinskrypcjeopisująceodniesionezwycięstwa,nakazylubprzekleństwazwiązanezposiadaniemziemi(lubnaruszeniem
własności).

7,12.Szan/Jeszana.Wwieluwersjachtekstuoryginalnegoiprzekładachjest„Jeszana”.Większośćkomentatorówwybieratęnazwęjakobardziejprawdopodobną.Nieposiadamyżadnych

informacjinatematSzan;JeszanautożsamiasięzwyklezBurdżel-Isane.Wydajesięmniejprawdopodobne,byFilistyniuciekaliwprostnapółnoc(chociażmieliwtymrejonieswojegarnizony).
Możliwe,żeSzan(„ząb”)jestokreśleniemzwiązanymzjakimśelementemterenu.

7,12.Eben-Haezer/Eben.Eben-Haezer,wspomnianew1Sm4,1(IzbetSarta),znajdowałosięwodległościok.32KrnnapółnocnyzachódodMispy.Womawianymfragmenciechodzi

przypuszczalnieoinnemiejsceotejsamejnazwie.Samuelnadajemunazwęiposługujesięjejznaczeniem(„dotądwspierałnasPan”),bywskazać,żeEben-Haezeroznaczazwycięstwo,zamiast
sromotnejporażkizwiązanejzinnymmiejscemnoszącymtosamoimię.

13

Filistynizostalipokonanitak,żeniewkraczalijużodtąddo

krainyizraelskiej.RękaPańskazawisłanadFilistynamipowszystkie
dniżyciaSamuela.

14

PowróciłydoIzraelamiasta,którezabraliim

Filistyni,odEkronuażdoGat;IzraelicizabralizrękiFilistynów
równieżteziemie,któredonichnależały.Nastałteżokrespokoju
międzyIzraelemiAmorytami.

7,14.OdEkronuażdoGat.OdległośćpomiędzyEkronem(dolinaSorek)aGat(dolinaEla)wynosiok.8km(naliniipółnoc-południe).NadmorskarówninaFilistynówrozciągasięna

zachódodtejlinii,zaśSzefeleotwierajądostępdogórzystejkrainyJudyidalejnawschód.Tekstsugeruje,żezostałyterazodzyskanemiastawSzefeliodebranewcześniejIzraelitom.

7,14.Amoryci.AmorycibyliobokKananejczykówgłównymimieszkańcamiPalestynyprzedpojawieniemsięIzraelitówiFilistynów.Natematdodatkowychinformacjioichpochodzeniu

zob.komentarzdoLb13,29.

15

SamuelsprawowałsądynadIzraelemprzezcałeswojeżycie.

16

CorocznieodbywałpodróżdoBetel,GilgaliMispa,sprawującsądy

nadIzraelemwewszystkichtychmiejscowościach.

7,16.TerytoriumSamuela.Wydajesię,żeokręgBetel-Gilgal-MispaznajdowałsięwcałościnaziemiachnależącychdopokoleniaBeniamina.IstniałokilkamiastonazwieGilgal,jedno

znajdowałosięnapółnocnejgranicyziempokoleniaJudy.JeśliotoGilgaltutajchodzi,SamuelwyruszałbyzeswojegodomuwRamataim,oddalonegoook.24kranapołudniowywschódodBetel.Po
przebyciu3kmnapołudniedocierałdoMispy,skądodGilgaldzieliłagoodległośćkolejnych16km.Powrótdodomuwymagałbywówczasprzebycianastępnych40-48km.Istniejąinnemiejscao
nazwieGilgalpołożonewmniejszejodległościodBeteliMispy,októremożetutajchodzić.WstarożytnychdokumentachzMaripojawiasięwzmiankaowróżbiarzuimieniemAskudum,który
regularnieobchodziłczterymiasta,świadczącusługiichmieszkańcom.

17

PotemwracałdoRama,tambowiembyłjegodom,tamtakże

sądziłIzraela,tamrównieżzbudowałołtarzPanu.

7,17.OłtarzwRama.Ztekstuniewynika,czyjesttoołtarzofiarny,czypamiątkowy(zob.komentarzdoJoz22,9-34).Jeślijesttoołtarzofiarny,mógłonzastąpićołtarzwSzilo,który

zostałzniszczonyprzezFilistynów.

1Sm8

Król-człowiekzamiastBoga

1

KiedyjednakSamuelsiępostarzał,sędziaminadIzraelem

ustanowiłswoichsynów.

8,1—12,25Wtychrozdziałachopowiadasięopowstaniuwładzykrólewskiej.JesttoważnyzwrotwpolitycznejireligijnejhistoriiIzraela.SanktuariumarkiwSziloleżywgruzach,

jednościdwunastupokoleńzagrażanarastającecorazbardziejniebezpieczeństwofilistyńskie.Ponawiając„ofertę”złożonąGedeonowi(Sdz8,22n)ipróbępodjętąprzezAbimeleka(Sdz9,ln)częśćludu
domagasiękróla,„takjaktojestuinnychnarodów”,temujednaksprzeciwiasięinnaopinia,któraJahwe,jedynemuPanuIzraela,pozostawiatroskęowzbudzeniedowódcówodpowiednichdo
okoliczności,takjaktojużczyniłwczasiesędziów.Tedwietendencjeznajdująwyrazwumieszczonychoboksiebieopowieściachoustanowieniuwładzykrólewskiej,aleprzesadąjestmówienieo
„wersjiantymonarchistycznej”(8;10,17-24;12)i„wersjimonarchistycznej”(9,1—10,16;11).Teodmiennetradycje,pochodzącezrozmaitychsanktuariów,zgadzająsięcodohistorycznejireligijnej
roliSamuela.JegoważnązasługąjeststworzeniekrólestwanastawionegonarespektowanieprawBogadoJegoludu.PonieszczęśliwymupadkuSaulazrealizujesięonopodpanowaniemDawida.Jego
wielkaosobowośćpogodziaspektreligijnyiświeckimonarchiiwIzraelu,wnimteżdowódcapolitycznywypełnijednocześnieobowiązkispoczywającenapomazańcuJahwe.Dotegoideałuniedorosną
jużjednakjegonastępcyiDawidpozostaniefigurąKrólaprzyszłości,przezktóregoBógdokonawybawieniaswegoludu,PomazańcaPańskiego,Mesjasza.

8,1-22OpowieśćzawartawtymrozdzialenależydotradycjiprzekazywanychwsanktuariumwRama.Samuelprzeciwstawiasiępragnieniuipoczynaniomludupragnącegomiećkróla„tak

jaktojestuinnychnarodów”(por.w.5+),niejestonjednakprzeciwnymonarchii,którauznawałabyprerogatywyJahwe.

8,1Por.przyp.7,2-17.

2

PierworodnysynjegonazywałsięJoel,drugiemubyłonaimię

Abiasz;sądzilioniwBeer-Szebie.

8,2.RolasynówSamuela.Samuelsprawował„sądy”wokręguopisanymw1Sm7,16.Niebyłytofunkcje,któreSamuelwykonywałwewcześniejszejczęścitegorozdziału(1Sm7,6),

mógłjednakrozstrzygaćsporyokolicznychmieszkańców(zob.komentarzdoWj18,13-27iPwt16,18-20),SynowieSamuelaspełnialipodobnąrolę,niezaśrolęsędziego-wybawiciela,októrejczytamy
wKsiędzeSędziów.Działalioninabardziejodległymobszarze(zob.następnykomentarz),wprzeciwieństwiedocentralnegoobszarudziałaniaSamuela.

8,2.Beer-Szeba.Beer-SzebaznajdowałasięnapołudniowejgranicyziemIzraelitów,wpółnocnymNegebie.MiejscetoutożsamiasięzTelles-Sebaoddalonymo5kmnawschódod

współczesnegomiasta.Odkryciaarcheologicznewskazują,żewtymokresieBeer-Szebaznajdowałasięwstadiumprzejściowymodosadytymczasowejdostałej.Zaczętotamwówczaswznosić
pierwszetrwałedomostwa.Liczbamieszkańcównieprzekraczała200osób.Dlategoprzydziałtenmiałbardzopoślednicharakter.

3

Jednaksynowiejegoniechodzilijegodrogą:szukaliwłasnych

korzyści,przyjmowalipodarunki,wypaczaliprawo.

4

Zebrałasięwięc

całastarszyznaizraelskaiudałasiędoSamueladoRama.

5

Odezwali

siędoniego:Ototysięzestarzałeś,asynowietwoiniepostępują
twoimidrogami;ustanówraczejnadnamikróla,abynamirządził,tak
jaktojestuinnychnarodów.

8,5Izraelzapomina,żeniejestludemtakimjakwszystkieinne:wstępującwichśladyprofanujesamsiebieiodrzucaswojegoprawdziwegokróla,Jahwe(por.w.7i12,12).

6

NiepodobałosięSamuelowito,żemówili:Dajnamkróla,aby

namirządził.ModliłsięwięcSamueldoPana.

8,6.WładzakrólewskanaBliskimWschodzie.Królowieświatastarożytnegoposiadaliniemalnieograniczonąwładzęiautorytet,zwykleteżuzasadnialiswojepanowaniewoląbogów.

Wierzono,żewładzakrólewskajestdaremnieba,makorzeniewpierwotnymstworzeniuiporządkuświata.Królpiastowałurządwiceregentaboskiegowładcy,zaśjegofunkcjapolegałana
utrzymywaniuładuisprawiedliwościwspołeczeństwieludzkim.Powierzonomuboskizarządnadludemiziemią.Częstosądzono,żekrólowiezażyciapiastująurządboski(rozmaiciepojmowanyw
różnychkulturachiokresachhistorycznych),zaśpośmiercistająsiębogami.Jakotacybylioniźródłemsprawiedliwościiprawa.Częstospełnialiteżfunkcjekapłańskieibyliprzedstawianijako
pasterze.Utrzymywanieświątyńinależyteichzaopatrywaniebyłouważanezajedenzważnychobowiązkówkróla.NaBliskimWschodziekrólowiebyliteżwodzami.Chroniliiwybawialiswójlud,a
takżezdobywalinoweziemie.Podbojeumożliwiałydostępdododatkowychbogactwnaturalnychorazszlakówhandlowych,napełniałyteżłupamikrólewskieskarbceorazzapewniałypaństwusiłę
niewolniczą.Wszystkietedziałaniazmniejszałyciężaryspoczywającenabarkachmieszkańców.

8,6.Czegodomagałasięstarszyznaizraelska.Starszyznaizraelskauznała,żeniezbędnajeststaławładzacentralna,sprawującakontrolęnadpokoleniamiIzraelaimającapodsobąstojącą

wstałejgotowościarmię.Uznałateż,żedotychczasowaluźnafederacjapokoleńbyłaniekorzystnapodwzględemmilitarnym.Izraelicibyliprzekonani,żekróldysponującywyszkolonąarmiąskutecznie
obroniziemię.Błędnieuznali,żeproblemIzraelamacharakterpolityczny,obraliwięcpolityczneśrodkijegorozwiązania.Samuelstarałsięwyjaśnić,żetrudnościmająprzyczynyduchowe,niezaś
polityczne.Polityczneśrodkinieprzyniosąniczegodobrego,jeśliniebędąimtowarzyszyłyśrodkiduchowe.

7

APanrzekłdoSamuela:Wysłuchajgłosuluduwewszystkim,

comówidociebie,bonieciebieodrzucają,leczMnieodrzucająjako
królanadsobą.

8,7.Bógjakokrólakrólludzki.WplemiennejorganizacjispołeczeństwaIzraelitówniebyłomiejscanacentralnąludzkąwładzę.Mojżeszmiałwładzęprorocką,Jozuepiastowałwładzę

wojskową,niktjednakniezastąpiłgonatymurzędzie.Mojżeszodgrywałrolępośrednika,przekazującpoleceniaBoga,któryprowadziłlud.KsięgaSędziówwielokrotniepodkreśla,żeJozuepozostawał
podBożymdowództwem(Joz5,13-15),azwycięstwaIzraelitówbyływistociezwycięstwamiPana.Każdepokoleniemiałowłasnegoprzywódcę,jednakwładzacentralnanależaładoPanaitylkoOn
mógłjejudzielaćludziom.Sędziowiebyliludźmi,którychpowołałiobdarzyłuznawanąprzezwszystkiepokoleniawładzącentralną(zob.komentarzdoSdz2,16-19).Fakt,żetoBógpowoływał
dowódcówiudzielałzwycięstwaIzraelitom,dowodzi,żetoOnbyłkrólemwiodącymwojskadobitwy.Zwycięstwobyłopewne,jeśliPanbyłzadowolonyzpostępowaniaIzraelitów.Proszącokróla,
starszyznaizraelskadawaładozrozumienia,żeBógniedośćskuteczniezapewniałimzwycięstwo,iżekrólzrobitolepiejodNiego.

8

Podobniejakpostępowalioddnia,wktórymichwyprowadziłem

zEgiptu,ażdodniadzisiejszego,porzucającMnieisłużącinnym
bogom,takpostępująiztobą.

9

Terazjednakwysłuchajichgłosu,

tylkowyraźnieichostrzeżioznajmijimprawokróla,którymanad
nimipanować.

10

IpowtórzyłSamuelwszystkiesłowaPanaludowi,

któryodniegozażądałkróla.

11

Mówił:Otojestprawokrólamającego

nadwamipanować:Synówwaszychbędzieonbrałdoswego
rydwanuiswychkoni,abybiegaliprzedjegorydwanem.

8,11To„prawokróla”byłoprzezdługiczasuważanezaprzejawnadużyćwładzykrólewskiejzaSalomonaijegonastępców,niedawnoodkrytetekstypokazująjednak,żetakabyłateż

praktykakrólestwkananejskichstarszychodIzraela.

8,11.Prerogatywyzwiązanezpiastowaniemwładzykrólewskiej.Sprawowaniewładzykrólewskiejwymagałowsparciaaparatuadministracyjnego.Urzędnikomtrzebabyłodaćdomi

wikt.Trzebabyłowznieśćbudowlepublicznedlaadministracji,potrzebnateżbyłaziemiastanowiącawłasnośćkrólestwa.Należałopowołaćzawodowąarmię,ulokowaćjągdzieś,szkolićiżywić.Król
musiałmiećwięcdodyspozycjirobotnikówiwszelkiegorodzajudobra.Podatkiiniewolniczapracabyłygłównymsposobemutrzymaniamonarchii-należałydokrólewskichprerogatyw.Wszystkoto
miałodoprowadzićdodramatycznychzmianpolitycznychiekonomicznych.TenobrazwładzykrólewskiejjestzbieżnyzobrazemznanymzinnychówczesnychkulturBliskiegoWschodu(szczególnie
ztekstówugaryckich,dostarczającychopisuwładzykrólówkananejskich).

8,11.Rydwanyikonie.Człowiekbiegnącyprzedrydwanemoznajmiałprzybyciekrólaichroniłjegoosobę.Wtekstachchetyckichczytamy,żekrólewskirydwanpoprzedzająbogowie,

prowadzącgodozwycięstwa.Ludziepodążającyprzedkrólewskimpojazdempełnilirównieżrolęheroldów(zob.2Sm15,1;1Krl1,5;18,46).

12

Iuczyniichtysiącznikami,pięćdziesiątnikami,robotnikamina

swojejroliiżniwiarzami.Przygotowywaćteżbędąbrońwojennąi
zaprzęgidorydwanów.

8,12.Dowódcypiechoty.Wramachpospolitegoruszeniaogłaszanegowraziepotrzeby(zwyczajupraktykowanegowIzraeluwokresiewcześniejszym)niepojawialisięwyszkoleni

zawodowidowódcy.Przyutrzymywaniustałejarmiikoniecznebyłoichwyznaczenie.Wymienionenazwyoddziałówwojskowychpojawiająsięrównieżwjęzykuakadyjskimibabilońskim,np.oficer
niższegoszczeblabyłtamnazywanypięćdziesiątnikiem(dowódcąnadpięćdziesięcioma).

8,12.Pracanakrólewskiejroli.Poustanowieniuadministracjikrólewskiejpewneziemiestałysięwłasnościąkorony(2Krn26,10).Ziemiamogłazostaćprzejętaprzezkrólapo

przestępstwiewłaściciela,mogłateżwrócićdokorony,gdyniebyłodziedzicarodzinnychwłości.Gruntytebyłyuprawianewceludostarczeniapożywieniadlakrólewskiejadministracjioraz
zgromadzeniazapasównasytuacjenadzwyczajne.Napolachmoglipracowaćrobotnicyprzymusowi(pracanakrólewskiejrolibyłaformąpodatku),niewolnicyzobcychludóworazci,którzypopadliw
niewolęzpowodudługów,niemogącwinnysposóburegulowaćswychzobowiązań.

8,12.Wytwarzaniebronidlakróla.Uzbrojeniemkrólewskimbyłlukistrzały,miecz,sztylet,tarczaioszczep.Izraelicinieznalijeszczewówczastechnologiiprodukcjiżelazalubnie

potrafilijejskuteczniewykorzystywaćdoprodukcjibroni.Broń,októrejtutajmowa,byławięcwykonanazbrązu.Jeszczewwiekachśrednichkrólewscykowaleipłatnerzepodążaliwrazzwojskami,
dbającostankrólewskiegoarsenału.WstarożytnychtekstachzNuziwśródsłużbypałacowejwymieniasięcieśliirzemieślnikówwytwarzającychprzedmiotyzbrązu.

13

Córkiwaszezabierzedoprzyrządzaniawonnościorazna

kucharkiipiekarki.

8,13.Perfumiarze,kucharzeipiekarze.Kucharzeipiekarzepracowaliwkrólewskichkuchniach.Rodzinakrólewskaiurzędnicyadministracji(częstowywodzącejsięzdalszejrodziny

władcy)musielibyćregularniekarmieniwiściekrólewskimstylu.Oprócztegobyliprzecieżkrólewscywięźniowieisłudzy,którymtrzebabyłodostarczyćchoćbynędznegopożywienia.Perfumiarze
spełnialiróżnefunkcjenakrólewskimdworze.Szatywładcybyłyregularnieskrapianewonnościami,wpomieszczeniachspalanowonności,bypałacnapełniałmiłyzapach.Prócztegowierzono,że
pewnewonnościmająwłasnościlecznicze-wówczasperfumiarzpełniłrolęnadwornegofarmaceuty.Starożytnetekstyasyryjskieiegipskiemalowidłanagrobneukazująskomplikowaneprocedury
przygotowywaniawonnościibalsamów.

14

Zabierzerównieżnajlepszewaszeziemieuprawne,winnicei

sadyoliwkowe,apodarujejeswoimsługom.

15

Zasiewywaszei

winniceobciążydziesięcinąioddająswoimdworzanomisługom.

8,14-15.Konfiskataziemi.Atrakcyjnedziałkibyłyczęstokonfiskowaneprzezwładcę.Urzędnikówikrólewskichfaworytównagradzanowtensposóbzaokazywanielojalnościwładcy

(zob.komentarzdo1Sm22,7).PraktykatajestdobrzeznanazdokumentówchetyckichiugaryckichorazzokresupanowaniaKassytówwBabilonie,kiedytonadaniaziemidworzanombyły
zjawiskiemnagminnym.

16

Weźmiewamrównieżwaszychniewolników,niewolnice,

waszychnajlepszychmłodzieńcówiosływaszeiobarczypracądla
siebie.

8,16waszychnajlepszychmłodzieńców.Zatekstemhebr.WBJ:„waszewoły”,zagrec.
8,16.Zabranieosłówiniewolników.Niebyłoniczymniezwykłym,żekrólzabierałniewolnika,któryzwróciłjegouwagę,lubzwierzę,któreuznałzawartościowe.Ludzieprości,chcącnie

chcąc,musieliofiarowaćwładcyto,comusięspodobało.

17

Nałożydziesięcinęnatrzodęwaszą,wyzaśbędzieciejego

sługami.

8,17.Dziesięcinazezbożaitrzody.Wliteraturzeugaryckiejdziesięcinaoznaczastałąopłatęprzekazywanąnarzeczkrólaprzezkażdezmiastikażdązwiosek.Wewcześniejszych

fragmentachbiblijnychdziesięcinabyłatraktowanajakocośnależnegokapłanom.Tutajdziesięcinaoznaczapodatekpłaconykrólowi.

18

Samibędziecienarzekalinakróla,któregosobiewybierzecie,

alePanwaswtedyniewysłucha.

19

OdrzuciłludradęSamuelaiwołał:

Nie,leczkrólbędzienadnami,

20

abyśmybylijakwszystkienarody,

abynassądziłnaszkról,abynamprzewodziłiprowadziłnasze
wojny!

21

Samuelwysłuchałwszystkichsłówluduiprzekazałjedo

uszuPana.

22

APanrzekłdoSamuela:Wysłuchajichgłosuiustanów

imkróla!WtedyrzekłSamueldomężówizraelskich:Niechkażdy
wrócidoswegomiasta.

8,22Koniecwiersza,pochodzącyodredakcji,pozwalawstawić9,1—10,16,opowieśćonamaszczeniuSaulanakróla.

1Sm9

NamaszczenieSaulanakróla

1

ByłpewiendzielnywojownikzroduBeniamina–anaimięmu

byłoKisz,synAbiela,synaSerora,synaBekorata,synaAfijacha,
synaBeniamina.

9,1—10,16Taopowieśćniemazwiązkuztym,cojąpoprzedza.OnatakżepochodzizRamaizakłada,żeSaulzostałnamaszczonyjeszczewmłodościiżenamaszczenietopozostało

tajemnicą,podobniejakwprzypadkuDawida(rozdz.16),jednakwiążesięonozwyklezobjęciemwładzy.Jestpewne,żeSaulbyłnamaszczony(24,7.11;26,9.11.16.23;2Sm1,14-15),a
prawdopodobne,żedokonałtegoSamuel,niewiemyjednak,wjakichokolicznościachsiętostało.WcentrumtejopowieścipozostajeSaul,Samuelzaśzostałwniejprzedstawionyniejakosędzia,ale
jakoprorok,któregoSaulspotykaprzypadkowo.KrólestwojestczymśzamierzonymprzezJahwe,apierwszykróltoJegowybraniec.

9,1.PozycjaKisza.ChociażtradycyjneprzekładyokreślająKiszamianem„dzielnegowojownika”,hebrajskizwrotnależyprzypuszczalnietłumaczyćjako„człowiekzamożny”.Pozycję

takąmożnabyłoosiągnąćdziękizdolnościomdowódczym(zob.Jefte,Sdz11,1),leczwieluludziokreślanychwtensposóbniecieszyłosięwojennąsławą.Najprawdopodobniejokreślenietoposiada
szerszyzakresznaczeniowy(zob.komentarzdoSdz6,12).

9,1.Beniamin.PokolenieBeniaminawywodziłosięodnajmłodszegosynaJakuba.Ostatniejegodziejebyłyokryteniesławą-plemiętozostałopoddaneniemalcałkowitejeksterminacjiw

wynikuwojnydomowejopisanejwSdz20-21.ZiemienależącedopokoleniaBeniaminazajmowałyniewielkiobszar,leczznajdowałysięwstrategicznymmiejscumiędzypotężnymipokoleniamiJudy
iEfraima.NaterytoriumBeniaminausytuowanabyłaJerozolima,którawówczasnieznajdowałasięjeszczepodkontroląIzraelitów,leczbyłaprzeznaczonadoprzyszłejchwały.

2

MiałonsynaimieniemSaul,wysokiegoidorodnego,aniebyło

odniegopiękniejszegoczłowiekawśródsynówizraelskich.Wzrostem
ogłowęprzewyższałcałylud.

9,2Saul.Znaczy:„wyproszony”(uBoga).
9,2.WyglądiposturaSaula.LudyBliskiegoWschoduprzywiązywaływielkąwagędowygląduzewnętrznegoiposturykróla.Pierwszychkrólówpowoływanonaokrestymczasowy

spośródwodzów-dzielnychherosówimężnychwojowników.Nawetgdywładzakrólewskastałasięinstytucjątrwałą,królotoczonychwałąwielkiegobohaterastanowiłdumęswojegoludu.Jako
przykładmożnawymienić:SargonazAkkadu,wojownikamężnegowboju;Tukulti-NinurtęzAsyrii,niezrównanegonapolubitwy;Nabuchodonozora,mężadzielnegoipotężnegonawojnieoraz
Gilgamesza,bohaterskiegowojownikaowspaniałejposturzeimęskiejurodzie.

9,2.Saulwźródłachpozabiblijnych.DotejporynienatrafiononażadnąwzmiankęoSauluwinskrypcjachpochodzącychzBliskiegoWschodu.Jegokontaktyzinnymiludami,oprócz

Filistynów,byłybardzoograniczone;donaszychczasównieprzetrwałyżadnezapiskihistorycznepochodzącezfilistyńskicharchiwów.

3

GdyzaginęłyośliceKisza,ojcaSaula,rzekłKiszdoswegosyna,

Saula:Weźzsobąjednegozchłopcówiudajsięnaposzukiwanie
oślic.

4

PrzeszliwięcprzezgóręEfraima,przeszliprzezziemię

Szalisza,leczichnieznaleźli.PowędrowaliprzezkrainęSzaalim:tam
ichniebyło.PoszlidoziemiJeminiirównieżnieznaleźli.

5

Gdy

dotarlidoziemiSuf,rzekłSauldochłopca,którymutowarzyszył:
Wracajmy,byczasemmójojciec,zaniechawszytroskiooślice,nie
trapiłsięonas.

9,4-5.ZasięgposzukiwańSaulaiodległość,którąprzebył.SaulmieszkałwGibea,leżącym9,5kmnapółnocodJerozolimy.GórzystakrainaEfraimaznajdowałasięwodległościok.24

kmnapółnocnywschódodjegodomu.ChociażnieznamypołożeniaziemiSzaliszaikrainySzaalim,większośćkomentatorówutożsamiajeodpowiedniozBaalSzaliszaiSzaalbim,któreznajdująsię
napółnocno-zachodnimipołudniowo-zachodnimkrańcugórzystejkrainyEfraima.Samoobejścietegoobszaruoznaczałobywędrowanie95km-byłtodużyszmatziemijaknatrwającetrzydni
poszukiwania(w.20).Napodstawie1Sm1,1komentatorzywnioskują,żeziemiaSufznajdowałasięwrejonierodzinnegomiastaSamuelawgórzystejkrainieEfraima.

6

Tenmuodpowiedział:OtowmieścietymjestmążBoży,

człowiekpoważny:copowie,wszystkosięstaje;chodźmytamteraz,
abyudzieliłnampouczeniawtejsprawie,zktórejpowodujesteśmyw
drodze.

9,6wmieścietym.ChodzioRama,miastoSamuela(7,17).
9,6.SławaSamuela.Intrygujące,żeSaulmieszkającyorzutkamieniemodrodzinnegomiastaSamuela,naobszarze,którypodlegałSamuelowi,wydajesięnieświadomytejznanejwcałym

narodziepostaci.Nieoznaczato,żeSamuelcieszyłsięmniejsząsławą,leczwskazujenaduchowąipolitycznąnaiwnośćSaula.

7

RzekłSauldochłopca:Dobrze,pójdziemy,leczcozaniesiemy

temuczłowiekowi?Chlebbowiemwyczerpałsięwnaszychworkach,
żadnegozaśdaruniemamy,którymoglibyśmyzanieśćmężowi
Bożemu.Comamyzsobą?

9,7Nieradzonosięproroka,nieprzynoszącmupodarku(Lb22,7;1Krl14,3;2Krl4,42;5,15;8,8).Por.Am7,12;Mi3,11;Ez13,19.
9,8mężowiBożemu.Terminrzadkoużywanywznaczeniu„prorok”(wstarychopowieściachprozą).Stądglosaw.9,którąnależyczytaćpow.11.

8

ChłopiecznówodpowiedziałSaulowi:Znalazłemusiebie

czwartączęśćsyklasrebrnego,oddamjąmężowiBożemu,może
wskażenamdrogę.

9,8.Złożeniewdarzesrebra.Jednaczwartasyklasrebrastanowiłaekwiwalenttygodniowegozarobkuzwyczajnegorobotnika.Byłtostosownydar,zważywszynawartośćzaginionych

osłów.

9

KtokolwiekdawniejwIzraeluszedłocośpytaćBoga,mówił:

ChodźmydoWidzącego.Prorokabowiemdzisiejszegowowym
czasienazywanoWidzącym.

9,6-9.Rolalokalnego„mężaBożego”.ChociażSamuelcieszyłsiępoważaniemwcałymnarodzie,dlaludzimiejscowych,wśródktórychmieszkałprzezcależycie,byłwiejskim„mężem

Bożym”.Owiświęcimężowiebyliwspieranidaramiokolicznychmieszkańców,którymsłużyli.Udzielalioniradomniejszymznaczeniu:wsprawachzdrowiaichoroby,rytuałówreligijnychimodlitwy,
kwestiachpolitycznychiprawnychorazwróżnorodnychproblemachsprawosobistychidotyczącychmiejscowejspołeczności.

9,9.Określeniaużywanenaoznaczenieproroków.Wwersecietymużytotrzechterminówoznaczającychproroka:mążBoży,widzącyiprorok.Zasadniczowidzącyiprorokzajmowalisię

tymsamym,jednakodgrywaliinnąrolęwstarożytnymspołeczeństwie(różnicabyłapodobnadotej,jakadzieliłaurządsędziegoodurzędukróla).Mimotowomawianymfragmenciepodkreślono
zmianęocharakterzeterminologicznym,niezaśsocjologicznym.

10

RzekłSauldoswegochłopca:Słuszniemówisz.Chodźmy.

Udalisiędomiasta,wktórymprzebywałmążBoży.

11

Kiedyszlipod

górędrogądomiasta,spotkalidziewczęta,którewyszłynaczerpać
wody.Zapytalije:CzytumieszkaWidzący?

9,11.Wyszłynaczerpaćwody.Miastaznajdowałysięzwyklenawzniesieniuwpobliżuzasobówwody(źródłalubstudni).Wokresachpóźniejszychdrążonopodziemnetunele,byzapewnić

bezpiecznydostępdoźródeł,jednakwowychczasachtrzebabyłowychodzićpozamurymiasta,bynaczerpaćcodziennąporcjęwody.Zwykleczynionotowczesnymrankiem,zamiastwśrodku
skwarnegodnia.

12

Odpowiedziały:Tak,otojestprzedtobą,pośpieszsię,gdyżdziś

przyszedłdomiasta.Dziśbowiemludskładaofiaręnawyżynie.

9,12„Wyżynami”nazywasięsanktuariazałożonenawysokichwzgórzachwpobliżumiast.Wywodząsięoneztradycjikananejskiej,ztymżemiejsceBaalazająłJahwe(Sdz6,25n);w

prawowitymkulciebędądługotolerowane(1Krl3,4n),ażniezakażeichprawoocentralizacjikultuwjednymtylkosanktuarium(Pwt12,2+).

9,12.Wyżyna.Wyżyna(pohebrajskubamah)stanowiłamiejscekultu,wktórymznajdowałsięołtarz.Zwyklebyłatokaplicanawolnympowietrzu,jednakobokzamkniętejbudowli,w

którejprzechowywanoświętesprzęty.Musiałaonarównieżpomieścićsłużącychnawyżyniekapłanów(nieoznaczato,żewszystkiewyżynyznajdowałysięnawzniesieniach).InskrypcjaMeszy
dowodzi,żetakiekaplicestanowiłytakżeelementkultureligijnegoMoabitów.ByćmożeruinypodobnychwyżynzostałyodnalezionewMegiddoiNaharija.

13

Gdywejdzieciedomiasta,spotkaciegotam,zanimwyjdzie

ucztowaćnawyżynę;ludniejenic,dopókionnieprzybędzie.On
bowiembłogosławiżertwę,awtedydopierojedzązaproszeni.Ateraz
idźcie,togozarazznajdziecie.

9,13Świętaucztanależaładoistotyofiarbiesiadnych(por.Kpł3,1-17+).
9,12-13.Ofiaranawyżynie.Chociażwtekścieniepodanonazwymiasta,większośćbadaczyuważa,żebyłatoRama(Ramataimzob.1Sm1,1),rodzinnemiastoSamuela.PoupadkuSzilo

SamuelzbudowałołtarzwRama(1Sm7,17).GdyArkaPrzymierzaznajdowałasięuFilistynów,miejscetopełniłoprzypuszczalnierolęgłównegosanktuariumIzraela.Składaneofiarydostarczały
zwykleokazjidospożywaniauroczystychposiłków,podobniejakmatomiejscewanalizowanymfragmencie.Ofiaratamogłamiećzwiązekznowiemksiężyca,uważanymprzezstarożytnychza
wydarzenieświąteczne(zob.komentarzdo1Sm20,5).Mogłorównieżchodzićospecjalnąuroczystośćkoronacyjną,SamuelzostałbowiemuprzedzonyoprzybyciuSaula.

9,13.Pobłogosławienieofiary.WżadnyminnymfragmencieStaregoTestamentuniemawzmiankiobłogosławieniuofiary.Błogosławieństwopolegałozregułynawygłoszeniużyczliwych

słówwnadziei,żezostanąonespełnioneprzezbóstwo.Ponieważofiarybyłyzwyklezwiązanezprośbami,błogosławieństwoSamuelamożeoznaczaćnadziejęnaspełnienieprośby.

14

Ruszyliwięckumiastu.Kiedyweszlidobramymiasta,Samuel

właśnieszedłnaprzeciwnich,udającsięnawyżynę.

9,14dobramymiasta.Teksthebr:„domiasta”.BJ:„dobramy”,nazasadziedomysłu(por.w.18).

15

PanzaśobjawiłSamuelowinadzieńprzedprzybyciemdoniego

Saula,mówiącmu:

16

Wdniujutrzejszymotymczasiepoślędociebie

człowiekazziemiBeniamina.Jegonamaścisznawodzaludumego
izraelskiego.OnwybawimójludzrękiFilistynów,wejrzałem
bowiemnamójlud,gdyżdomniedotarłojegowołanie.

9,16namójlud.Zatekstemhebr.WBJ:„nautrapieniemegoludu”,zagrec.

17

KiedySamuelspostrzegłSaula,odezwałsiędoniegoPan:Oto

tenczłowiek,októrymcimówiłem,ten,którymarządzićmoim
ludem.

18

SaulpodszedłtymczasemdoSamuelawbramieirzekł:

Wskażmi,proszę,gdziejestdomWidzącego.

19

Samuelodparł

Saulowi:TojajestemWidzący.Chodźzemnąnawyżynę!Dziśjeść
będzieciezemną,ajutropozwolęciodejść,powiemciteżwszystko,
cojestwtwymsercu.

20

Acodooślic,którecizginęłyprzedtrzema

dniami,nietrapsię,bosięznalazły.Czyjejestzresztąwszystkoto,co
Izraelmawartościowego?Czyżnietwojeicałegodomutwojego
ojca?

9,20PierwszazapowiedźwyniesieniaSaula.

21

OdpowiedziałmuSaul:CzyżjaniejestemBeniaminitą–z

jednegoznajmniejszychpokoleńizraelskich,aródmójczyżniejest
najniższyzewszystkichrodówpokoleniaBeniamina?Czemuwięc
odzywaszsiędomnietymisłowami?

9,21zjednegoznajmniejszychpokoleń.Takteksthebr.WBJ:„znajmniejszegopokolenia”,zaprzekładamistarożytnymi.
-pokoleniaBeniamina?L.poj.zaprzekładamistarożytnymi.Teksthebr.:„pokoleńBeniamina”.
9,21.WątpliwościSaula.KrólowienaBliskimWschodziestaralisięzwyklenadaćznaczenieswoimprzodkom,byniedostarczyćargumentówdowznieceniabuntuprzezjakiegoś

ambitnegorywala.Brakodpowiedniegopochodzeniamógłbywywołaćzarzut,żekróljestuzurpatoremlubsamozwańcem.WątpliwośćzwiązanazpochodzeniemrodowymniejestwBibliizjawiskiem
rzadkimifaktycznieczasamitraktowanajestjakowyróżnik(Am7,14).NatematinformacjidotyczącychpokoleniaBeniaminazob.komentarzdo1Sm9,1.Niewiemynicwięcejnatematrodu,z
któregowywodziłsięSaul.

22

SamuelzabrałzsobąSaulaijegochłopca,zaprowadziłdosalii

dałmumiejscenaczelnewśródzaproszonych,abyłoichokoło
trzydziestuludzi.

9,22.Sala,wktórejjedli.Mięsoniektórychofiarmusiałobyćspożywaneprzezkapłanówiczcicieliwobrębieprzybytku(naprzykładKpł7,6).Ponieważspożywanieuroczystychposiłków

stanowiłoważnyelementofiarikultu,wsanktuariachznajdowałysięsaleprzeznaczonespecjalniedotegocelu.Hebrajskiesłowo,któregoużytotutajnaoznaczeniesali,winnychfragmentachużywane
jestwodniesieniudoróżnychkomnatprzylegającychdogłównegosanktuarium.Częstoniesposóbustalić,jakąfunkcjęspełniałokażdezpomieszczeń.

23

OdezwałsięSamueldokucharza:Podajtęczęść,którąci

przekazałem,októrejteżpowiedziałemci:Zatrzymajjąusiebie.

9,23.Najlepszaczęśćmięsa.Łopatka(wniektórychtłumaczeniach„noga”)uważanabyłazanajlepszączęśćmięsa,zarezerwowanądlawykonującegoobrzędykapłana(Kpł7,32-34).

Samueloddałjąhonorowemugościowi.

24

Kucharzpodniósłłopatkęito,cobyłoprzyniej,ipołożyłprzed

Saulem.IodezwałsięSamuel:Oto,copozostało,leżyprzedtobą:
jedz!Zostałotobowiemzachowanedlaciebieumyślnie,gdy
postanowiłemzwołaćlud.ItakSauljadłtegodniazSamuelem.

9,24Zostałotobowiemzachowanedlaciebie...zwołaćlud.Zaskażonymtekstemhebr.,gdzie„albowiemnaokreślonyczas,dlaciebie,mówiąc,zaprosiłemlud”.WBJtylko

wykropkowanie.

25

Gdyzeszlizwyżynydomiasta,rozmawiał[Samuel]zSaulem

natarasie.

9,25-26rozmawiał[Samuel]zSaulemnatarasie.Potemwstali.Zatekstemhebr.BJ:„zrobionoSaulowiposłanienatarasie,aonpołożyłsięspać”,zagrec.ivet.lat.

26

Potemwstaliwcześnie,gdywschodziłazorza.Samuelobudził

Saulanatarasie,mówiąc:Wstań,abymcięwdrogęwyprawił.Saul
więcwstałiwyszlizdomuobaj,oniSamuel.

9,26-10,16KrólówIzraelanamaszczałczłowiekBoży—kapłanlubprorok(por.16,13;1Krl1,39;2Krl9,6;11,12).Ryttennadawałkrólowicharaktersakralnyiczyniłzniegowasala

Jahwe:byłon„pomazańcemJahwe”(por.2,35;24,7.11;26,9.16izob.Wj30,22+).

9,25-26.Posłanienatarasie.Chociażodnalezioneruinyschodówifilarów(opróczinnychdowodówarcheologicznych)wskazują,żewielestarożytnychdomostwmiałodrugiepiętro(a

niekiedynawettrzecie),archeologomnieudałosięodtworzyćplanuwyższychkondygnacjiześladów,którezachowałysięwposzczególnychwarstwachzasiedlenia.Pomieszczenianadrugimpiętrze
(pomieszczenianadachu)byłymiejscemżyciarodzinnegoiczęściąsypialnązracjilepszegoobiegupowietrza.

27

Gdyschodzilikugranicymiasta,SamuelodezwałsiędoSaula:

Powiedzchłopcu,abyposzedłprzednami.Agdytenposzedł,
[powiedział]:Zatrzymajsięteraz,bymcioznajmiłsłowoBoże.

9,27Agdytenposzedł.Dodanezatekstemhebr.WBJpominiętezagrec.

1Sm10

1

Samuelwziąłwtedynaczyńkozolejemiwylałnajegogłowę,

ucałowałgoirzekł:CzyżnienamaściłcięPannawodzanadswoim
dziedzictwem?

10,1Grec.iWulgatadodająpo„Pan”frazę:„nawodzaswegoludu,Izraela?TywięcbędzieszrządziłludemPanaiwybawiszgozrękijegowrogówdokoła.Aotoznakdlaciebie”.W

tekściehebr.pominięta.

10,1.Namaszczenieoliwązoliwki.ObrzędnamaszczenianowegokrólabyłpowszechniestosowanywniektórychczęściachBliskiegoWschodu.Wieledowodówpochodzizeźródeł

chetyckich,opisującychuroczystościkoronacyjne.NiemadowodówpotwierdzającychzwyczajnamaszczaniakrólówMezopotamii.Niebylirównieżnamaszczaniegipscyfaraonowie,saminamaszczali
jednakswoichurzędnikówiwasali.Tenobrzędustanawiałzwiązekpodległościwobecfaraonaiumieszczałnamaszczonegopodjegoochroną.Wyobrażenietopasujedokoncepcji,wmyślktórejSani
zostałnamaszczonyjakowasalBoga.Jednakw2Sm2,4toludzieudzielająnamaszczeniaDawidowi.TamtonamaszczeniewskazujenajakiśkontraktzawartyprzezDawidailud,nadktórymma
panować.WNuziludziezawierającyumowęhandlowąudzielalisobiewzajemnienamaszczenia.WEgipcienamaszczenieoliwąstanowiłoelementuroczystościweselnych.Natematinformacji
dotyczącychuroczystościkoronacyjnychzob.komentarzdo1Sm11,15.

2

Gdydziśodemnieodejdziesz,napotkaszwSelsach,przygrobie

Racheli,niedalekoodgranicyBeniamina,dwóchmężczyzn.
Powiedząonitobie:Znalazłysięoślice,którychposzedłeśszukać.
Tymczasemojciectwójniemyśliooślicach,lecztrapisięowas,
mówiąc:Comamuczynićdlamegosyna?

10,2wSelsach.Wtekściehebr.słowoniezrozumiałe,wBJpominięte.—Mowatuo„granicy”międzyBeniaminemiEfraimem,skądpochodziSaul.PodobniejakwJr31,15,mamytuślad

dawnejtradycjidotyczącejgrobuRacheli,którypóźniejzaczętoumiejscawiaćwpobliżuBetlejem,gdziepokazujesięgopodziśdzień(por.takżeglosęRdz35,19).

10,2.Selsach,przygrobieRacheli.Lokalizacjategomiejscajestbardzotrudna.Szczegółowebadaniazmierzałydopogodzeniawieluwariantówitrudności,którenastręczajądwiegłówne

możliwości.ZgodniezpierwsząhipotezągróbRachelimiałbysięznajdowaćwokolicyKiriat-Jearim(zob.komentarzdo1Sm6,21).Kiriat-Jearimleżywodległościokoło24kmnapołudniowyzachód
oddomuSamuela.DrugahipotezapodążadomniemanymszlakiempodróżySaula,opisanejwtymfragmencie,drogąnawschód,odRamadoGeba.WówczasgróbRacheliznajdowałbysięprzytej
drodze.

3

GdyprzejdzieszstamtąddalejidotrzeszdodębuTabor,spotkają

ciętamtrzejmężczyźniudającysiędoBogawBetel:jedenbędzie
niósłtrojekoźląt,drugibędzieniósłtrzyokrągłechleby,atrzeci
będzieniósłbukłakwina.

10,3.DąbTabor/wielkiedrzewo.WSdz4,5czytamyo„palmieDebory”,podktórąsprawowałasądy;Abrahamzatrzymałsiępodwielkimdrzewem/terebintemwMore(zob.komentarzdo

Rdz12,6).Drzewapełniłyrolęcharakterystycznychpunktówkrajobrazu,miejscspotkań,anawetośrodkówkultu.Gdysłońcemocnogrzeje,cieństajesiępożądany,zaśdrzewanabierająszczególnego
znaczenia.

10,3.MiejscekultuwBetel.WhistoriiIzraelaBetelniemalzawszeuważanebyłozaważnemiejscekultu.PrzynajmniejprzezpewnączęśćokresusędziówwBetelznajdowałasięArka

Przymierza,byłtamrównieżołtarz,naktórymskładanoofiary(zob.komentarzdoSdz1,22-23;20,26-28;21,4).

10,3.Przedmiotyskładanewofierze.Koźlęta,chlebiwinobyłypodstawowymiskładnikamiofiarnegoposiłku.Podaniepoświęconegochlebaoznacza,żeSaulzostałpotraktowanyjak

kapłan(zob.komentarzdo1Sm9,23)iuhonorowanyjakoważnaosoba.

4

Pozdrowiącięidadzącidwabochenkichleba,iweźmieszjez

ichrąk.

5

PóźniejdotrzeszdoGibeaBożego,gdziesięznajdujezałoga

filistyńska.Gdywejdzieszdomiasta,napotkaszgromadęproroków
zstępującychzwyżyny.Będąmielizsobąharfy,flety,bębnyicytry,a
samibędąwprorockimuniesieniu.

10,5doGibeaBożego.InnanazwaGibea,ojczyznySaula(w.l0n;11,4;15,34).
—załoga.BJ:„namiestnik”,zaprzekładamistarożytnymi.Wtekściehebr.1.mn.Innetłumaczenia:„posterunek”lub„stela”.—Frazaozałodzefilistyńskiej(BJ:onamiestnikuFilistynów)

jestglosą,przygotowującą13,3.

—napotkaszgromadęproroków.Ci„prorocy”,żyjącywgrupach,poprzezmuzykęigestykulacjęwprawialisięwekstazę,któraudzielałasięinnym(19,20-24;1Krl22,10n).Porównywano

znimiwspółczesnebractwaderwiszów.SąsiedziIzraela(np.prorocyBaala,1Krl18,25-29)znalitęniższąformężyciareligijnego,którąkultJahwetolerowałprzezdługiczas(1Krl18,4).Tegorodzaju
proroków,bardziejjednakstatecznych,znajdziemypóźniejwotoczeniuElizeusza(2Krl2,3+).WielcyprorocyIzraelabędączymśzupełnieinnym(zob.Wstępdoksiągprorockich).

10,5.DotrzeszdoGibeaBożego.Określenie„Bożego”wskazuje,żenatymwzgórzu(Gibea=wzgórze)znajdowałasięjakaśkapliczkalubsanktuarium.Wowymokresiestacjonowałtam

jednakfilistyńskigarnizon.Ponieważw1Sm13,3czytamyofilistyńskimgarnizoniewGeba,wielukomentatorówutożsamiazesobąobydwamiejsca(dzisiajjesttamwioskaDżebależącawodległości
ok.9,5kinnapółnocodJerozolimy).NatematGibeazob.komentarzdo1Sm10,26.

10,5.Wyżyna.Istniejeróżnicamiędzymiejscamikultuznajdującymisięnawolnympowietrzuawyżynami(bamah),wspominanymiwwielufragmentachjakolokalneośrodkireligijnew

miastachimiasteczkach(1Krl11,7;Jr7,31;Ez16,16;2Krn21,11;stelaMeszy).Wyżynamogłasięskładaćzczęścipołożonejpodgołymniebem,posiadałarównieżzamkniętepomieszczenia,w
którychznajdowałysięświętesprzęty,ołtarzisaledlakapłanów.

10,5.Instrumentymuzyczne.Wszystkieinstrumentymuzycznewymienionewtymfragmenciesątypowedlaówczesnejdoby,copotwierdzająstarożytneteksty,reliefyimalowidła

pochodzącezBliskiegoWschodu(począwszyodIIItysiącleciaprzedChr.).Nadaljednakpozostająpewnewątpliwościcodotego,którehebrajskiesłowoużytewtymfragmencienależytłumaczyćjako
„harfy”,którezaśjako„liry”.Jednozesłów,któreBTtłumaczyjako„liry”,oznaczałodziesięciostrunowyinstrument,zaśsłowotłumaczonejako„harfy”-inny,omniejszejliczbiestrun.Obydwamiały
drewnianepudłoibyłytrzymanewrękach.Zodnalezionychprzezarcheologówreliefówwynika,żebębenbyłniewielkiminstrumentem(składającymsięzeskóryrozpiętejnaobręczy),zmaleńkimi
dzwoneczkami,wydającymdźwiękpodobnydodzisiejszychtamburynów.Instrument,któregonazwęprzetłumaczonojako„flet”,byłprzypuszczalniepodwójnąpiszczałkąwykonanązbrązulubtrzciny.

6

CiebieteżopanujeduchPańskiibędzieszprorokowałwrazz

nimi,istanieszsięinnymczłowiekiem.

10,6.Związekłączącymuzykęzproroctwem.Wstarożytnościmożnasiębyłoszkolićwzawodzieproroka(lubwidzącego)ijużwewczesnymokresiehistoriiIzraelaistniałyprorockie

szkołyokreślanemianemszkół„synówprorockich”.Zwykleprorocystosowaliróżneprocedury,byprzygotowaćsiędootrzymaniaprorockiejwyroczni.Muzykaodgrywaławażnąrolę,wywołującstan
ekstazy,przypominającytrans,którzyuważanozawarunekotrzymaniaBożegoprzesłania.WtekstachzMaripojawiasięwzmiankaocałejwarstwieludzisłużącychwświątyni,którzybyli
ekstatycznymiprorokamidostarczającymiprofetycznegoprzesłania.

10,6.RolaDuchaPana.WokresiesędziówdziałanieDuchaPanałączyłosięzezwoływaniemwojsk.Wspołeczeństwieplemiennympozbawionymcentralnegorządutrudnobyłoskłonić

plemiona,byudzieliływsparciatym,któregopotrzebowały.Klasęprzywódcymożnabyłopoznaćpozdolnościdoskłonienialudzi,byposzlizanim,chociażnieposiadałnadnimiformalnejwładzy.W
IzraeluuważanotozaznakmocyotrzymanejodJahwe,tylkoOnmiałbowiemprawozwoływaćwojskawszystkichpokoleń.Jahwestanowiłwtychczasachjedynącentralnąwładzę.Oczywistebyło,że
Jegomocdziaławczłowiekuzwołującymwojska-tentypwładzymiałbowiemwyłącznieJahwe(zob.Sdz11,29;1Sm11,6-8).ByłatojednazcechwyróżniającychsędziówIzraela.Saulmiał
piastowaćtrwałąwładzęcentralną,większąodtej,którabyłaudziałemsędziów,nadaljednakotrzymywałpoparciewformieumocnieniaprzezDuchaPana.W1Sm11,6opanowanieprzezDucha
BożegodoprowadziłodozgromadzeniaprzezSaulaarmii,podobniejaktowcześniejczynilisędziowie.Tutajdziałanietojestzwiązanezdziałalnościąprorocką,konkretniezprzyjęciemprzezSaula
Bożegokierownictwa.

7

Gdycisięspełniąteznaki,uczyń,cozdołatwaręka,gdyżBóg

będzieztobą.

8

PójdzieszprzedemnądoGilgal,ajapóźniejprzyjdę

dociebie,abyzłożyćcałopaleniaiofiarybiesiadne.Czekajnamnie
przezsiedemdni,ażprzyjdędociebie,abyciępouczyć,comasz
czynić.

10,8doGilgal.WpobliżuJerycha(por.Joz4,1924+).W.8jestwstawkąprzygotowującąfragment13,8-15,wziętyzinnegoźródła.
10,8.Gilgal.Wkomentarzudo1Sm7,16zwróciliśmyuwagę,żekilkamiejscnosinazwęGilgal.Trudnowsposóbpewnyustalić,októreznichtutajchodzi.
10,8.Celofiar.OfiarycałopalneiofiarybiesiadnestanowiłydwagłównerodzajeofiarskładanychwIzraelu.Pierwszazwykletowarzyszyłaskładaniupróśb,drugadostarczałaokazjido

świątecznychobchodówispożywaniawspólnotowegoposiłkuprzedPanem.Wydajesięwięcprawdopodobne,żeofiarytemogłytowarzyszyćustanowieniuwładzykrólewskiejlubrozpoczęciudziałań
wojskowychprzeciwkoFilistynom.Zwydarzeń,któremiałymiejscewmieścieSamuela,wBeteliGilgal,wynika,żeskładanieofiarniebyłowtymczasieograniczonedojednegocentralnegoośrodka
kultu.

9

Gdytylko[Saul]odwróciłsięimiałodejśćodSamuela,Bóg

przemieniłjegosercenainneiwtymdniuspełniłysięwszystkieowe
znaki.

10

SkoroprzybylistamtąddoGibea,spotkałsięzgromadą

prorokówiopanowałgoduchBoży.Prorokowałteżwśródnich.

10,10Wpierwotnejopowieścimusiałabyćjakaśwzmiankaowypełnieniusiędwóchpierwszychznaków.

11

Akiedywszyscy,którzygoznaliprzedtem,spostrzegli,żeon

prorokujerazemzprorokami,pytalisięnawzajem:Cosięstałoz
synemKisza?CzyiSaulmiędzyprorokami?

10,10-11.Sauljakoprorok.KrólówBliskiegoWschoduuważanoczęstozaosobyobdarzonedaremproroctwa.ByłotakszczególniewEgipcie,gdziefaraon-jakoprzedstawicielbogów-

przemawiałwichimieniu.ÓwcześniświeccyprzywódcyIzraelaczęstołączylisprawowaniewładzypaństwowejzroląkapłańskąiprorocką(Mojżesz,Debora,Samuel).Samuelpełniłrolękapłańską,

prorockąipaństwową,ostatniabyłajednakwynikiemdwóchpoprzednich.WprzypadkuSaulapojawiłasiękwestia,wjakimstopniuczłowiekwybranynakrólabędziewykonywałrównieżrolę
kapłańskąiprorocką.KrólowieBliskiegoWschodułączyliczasamiwszystkietefunkcje.Logicznebyłowięcpytanie:„CzyiSaulmiędzyprorokami?”.

12

Natoodezwałsiępewienczłowiekspośródnich:Któżjestich

ojcem?Dlategoteżpowstałoprzysłowie:CzyiSaulmiędzy
prorokami?

10,12Któżjestichojcem?Powodemzdziwieniajestto,żeSaul,człowiektakiegostanu,przyłączyłsiędoekstatyków,którzymusielibyćniższegopochodzenia.

13

Kiedyprzestałprorokować,udałsięnawyżynę.

10,13nawyżynę.Zatekstemhebr.WBJ:„doGibea”,zagrec.

14

StryjSaulazapytałgoijegochłopca:Gdziechodziliście?

Odpowiedział:Abyposzukaćoślic.Widząc,żeichniema,udaliśmy
siędoSamuela.

15

StryjznówpostawiłSaulowipytanie:Opowiedzmi

–proszę–to,cowammówiłSamuel.

16

NatoSaulodpowiedział

stryjowi:Zapewniłnas,żeoślicezostałyodnalezione.Sprawywładzy
królewskiej,októrejmówiłSamuel,niewyjawiłmujednak.

WybórSaulapotwierdzalosowanie

17

TymczasemSamuelzwołałluddoMispa.

10,17-27WtychwierszachmowaotradycjizwiązanejzsanktuariumwMispa(por.7,5+),paralelnejdotejonamaszczeniu(9,26—10,16).Natematciągnienialosówpor.Joz7,14-18.
10,17.Mispa.Chociażkilkamiastnositęnazwę(wjęzykuhebrajskimoznaczaonacośwrodzaju„placówki”lub„garnizonu”),to,leżącenaziemiachpokoleniaBeniamina,jestnajbardziej

znane.Zwykleutożsamiasięjezzajmującymobszar8akrówTellen-Nasbe,oddalonymook.13kmnapółnocodJerozolimy.WtymokresieMispabyłaosadąoowalnymkształcie,otoczonąmuremo
szerokościok.1m.

18

OdezwałsięwtedydoIzraelitów:TakmówiPan,BógIzraela:

WyprowadziłemIzraelitówzEgiptuiwyzwoliłemwaszrękiEgiptui
zrękiwszystkichkrólestw,którewasciemiężyły.

19

Leczwyteraz

odrzuciliścieBogawaszego,któryuwolniłwasodwszystkich
nieszczęśćiucisków,irzekliścieMu:Ustanówkrólanadnami.
UstawciesięwięcprzedPanemwedługpokoleńiwedługrodów.

20

SamuelkazałwystąpićwszystkimpokoleniomIzraelaipadłlosna

pokolenieBeniamina.

21

Nakazałpotem,bywystąpiłopokolenie

Beniaminawedługswoichrodów,ipadłlosnaródMatriego.Alos
padłnaSaula,synaKisza.Szukanogo,lecznieznaleziono.

10,21Wgrec.dodane:„InakazałwystąpićzroduMatriegopojedynczo”.Wtekściehebr.pominięte.
10,20-21.Procedurawybieraniakróla.ŹródłapochodzącezobszaruMezopotamiiwskazują,żeposługiwanosięwróżbamiwcelupotwierdzeniawybranegokróla,metodytejnie

stosowanojednakpodczaszgłaszaniajegokandydatury.WróżbyniebyłydopuszczalnewIzraelu.Procedura,którątutajopisano,bardziejprzypominastawianiewyroczniijestpodobnadozastosowanej
wJoz7(zob.komentarzdoJoz7,14-18).

22

JeszczepytalisięPana:Czytenczłowiektuprzybył?Odrzekł

Pan:Ototamukryłsięwtaborze.

10,22Czytenczłowiektuprzybył?Zagrec.Teksthebr.:„Czyprzybyłtupewienczłowiek?”.

23

Pobiegliwięciprzyprowadziligostamtąd.Gdystanąłpośrodku

ludu,wzrostemprzewyższałcałyludogłowę.

24

RzekłwtedySamuel

docałegonarodu:Czywidzicie,żetemu,któregowybrałPan,niktz
całegoluduniedorówna?Awszyscyludziewydaliokrzyk,wołając:
Niechżyjekról!

25

WtedySamuelogłosiłludowiprawawładzy

królewskiej,zapisałjewksiędzeizłożyłjąprzedPanem.Następnie
odprawiłSamuelwszystkichludzidodomów.

10,25Te„prawawładzykrólewskiej”(por.8,11-13)sątutajtekstempisanym,rodzajem„konstytucji”,umową,wiążącąobopólniekrólailud(por.2Krl11,17).
10,25.Prawadotyczącewładzykrólewskiej.Teksttenprzypominakonstytucjęlubkartępraw.Jednązmożliwościjest,żetekstopisujepoddanieludukrólowi,zaśkróla-Bogu.WEgipcie

podczasuroczystościkoronacyjnejogłaszano,żebógTotprzekazałuznaniefaraonaprzezwszystkichbogów.Żadenszczegółbiblijnegofragmentuniewskazuje,żeSaulzostałwtedyfaktycznie
koronowany;zwyczajnieogłoszono,żezostałwybranynakróla(zob.komentarzdo1Sm11,15).

26

RównieżiSauludałsiędoswegodomuwGibea,a

towarzyszylimuwojownicy,którychsercaBógporuszył.

10,26wojownicy.Zagrec.Teksthebr.skażony.
10,26.Gibea.Gibea,rodzinnemiastoSaula,byłoprzezdługiczasutożsamianezTellel-Ful,oddalonymook.5kmnapółnocodJerozolimy.Wielubadaczymacodotegowątpliwości,

mimoodkryciaprzezarcheologówmałejfortecy,którąnazwali„twierdząSaula”.Archeologiczne,tekstoweitopograficzneźródłaprzemawiająnakorzyśćteorii,żeGibeaiGebatojednoitosamo
miejsce,tożsamezDżeba,leżącymnapołudniowymkrańcuWadiSwenitwodległościok.9,6kmnapółnocodJerozolimy.

27

TymczasemsynowieBelialamówili:Wczymtenmożenam

pomóc?Iwzgardzilinim,niezłożylimuteżdaru,aleonniezwracał
natouwagi.

1Sm11

WalkazAmmonitamiwzmacniaSaula

1

NadciągnąłNachaszAmmonitaioblegałmiastoJabeszw

Gileadzie.OznajmiliNachaszowiwszyscymieszkańcyJabesz:
Zawrzyjznamiprzymierze,abędziemycisłużyć.

11,1-11MowatuotradycjizGilgal,niezależnejodpoprzedniej:nicjeszczeniewskazujenato,żeSaulzostałjużnamaszczonylubobwołanykrólemprzezlud.Tentekstprzypomina

opowieściosędziach„wielkich”,różnicapolegajednaknatym,żepozwycięstwieSaulniezostałuznanyzasędziego,leczobranogokrólem,ajesttoróżnicaważnaiznamienna.

11,1WBJpoczątekzdaniawedługprzekładówstarożytnych:„Mniejwięcejmiesiącpotem”(kemechodesz).Wtekściehebr.:kemacharisz,„jakbymilczący”umieszczonenakońcu10,27.

Takasamalokalizacjatutaj,leczprzekład:„aleonniezwracałnatouwagi”.

11,1.JabeszwGileadzie.JabeszwGileadziebyłomiastemZajordania,położonymprzypuszczalnienadWadiel-Jabis-dopływemJordanu,przecinającympółnocnączęśćgórzystego

Gileadu.WskazywanokilkaróżnychmiejscjakolokalizacjęruinstarożytnegoJabesz,żadnazpropozycjiniejestjednakwystarczającouzasadniona.Najbardziejprawdopodobnymkandydatemwydaje
sięTellMaklub,leżącywpółnocnejczęścizakolarzekiJa-bis.NatrafionotamnawieleśladówpochodzącychzokresużelazaI(około1200-1000przedChr.).WBibliimiastotoutrzymujeregulowane
traktatemstosunkizIzraelem,począwszyodokresusędziów(Sdz21;por.2Sm2,4-7).JabeszwGileadzieprzyłączonodoIzraeladopieropośmierciSaula(por.1Sm11,9-10).

2

OdrzekłimNachaszAmmonita:Zawręzwamiprzymierzepod

warunkiem,żekażdemuzwaswyłupiępraweoko:takokryjęhańbą
całegoIzraela.

11,1-2.Nachasz.AmmoniciiIzraelicitoczyliustawicznebojeoziemierozciągającesięnawschódodrzekiJordan(zob.Sdz11,33).Odtworzenie1Sm10,27bnapodstawiefragmentów

tekstuzezwojówznadMorzaMartwegowskazuje,żeNachaszstanowiłrównieżzagrożeniedlapokoleniaGadaiRubena,copotwierdzażydowskihistorykJózefFlawiusz(37-100poChr.).Wźródłach
poza-biblijnychniepojawiająsiężadnewzmiankinatematNachasza,niezachowałysięteżżadnedokumentyAmmonitówpochodząceztegookresu.

11,1-2.Ammonici.OpróczBiblii,wzmiankioAm-monitachpojawiająsięjedyniewpóźnychrocznikachasyryjskich(ok.733-665przedChr.)orazwlokalnychfragmentarycznychźródłach

epigraficznych(dook.590przedChr.).BibliaopisujeAmmonitówjakoludZajordania,spokrewnionyzIzraelitamizapośrednictwembratankaAbrahama,Lota.OdwyjściaIzraelitówzEgiptu
AmmonicibylinieprzyjaciółmiIzraela-ażdoczasuichpodbojuprzeznastępcęSaula,Dawida(2Sm10-12).

11,2.Wyłupienieprawegooka.ZwyczajoślepianianieprzyjaciółbyłpraktykowanyprzezFilistynów(oślepienieSamsona;Sdz16,21)iNabuchodonozora,królaBabilonu(oślepienie

Sedecjasza,królaJudy;2Krl25,7).Asyryjczycywyłupywalioczykrólompaństwwasalnych,którzyzłamalizawartetraktaty.ŻydowskihistorykJózefFlawiusz(37-100poChr.)powiada,żewykipienie
prawegookaczyniłowojownikaniezdolnymdowalki,bowiemtarczazasłaniałaleweoko.Jednakzkontekstu1SmUwynika,żecelembyłotutajupokorzenie.Okaleczeniemeliminującym
nieprzyjacielabyłorównieżobcięciedużychpalcówrąkinógpokonanymkrólom(zob.komentarzdoSdz1,6).

3

NatostarsizJabeszdalitakąodpowiedź:Zostawnamsiedem

dninarozesłanieposłówpocałymkrajuizraelskim.Jeślinieznajdzie
sięnikt,ktonampomoże,poddamysiętobie.

4

Kiedyprzybyli

posłowiedoGibea,miastaSaula,iprzedstawilitesprawyludziom,
podnieśliwszyscygłosipłakali.

11,4.Gibea.Zob.komentarzdo1Sm10,26.

5

AlewłaśnieSaulnadszedłzawiększymbydłemzpolaizapytał:

Cosięstałoludziom,żepłaczą?Opowiedzianomusprawy
mieszkańcówJabesz.

6

OpanowałwtedySauladuchBoży,gdysłuchał

tychsłów,iwpadłwwielkigniew.

11,6.RolaDuchaBożego.DuchBożyspocząłnaSaulupodobniejakwcześniejnasędziach:Otnielu,Gedeonie,Jeftemi,szczególnie,naSamsonie(Sdz14,6.19;15,14).WKsiędze

SędziówdziałanieDuchaBożegołączyłosięzwyklezezwoływaniemwojsk.Wspołeczeństwieplemiennym,pozbawionymcentralnejwładzy,trudnobyłoskłonićpokoleniadoudzielaniapomocytym,
któreznalazłysięwpotrzebie.Wtakichsytuacjachwielkośćprzywódcyocenianopozdolnościdonakłonienialudzi,nadktóryminiemiałżadnejformalnejwładzy,byposzlizanim.WIzraelu
odczytywanotojakomocJahwe,tylkoOnbowiemmógłzwoływaćwojskaposzczególnychpokoleń.Jahwestanowiłjedynącentralnąwładzę.CechatawyróżniałasędziówIzraela.W1Sm10Duch

BożyskłoniłSauladopostępowaniaprzypominającegozachowanieproroków,zaśw1Sm11-dozwoływaniawojskIzraela.OpanowanieprzezDuchaBożegoznalazłonatychmiastowe
odzwierciedleniewsprawiedliwymigniewieSaula-reakcjipodobnejdoreakcjiSamsona,któryzabiłwgniewietrzydziestumieszkańcówAszkelonu(Sdz14,19).ObecnośćDuchapotwierdziłarównież
odpowiedźwojskIzraela.

7

Wziąłparęwołów,porąbałjeiprzezposłańcówrozesłałpocałej

krainieIzraelazwyzwaniem:Taksiępostąpizwołamikażdego,kto
niewyruszyzaSaulemizaSamuelem.Nacałyludpadłabojaźń
Pańskaiwyruszylijakjedenmąż.

11,7izaSamuelem.Wedługtekstuhebr.WBJpominiętejakoglosawduchurozdz.7.
11,7.Porąbanewołyjakowiadomośćdlapokoleń.BiblijnąparalelądorozesłaniakawałkówporąbanychwołówjesttekstzSdz19,29-30,wktórymbezimiennylewitarozciąłciałoswojej

zabitejkonkubiny[BT:żony]nadwanaściekawałków,bywezwaćpokoleniaIzraeladorozpoczęciawojnydomowejzpokoleniemBeniamina.Przesłaniebyłowymowne:każdy,ktonieweźmieudziału
wbitwie,zostaniepotraktowanywpodobnysposób.WjednymzlistówzMariniejakiBahdilimprosikrólaMari,bytenściąłjednegozwięźniówiwysłałjegogłowęjakoostrzeżeniedlawojsk,które
nieokazałychęciwspółdziałaniainiestanęłydobitwy.

8

[Saul]dokonałichprzegląduwBezekibyłotrzystatysięcyz

IzraelaitrzydzieścitysięcyzJudy.

11,8OgromneliczbyorazrozróżnieniemiędzyIzraelemiJudązdradzająpóźnąrękę.
11,8.Bezek.StarożytneBezekznajdowałosięwmiejscudzisiejszegoChirbetIbzik,położonegonazachódodrzekiJordan,19,5kmnapółnocnywschódodSychemiok.22,5kmna

wschódodJabeszwGileadzie.Miastoleżałonapołudniowo-zachodnimzboczuRases-Salme-stromegopasmagórskiegogórującegonadgórzystąkrainąManassesa.Byłotozatemodpowiednie
miejscedoprzekroczeniaJordanu,bydotrzećdoJabeszwGileadzie.

11,8.Liczebnośćwojsk.PodanaliczbawojownikówróżnisięznaczniewrozmaitychstarożytnychwersjachStaregoTestamentu.Późniejszetekstywymieniająoddzielnieliczbężołnierzy

IzraelaiJudy.Wieluarcheologówsądzi,żewewspomnianymokresietylewynosiłacałapopulacjaKanaanu.Hebrajskiesłowo„tysiąc”możerównieżoznaczaćoddziałwojskowy,wówczasnieokreśla
jegodokładnejliczby(zob.komentarzdoJoz8,3;Sdz20,2).

9

Powiedzieliwięcdoprzybyłychposłańców:Donieściemężomz

JabeszwGileadzie:Jutrownajgorętszejporzednianadciągniedla
waspomoc.Posłowiewrócili,agdyoznajmilitomieszkańcom
Jabesz,ciucieszylisię.

11,9.OdległośćzBezekdoJabeszwGileadzie.JeśliwspółczesnaarcheologiapoprawnielokalizujeBezekiJabeszwGileadzie,miastatebyłyoddaloneodsiebieook.20km.Odległość

takąmożnabyłozłatwościąpokonaćwczasienocnegomarszu,bywczesnymrankiemdotrzećdoobozowiskaAmmonitów.

10

MieszkańcyJabeszpowiedzieli:Jutrozejdziemydowasi

uczynicieznamiwszystko,cowamsięwydasłuszne.

11,10powiedzieli.WBJ,bysenszdaniauczynićwyrazistszym,dodano:„doNachasza”.
—zejdziemydowas.MieszkańcyJabeszuciekająsiędogrysłów:hebr.nece”możeznaczyć„atakować”albo„poddaćsię”(jakww.3).

11

NazajutrzSaulpodzieliłludnatrzyoddziały,którewczasie

porannejstrażywdarłysięwśrodekobozu.IzabijaliAmmonitóważ
dodziennejspiekoty;pozostalirozpierzchlisiętak,żedwóchrazem
niezostało.

12

ImówiłluddoSamuela:Ktotopowiedział:CzySaul

możenadnamikrólować?Oddajcienamtychmężów,abyśmyim
śmierćzadali.

11,12-15Pierwotnąkontynuacjąw.11byłw.15:nazajutrzpozwycięstwieludobwołujeSaulakrólem,cojednakwedługopowieściparalelnejdokonałosięjużwMispa(10,24).Ww.12-14

pragniesięzharmonizowaćobydwieopowieści:Saulniezostałuznanyprzezwszystkich(por.10,27),trzebazatem„odnowić”jegointronizację.Ozeasz,wrogonastawionydokrólestwa,potępia—jak
sięzdaje—tęproklamacjęjakogrzech(Oz8,4;9,15).

13

Saulnatoodrzekł:Wtymdniuniktnieumrze,gdyżdzisiaj

sprawiłPan,żeIzraelicizwyciężyli.

14

Samuelodezwałsiędoludu:

Chodźcie,udamysiędoGilgal,tamodnowionazostaniewładza
królewska.

15

WszyscywyruszylidoGilgaliobwołalitamkrólem

Saula,przedobliczemPanawGilgal.TamteżprzedPanemzłożyli
ofiarybiesiadne.Saulradowałsiębardzowrazzcałymludem
izraelskim.

11,14-15.PonownepotwierdzenienadaniawładzykrólewskiejwGilgal.Gilgal,ośrodekkultuleżącynatrasieobchodzonejprzezSamuela,niezostałodotejporyodnalezione,większość

badaczysądzijednak,żeznajdowałosięonowpobliżuJerycha(zob.komentarzdo1Sm7,16).Jakoświętemiejsce,znajdującesięnajbliżejpolabitwy,zostałoonowybranenamiejscekoronacji.
ChociażSaulzostałjużdwukrotniewskazanyjakoten,którybędziekrólemIzraela,dopieroteraz,powykazaniusięzdolnościamiwojennymi(ludpragnąłkróla,którybędzieumiałpoprowadzićwojska
dobitwy),zostałformalniekoronowany.Tekstniewspominaoponownympotwierdzeniujegowyboru,leczmówi,żeIzraeliciuczyniligokrólem.WMezopotamiicorokuodprawianoceremonię
upamiętniającąkrólewskąkoronację,zbiegającąsięzobchodamiświętaNowegoRoku.PodczasuroczystościkoronacyjnejnaBliskimWschodzienowemuwładcyprzekazywanokrólewskieinsygnia,a
takżeudzielanonamaszczenia.Jednymzelementówuroczystościbyłopotwierdzeniekrólewskiegomianowaniaprzeznajwyższebóstwopanteonu.Wtymprzypadkunamaszczenieipotwierdzenie
królewskiegomianowaniamiałojużmiejsce.

11,15.Ofiarybiesiadne.CzęśćofiarybiesiadnejbyłaskładanaBogu,częśćspożywanaprzezczcicieli.Tenrodzajofiartowarzyszyłnajczęściejuroczystościomratyfikacjistarożytnych

traktatówlubprzymierzy.Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzedo1Sm10,8;Wj24,5iKpł3,1-5.

1Sm12

PożegnalneprzemówienieSamuela

1

PrzemówiłSamueldowszystkichIzraelitów:Otoposłuchałem

waszegogłosuwewszystkim,codomniemówiliście,iustanowiłem
królanadwami.

12,1-25Ztą„mowąpożegnalną”SamuelanależyporównaćpodobnąmowęMojżesza(Pwt29-30)iJozuego(Joz23).Napoczątkukażdegonowegoetapuhistoriizbawienia—podbój

Kanaanu,sędziowie,monarchia—wielkaosobistośćznamionującaepokę,którawłaśniedobiegakońca,przypominawielkiedziełaBożedokonanewprzeszłościiobiecujepomocnąobecnośćBogana
przyszłość,oileludwytrwawwierności.WprzypadkuMojżeszaiJozuegote„mowypożegnalne”sąpołączonezodnowieniemprzymierza(Pwt31;Joz24),czegoitunależysiędomyślać(w.7-15).
MiejscemzgromadzenialudujestprawdopodobnieGilgaljakw11,15.

2

Dlategoteżjesttokról,którybędziewamprzewodzić;ja

tymczasemzestarzałemsięiosiwiałem,asynowiemoi:otosąz
wami.Japrzewodziłemwamodmłodościażdodziś.

3

Otojestem.

OskarżajciemnieprzedPanemiprzedJegopomazańcem.Czy
wziąłemkomuśwołu,czyzabrałemczyjegośosła,czykomuś
wyrządziłemkrzywdęlubgnębiłem,albozczyjejśrękiprzyjąłemdar,
abyprzymknąćoczynajegosprawę?Zwrócęwamwszystko.

4

Odpowiedzielinato:Niebyliśmykrzywdzenianignębieni,nie

wziąłeśteżniczegozniczyjejręki.

5

Rzekłwięcznowu:Panmi

świadkiemidzisiejszyJegopomazaniecwobecwas,żenicnie
znaleźliściewmoimręku.Odpowiedzieli:Onświadkiem.

6

Odezwał

sięznówSamueldoludu:Pan,któryustanowiłMojżeszaiAaronai
któryprzodkówwaszychwyprowadziłzziemiegipskiej!

12,6OdezwałsięznówSamueldoludu.Takrótkamowajestnapisanawstyludeuteronomicznym.
-Pan.Wgrec.dodane:„jestświadkiem”.Wtekściehebr.pominięte.

7

Podejdźciewięcteraz,abędęwiódłzwamispórwobecności

PanawsprawiedobrodziejstwPana,jakieświadczyłwamiwaszym
przodkom.

12,7wsprawiedobrodziejstw.Wedługtekstuhebr.WBJ:„iprzypomnęwamwszystkiedobrodziejstwa”,zagrec.

8

GdyJakubprzybyłdoEgiptu,przodkowiewasiwołalidoPana.

PanposłałMojżeszaiAarona,którzywyprowadziliichzEgiptui

osiedliliichnatymmiejscu.

12,8Egiptu.Wgrec.dodane:„aEgipcjanieichuciemiężyli”.Wtekściehebr.pominięte.

9

PotemzapomnielioPanu,Boguswoim.Wtedyoddałichwręce

Sisery,dowódcywojskChasoru,iwręceFilistynów,iwręcekróla
Moabuiprowadziliznimwojnę.

10

WołaliwtedydoPana:

Zgrzeszyliśmy,boopuściliśmyPana,służącBaalomiAsztartom.
Terazjednakwybawnaszrękinaszychwrogów,abędziemyTobie
służyli.

11

PanwysłałwtedyJerubbaala,Bedana,JeftegoiSamuela.

Uwolniłwaszrękiwrogówokolicznych,takiżmieszkaliście
bezpieczni.

12,11Bedana.Wedługtekstuhebr.WBJ:„Baraka”,zagrec.—WtensposóbSamuelzostałzaliczonydosędziów(por.rozdz.7).

12

Gdyspostrzegliście,żeNachasz,królAmmonitów,nadciąga

przeciwwam,powiedzieliściemi:Nie!Królbędzienadnami
panował!TymczasemPan,waszBóg,jestkrólemwaszym.

12,6-12.OkresdziejówopisanywKsiędzeSamuela.ZtekstuWj12,40wynika,żeIzraeliciprzebywaliwEgipcie430lat.W1Krl6,1czytamy,żeodwyjściazEgiptudopoświęcenia

świątyniupłynęło480lat.UroczystośćkoronacjiSaulamogłamiećmiejscena80latprzedpoświęceniemświątyniwJerozolimie,cooznacza,że1Smwpięciuwersetachobjęłaod800do850lat
dziejówIzraela.Totakjakbywspółczesnyprelegentopisałlosychrześcijaństwaodczasukrucjatdochwiliobecnejzapomocąstulubniniejszejliczbysłów.

12,12.Królwybranyprzezbogów.PocząwszyodKsięgiWyjścia,tekstbiblijnynieprzerwanieukazywałJahwewalczącegozaIzraelitów,coprowadziłodochwaleniaGojakowojownikai

króla.KsięgaJozuegostalepodkreśla,żezwycięstwaIzraelitówbyłyzwycięstwamiPana.Jahwebyłichkrólemiwodzemprowadzącymluddozwycięstwawbitwie.WPiśmieŚwiętymwielejest
wzmianekoJahwejakokróluIzraela(np.Wj15,18;Lb23,21;Sdz8,7i1Sm8,7;10,19).KoncepcjabóstwajakokrólaniebyłajednakczymśwyjątkowymdlaIzraela.Marduk(bóstwobabilońskie)i
Baal(bóstwokananejskie)dowiedliswojejkrólewskiejwładzy,ujarzmiającmorze,któregopersonifikacjąbyłichboskinieprzyjaciel(odpowiednio,TiamatiJam).Motywzastąpieniakonfliktusytuacją
bezpieczeństwaiładu,ogłoszeniakrólemiustanowieniasobiesiedzibystalepowracawutworachliterackichBliskiegoWschodu,opisującychkosmicznezmagania.Naprzykład,Asyryjczycypowiadali,
żeBógAssurbyłprawdziwymmonarchą,zaśpanującywładcajegoziemskimprzedstawicielem.DotejporyIzraelróżniłsięodinnychkrajówtym,żeJahweniemiałswojegoziemskiegoodpowiednika
-jakuinnychnarodów.Fakt,żepowoływałprzywódcówwojskowychiudzielałzwycięstwa,dowodził,żetoOnbyłtym,któryprowadziłwojskadoboju(zob.komentarzdo1Sm8,7).Teraz
królewskiepanowanieSaulamiałostanowićodzwierciedleniepanowaniaJahwewniebie.

13

Terazwięcotojestkról,któregowybraliście,ten,októrego

prosiliście.OtoPanustanowiłnadwamikróla.

12,13ten,októregoprosiliście.Zatekstemhebr.WBJpominiętezagrec.

14

JeślibędzieciesiębaliPana,służyliMuisłuchaliJegogłosu,

niesprzeciwialisięnakazomPana,jeślibędziecietakwy,jakiwasz
król,którynadwamipanuje,szlizaPanem,Bogiemwaszym,[wtedy
Panbędziezwami].

15

AlejeżeliniebędzieciesłuchaćgłosuPanai

sprzeciwiaćsiębędziecieJegonakazom,rękaPanabędzieprzeciw
wam,podobniejakbyłaprzeciwwaszymprzodkom.

12,15przeciwwaszymprzodkom.Teksthebr.:„przeciwwamiprzeciwprzodkomwaszym”.BJ:„przeciwwamiprzeciwkrólowiwaszemu”,zagrec.
12,15.Samueloczyszczasięzwszelkichzarzutów.Zasadyprowadzeniapolitykinieuległywiększejzmianiewciągutrzechostatnichtysiącleci.Władcyczęstoprzypisywaliproblemy

krajubłędompoprzedniejadministracji.Praktykaoskarżeńbyłapowszechniestosowanawstarożytnościwobeckażdego,ktozagrażałludziomsprawującymwładzę.Dlategowydajesięzrozumiałe,że

Samuelchciałpodjąćkrokiwceluwykazaniaswojejniewinnościwsprawachzwiązanychzrządzeniem.Obowiązkiemsprawującychwładzębyłostanienastrażysprawiedliwości,Samuelpragnąłzatem
potwierdzenia,żeniedopuściłsiężadnejniesprawiedliwości.Opisanytutajprocesprawnyskładałsięztrzechelementów:(1)wymienieniaświadków(Jahwe,Jegopomazańca[tj.króla]iludu;w.3);(2)
zaapelowaniaSamueladoowychświadkówi(3)ichodpowiedzi.TensamschematpostępowaniaodnaleźćmożnarównieżwRt4,4.11iJoz24,22.

16

Przystąpcieteraz,azobaczyciewielkiewydarzenie,któregoPan

dokonanawaszychoczach.

12,16WokresieżniwpszenicznychnigdywPalestynieniepada.

17

Czytonieterazsążniwapszeniczne?ZawołamdoPana,aześle

grzmotyideszcz,abyściepoznaliizobaczyli,żewielkiejest
wykroczenie,któregodopuściliściesięwobecPana,domagającsię
króladlasiebie.

18

SamuelwołałwięcdoPana,aPanzesłałgrzmotyi

deszczwtymsamymdniu.CałynaródbardzosięprzeląkłtakPana,
jakiSamuela.

12,17-18.Deszczwczasieżniwpszenicy.WPalestyniewmajuiczerwcu,wokresieżniwpszenicy,deszczepraktycznieniewystępowały.Dlategowydarzenietouznanozazjawisko

nadprzyrodzone.Cowięcej,opadymogłyzagrozićplonom(zob.Prz26,1).BógwystąpiłwięcjakoBoskiświadekzwracającysięprzeciwkonim.

19

MówiłcałynaróddoSamuela:MódlsiędoPana,Bogatwego,

zaswymisługami,abyśmyniezginęli.Dodaliśmybowiemdo
wszystkichnaszychwinto,żeżądaliśmydlasiebiekróla.

12,19.PonowneokreślenieroliSamuela.Dotejpory,podobniejakwcześniejMojżesziDebora,Samuelsprawowałwładzępolitycznązpowoduswojegoprorockiegourzędu.Po

wprowadzeniuwładzykrólewskiejrolaprorokaprzekształciłasięwdoradczą.Zamiastprzewodzićludowi,którybyłodbiorcąBożegoprzesłania,prorokudzielałradkrólowi,mogącemujeprzyjąćlub
odrzucić.Wefragmencietympodkreślonorównieżwstawiennicząrolęproroka(natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoPwt18,14-22).

20

NatoSamueldałludowiodpowiedź:Niebójciesię!Wprawdzie

dopuściliściesięwielkiegogrzechu,nieopuszczajciejednakPana,
leczsłużcieMuzcałegoserca!

21

NieodstępujcieodNiego,idącza

marnością,zatym,coniepomożeinieocali,dlategożejest
marnością.

22

NieporzucibowiemPanluduswojego,postanowiłwas

bowiemuczynićludemswoimprzezwzglądnaswewielkieimię.

23

Jeśliomniechodzi,niechdalekibędęodtego,bymzgrzeszył

przeciwPanu,przestającsięzawasmodlić:będęwampokazywał
drogędobrąiprostą.

24

BójciesięjedyniePana,służcieMuw

prawdziezcałegoserca:spójrzcie,jakwielewamwyświadczył.

25

Leczgdybyścietrwaliwprzewrotności,zginiecietakwy,jakiwasz

król.

12,25.Utożsamieniekrólailudu.NaBliskimWschodziekrólbyłzwykleuważanyzauosobieniepaństwa.Wrezultaciemógłbyćpociągniętydoodpowiedzialnościzpowodu

postępowaniaswychpoddanych,ludziezaśmoglizostaćukaranilubobdarzenibłogosławieństwemzależnieodpostępowaniawładcy.

1Sm13

PoczątekwojenzFilistynami

1

Saulmiał...lat,gdyzostałkrólem,adwalatapanowałnad

Izraelem.

13,1-14,52RozdziałytetosprawozdaniezpanowaniaSaula;w13,1jestwstęp,aw14,47-52zakończenie,mówiąonejednakwyłącznieozabójstwienamiestnikafilistyńskiego,oreakcjiFilistynówio
trwającejtylkojedendzieńbitwiepodMikmas.PanowanieSaulawypełnijeszczerozdz.15-31.Rozdz.13jestzłożony.W.16-18i23należądostarejopowieści,którejkontynuacjaznajdujesięwrozdz.
14.W.7b-15tokompozycjapóźniejsza.WdalszymciąguopowieściniebędzieżadnejaluzjidotegopierwszegoodrzuceniaSaula,które—jaksięzdaje—jestantycypacjąrozdz.15.
13,1Teksthebr.możnabytłumaczyć:„Saulmiałrok,gdyzostałkrólem,apanowałdwalatanadIzraelem”,cooczywiściejestbezsensowne.WiekSaula,gdywstąpiłonnatron,niebyłznanyalbo
przypadkowowypadłztekstu.Czasjegopanowaniazostałbyćmożezredukowanydodwóchlatzjakichśwzględówteologicznych,por.przypadekIszbaala,innegozłegokróla(2Sm2,10).

13,1.Uwagachronologiczna.Wiek,wktórymSaulwstąpiłnatron,niejestznany,bowiemwwiększościstarożytnychrękopisówwersettenjestskażony.Septuagintapodajewtymmiejscu

liczbętrzydzieści,jesttojednakprzypuszczalnieinformacjawtórna,opartanawiekuDawida,wchwiligdyobejmowałtron(2Sm5,4).Saulwchwiliśmiercimiałdorosłegosyna,Jonatana,i
przynajmniejjednegownuka(2Sm4,4).Jakookresjegopanowaniapodajesiędwalata,chociażwiększośćkomentatorówsądzi,żewtekściepominiętojakiśczłonliczby(tj.żepanowałx-dwalata).
JednakżydowskihistorykJózefFlawiusz(37-100poChr.)iŁukaszznalitradycjęmówiącą,żeSaulpanowałczterdzieścilat.Zpowoduunikatowegosposobuzapisutejliczbywnajstarszych
manuskryptachbadaczesązdania,żepierwotnesłowooznaczająceokresjegopanowaniauległozagubieniu.

2

SaulwybrałsobietrzytysiąceludzizIzraelitów.Dwatysiące

pozostałoprzySauluwMikmasinawzgórzuBetel,tysiączaśprzy
JonataniewGibeaBeniamina,aresztęwojskarozpuściłdodomów.

13,2JonatanjestsynemSaula(por.w.16idalszyciągopowieści).
wGibea.Takteksthebr.WBJ:„wGeba”,nazasadziedomysłu(por.przyp.13,15).WystępowanienaprzemianGibeaiGeba,inaczejwtekściehebr.,inaczejwtłumaczeniachstarożytnych,

stanowitrudnośćwodniesieniudorozdz.13-14.WBJprzywyborzejednejlubdrugiejnazwykierowanosiętekstamiparalelnymiorazsytuacjągeograficzną.

—aresztęwojskarozpuściłdodomów.Pozostałościjakiejśniezależnejtradycji.
13,2.Liczebnośćirodzajstałejarmii.3000ludziwybranychprzezSaulabyłodoborowymiwojownikami,którzymielisłużyćraczejjakoświtalubgwardiakrólewska.Niebyłato

całkowitaliczbawojowników,którzyprzybylinawojnę-tychzjawiłosiębowiemwięcej.ArmieBliskiegoWschoduskładałysięzwyklezwyszkolonychwojownikówioddziałównajemnych.Żołnierze
pełnilisłużbęwgarnizonachiwtwierdzachgranicznych,używanoichteżjakostrażypałacowej.Liczba„trzytysiące”możeoznaczaćtrzyoddziały(jedenstacjonowałprzyJonatanie,dwaprzySaulu).
Gebaniebyładużymmiastemiwydajesięmałoprawdopodobne,bywnormalnychwarunkachmogłotamprzebywaćwięcejniżkilkasetosób.Izraelicimielijednakwkrótcestawićczołopołączonym
siłomFilistynów(zob.komentarzdowersetu5).

13,2.Mikmasz.Znajdującesięnawysokości600mn.p.m.Mikmasz(dzisiejszeMuchmas)leżywodległościok.7,5kmnapołudniowyzachódodBetel.Nieliczneśladyzokresużelaza,

któreudałosięodnaleźćwtymrejonie,skłoniłyniektórychbadaczydoopowiedzeniasięzaChirbetel-Hara,oddalonymodpoprzedniegoo800mnapółnoc(znalezionotamśladyzasiedleniaze
wspomnianegookresu).Górzystyterenuniemożliwiałtamwykorzystanierydwanów.

3

Jonatanpobiłzałogęfilistyńską,którabyławGeba.Usłyszelito

Filistyni.Sauloznajmiłotymgłosemtrąbywcałymkraju,mówiąc:
NiechusłysząotymHebrajczycy!

13,3wGeba.Wedługtekstuhebr.WBJ:„wGibea”,zagrec.(por.10,5).
—Niechusłyszą.Takteksthebr.WBJ:„sięzbuntowali”,zagrec.
13,3.FilistyńskigarnizonwGeba.GebęutożsamiasięzdzisiejsząwioskąonazwieDżeba,oddalonąook.9,5kmnapółnocodJerozolimy.Wtymrejonienieprowadzonożadnychprac

wykopaliskowych,jednakwpłytkichwarstwachodnalezionośladyzokresużelaza.GebastrzegłastrategicznegoprzejściawiodącegoprzezgłębokikanionWadiSwenit,którędyprzebiegaładrogaz
północydoJerozolimy.

4

WszyscyIzraeliciusłyszelito,comówiono:Saulpobiłzałogę

filistyńską,aIzraelztegopowoduznienawidzonyzostałprzez
Filistynów.Zwołanolud,abywyruszyłzaSaulemdoGilgal.

13,4.OdległośćzGilgaldoMikmasz.IstniejewielemiejsconazwieGilgal,leczichdokładnepołożenieniejestznane(zob.komentarzdo1Sm7,16).Wydajesię,żeGilgal,októrym

wspomnianow1Sm10,8,leżałowpobliżuGeba.JeśliobózSaulaznajdowałsięwGilgalznanymzczasówJozuego,znajdowałsięznaczniedalejnawschód,wpobliżurzekiJordan,wodległościok.
32KrnodMikmasz.Wtymprzypadkumiejscebyłobyznaczniebardziejoddaloneodgłównegoteatruoperacjiwojskowych.

5

RównieżiFilistynizgromadzilisiędowalkiprzeciwIzraelowi:

trzytysiącerydwanówisześćtysięcykonnicy,piechotyzaśbyłotak
wiele,jakpiaskunadbrzegiemmorza.Przybywszy,rozłożyliobózw
Mikmas,powschodniejstronieBet-Awen.

13,5trzytysiące.Wedługprzekładówstarożytnych.Teksthebr.:„trzydzieścitysięcy”.
—Bet-Awen.Zinterpretowanejako„domnicości”stałosięokreśleniemBetel(por.Am5,5),tujednakiwinnychmiejscachnazwatamusioznaczaćjakieśinnemiasto,któregopołożenie

jestnieznane.

13,5.Armiafilistyńska.Filistynimieliolbrzymiąprzewagęwojskową,dysponując30000(częstoliczbętępoprawiasięna3000)rydwanówi6000konnicy(byćmożechodzio

wojownikówobsługującychrydwany).Jeślipoprawkatajestsłuszna,najedenrydwanprzypadałoby2żołnierzy,copotwierdzająinformacjepochodzącezówczesnegoEgiptu,AnatoliiiAsyrii.Dla
porównania,władcaAsyriiSalmanassarIII(IXw.przedChr.)miałprzekroczyćrzekęEufratzarmiąliczącą120000ludzi.Namiestnicyprowincjipaństwaasyryjskiegobyliodpowiedzialnizawerbunek
żołnierzydoarmii,częstodostarczającnawetpo1500jeźdźcówi20000pieszych.Ponieważpaństwoskładałosięzponaddwudziestuprowincji,liczebnośćwojskasyryjskichbyłabardzoduża.

6

KiedyIzraelicispostrzegli,żesąwniebezpieczeństwie,jakoże

gromadapodeszłajużblisko,schowalisięwjaskiniach,rozpadlinach,
skałach,dołachicysternach.

13,6w...rozpadlinach.Lekturachôrîmnazasadziedomysłu.Teksthebr.:chawachîm,„krzaki”.
13,6.Kryjówki.Dotyicysternydrążonowceluzbieraniawody;osuszonemogłyteżsłużyćjakowygodnekryjówki.Znajdowałysięonezreguływpobliżumiast.Wokresiestarożytnym

obydwiestronyWadiSwenitporastałylasy,byływięctamgąszcze,wktórychmożnasiębyłoukryć.WWadiSwenitiWadiKeltjestteżwielejaskińwścianachskalnych.WPalestyniejaskinie
dostarczałyludziomschronieniawchwilachzagrożenia.Czasamiużywanoichjakogrobowcówrodzinnych.Pieczarytebyłydobrzeznaneokolicznymmieszkańcomizabezpieczoneprzedintruzami.
Źródłapozabiblijne,rn.in.starożytneinskrypcje,dostarczająnp.dowodówzamieszkiwaniajaskińwpobliżujudejskiegomiasta-twierdzyLakiszprzezuchodźców.Naścianiejednejznichwypisano
słowa:„Oszczędźmnie,miłosiernyBoże;oszczędźmnie,Jahwe”oraz„Jahwe,wybaw”.

7

HebrajczycytymczasemprzeprawilisięprzezJordandoziemi

GadaiGileadu.ASaulnadalbyłwGilgal,całyzaśludszedłzanim
strwożony.

13,7HebrajczycytymczasemprzeprawilisięprzezJordan.Wedługtekstuhebr.WBJ:„przeszlitakżeprzezbrodyJordanu”,zagrec.
13,7b-15OpowiedzianotuodramaciepanowaniaSaula:wybranyprzezJahwe,wyzwoliłswójlud(rozdz.11i14),ajednakzostałprzezNiegoodrzucony(rozdz.13i15).Odpostawienia

JakubaprzedEzawem(Rdz25,23;por.Rz9,13)iodwybraniaIzraela(Pwt7,6;Am3,2)ażpopowołanieapostołów,św.PawłaorazkażdegochrześcijaninacałahistoriaświętagłosidarmowośćBożych
wyborów,jednakobwieszczaonatakże,żezachowaniełaskizależyodwiernościwybranego:Saulbyłniewiernyswojemupowołaniu.

13,7.GadiGilead.JakoziemieGadaiGileaduokreślanoterenyIzraelarozciągającesięnawschódodJordanu.ZiemiaGileadubyłazamieszkiwanaprzezpokoleniaRubenaiGada.

IzraelicischronilisiętamzpowoduznacznegooddaleniatychterenówodpunktustanowiącegobazęwypadowąoperacjiwojskowychFilistynów.

8

Siedemdniczekał,stosowniedoterminupodanegoprzez

Samuela.SamuelnieprzychodziłjednakdoGilgal,dlategoodchodził
ludodSaula.

13,8.RozterkiSaula.ZłożenieofiarywceluzjednaniasobieprzychylnościbóstwaprzednadchodzącąbitwąbyłopowszechnąpraktykąstosowanąnaBliskimWschodzie.Starożytnimieli

nadzieję,żeskłonitobóstwodowzięciaudziałuwkonflikcie.Iliadazawierawieletakichprzykładów,zaczerpniętychzówczesnejliteraturygreckiej;wielejestteżchetyckichiasyryjskichrelacji(np.
władcyAsyryjskiegoAssarhaddona,VIIw.przedChr.),którepotwierdzają,jakważnymelementemstrategiiwojennejbyłowykorzystywanieofiariomenówdorozpoznawaniawolibogówprzed
stanięciemdobitwy.WprzypadkuSaulawłaściweodprawienierytuałubyłoniemożliwezpowodustrategicznegoznaczeniaczynnikaczasu.Zdecydowałsięzłożyćofiaręosobiście,liczącna
przeprowadzenieataku,zanimsprzyjającymomentprzeminie.

9

WtedySaulrzekł:Przygotujciemicałopalenieiofiarębiesiadną.

Izłożyłcałopalenie.

10

Zaledwieskończyłskładaćcałopalenie,przybył

Samuel.Saulwyszedłmunaprzeciw,abygopozdrowić.

13,9-10.Rolaofiar.OfiarycałopalneiofiarybiesiadnestanowiłydwagłównerodzajeofiarskładanychwstarożytnymIzraelu.PierwszatowarzyszyłazanoszeniupróśbdoBoga,druga

dostarczałaokazjidoświątecznychobchodówiwspólnotowegoposiłku,spożywanegoprzedobliczemPana.Sądzisię,żeoprócztegoofiarybiesiadnewyrażałyuznaniekrólewskiegopanowaniabóstwa
-cobyłoważnewprzededniubitwy.Natematogólnychinformacjidotyczącychofiarzob.komentarzdoKpł1,3-4;3,1-5.

11

RzekłSamuel:Cóżuczyniłeś?OdpowiedziałSaul:Ponieważ

widziałem,żeludodemnieodchodzi,atynieprzybywaszw
oznaczonymczasie,gdytymczasemFilistynigromadząsięw
Mikmas,

12

powiedziałemsobie:FilistynizejdądomniedoGilgal,aja

niezjednałemsobiePana!Przezwyciężyłemsięwięcizłożyłem
całopalenie.

13

IrzekłSamueldoSaula:Popełniłeśbłąd.Gdybyś

zachowałprzykazaniePana,Bogatwego,którecinałożył,niechybnie
umocniłbyPantwojepanowanienadIzraelemnawieki.

13,13Trudnodociec,naczympolegaławinaSaula:czekałsiedemdni,zgodniezotrzymanymrozkazem.Onsamwprawdziezłożyłofiarę,aletoznowuniebyłoażtakszokująceprzy

starożytnychkoncepcjachwtymwzględzie(por.14,32-35).Powódodrzuceniabędziejaśniejpodanywrozdz.15.

13,8-13.PrzewinienieSaula.Ogólnieniebyłoniczymniezwykłym,żekrólwykonywałpewnefunkcjekapłańskie(zob.komentarzdo2Sm8,18).Zważywszyjednaknadominującąrolę

Samuela,należałooczekiwać,Saulbędzieprzestrzegałprawkrólewskich(1Sm10,25)ihonorowałwyraźnągranicępomiędzyrolamikapłanaikróla.Należyzauważyć,żewersecie13Saulniezostał
oskarżonyozłamaniejakiegośelementukapłańskiegoprotokołulubdokonanieprofanacji,leczonieposłuszeństwoBożemupoleceniu.

14

Aterazpanowanietwojenieostoisię.Panwyszukałsobie

człowiekawedługswegoserca:ustanowiłgoPanwodzemswego
ludu,niezachowałeśbowiemtego,coPancipolecił.

13,14SamuelmówituoDawidzie.
13,14.Człowiekawedługswegoserca.Słowateoznaczają,żeodtądBógbędziesiękierowałwłasnymwyborem(własnąwoląizamiaramiwstosunkudoIzraelitów).Słowateniemają

związkuzpobożnościąDawida,leczwskazują,żeBógzgodniezwłasnąwoląodrzuciłSaula(człowiekaspełniającegopragnieniaIzraela,1Sm9,21)izastąpiłgoczłowiekiem,wybranymnapodstawie
innegokryterium.Językakadyjskiposługujesiętąsamąterminologią,opisującumieszczenienatroniekrólapomyślibogaEnlila.NawetNabuchodonozorumieściłwJerozolimiekróla„wedługswego
serca”.

15

SamuelwstałiwyszedłzGilgal,bypójśćswojądrogą.A

pozostałyludposzedłzaSaulemnaprzeciwwojownikomiprzybyłz
GilgaldoGibeaBeniamina.Sauldokonałprzegląduludu,
znajdującegosięprzynimwliczbieokołosześciusetludzi.

13,15Zdaniewnawiasiezagrec.Wtekściehebr.pominięte.
—doGibea.BJ:„doGeba”(zob.przyp.13,2).
13,15.ZGilgaldoGibea.Dystans,którymusiałzostaćpokonanyprzezwojska,idącezGilgalJozue-godoGibea,wynosiłok.24km(odcinekpokonywanyzwyklewciągujednegodnia).

(Natemattrudnościzlokalizacjąwspomnianychmiejsczob.komentarzdo1Sm13,4).

16

Saul,synjego,Jonatan,ilud,którysięprzynimznajdował,

zostaliwGibeaBeniamina,FilistynizaśobozowaliwMikmas.

13,16-23Ww.16zaczynasięstaraopowieśćobitwiepodMikmas.W.19-22sądygresją.
13,16wGibea.BJ:„wGeba”(zob.przyp.13,2).
—GebaiMikmasoddzielałgłębokiwąwózwadiSuweinit,przezktóryJonatanprzejdzienadrugąstronę(14,4n).
13,16.GibeaiMikmasz.MiejscateznajdująsiępoprzeciwnychstronachgłębokiegowąwozuWadiSwenit,przystrategicznejdrodzewiodącejzpółnocydoJerozolimy.Mikmaszleżyw

odległości1,6kmnapółnocnywschódodGibea.

17

Zobozufilistyńskiegowyruszyłoddziałniszczycielskiwliczbie

trzechhufców.JedenhufiecudałsięwdrogędoOfra,doziemiSzual.

18

InnyzaśhufiecskierowałsięwdrogędoBet-Choron,jeszczeinny

hufiecposzedłdrogąkugranicybiegnącejnaddolinąSeboimw
kierunkupustyni.

13,18kugranicy.Wedługtekstuhebr.WBJ:„kuwzgórzu”,zagrec.Doboroweoddziałyidąpustoszyćcałykraj.
13,17-18.Ruchyoddziałówfilistyńskich.Filistyńskiehufcewyruszyływtrzechróżnychkierunkach.DrogadoOfrabiegłanapółnoc,domiastaoddalonegoo8kmnapółnocodMikmasz.

DrogaBet-Choronbiegłanazachóddomiastaotejsamejnazwie,oddalonegoook.32KrnodMikmasz.PrzecinałaGibeęibyłajednymzgłównychszlakówzaopatrzeniowych,łączącychfilistyńskie
równinyzewzgórzami.Ostatnia,szerokadroga,górowałanaddolinąSeboim,wiodącnapołudniowywschódodMikmasz,przypuszczalnietam,gdzieWadiSwenitłączyłsięzWadiKelt,wpołowie
drogizMikmaszdoJerycha.ByłtogłównyszlakprowadzącyprzezdolinęJordanu.

19

Wcałejziemiizraelskiejniebyło[wtedy]żadnegokowala,

dlategożeFilistynimówili:NiechHebrajczycyniesporządzająsobie
mieczówiwłóczni!

20

WszyscyIzraelicichodzilidoFilistynówostrzyć

swojelemiesze,topory,siekierylubmotyki.

13,20Tekstniepewny.
13,19-20.Monopolwdziedziniewytopużelaza.Wytapianieżelazanastręczałostarożytnymwielutrudnościtechnicznych,m.in.związanychzutrzymaniemstałejtemperatury.Do

wytwarzaniażelazapotrzebnybyłteżodpowiedniciąg,połączeniewewłaściwejproporcjiwęglaiżelaza(proceszwany„nawęglaniem”,przekształcającykuteżelazowstal)oraznarzędzia,
umożliwiająceoddzielenieżużluodczystegożelaza.Brońwykonanazżelazaniepoddanegoprocesowinawęglaniabyłagorszaodbronizbrązu.Dowodywskazują,żetechnologianawęglaniapojawiła
sięwPalestyniedopierowXw.przedChr.Niewiadomodokładnie,kiedyzaczętowytapiaćżelazo,jednaknaBliskimWschodzie(szczególniewAnatoliiipółnocnymIraku)upowszechniłosięono
dopieropodkoniecIItysiącleciaprzedChr.Zastąpieniebrązużelazemprzypisujesięobecnienietyleupowszechnieniusięwłaściwejtechnologii,ilewiększymtrudnościomzezdobyciemcyny
potrzebnejdowytwarzaniabrązu.Należyjednakzauważyć,żetekstniewskazujenajakieśbrakiwdziedzinietechnologiiwytwarzaniażelaza,lecznabrakkowali.Brońzbrązumogłabyćwdalszym
ciągubardzoużytecznadlaIzraelitów.Bardzomożliwe,żetekstsugerujewprowadzeniezakazuwykonywaniarzemiosłakowalskiegowceluzapobieżeniaprodukcjibroni.

21

Potempłacilizaostrzenielemieszyitoporówdwietrzeciesykla,

ajednątrzeciąsyklazasiekieręlubmotykę.

13,21.Opłatyzausługikowalskie.Opłatyzausługikowalskiemogąsięwydawaćbardzowysokie,jeślizestawićjezfaktem,żeprzeciętne,miesięcznewynagrodzeniewynosiłookoło

jednegosykla.Narzędzia,któreostrzono(lemiesz,topór,siekiera,motyka),służyłydopracrolniczych.Mogłybyćonezrobionezżelazalubbrązu,Izraelitomzabronionojednakwykonywaniarzemiosła
kowalskiegoorazichostrzenia.WtymokresiewPalestynienieznanożelaznychlemieszy.ŻelaznemotykipochodzącezczasówstarożytnychodkrytowTellDżem-mawpołudniowo-zachodniej
Palestynie.Ościeniesłużyłydonakłanianiawołówdoorki.

22

Taksięwięcstało,żewczasiewojnyniktzludzi,którzybyliz

SaulemiJonatanem,niemiałanimiecza,aniwłóczni;mielijetylko
Saulisynjego,Jonatan.

13,22.Brakbroni.Wersettenpotwierdza,żeIzraeliciniemogliwytwarzaćnarzędzizżelazaibrązu.Należywnioskować,żewtymrejoniewładzęsprawowaliFilistyni,którzy

skonfiskowalibrońIzraelitomiwprowadzilizakazwykonywaniakowalstwa,bypoddanyluddysponowałjedynieprymitywnąbronią.

23

StrażefilistyńskiewyruszyłykuwąwozowikołoMikmas.

13,23.WąwózMikmas.WąwózMikmasstanowiłstrategiczneprzejścieprowadzącenapółnoc,wstronęJerozolimy,przezgłębokiwąwózWadiSwenit.Natematdodatkowychinformacji

dotyczącychMikmaszob.komentarzdowersetu2.OddziałszedłodobozuFilistynówwstronęzboczawąwozu(przejścia),któryoddzielałMikmasodGibea/GebaiobozuIzraelitów.Miejscetobyło
zewsządotoczonegóramitworzącymipółnocnąścianęwąwozu.Mikmasznajdowałosięwmiejscuniedostępnym;jedynądrogą,któradoniegoprowadziła,byłoprzejściełączącejezGibeą/Gebą.

1Sm14

KlęskaFilistynów

1

PewnegodniaodezwałsięsynSaula,Jonatan,doswego

giermka:Chodź,podejdziemydostrażyfilistyńskiejznajdującejsię
poprzeciwległejstronie.Ojcuswemunicotymniewspomniał.

2

Saul

tymczasemsiedziałnieopodalgranicyGibeapoddrzewemgranatu
rosnącymwpobliżuMigron.Okołosześciusetmężówznajdowałosię
przynim.

14,2Gibea.Takteksthebr.WBJ:„Geba”,zgodniezw.5i13,16(zob.przyp.)
—wpobliżuMigron.Wedługtekstuhebr.,gdziebemigrôn.BJ:„bliskoklepiska”,bammigran,nazasadziedomysłu.
14,2.DrzewogranaturosnąceobokMigron.Chociażniektórzykomentatorzysądzą,żeMigronoznaczaklepisko,innisugerują,żejesttostarożytnanazwaWadiSwenit.WRimmon

(hebrajskiesłowooznaczające„drzewogranatu”),oddalonymo1,6kmnawschódodGibea/Geba(zob.komentarzdoSdz20,45),znajdujesięskałazdużąjaskinią,któramogłapełnićrolękwatery
głównejSaula.Zdrugiejstrony,jeślihipotezaoklepiskuokazałabysięprawdziwa,międzyGebaaWadiSwenitznajdowałosięklepisko,naktórym,wedługźródeługaryckich,król(Danii)spotykałsięz
ludem.Otwartyterenklepiskawydajesięjednakmniejprawdopodobnymmiejscemwtymkontekście.

3

Achiasz,synAchituba,brataIkaboda,synaPinchasa,syna

Helego,kapłanaPańskiegowSzilo,nosiłwtedyefod.Ludnie
wiedział,żeodszedłJonatan.

14,3.Lnianyefod.Efodstanowiłelementszatkapłańskich(zob.komentarzdoWj28,6-14).WEgipcieiMezopotamiistosowanybyłwyłączniewszatachbóstwinajwyższychkapłanów.W

innychfragmentachefodjestściślezwiązanyzwyrocznią(przechowywanownimurimitummimzob.komentarzdoWj28,30;wykorzystywanogoteżdoradzeniasięwyroczni,np.wSdz8,27).

4

Międzywąwozami,którechciałprzejśćJonatan,abydostaćsię

dostrażyfilistyńskiej,pojednejidrugiejstroniebyłyurwiska;jedno
nazywałosięBoses,adrugieSenne.

5

Pierwszeurwiskowznosisię

stromo,naprzeciwMikmas,drugiezaśpostroniepołudniowej,
naprzeciwGeba.

14,4-5.BosesiSenne.Chirbetel-Miktaratomałaosada,położonawniewielkiejodległościodprzejściaprowadzącegoprzezpołudniowąstronęWadiSwenit,wmiejscu,wktórymstok

ostrosięnachylał.Wrejonietymznajdująsiędużeodsłoniętegłazy,zaktórymimożnasięwspiąćnawzgórze,niebędącprzeznikogowidzianym.

6

Jonatanpowiedziałdoswegogiermka:Chodź,podejdziemydo

strażytychnieobrzezanych.MożePanuczynicośdlanas,gdyżdla
Pananiestanowiróżnicyocalićprzypomocywieluczyniewielu.

14,1-6.Giermek.GiermekJonatananiebyłtragarzem,któregorolasprowadzałasiędonoszeniawojennegoekwipunku.Walczyłwrazzeswoimpanemiprzypuszczalniepełniłfunkcjęjego

uczniainastępcy.NajbliższąparalelądopostacigiermkawliteraturzeBliskiegoWschodujestczłonekzałogirydwanu,którytrzymałtarczę.

14,6.Wyobrażenieboskiegowojownika.Wmotywieboskiegowojownika/mocarzawojnybóstwostajedobitwyipokonujebogównieprzyjacielskichwojsk.WAsyriikrólembitwybył

Nergal,zaśIsztarboginiąwojny.BoskimwojownikiembyłkananejskiBaalibabilońskiMarduk.Wramachstarożytnegoświatopogląduwojnauważanabyłazaodzwierciedleniewojnytoczonejprzez
bogów.Potężniejszebóstwoodnosiłozwycięstwo,niezależnieodsiłylubsłabościjegoludzkichtowarzyszy.DlategoJonatanbyłprzekonany,żejeśliJahwebędziewałczyłpoichstronie,odniesie
zwycięstwo.

7

Rzekłnatogiermek:Czyńwszystko,cozamierzatweserce!

Wyruszaj!Otojestemztobązgodnieztwymizamiarami.

14,7zgodnieztwymizamiarami.Zatekstemhebr.WBJ:„mojesercejestjaktwojeserce”,zagrec.

8

Jonatanrzekł:Terazobydwajpodejdziemykutymmężomi

pokażemysięim.

9

Gdyodezwąsiędonaswtensposób:Zatrzymajcie

się,ażmydowasprzejdziemy,wówczaszatrzymamysięnaswoim
miejscuidonichniepójdziemy.

10

Jeżelizawołają:Podejdźciedonas,

pójdziemywtedy,gdyżPanoddałichwnaszeręce.Tobędziedlanas
znakiem.

14,10WBibliiwydarzenia—bliskielubodległe—objawiająwolęBoga.ZapowiedzianesąalboprzezNiego(Wj3,12),alboprzezmężaBożego(1Sm2,34;10,7-9;2Krl19,29),albo

wreszcie—jaktomamiejscewłaśnietutajiwRdz24,12n;Sdz6,17-18.36-40;2Krl20,8-10—określajesampodmiotdziałający,byskłonićBogadoudzieleniaodpowiedzi.

14,10.Wyjaśnieniemechanizmustawianiawyroczni.Ówczesnysposóbzasięganiawyroczniopierałsięnamechanizmiedającymjedenzdwóchwyników,któreoznaczały,odpowiednio,

twierdzącąiprzeczącąodpowiedźbóstwa.Dwomawynikamibyły:zjawiskouważanezanaturalneizjawiskoocharakterzenienaturalnym(zob.komentarzdoSdz6,36-40i1Sm6,7-9).Wtymjednak
przypadkuobydwarezultatywskazaneprzezFilistynówmożnauznaćzanaturalneitypowe.Wydajesię,żeJonatandoszukiwałsięwskazówekodJahwew(nieumyślnym)zaproszeniugoprzez
Filistynówdoswojegoobozu.

11

Ukazalisięwięcobajfilistyńskiejstraży.Filistynipowiedzieli:

OtoHebrajczycywychodzącyzkryjówek,wktórychsiępochowali.

12

LudziezestrażyodezwalisiędoJonatanaidojegogiermka:

Podejdźcie,cośwampowiemy.NatorzekłJonatandoswego
giermka:Pójdźzamną,gdyżPanoddałichwręceIzraela.

13

Jonatan

wspinałsięnarękachinogach,agiermekszedłzanim.Ipadali
[wrogowie]przedJonatanem,agiermek,idącyzanim,dobijałich.

14

Byłatopierwszaklęska,jakązadałJonatanijegogiermek:około

dwudziestużołnierzypoległych,nadługościokołopołowybruzdy
morgipola.

14,14nadługościokołopołowybruzdymorgipola.WBJpominięte,gdyżteksthebr.jestmocnoskażony.Możnabygotłumaczyć:„jakwpołowiejakiejśbruzdy,mórg(?)pola”.
14,14.Polebitwy.Teksthebrajskijestbardzotrudny,przekładyznacznieodsiebieodbiegają[BT:„nadługościokołopołowybruzdymorgipola”].Wzmiankaopołowiebruzdy,pojawiająca

siętekściehebrajskim,oznacza,żeJonatanpowybijałFilistynówwpasieoszerokościpołowybruzdy(ocenianymna9-14m).

15

Padłwtedystrachnaobózwpoluinawszystkichludzi:załogai

oddziałyniszczycielskiebyłyrównieżprzerażone.Zadrżałaziemia,
wywołującstrachnajwiększy.

14,15.Trzęsienieziemi.NaBliskimWschodziełączonozesobąbłyskawicenaniebieitrzęsieniaziemijakoprzejawudziałubogówwbitwie(zob.komentarzdo1Sm2,9).Oprócztego

wierzono,żepotężną,zwycięskąarmiękroczącądobitwypoprzedzaprzerażeniesianeprzezbóstwowsercachwrogów.TekstyegipskieprzypisująwywoływanietakiegostrachuAmonowi-Renp.w
inskrypcjachTotmesaIII;wtekstachchetyckich,asyryjskichibabilońskichpojawiająsiępostacieboskichwojowników,wzniecająceprzestrachwsercachnieprzyjaciela.Powszechniesądzono,że
jednymzesposobów,wjakibóstwoosiągazwycięstwo,jestsianiestrachuizamieszaniawszeregachwrogów.PrzykłademzliteraturyegipskiejmożebyćmitopowiadającyoHorusiewEdfu:Horus
wywołujetamzamętwśródnieprzyjaciół,powodując,żeżołnierzezaczynająwalczyćmiędzysobąiwybijająsiędonogi.

16

ZwiadowcySaulawGibeaBeniaminaspostrzegli,żetłumsię

rozpierzchnął,uciekającnawszystkiestrony.

14,16wGibea.Zatekstemhebr.WBJ:„Geba”,według13,16(zob.przyp.)
—tłum.Wedługtekstuhebr.WBJ:„obóz”,zagrec.

17

WtedySaulodezwałsiędoludu,którybyłprzynim:

Przyjrzyjciesięuważnie,ktoodnasodszedł.Dokonaliprzeglądui
brakowałoJonatanaijegogiermka.

18

SaulpowiedziałdoAchiasza:

Przynieśefod!EfodbyłbowiemwtymczasieusynówIzraela.

14,18Efodbyłbowiem,wtymczasieusynówIzraela.BJ:„toonbowiemnosiłefodwobecnościIzraela”,zagrec.Teksthebr.:„«PrzynieśarkęBoga»,arkabowiembyławówczasu

Izraelitów”.

—Natematefodusłużącegodowróżeniapor.2,28+.SaulprzedrozpoczęciembitwychciałsięporadzićBoga(por.30,7noraztujeszczew.37),jakiśpóźniejszykopistajednak,myśląco

Sdz8,27,gdzieefodjestprzedmiotemzgorszenia,wstawiłzamiastniego:„arkęBoga”.

19

KiedySaulmówiłjeszczedokapłana,wrzawawzmogłasięw

oboziefilistyńskim.Saulodezwałsięwtedydokapłana:Cofnijrękę!

14,19Cofnijrękę!Kapłanmiałciągnąćlosy,Saulgozatrzymujeinieczekającrady,ruszadowalki.

20

Sauliwszyscyludzie,którzybyliprzynim,zebralisięiudalina

polebitwy,aoto[tam]jedenskierowałmieczprzeciwdrugiemu.
Popłochbyłbardzowielki.

14,18-20.Wykorzystanieefodudozasięganiawyroczni.Urimitummimprzechowywanowtorbieznajdującejsięwefodziearcykapłana.Informacjęodbóstwauzyskiwano,zadając

pytanietypu„tak-nie”,anastępniewyciągającztorbyjedenzkamieni.Uczenisądzą,żetensamkamieńmusiałzostaćwyciągniętytrzyrazyzrzędu,byodpowiedźzostałauznanazaważną.GdySaul
poleciłAchiaszowicofnąćrękę,przerwałproceduręzasięganiawyroczniiruszył,nieczekającnaBożekierownictwo.

21

TakżeHebrajczycy,którzyprzebywalijużdawnowśród

Filistynówiprzyszliznimidoobozu,przeszlirównieżdoIzraelitów,
którzybylizSaulemiJonatanem.

4,21przeszlirównieżdoIzraelitów.Teksthebr.skażony.BJ:„zdezerterowali,bysiępołączyćzizraelitami”,zagrec.

22

WszyscyteżmężowieIzraela,którzyskrylisięnagórze

Efraima,słysząc,żeFilistyniuciekają,równieżprzyłączylisiędo
swoichwwalce.

23

TakotoPanwtymdniuwybawiłIzraelitów.Bitwa

rozszerzyłasiępoBet-Awen.

14,23-46Wtychwierszachsąpołączonedwietradycje.1.Saulnakazałpostażdowieczora(w.24),ludgozachowuje,późniejjednakrzucasięnałupnieprzestrzegającprzytymprzepisów

rytualnych(w.31-35).2.Saulnakazałpost(w.24),Jonatan,nicniewiedzącozakazie,przekraczago(w.25-30),aloswskazujenańjakonawinnego(w.36-46).

14,23poBet-Awen.Zatekstemhebr.WBJ:„doBet-Choron”,zaprzekładamistarożytnymi.
14,23.AspektyBoskiejinterwencji.Dowodów,przemawiającychzaprzypisaniemzwycięstwaPanu,możnasiębyłodopatrzyćwczterechelementach,którewtypowysposóbwskazywały

naBoskąinterwencję:udzieleniekierownictwazapomocąwyroczni(w.10);odniesieniezwycięstwanadznacznieliczniejszymwrogiem(w.14);trzęsienieziemi(w.15);zamieszanieipanikaw
szeregachFilistynów(w.20).WszystkietewydarzeniamiałyzwiązekzdziałaniamiJonatana,SaulnieotrzymałzaśżadnejBoskiejpomocyaniukierunkowania,którychtakusilnieposzukiwał.

14,23.Bet-Awen.LokalizacjamiastaBet-Awennadalbudziwątpliwości.Sposób,wjakizostałowymienionewtekście,wskazuje,żebyłoonoważniejszeodAj.TellMarijamjestprzez

wielubadaczyuważanezagłównegokandydatanamiejscestarożytnegoBet-Awen.Nieprowadzonotamdotądpracwykopaliskowych,jednakwyrywkowebadaniapotwierdziłyistnienieśladówz
okresużelaza.Sądzisię,żeOzeaszużywałnazwyBet-Awenwznaczeniupejoratywnym(dosł.„domnieprawości”;por.Oz4,15;5,8;10,5)wodniesieniudoBetel(domuBożego)położonegonapółnoc
odMikmas.WpewnychstarożytnychrękopisachStaregoTestamentuzamiastBet-AwenjestBet-Choron,któreznajdowałosięnawschódodMikmas.Wszystkietemiejscależałynatrasiepościgudo
Ajjalonu.

24

Izraeliciutrudzenibyliwtymdniu,tymczasemSaulzaprzysiągł

lud,mówiąc:Przeklętytenczłowiek,którybyspożyłposiłekprzed
wieczorem,zanimdokonampomstynadmymiwrogami.Iżadenz
ludzinieskosztowałposiłku.

14,24Tenokolicznościowypostbyłśrodkiemzapewnieniasobiezwycięstwa,któredajeBóg.
14,24.Postpodczasbitwy.PozaBibliąwtekstachpochodzącychzBliskiegoWschoduniewielemożnaznaleźćwzmianeknatematpostu.Postwystępujezwyklewkontekścieżałoby.W

StarymTestamenciepostjakoczynnośćoznaczeniureligijnymwiążesięczęstozzanoszeniempróśbdoBoga.Kryjesięzatymzasada,żeważnośćprośbypowodujetakiezaaferowanieczcicielajego
stanemduchowym,żepotrzebyfizyczneschodząnaplandalszy.WtymznaczeniupostjestprocesemprowadzącymdooczyszczeniaiupokorzeniasięprzedBogiem(Ps69,11).Byłatozwykła
procedurazwiązanazrytuałamiprzygotowującymidobitwy,trudnojąsobiejednakwyobrazićpodczastrwaniabitwy.Sauldomagasiępostuzewzględunaosobistepragnieniezemsty,niezaśjako
środkapoświęceniasięPanu.

25

Tymczasemwszyscyludzieudalisiędolasu.Byłzaśmiódwtej

okolicy.

14,25BJ:„Otóżwszczerympoluleżałplastermiodu”,nazasadziedomysłu.Pierwszesłowatonajprawdopodobniejniezręcznydubletpoczątkuwierszanastępnego.

26

Ludzieweszlidolasu.Miódspływał,niktjednakniepodniósł

rękidoust,gdyżbalisięludziezłożonejprzysięgi.

27

Jonatanjednak

niesłyszał,jakjegoojcieczobowiązywałludprzysięgą.Sięgnął
końcemlaski,którąmiałwręku,zanurzyłjąwmiodowymplastrzei
podniósłdoustrękę,aoczyjegonabrałyblasku.

28

Odezwałsięwtedy

pewienczłowiekzludu:Ojciectwójzwiązałludprzysięgąw
słowach:Ktobyspożyłdziśposiłek,niechbędzieprzeklęty!Aludbył
wyczerpany.

14,28Ostatniezdaniedodanezatekstemhebr.WBJpominiętejakoglosawyjętazw.31.

29

Jonatanodrzekł:Ojciecmójwtrącakrajwnieszczęście.

Popatrzcie,jakrozjaśniłysięmojeoczy,dlategożeskosztowałem
trochętegomiodu.

30

Och!Gdybysiędzisiajluddobrzepożywił

łupem,któryzdobyłnaswoichwrogach,zpewnościąwiększabyłaby
wtedyklęskaFilistynów.

31

WowymdniupobiliFilistynówod

MikmasdoAjjalonu,chociażludbyłbardzowyczerpany.

14,31Filistynizostaliwyparcitąsamądrogą,którazwyklesłużyłaimdonajazdów.Byłotonaprawdęwielkiezwycięstwo:zostałuwolnionyłańcuchgórski,sercekrólestwa.
14,31.OdMikmasdoAjjalonu.Ajjalon(dzisiejszeJalo)byłoddalonyokilkakilometrównapołudniowyzachódodBet-Choroniok.32KrnnazachódodMikmas.Miastotoleżałona

skrajukrainygórzystej.

32

Potemludrzuciłsięnazdobycz,nabrałowiec,wołówicieląt,

zarzynałjenaziemiizjadałrazemzkrwią.

33

Kiedyzawiadomionoo

tymSaula,żeludgrzeszyprzeciwPanu,żejerazemzkrwią,ten
zawołał:Dopuszczaciesięniewierności.Przytoczcietuzarazwielki
kamień!

14,33wielkikamień!Kamieńtenmasłużyćzaołtarz(por.6,14;Sdz6,20;13,19),byzubojuzwierzątuczynićofiaręrytualną(por.Kpł17,4+).

34

Saulpowiedziałjeszcze:Idźciemiędzyludzi,powiedzcieim,

abydomniekażdyprzyprowadziłswojegowołuikażdyswego
barana:zabijeciejetutajibędzieciespożywać,abyścieniegrzeszyli
przeciwPanu,jedzącrazemzkrwią.Spośródcałegoludukażdy
własnoręcznieprzyprowadziłswegowołu,któregomiałpodrękątej
nocy,itamgozabił.

14,34któregomiałpodrękątejnocy.Zatekstemhebr.Grec.dosł.:„to,cobyłowjegoręku”.BJ:„to,cokażdymiałtejnocy”.

35

SaulteżzbudowałołtarzPanu.Byłtopierwszyołtarz,który

zbudowałPanu.

14,32-35.Spożywanierazemzkrwią.WliteraturzereligijnejzUgaritiMezopotamii,atakżewliteraturzeIzraela,krewuważnabyłazasymbolsiłyżyciowejzwierzęcia.Jakotakakreww

tradycjiizraelskiejnależaładodawcyżycia,Boga-Stwórcy,Jahwe.ZtegopowoduIzraeliciniemoglispożywaćmięsarazemzkrwią.Tenświętypłynmusiałzostaćodsączonyi„wylanyjakwoda”,by
wróciłdoziemi.Wkontekstachofiarnychkrewbyławylewananaołtarz(zob.Kpł17,11-12).ZakazspożywaniakrwipodanywKpł19,26(„Niebędzieciejeśćniczegozkrwią”)łączyłsięzzakazem
uczestniczeniawewszelkichformachczarówimagii.Niebyłtowięcprzepispokarmowy,leczdotyczyłobrzęduodsączaniakrwizwierzątnaziemięlubdoświętegodołu,bywtensposóbprzyciągnąć
duchyumarłych(zob.1Sm28,7-19)lubbóstwapodziemnegoświata,wceluzasięgnięciaodnichwyroczninatematprzyszłości.Otakichpraktykachczytamywkilkuchetyckichtekstachrytualnych
orazwHomerowymopisiewizytyOdyseuszawpodziemnymświecie(OdysejaXI,23-29,34-43).Wykonywanieowychobrzędówbyłozakazane(Pwt18,10-11),podważałyonebowiemwyobrażenie
JahwejakojedynegowszechmocnegoBoga,którypanujenadlosem.

14,33-35.Kamieńjakoołtarz.Jużwcześniejwykorzystywanokamieniejakoołtarze.KamieńspełniałrolęołtarzaofiarnegowBet-Szemesz(1Sm6,14).Ubójzwierzątwcelachświeckich

byłdozwolonypodwarunkiem,żekrewzostanieodsączonanaziemię(Pwt12,15-24).

36

IrzekłSaul:PuśćmysięwpogońzaFilistynaminocnąporąi

nękajmyichażdobiałegodnia,nieoszczędzającznichnikogo.
Odpowiedzieli:Uczyńwszystko,cocisięwydajesłuszne.Kapłanzaś
mówił:PrzystąpmytudoBoga!

14,36PrzystąpmytudoBoga!WceluzasięgnięciaJegoradyzapomocąefodu(por.30,8ipowyżejw.18).

37

SaulpytałsięBoga:CzymamuderzyćnaFilistynów?Czy

oddaszichwręceIzraela?AleOnniedałmuwtymdniuodpowiedzi.

14,37.Brakodpowiedziwyroczni.Uważasię,żeurimitummimbyłyużywanedozasięganiawyroczni(zob.następnehasło),orazżedopotwierdzeniaodpowiedziuzyskanywynikmusiał

siępowtórzyćokreślonąilośćrazy.

38

IrzekłSaul:Wszyscywodzowieludu,podejdźciebliżej,

zbadajcieizobaczcie,naczympolegatendzisiejszygrzech.

39

Gdyż,

nażyciePana,którywybawianaródizraelski,[nawet]gdybysięto
stałoprzezJonatana,mojegosyna,toionmusiałbyumrzeć.Niktz
ludunatonieodpowiedział.

40

OdezwałsięjeszczeSauldowszystkich

Izraelitów:Wyustawciesiępojednejstronie,ajaisynmójpodrugiej
stronie.OdrzekłnatoludSaulowi:Uczyń,cocisięwydajesłuszne.

41

NastępnieSaulprzemówiłdoPana:BożeIzraela,wskażprawdę!

WylosowanizostaliJonataniSaul,ludzaśbyłwolnyodwiny.

14,41Teksthebr.jestskażonyiwypadłozniegowielesłów.BJwedługtłumaczeństarożytnych:„Saulpowiedziałwtedy:«Jahwe,BożeIzraela,czemunieodpowiedziałeśdzisiajTwemu

słudze?Jeżeliwinaspoczywanamnielubnamoimsynu,Jonatanie,BożeIzraela,dajurim,jeżeliwinajestpostronieluduTwego,Izraela,dajtummim»”.Dalszyciągjaktutaj.Wiersztak
przetłumaczonypokazuje,wjakisposóbzasięganoradyBogaposługującsięefodem:zawierałondwalosy(pałeczkialbokostki?)zwaneurimitummim(senstychsłówjestniepewny),którym
nadawanojakieśumowneznaczenie.WyciągniętyprzynosiłodpowiedźBoga.Byłatowięcodpowiedź„tak”lub„nie”(por.23,10-12),azasięganieopiniiczęstotrwałodługo.Posługiwaniesięlosami
byłozastrzeżonedlakapłanów-lewitów(Lb27,21;Pwt33,8).ZwyczajtenzostałzarzuconypoczasachDawidainigdywięcejgoniewznowiono(por.Ezd2,63=Ne7,65),samanazwajednakprzeszła
napewnączęśćstrojuarcykapłana(por.Wj28,30;Kpł8,8iWj28,6+).

42

IrzekłSaul:Rzucajcielosymiędzymnąisynemmoim,

Jonatanem.IwylosowanyzostałJonatan.

43

WtedyodezwałsięSaul

doJonatana:Powiedzmi,couczyniłeś?OdparłJonatan:Toprawda,
żeskosztowałemtrochęmiodukońcemlaski,którąmiałemwręce.
Otojestemgotówumrzeć.

14,40-43.„Dwójkowy”sposóbustalaniawinnego.Saulzorganizowałceremonięciągnięcialosówpodobnądotej,którązastosowanopodczaswybraniagonakróla(1Sm10,19-21)i

skazaniaAkana(Joz7,16-18).Zfragmentutekstu,którypojawiasięwniektórychwiarygodnychrękopisach,wynika,żedecyzjepodejmowanebyłyzapomocąurimitummim(zob.Wj28,30;Kpł8,8;
Pwt33,8),przechowywanychwefodziearcykapłana.WPiśmieŚwiętymniepodanoopisutychprzedmiotów,chociażztradycjihellenistycznejiźródełpóźniejszychwynika,żebyłytoznaki,których
wyciągnięcieumożliwiałookreśleniewoliBożej(zob.Lb27,21;1Sm14,37-41;28,6).Praktykastawianiabóstwupytaniatypu„tak-nie”(zasięganiawyroczni)byłaznananacałymBliskimWschodzie.
Szczególnieinteresującepodtymwzględemsąbabilońskietekstytamitu,którezawierająodpowiedzinawielepytańzadawanychwyroczni.Potwierdzająceiprzeczącekamienie(białeiczarne)byłyteż
szerokostosowanenaobszarzeMezopotamiiwprocedurzeokreślanejmianempsefomancji.Wjednymztekstówasyryjskichwspominasięoalabastrachihematytach.Najpierwzadawanobóstwu
pytanietypu„tak-nie”,anastępniewyrzucanojedenkamień.Kamieńotejsamejbarwiemusiałzostaćwyrzuconytrzyrazypodrząd,byodpowiedźmożnabyłouznaćzapotwierdzoną.Urimto
hebrajskiesłowooznaczające„światło”,wydajesięwięc,żewiązałosięzkamieniemojasnejlubbiałejbarwie.Jednozostatnichprzeprowadzonychbadańdowiodło,żehematytużywanydo
wytwarzaniaciężarkówipieczęcibyłwjęzykusumeryjskimnazywany„kamieniemprawdy”.Hebrajskiesłowotummim(„doskonałość”)mogłomiećpodobneznaczenie.Wchetyckichwyroczniach
KINzachowałsięszczegółowyopispytania,wrazzprośbąoprzychylnąodpowiedź.Wobecnymkontekściezadanoszeregpytańtypu„tak-nie”,późniejzaśdwójkowymechanizmwyroczniwskazał
jakowinnegoJonatana.

44

OdpowiedziałSaul:NiechBógmitouczyniitamtodorzuci,

jeżelinieumrzesz,Jonatanie.

45

JednakludodezwałsiędoSaula:Czy

maumrzećJonatan,którybyłsprawcątegowielkiegoizraelskiego
zwycięstwa?Nigdy!NażyciePana!Aniwłoszgłowyjegonaziemię
niespadnie.ZBożąpomocąuczyniłtodzisiaj.Wtensposób
wyzwoliłludJonatana,ionnieumarł.

14,45wyzwolił.BJ:„wykupił”.TakjaksięwykupujeofiaręnależnąJahwe(Wj13,13-15;34,20;Kpł27,27).

46

SaulwstrzymałsięodpościguzaFilistynami.Filistynizaś

usunęlisiędoswychsiedzib.

CharakterystykarządówSaula

47

SkoroSaulobjąłpanowanienadIzraelem,walczyłzwszystkimi

swymiwrogamidokoła:zMoabitami,zAmmonitami,zEdomitami,z
królemSobyizFilistynami.Wktórąkolwiekstronęsięzwrócił,
zwyciężał,

14,47-52Podsumowującestreszczenie,analogicznedotego,któreznajdujesięw7,13-15(Samuel)iw2Sm8(Dawid).Por.także2Sm3,2-5;5,13-16;20,23-26.
14,47zwyciężał.Wedługprzekładówstarożytnych.Teksthebr.:„wyrządzałzło”.

48

dającdowodymęstwa.PobiłAmalekitów,wyzwalającIzraelaz

mocytych,którzygonękali.

14,47-48.PodbojeSaula.ChociażnarratorkoncentrujesięnaduchowychporażkachSaula,dajetutajdozrozumienia,żebyłorównieżwielezwycięstw.Wtekścieniemasugestii,niemateż

dowodówpochodzącychzeźródełpozabiblijnych,żeowezwycięstwaoznaczałypowiększenieprzezIzraelitówzasięgukontrolilubichterytorium.Moab,AmmoniEdombyłypaństwamisąsiadującymi
zIzraelemnawschodzieipołudniu.FilistyniiAmalekicigraniczylizjegoziemiamiodpołudniowegozachodujakoarcynieprzyjacielIzraelitów.Sobabyłoaramejskimpaństwempołożonymwdolinie
BekaawrejoniedzisiejszegoLibanu.Możliwe,żebitwystaczaneprzezSaulamiałyraczejcharakterobronnyniżzaczepny.

49

SynamiSaulabyli:Jonatan,JiszwiiMalkiszua.Miałteżdwie

córki:starszanazywałasięMerab,amłodszaMikal.

14,49Jiszwi.Znaczy:„mążJahwe”.Totasamaosoba,którąw1Krn8,33nazywasięEszbaalem,„mężemPana”,awtekściehebr.(2Sm2,8;itd.)Iszboszetem,„mężemsromoty”,gdzie

wyrazu„sromotą”użytowmiejsce„Baal”—imieniabożkakananejskiego.

50

ŻonaSaulamiałanaimięAchinoam,abyłacórkąAchimaasa.

WódzjegowojskanosiłimięAbner;byłsynemNera,stryjaSaula.

51

Kisz,ojciecSaula,iNer,ojciecAbnera,bylisynamiAbiela.

52

Przez

całeżycieSaulatrwałazaciętawojnazFilistynami.Gdytylko
spostrzegłSauljakiegośdzielnegomężczyznę,zabierałgodosiebie.

14,52zabierałgodosiebie.Początekregularnejarmii(żołnierzezawodowi)różnejodpospolitegoruszeniaalbopoborurekrutówspośródludu.

1Sm15

ŚwiętawojnazAmalekitamiiodrzucenieSaula

1

PotemrzekłSamueldoSaula:TomnieposłałPan,abycię

namaścićnakrólanadswoimludem,nadIzraelem.Posłuchajwięc
terazsłówPana.

15,1-35WtymrozdzialenicniewiadomoopierwszymodrzuceniuSaula(13,8-15)ipotępiasiętylkojego,aniesamąinstytucjękrólestwa,podkreślasiętujednakopozycję,nieodłącznie

związanązmonarchiąizraelską,międzyświeckąpolitykąawymaganiamiJahwe,opozycję,któraznajdziewyrazwwalceprorokówzkrólami,tutajSamuelazSaulem,późniejEliaszazAchabem,
IzajaszazEzechiaszem,JeremiaszazSedecjaszem.

2

TakmówiPanZastępów:UkarzęAmalekazato,couczynił

Izraelowi,bostanąłprzeciwniemunadrodze,gdyszedłonzEgiptu.

3

Dlategoterazidź,pobijeszAmalekaiobłożyszklątwąwszystko,co

jestjegowłasnością;nielitujsięnadnim,leczzabijajtakmężczyzn,
jakikobiety,młodzieżidzieci,wołyiowce,wielbłądyiosły.

15,3.Klątwa.Polskiegosłowa„klątwa”używasięczasaminaoznaczeniecałkowitegozniszczeniawroga,którezostałotutajnakazane.Podobniejakpewneofiarynależaływcałoścido

Pana,zaświnnychmogliuczestniczyćczcicieleikapłani,pewnaczęśćłupówmusiałazostaćoddzielonajakonależącawyłączniedoBoga.Takjakofiaracałopalnabyławcałościspalananaołtarzu,
obłożenieklątwąwymagałodokonaniacałkowitegozniszczenia.PonieważrozpoczęciewojnyzostałonakazaneprzezPanaioznaczałosądBożynadwrogamiIzraela,IzraeliciuczestniczyliwBożej
misjipoddowództwemsamegoJahwe.PonieważbyłatowojnaPana,nieich,iOnbyłzwycięzcą,łupynależaływyłączniedoNiego.ChociażmotywboskiegowojownikapojawiasięnacałymBliskim
Wschodzie,koncepcjacheremmacharakterbardziejograniczony-termintenpojawiasiętylkonamoabickiejinskrypcjiMeszy.Ideęcałkowitegozniszczeniaznaleźćmożnajednakrównieżwtekstach
Chetytów.Najlepsząanalogiąumożliwiającąnamzrozumieniepojęciacheremjestskażenieradioaktywne.Wybuchbombyatomowejdoprowadziłbydozniszczeniawieluprzedmiotówiskażeniajeszcze
większejichliczby.Wstrętiostrożność,zjakimipodchodzilibyśmydotego,couległoskażeniu,byłybypodobnedopostawy,zjakąIzraelicimielisięodnosićdoprzedmiotówobjętychklątwą.
Dokonaniepersonifikacjiskażeniaradioaktywnegoułatwiazrozumienie,dlaczegoniemożnabyłoodkupićprzedmiotuobłożonegoklątwą.NatowłaśnienaraziłsięSaul,niewypełniającpoleceń
dotyczącychklątwy.ChociażludymieszkającepozagranicamiZiemiObiecanejniepodlegałyjej,BógskazałAmalekitównazagładęzpowodudziałań,którepodejmowaliprzeciwkoJegoludowi(1Sm
15,2).

4

SaulzwołałwtedyludidokonałjegoprzegląduwTelam,

dwustutysięcypiechotyorazdziesięciutysięcyspośródpokolenia
Judy.

15,4.Telam.Telam(zob.Joz15,24)byłomiastemwNegebie,któregopołożenianieudałosięustalić.ZnajdowałosięonowpobliżuSif(dzisiejszegoChirbetez-Zeife)oddalonegoook.30

kmnapołudnieodHebronu.MiastotonależałotopokoleniaJudy.

15,4.Liczebnośćarmii.W1Sm13Saulużyłjedynie3000mężów,zaśDawidwalczyłzAmalekitami,mającdodyspozycjizaledwie400wojowników.Hebrajskiesłowoprzetłumaczonew

tychfragmentachjako„tysiąc”powinnobyćodczytywanewinnymznaczeniu,tj.„oddziały”lub„hufce”.Nieoznaczaonokonkretnejliczbyżołnierzy,leczsugeruje,żekażdyródmiałwystawićwłasny
oddziałstosowniedoswojejliczebności.Wokresiepóźniejszymliczbażołnierzywoddzialewynosiłastandardowo1000ludzi,tutajjednakwjednymhufcumogłobyćjedynie10wojowników.Takwięc
200oddziałówpochodziłozIzraela,zaś10zJudy.Dokładnaliczbażołnierzyniebyłabywówczasznana.

5

SauldotarłdostolicyAmalekitówiurządziłzasadzkęwdolinie.

6

ZawiadomiłtymczasemKenitów:Wyjdźcie,oddalciesięi

wycofajciespośródAmalekitów,abymwasniewytraciłrazemznimi.
OkazaliściebowiemżyczliwośćwszystkimIzraelitom,gdy
wychodzilizEgiptu.WtensposóbKeniciopuściliAmalekitów.

15,6.Kenici.PismoŚwiętewspominaoKenitachjakoludzie,któryutrzymywałpokojowestosunkizIzraelem.Sugerowano,żeokreślenieKenitanawiązujedorzemieślników

wytwarzającychprzedmiotyzmetaluiżeKenicibyliwędrownymikowalami.Zwyklezamieszkiwalionipołudniowo-wschodniągranicęJudywokolicachEdomu.WieluKenitówłączyłyzwiązkiz
Mojżeszem(Sdz1,16;4,11).Niektórzyuczenisugerowali,żeuważanoichzaspecjalistówwsprawachrytualnych.

7

SaulpobiłAmalekitówodChawilawstronęSzurleżącego

naprzeciwEgiptu.

15,7.OdChawilawstronęSzur.PołożenieChawilajestniepewne,miejscetoznajdowałosięjednakprzypuszczalnienazachodnimkrańcuPółwyspuArabskiegowpobliżudzisiejszej

Medyny(zob.komentarzdoRdz25,18).Chociażniejestniemożliwe,żebySaulścigałniedobitkóważdoEgiptu,tekstdopuszczarównieżinnemożliwości.Jednąznichjesttaka,żeSaulścigał
nieprzyjaciółwzdłużtejdrogi;drugą,żetekstwskazujenapewnągrupęAmalekitów,którzyobsługiwaliszlakhandlowyodChawiladoSzur.

8

PochwyciłteżżywcemAgaga,królaAmalekitów,iobłożył

klątwącałylud,[wytępiwszygo]ostrzemmiecza.

15,2-8.Amalekici.AmalekicibylikoczowniczymnarodemzamieszkującympustynięnapołudnieodJudy,wNegebieinaSynaju.Pisarzebiblijniuważająich,podobniejakEdomitów,za

potomkówEzawa.BylionitradycyjnyminieprzyjaciółmiIzraela,poczynającodwydarzeńopisanychwWj17,8-13,kiedytostaralisięprzeszkodzićimwwejściudoAzjiZachodniejzEgiptu.W
omawianymfragmenciepojawiasiępierwszawzmiankaowejściuIzraelitównaziemieAmalekitów.Oludzietymniemażadnychwzmianekwźródłachpozabiblijnych.

9

SauliludulitowalisięjednaknadAgagieminaddobytkiem:

trzodąibydłem,nadzwierzętamidwurocznymi,nadodchowanymi
barankamiinadwszystkim,cobyłolepszego;niechcianotego
wytępićwskutekobłożeniaklątwą,całyzaśdobyteknieposiadający
żadnejwartościpoddałklątwie.

15,9nieposiadającyżadnejwartości.Zaprzekładamistarożytnymi.Teksthebr.skażony.—Sauliludniewykonalinakazuklątwy,wymagającejzgubywszystkiego,cożyje;postąpili

jednakwtensposóbniepoto,byzabraćJahwenajlepszyłup,alebyMugozłożyćwofierze(w.15).Sauldziałałwdobrejwierzeiwtymjestdramat:jegowinapoleganatym,żeabyprzypodobaćsię
ludowi,zgodziłsięnainnysposóbuczczeniaBoga.SaulszukałkompromisumiędzyBogiem,którygowybrał,aludem,którygoobwołałkrólemiuznał,nieopowiedziałsięwyłączniezaJahwe.

10

PantymczasemskierowałdoSamuelatakiesłowa:

11

Żałuję

tego,żeSaulaustanowiłemkrólem,gdyżodemnieodstąpiłinie
wypełniałmoichprzykazań.SmuciłotoSamuela,dlategocałąnoc
modliłsiędoPana.

12

IwstałSamuel,abyranospotkaćsięzSaulem.

ZawiadomionojednakSamuela:SaulprzybyłdoKarmeluitam
właśniepostawiłsobiepomnik[zwycięstwa],audającsięz
powrotem,wstąpiłdoGilgal.

15,12doKarmelu.MiastonapołudnieodHebronu(por.25,2n).MiejscowośćtależynadrodzepowrotnejSaulazNegebuwkierunkuGilgal.
15,12.Pomnikzwycięstwa.KrólowieBliskiegoWschoduczęstoupamiętnialiswojezwycięstwapamiątkowymistelami.Umieszczanonaichinskrypcje,szczegółowoopisującezwycięskie

kampanieorazogłaszającezwierzchnośćwładcynadokreślonymiobszarami.DonajbardziejznanychstelzwycięstwanależystelafaraonaMerenptaha(ok.1224-1214przedChr.)upamiętniająca
pokonanieprzezeńwojskLibańczyków.Stelezregułygloryfikowały(iwynosiły)króla,prócztegozwykleopisywałyszczegółowo,wjakisposóbbóstwopozwoliłozatryumfowaćswojemu
wybrańcowi.PomnikzwycięstwaSaulaznajdowałsięwjudejskimmieścieKarmel.AbsalompostawiłpodobnypomnikwDolinieKrólewskiej(2Sm18,18).

13

SamueludałsiędoSaula.IrzekłdoniegoSaul:NiechcięPan

błogosławi!RozkazPanawykonałem.

14

ASamuelpowiedział:Coza

beczeniedrobnegobydławmoichuszachicozarykwiększegobydła

jasłyszę?

15

OdpowiedziałSaul:PrzygnanojeodAmalekitów.Lud

bowiemzlitowałsięnadnajlepszymiowcamiiwiększymbydłem,aby
złożyćznichofiaryPanu,Bogutwemu,ato,copozostało,
wytępiliśmy.

16

SamuelodpowiedziałSaulowi:Dosyć!Powiemci,co

rzekłdomniePantejnocy.Odrzekł:Mów!

17

ImówiłSamuel:Czyto

niejestprawdą,żechoćbyłeśmaływewłasnychoczach,tojednakty
właśniestałeśsięgłowąpokoleńizraelskich?Panbowiemnamaścił
cięnakrólaizraelskiego.

18

Panwysłałcięwdrogęinakazał:Obłożysz

klątwątychwystępnychAmalekitów,będzieszznimiwalczył,ażich
zniszczysz.

19

CzemuwięcnieposłuchałeśgłosuPana?Rzuciłeśsięna

łup,popełniłeświęcto,cozłewoczachPana.

20

Saulodpowiedział

Samuelowi:PosłuchałemgłosuPana:szedłemdrogą,którąmnie
posłałPan.PrzyprowadziłemAgaga,królaAmalekitów,a
Amalekitówobłożyłemklątwą.

21

Ludzaśzabrałzezdobyczydrobnei

większebydło,abyjewGilgalofiarowaćPanu,Bogutwemu,jako
pierwocinyrzeczyobłożonychklątwą.

22

Samuelodrzekł:Czyżmilsze

sąPanucałopaleniaiofiarykrwaweodposłuszeństwagłosowiPana?
Właśnie,lepszejestposłuszeństwoodofiary,uległość–odtłuszczu
baranów.

15,22Samuelniepotępiakultuofiarniczegojakotakiego,tymjednak,wczymBógmaupodobanie,jestwewnętrzneposłuszeństwo,aniesamrytzewnętrzny.Spełnianiegowbrewwoli

BogarównasięoddawaniuczcikomuśinnemupozaNim,czylijesttymsamymcoidolatria,przywołanatunapamięćprzezczaryiprzezterafim,oweidole,którympowierzanostrażnaddomamii
dobrami(Rdz31,19.30n;1Sm19,13).

15,22.Posłuszeństwomilszeniżofiara.NaBliskimWschodziepoleceniabóstwaprzekazywanezapośrednictwemwyrocznidotyczyłyzwykleczynnościrytualnych,któremiałyzostać

wykonaneprzezkróla.Jeśliprzekazywanopolecenianakazującepodjęcieokreślonychdziałańwojennych,możnabyłodomniemywać,żebóstwowydałoje,byjegoświątyniaodniosłakorzyśćz
wziętychłupów.Wrezultacietrudnobyłooddzielićideęposłuszeństwaodideiofiary.Okazanieposłuszeństwawiększościpoleceń,przekazanychzapośrednictwemwyroczni,wsposóbnieuchronny
prowadziłobydoskładaniaofiarbóstwu.Łatwozrozumieć,dlaczegoSaulpojmowałposłuszeństwowkategoriachofiary,zamiastdopuszczaćinnąmożliwość.

23

Boopórjestjakgrzechwróżbiarstwa,akrnąbrnośćjakzłość

bałwochwalstwa.PonieważwzgardziłeśnakazemPana,odrzuciłcię
Onjakokróla.

15,23złośćbałwochwalstwa.Teksthebr.:„pustkaiterafim”.BJ:„przestępstwoterafim”,zaSymmachemiprzekład:„Boopórjestjakgrzechwróżbiarstwa,/akrnąbrnośćjakprzestępstwo

(oddawaniaczci)terafim”.

15,23.PorównywanieprzewinieńwkontekścieBliskiegoWschodu.Hebrajskiesłowo,któreBTtłumaczyjako„odrzucenie”,mazwiązekzpodejmowaniemdziałańwewłasnyminteresie.

Naprzykład,użytogodoopisaniasporówwywoływanychprzezIzraelitównapustyni.TutajdotyczyonopodejmowanychprzezSaulapróbusprawiedliwieniaiwytłumaczeniawłasnegopostępowania.
Samuelporównujejegopostępowaniedoczarów.Wróżbiarstwo,októrymtutajmowa,zakłada,żemożnauzyskaćwiedzęnatematdziałańimotywówkierującychpostępowaniembogówzapomocą
różnychznaków(np.wnętrznościzwierzątofiarnych).Ci,którzypraktykujączary,uważają,żepotrafiąstwierdzić,cospotkasięzprzychylnościąbóstwabezżadnychwskazówekzjegostrony.W
podobnysposóbSaultwierdził,żewie,cowywołaupodobaniePana(mimokonkretnychpoleceńJahwe).Przekonywał,żewróżbiarstwodostarczapewnychinformacji-żemawewnętrznąwiedzęotym,
cospotkasięzBożymupodobaniem.Hebrajskiesłowo,któreBTtłumaczyjako„krnąbrność”,używanejestwodniesieniudotego,ktostarasięzmusićinnychdookreślonegodziałania.Samuelsłusznie
porównujetępostawędobałwochwalstwa(konkretnieodwołujesiędoterafim;zob.komentarzdoRdz31,19),bowiembożkibyłyzwyklewykorzystywanedomanipulowaniaiprzymuszaniabóstwdo
podejmowaniaokreślonychdziałań(zob.komentarzdoPwt4,15-18).Bogomskładanowdarzepokarmiprezenty,byzobligowaćichdospełnieniapróśblubudzieleniabłogosławieństwa.Samuel
sugeruje,żetowłaśnieSaulzamierzauczynić,planującdarowaniecałegobydłaPanu.SaulstarałsięmanipulowaćBogiemzapomocądarów,podobniejaktoczyniliczcicielebożków.

24

SaulodrzekłnatoSamuelowi:Popełniłemgrzech:

PrzekroczyłemnakazPanaitwojewskazania,bałemsiębowiemludu
iusłuchałemjegogłosu.

25

Tyjednakdarujmojąwinęichodźzemną,

ażebymoddałpokłonPanu.

26

NatoSamuelodrzekłSaulowi:Nie

pójdęztobą,gdyżodrzuciłeśsłowoPana,dlategoteżodrzuciłcię
Pan.NiebędzieszjużkrólemnadIzraelem.

27

KiedySamuelodwrócił

się,byodejść,[Saul]chwyciłkrajjegopłaszcza,takżegorozdarł.

15,27.KrajszatySamuela.Podobniejakszatyarcykapłanamiałybogatozdobionykraj(Wj28,33-34),szataSamuelamiałarównieżcharakterystycznykrajlubkrójwyróżniającygojako

proroka.Szatatamogłabyćwspecjalnysposóbbarwionalubwykonanaspecjalnymściegiem,symbolizującymjegoautorytetiwładzę.Naznaczenieszatydlaidentyfikacjiwskazujefakt,żeskrajszaty
odciśniętynaglinianejtabliczcesłużyłdoidentyfikacjiprorokawtekstachzMari.Mążogłaszałrozwódzżonązapomocąsymbolicznegogestu,odcinającskrajjejszaty.Chwyceniezaskrajszatyto
częstostosowanyzwrotpojawiającysięwjęzykuugaryckim,aramejskimiakadyjskim(językachspokrewnionychzbiblijnymhebrajskim).Wjęzykuakadyjskimbyłatofraza„chwycićskraj[szaty]”.
ChwyceniekrajuczyjejśszatybyłowIzraeluiMezopotamiigestemoznaczającymprośbęipoddanie.UchwycenieprzezSaulakrajuszatySamuelabyłoostatnim,najbardziejwymownymbłaganiemo
miłosierdzie.PodobnascenawystępujewugaryckimcykluoBaalu,wktórymAnatchwytakrajszatyMota,bywybłagaćzmiłowaniedlaswojegobrata,Baala.Tekstystarobabilońskiewskazują,że
pochwyceniezaskrajszatystanowiłoformęprzymuszeniadrugiegodoprawnejkonfrontacji.Gdyskrajuległrozerwaniu,prorokdostrzegłwtymznaksymboliczny,oznaczający,żekrólestwozostanie
wyrwanezrąkSaula.

28

WtedyrzekłdoniegoSamuel:Panodebrałcidziśkrólestwo

izraelskie,apowierzyłjekomuinnemu,lepszemuodciebie.

29

Chwała

Izraelaniekłamieinieżałuje,gdyżtonieczłowiek,abyżałował.

15,29GlosazzacytowaniemLb23,19.

30

OdpowiedziałSaul:Zgrzeszyłem.Bądźjednakłaskawteraz

uszanowaćmniewobecstarszyznymegoluduiwobecIzraela,wróć
zemną,abymoddałpokłonPanu,Bogutwemu.

15,30Rozmowaodbywałasiębezświadków,aodrzucenieSaulaniezostaniewykonaneodrazu(dlategożekrólwyznałswójgrzech?).SamuelzgadzasięnapotwierdzenieautorytetuSaula,

pokazującsięrazemznimwsanktuarium.

31

WróciłSamueliszedłzaSaulem.SauloddałpokłonPanu.

32

Samueldałpotemrozkaz:Przyprowadźciedomniekróla

Amalekitów–Agaga!Agagzbliżyłsiędoniegochwiejnymkrokiemi
rzekł:Naprawdęznikłaumniegoryczśmierci.

15,32chwiejnymkrokiem.Tekstisensniepewne.—Naprawdęznikłaumniegoryczśmierci.Wedługtekstuhebr.KrólAgagwierzyłbyzatem,żeuniknąłśmierci.BJ:„Zaiste,śmierćjest

gorzka!”,zagrec.

33

Samueljednakpowiedział:Jakmieczemswymczyniłeś

bezdzietnymikobiety,takteżniechbędziebezdzietnawśródkobiet
twojamatka!ISamuelkazałstracićAgagaprzedPanemwGilgal.

15,33kazałstracić.BJ:„zamordował”.Teksthebr.:„zarżnął”albo„poćwiartował”.Jesttowykonanieklątwy.
15,33.StracenieAgaga.Hebrajskiesłowo,którezostałotutajużyte,jestunikatowewcałymStarymTestamencie;czasamitłumaczysięjejako„porąbaćnakawałki”.Poćwiartowaniebyło

częstostosowanąmetodąegzekucjinieprzyjaciółwysokiejrangi;scenępoćwiartowaniaprzedstawiononajednymzreliefówasyryjskiegokrólaSalmanassaraIII.

34

NastępnieudałsięSamueldoRama,aSaulwróciłdoswej

posiadłościwGibeaSaulowym.

35

OdtądjużSamuelniezobaczył

Saulaażdochwiliswejśmierci.Smuciłsięjednak,iżPanpożałował
tego,żeSaulauczyniłkrólemnadIzraelem.

15,35ażdochwiliswejśmierci.Por.jednak19,22-24,którepochodzązjakiejśinnejtradycji.

1Sm16

SAULIDAWID

NamaszczenieDawida

1

RzekłPandoSamuela:Dokądbędzieszsięsmuciłzpowodu

Saula?Uznałemgoprzecieżzaniegodnego,bypanowałnadIzraelem.
Napełnijoliwątwójrógiidź:PosyłamciędoJessegoBetlejemity,
gdyżmiędzyjegosynamiupatrzyłemsobiekróla.

16,1-13Tenepizodwywodzisię—byćmoże—ztradycjiprofetycznejipozostajebezzwiązkuzdalszymciągiemhistoriiDawida.ZostanieonnamaszczonynakrólawHebronieprzez

ludzizJudy(2Sm2,4),anastępnieprzezstarszychIzraela(2Sm5,3),natomiastnamaszczeniatutajzrelacjonowanegoniewspomnisięjużnigdziewięcej:według17,28,awbrew16,13niconimnie
wieEliab.Jakrozdz.9wprzypadkuSaula,taktaopowieśćsłużyzawprowadzeniedoDawidahistorii„wstąpienianatron”.

16,1.Namaszczenieoliwązoliwek.NamaszczaniekrólówbyłopraktykąpowszechniestosowanąwniektórychczęściachBliskiegoWschodu.EgipcjanieiChetyciwierzyli,że

namaszczeniechronikrólaprzeddziałaniembóstwpodziemnegoświata.Wieledowodówpochodzizeźródełchetyckichopisującychuroczystościkoronacyjnewładców.WEgipciefaraonnie
przyjmowałnamaszczenia,udzielałgojednakswoimurzędnikomiwasalom.Namaszczenieoznaczałootoczenieichochronąwładcy.WtekstachzAmarnapojawiasięwzmiankaokróluNuhasse
(położonegonatereniedzisiejszejSyrii),któryzostałnamaszczonyprzezfaraona.ModeltenpasujedoideinamaszczeniaDawidajakowasalaBożego.Jednakw2Sm2,4toludnamaszczaDawida.
NamaszczenietowskazujenaswegorodzajukontraktpomiędzyDawidemiludem,którymmarządzić.WNuziludziezawierającyumowęhandlowąudzielalisobiewzajemnienamaszczeniaoliwą,zaś
wEgipcienamaszczenieoliwąstanowiłoelementuroczystościweselnych.Natematdodatkowychinformacjidotyczącychceremoniikoronacyjnychwstarożytnościzob.komentarzdo1Sm11,15.
Ziołamiużywanymidowytwarzaniaolejówdonamaszczaniabyłamirra,cynamon,trzcinaikasja(zob.przepispodanywWj30,23-25).OliwasymbolizowaładaryBożedlaluduorazobowiązki
złożonezapośrednictwemtejceremoniinabarkachjegoprzywódców.WzwyczajachizraelskichnamaszczeniestanowiłoznakwybraniaibyłoczęstościślezwiązanezudzieleniemDuchaŚwiętego.
Oprócztegowcałymstarożytnymświecienamaszczenieoznaczałoawansspołecznyiprawny.Wuroczystościnamaszczeniakrólamogłysięzbiegaćobydwaaspekty,dostarczałamubowiemochrony
tronuorazłączyłazesferąboską.

2

Samuelodrzekł:Jakżepójdę?UsłyszyotymSaulizabijemnie.

Panodpowiedział:Weźmieszzesobąjałowicęibędzieszmówił:
PrzybywamzłożyćofiaręPanu.

3

ZaprosiszwięcJessegonaucztę

ofiarną,aJawtedypowiemci,comaszrobić:wtedynamaścisztego,
któregociwskażę.

4

Samueluczyniłtak,jakpoleciłmuPan,iudałsię

doBetlejem.Naprzeciwniegowyszłaprzelęknionastarszyznamiasta.
[Jedenznich]zapytał:Czytweprzybycieoznaczapokój?

16,4.Betlejem.WioskaBetlejembyłaoddalonaook.10kmnapołudnieodJerozolimy.LeżałanagranicyżyznegoregionuBeit-DżalaisuchegoobszaruBoazwpobliżuPustyniJudejskiej.

WzmiankaoBetlejempojawiasię,prawdopodobniewpochodzącymzXIVw.przedChr.liścieAbdi-Hepa,królaJerozolimy.WładcatenwspominaomieściezwanymBet-Ninurta,któregonazwa,
zdaniemniektórychbadaczy,powinnabyćodczytywanajakoBit-Lahama[BeitLahm].Wrejonietymodnaleziononiewieleśladówpochodzącychzokresużelaza(ok.1200-586przedChr.),główniena
tereniedolnegomiasta.

5

Odpowiedział:Pokój.PrzybyłemzłożyćofiaręPanu.Oczyśćcie

sięichodźciezłożyćzemnąofiarę!OczyściłteżJessegoijegosynów
izaprosiłichnaofiarę.

16,5.Ofiarywlokalnychprzybytkach.PrzedwzniesieniemświątyniwJerozolimieIzraelicimogliskładaćofiarywlokalnychprzybytkach.Chociażnieużytotutajtakiegoterminu,wgrę

wchodziłajednazwyżyn(hebrajskichbamoth)-wzniesionychprzezludzibudowli,wktórychwykonywanoczynnościkultowe.Zwykleznajdowałysiętamprzedmiotykultowe,takiejakplatformalub
ołtarz.Wokresachpóźniejszychwyżynystałysięprzedmiotempotępieniaprzezproroków.

6

Kiedyprzybyli,spostrzegłEliabaipowiedział:Zpewnością

przedPanemjestjegopomazaniec.

7

PanjednakrzekłdoSamuela:

Niezważajaninajegowygląd,aninawysokiwzrost,gdyż
odsunąłemgo,nietakbowiem,jakczłowiekwidzi,widziBóg,bo
człowiekwidzito,codostępnedlaoczu,aPanwidziserce.

16,7Słowawnawiasiezagrec.Wtekściehebr.pominięte.
16,7.Bóstwobadająceserceczłowieka.Wstarożytnościpowszechniewierzono,żebóstwowidzinietylkoto,coznajdujesięnazewnątrz,leczpotrafizajrzećdoludzkiegownętrza.W

intrygującejsumeryjskiejlamentacjibógksiężycaukazanyzostałjakobadającywnętrzeisercenamaszczonego,któryzwracasiędoniegozprośbą.

8

NastępnieJesseprzywołałAbinadabaiprzedstawiłgo

Samuelowi,aletenrzekł:TenteżniezostałwybranyprzezPana.

9

PotemJesseprzedstawiłSzammę.Samueljednakoświadczył:Ten

teżniezostałwybranyprzezPana.

10

IJesseprzedstawiłSamuelowi

siedmiuswoichsynów,leczSamueloświadczyłJessemu:Nieich
wybrałPan.

11

SamuelwięczapytałJessego:Czytojużwszyscy

młodzieńcy?Odrzekł:Pozostałjeszczenajmniejszy,leczonpasie
owce.SamuelpowiedziałdoJessego:Poślijponiegoisprowadźtutaj,
gdyżnierozpoczniemyuczty,dopókionnieprzyjdzie.

16,10-11.Ósmysyn.Motywnajmłodszego,ósmegosyna-bohaterapojawiasięjużweposiesumeryjskimLugalbandawKhurrumkurra(połowaIIItysiącleciaprzedChr.),wktórymósmy

synLugalbandaprzyłączasiędosiedmiustarszychbracipodczasucieczkizezdobytegoprzeznieprzyjaciółmiastArattaiwtrakciekolejnychprzygódprzekształcasięwbohatera.

12

Posłałwięciprzyprowadzonogo:byłonrudy,miałpiękneoczy

ipociągającywygląd.Panrzekł:Wstańinamaśćgo,toten.

13

Wziął

więcSamuelrógzoliwąinamaściłgopośrodkujegobraci.Odtego
dniaduchPańskiopanowałDawida.Samuelzaśruszyłwdrogęi
poszedłdoRama.

16,13duchPańskiopanowałDawida.Bezżadnegozewnętrznegoznakuiwbezpośrednimpowiązaniuznamaszczeniem:„duchBoga”jesttułaskąudzielonąosobieuświęconej.
16,1-13.Narracjaosukcesjiaapologiechetyckie.OpisdojściaDawidadowładzyiwstąpienianatronIzraelazdradzapewnepodobieństwadorocznikówChetytówzAnatolii

(pochodzącychzXIViXIIIw.przedChr.).OgłoszenieTelepinukrólempoprzedzonejestdługimprologiem,usprawiedliwiającymstanowiskowładcy.Telepinu,samozwańczyuzurpator,starasię
usprawiedliwićswojewstąpienienatron,przypominającwydarzenia,rozgrywającesięnawielepokoleńprzedpojawieniemsiękróla,któregoobalił.Chociaż,podobniejakDawid,niepowoływałsięna
swojedziedziczneprawa,wykazywał,żewywodzisięzeznanejiszanowanejliniiprzodków-oniprzestrzegalizasadłamanychprzezobecnegokróla,któregoterazusunął.Drugimprzykłademjest
ObronaHattusilisa-dokument,sporządzonywceluusprawiedliwieniarewolty,któradoprowadziładoobjęciaprzezeńtronu.PodobniejakTelepinu,Hattusilispowiada,iżprzejąłtronzpowodu
niegodnegopostępowaniaswojegopoprzednika.NarracjaozastąpieniuprzezDawidaniegodnegoSaulazdradzapowierzchownepodobieństwadohistoriidwóchchetyckichkrólów.Tekstbiblijny
podkreślajednakwyraźnie,żeDawidnieuzurpowałsobiewładztwainieuczyniłniczego,comogłobypodważyćpanowanieSaula.Nieuczestniczyłteżwżadnejintrydze,leczbyłjedynienarzędziem
Boga,wykonującymJegoplan.

Dawidwłaskachmonarchy

14

SaulanatomiastopuściłduchPański,aopętałgoduchzły

zesłanyprzezPana.

16,14—18,5Natematokoliczności,któresprowadziłyDawidanadwórSaula,istniejądwietradycje.WedługpierwszejDawidzostałtamwezwanyjakopieśniarz-poetaizostałgiermkiem

Saula(16,14-23),ztegopowodutowarzyszymuwwyprawiefilistyńskiej(17,1-11),wyróżniłsięteżwpojedynku(17,32-53—zmieszanezdrugątradycją).WedługdrugiejDawidjakomłodynieznany
Saulowipasterzprzychodziodwiedzićswoichbracisłużącychwarmiiwchwili,gdyharcownikfilistyńskiprowokujeIzraelitów(17,12-30).(W.31łączyobydwietradycje;wtymmiejscudruga
opowieśćpokrywasięzpierwszą(17,32-53)).WtedySaulkażeprzyprowadzićdosiebiemłodegobohateraiprzyjmujegonasłużbę(17,55—18,5).

16,14PonieważduchJahwe(por.Sdz3,10+)opuściłSaula(15,23),„opętał”gojakiśzłyduch.Mówisięonim,żepochodziodJahwe,aww.15i16(por.18,10;19,9)będzieonnazwany

„złymduchemBoga”,gdyżIzraelitawszystkoodnosidoJahwejakodoprzyczynypierwszej.Por.„duchaniezgody”(Sdz9,23),„duchakłamstwa”(1Krl22,19-23),„duchaobłędu”(Iz19,14),„ducha
odrętwienia”(=twardysen(Iz29,10)).—ŚwiadomośćodrzuceniaprzezBogaiopuszczeniaprzezSamueladziałająnanadmiernytemperamentkrólaipowodująkryzysywpostaciszaleństwa(18,10n;
19,9n).

16,13-14.RolaDuchaPana.WokresiesędziówDuchPanaudzielałludziomwładzycentralnej,którazwykleprzysługiwałajedynieBogu(zob.komentarzdoSdz6,34-35).DuchBoży

opanowałSaulawbardzopodobnychokolicznościach(zob.komentarzdo1Sm11,6),obdarzającgorównieżpewnymidaramiprorockimi(zob.1Sm10,6).Rządykrólabyłybardziejtrwałąformą
władzycentralnej,leczonerównieżopierałysięnaumocnieniuodPana.Królbyłprzedstawicieleminarzędziembóstwa,podobniejaksędziowieiprorocy.DuchBożynieudzielałmocydowykonania
tegosamegozadaniajednocześniedwómosobom.KiedyDawidotrzymałpotwierdzeniejakoprzedstawicielBoży,rolętęodebranoSaulowi.Podobniejakcechydodatnie,np.odwaga,charyzma,
zrozumienie,mądrośćipewnośćsiebie,rezultatemdziałaniaDuchaBożegomogłybyćrównieżrezultatyujemne.Wynikiemdziałaniabóstwamógłbyćlęk,paranoja,niezdecydowanie,podejrzliwośći
krótkowzroczność,Terminużytydoopisaniategoduchowegowpływuwwersecie14niemusioznaczaćczegośmoralniezłego,lecznagromadzenienegatywnychprzejawów(zob.Sdz9,23;Iz4,4;37,7;
61,3).PodobniejakBógkarałludzifizycznąchorobą,mógłichrównieżskarcićcierpieniemocharakterzepsychicznym.WMezopotamiiwierzono,żekrólposiadamelammubogów(widzialnyprzejaw
chwałybóstwa).Melammuwskazywałonawładcęjakoprzedstawicielabogówipodkreślało,żejegokrólewskiepanowaniezostałozaaprobowaneprzezbóstwo.WAsyryjskichinskrypcjachchwałętę
opisanojakounoszącąsięnadkrólem.Melammumogłozostaćodebranewładcy,jeśliokazałsięniegodnylubniekompetentny.WepilogudoprawHammurabiegokrólrzucaprzekleństwonakażdego,
ktoniebędziezważałnapostanowieniaprawa.Gdybytakiegoczynudopuściłsięprzyszłykról,Hammurabipowiada:„NiechAnuzabierzeodniegoswojemelammu,złamiejegoberłoiprzeklniejego
los”.

15

OdezwalisiędoSaulajegosłudzy:Otodręczycięduchzły

[zesłanyprzez]Boga.

16

Dajwięcpolecenie,panienasz,abysłudzy

twoi,którzysąprzytobie,poszukaliczłowiekadobrzegrającegona
cytrze.GdybędziecięmęczyłzłyduchzesłanyprzezBoga,zagracii
będziecilepiej.

16,16Przezcałąstarożytnośćmuzykabyłasposobemzarównonaprzywołaniedobregoducha(por.10,5),jakinaodpędzeniezłego.
16,16.Cytra.Dokładniejmówiąc,instrumentemmuzycznym,októrytutajchodzi,jestlira-instrumentstrunowy.Zwykleskładałasięonazdwóchramionwychodzącychzpudła

rezonansowego.LiryodnalezionowkananejskimMegiddo.

17

Saulodrzekłsługom:Dobrze,wyszukajciemiczłowieka,który

bydobrzegrał,iprzyprowadźciegodomnie!

18

Natoodezwałsię

jedenzdworzan:WłaśniewidziałemsynaJessegoBetlejemity,który
dobrzegra.Jesttodzielnywojownik,wyćwiczonywwalce,
wyrażającysięmądrze,mężczyznapiękny,aPanjestznim.

16,16-18.Muzycydworscy.Zawódmuzykadworskiegowykonywalimężczyźniikobiety,oczymświadczysytuacjapanującanawieludworachBliskiegoWschodu.Ichistnienie

potwierdzająteksty(m.in.zUrukiMari)zdolinyTygrysu-Eufratu,chetyckiejAnatoliiiEgiptu.OprócztegomuzykówczęstoprzedstawianonamalowidłachgrobowychzEgiptu.Muzycydostarczali
zwyklerozrywkiwładcyitworzylioprawęuroczystościkultowych.Zaliczanoichdostałejsłużbydworskiej,copotwierdzająstarożytnelistywymieniająceracjeżywnościowe.

19

SaulwyprawiłposłańcówdoJessego,bypowiedzieli:Przyślij

mitwegosyna,Dawida,któryjestprzyowcach.

20

Jessewziąłpięć

chlebów,bukłakwinaikoziołkaiprzezswegosyna,Dawida,posłał
toSaulowi.

16,20pięć.Lekturahamiszahnazasadziedomysłu.Teksthebr.:chamôr,„osioł”.
16,20.DaryposianewrazDawidem.Możnadomniemywać,żeojciecDawida,Jesse,poczułsięwyróżnionyzpowoduwstąpieniasynadosłużbykrólewskiej,wpodzięceposłałwięcdary.

WStarymTestamencieskładasięczasamiwdarzechlebiwino.Konkretnycelopisanychwtymfragmenciedarówniejestznany.Chociażniematutajwzmiankiożadnejformalnejdaninie,rodzina
Dawidamogłaprzekazaćjakiśdarnarzeczkuchnikrólewskiej,Dawidstałsiębowiemczłonkiemdomukrólewskiego.Znanesąliczneprzykładyskładaniadarówpokarmowychprzezpoddanych
monarchówasyryjskichzokresuneobabilońskiego.

21

DawidprzybyłdoSaulaiprzebywałznim.Saulpokochałgo

bardzo.Dawidstałsięjegogiermkiem.

22

KazałwięcSaulpowiedzieć

przezposłańcówJessemu:ChciałbymzatrzymaćusiebieDawida,
gdyżmisięspodobał.

23

AkiedyzłyduchzesłanyprzezBoganapadał

naSaula,brałDawidcytręigrał.WtedySauldoznawałulgi,czułsię
lepiej,azłyduchodstępowałodniego.

1Sm17

WalkaDawidazGoliatem

1

Filistynizgromadziliswewojskanawojnę:zebralisięwSoko

leżącymwziemiJudy,aobózrozbilimiędzySokoiAzeka,niedaleko
odEfes-Dammim.

17,1.Filistyni.LudFilistynów,którypojawiasięwnarracjachzPierwszejiDrugiejKsięgiSamuela,przybyłdoPalestynypodczaswielkiejmigracjiLudówMorzazrejonuegejskiegook.

1200przedChr.Uczenisądzą,żetowłaśnieLudyMorzaprzyczyniłysięwgłównejmierzedoupadkuimperiumChetytóworazzniszczeniawielumiastnawybrzeżuSyriiiPalestyny,takichjaUgarit,
Tyr,Sydon,MegiddoiAszkelon,chociażdowodywskazującenaichzaangażowaniewtymrejoniemającharakterszczątkowy.IchbitwyzRamzesemIIIzostałyprzedstawionenasłynnychmalowidłach
ściennychzMedinetHabu.TemiędzynarodowewstrząsyznalazłyrównieżodzwierciedleniewHomerowejepiceooblężeniuTroi.PrzybywającezKrety,GrecjiiAnatoliiLudyMorzamogły
wykorzystywaćCyprjakobazęwypadową,zktórejdokonywałyataków.PowygnaniuLudówMorzazEgiptuludznanypodnazwąFilistynówosiedliłsięnapołudniowymwybrzeżuPalestyny,gdzie
założyłpięćmiast-stolic:Aszkelon,Aszdod,Ekron(TelMikne),Gat(Telles-Safi)iGazę.OpanowalioniziemieIzraelitówwrezultaciebitwy,podczasktórejwichręcedostałasięArkaPrzymierza(1
Sm4);ponowniepoddalisobieIzraelapobitwie,wktórejpoległSaulijegosynowie(Sm13).ZapanowaniaSaulatrwałynieprzerwanekonfliktyzFilistynami,króltenstarałsiębowiemusunąćichz
ziemiIzraelaizapobiecprzyszłymnajazdom.

17,1.Położeniefilistyńskiegoobozu.Soko(współczesneChirbetAbbad)byłomiastemwdolinieSzefeli,oddalonymook.22,5kmnazachódodBetlejem,naziemiachnależącychdo

pokoleniaJudy.Rejontenzostałzbadanyprzezarcheologów,którzynatrafilinaśladyceramikiztegookresu.Azeka(dzisiejszeTelles-Zakarija)byłotwierdząoddalonąo5kmnapółnocnyzachódod
Soko,którakontrolowałagłównądrogęprowadzącąprzezdolinęEla.Wmiejscutymw1poł.połowieXXw.prowadzonobadaniaarcheologiczneiodkrytozbudowanąnaplanieprostokątatwierdzęz
czteremawieżami.Obszartenmiałznaczeniestrategicznedlaobydwustronjakogłówneprzejścieprowadzącezfilistyńskichrówninnawzgórzajudejskie.Głównadrogaprzebiegającaprzezrejon
SzefeliłączyLakiszzAzeka,leczwodległościok.1,5kmnapołudnieodAzekaskręcanawschód,biegnącWadies-Sant,któryłączysięzdolinąEla.DodziśnieudałosięzlokalizowaćEfes-Dammim,
należygojednakposzukiwaćwtymrejonie.

2

NatomiastSauliIzraelicizgromadzilisięirozłożyliobozemw

DolinieTerebintu,przygotowującsiędowalkizFilistynami.

17,2.ObózIzraelitów.DolinaEla(„DolinaTerebintu”)byłaszerokąrówninąrozciągającąsięzpółnocynapołudnie,wmiejscugdzieWadies-Santzaczynasięwznosićkugórzystejkrainie

Judy,wodległościok.3,5kmnawschódodSoko.

3

Filistynistaliuzboczajednejgóry,pojednejstronie,Izraelici

zaśnazboczuinnejgóry,podrugiejstronie,aoddzielałaichdolina.

4

Wtedywystąpiłzobozufilistyńskiegopewienharcownikimieniem

Goliat,pochodzącyzGat.Byłwysokinasześćłokciijednąpiędź.

17,4zobozufilistyńskiego.Wedługtekstuhebr.WBJ:„zszeregówfilistyńskich”,zagrec.—W2Sm21,19zwycięstwonadGoliatemprzypisujesięjednemuzwalecznychmężówDawidai

tatradycja—jaksięwydaje—jestnajstarsza.Pierwotna,zawartadziśwrozdz.17,mówiłatylkoozwycięstwieDawidanadjakimśanonimowymprzeciwnikiem,„Filistynem”.Imię„Goliat”zostało
dodaneww.4i23.

17,4.Gat.UczeniutożsamiająGatzTelles-Safioddalonymo8kmnapołudnieodTelMikne/Ekronu.ZpięciugłównychmiastfilistyńskichtobyłonajbliższeziempokoleniaJudy.WGat

prowadzononiewielkiepracewykopaliskowe,chociażpotwierdzonotamobecnośćśladówzokresużelaza.Miastooddalonebyłoook.8kmnazachódodAzeka,wzdłużWadies-Sant,któryłączysięz
dolinąEla.

17,4.WielkośćGoliata.Ztekstuwynika,żeGoliatmierzyłok.2,85mwzrostu.Sądzisię,żebyłzbudowanypodobniejakstarożytniAnakim,olbrzymizamieszkującyZiemięObiecaną,

którychIzraelicizdołalipokonaćwokresiepodboju.PotomkowieAnakabyliogólnieuważaniza„olbrzymów”,chociażwydajesię,żebardziejwłaściwebyłobyokreślanieichmianemludzi
„olbrzymiegowzrostu”.Olbrzymibohaterowieniesąjedyniewytworemwyobraźniizraelskiejlubmotywemfantastycznychlegend.EgipskilistzapisanynapapirusieAnastasiI(XIIIw.przedChr.)
opisujedzikichwojownikówzKanaanu,którzymierzyli2,10-2,70mwzrostu.OprócztegowTransjordanii,wTelles-Saidija,odnalezionodwaszkieletykobiet,któremiałyok.2,10mwzrostu.

5

Nagłowiemiałhełmzbrązu,ubranyzaśbyłwłuskowypancerz

zbrązu,owadzepięciutysięcysyklów.

6

Miałrównieżnanogach

nagolenicezbrązuorazbrązowy,zakrzywionynóżprzewieszony
przezramię.

7

Drzewcewłócznijegobyłojakwałtkacki,ajejgrot

ważyłsześćsetsyklówżelaza.Poprzedzałgoteż[giermek]niosący

tarczę.

17,5-7.ZbrojaGoliata.HełmGoliatabyłprzypuszczalnietypowymhełmemfilistyńskimprzystrojonympiórami,znanymzesztukiegipskiejifilistyńskiej.Wojownikfilistyńskinosił

najprawdopodobniejrozpowszechnionąwówczasegipskązbrojęłuskową(„łuskowypancerz”)zbrązu,któraosłaniałacałeciało.Jedenznajlepszychopisówzbroiłuskowejzachowałsięwtekstachz
Nuzi.Zbrojałuskowaskładałasięzponadtysiącaelementówróżnejwielkości.Byłyonenaszytenakaftanzeskórylubtkaniny.Przedniaitylnaczęśćzbroibyłypołączonezesobąnaramionach(z
otworempozostawionymnagłowę),całośćsięgałaprzypuszczalniedokolan.Nagolenicezrobionebyłyzbrązuiokrywałycałąłydkę,wśrodkuwyłożoneskórą(rodzajznanyzgreckichMyken).
Zakrzywionymiecz[BT:„zakrzywionynóż”]byłciężkim,wygiętym,płaskimmieczemzostrzemumieszczonymnazewnętrznejstronie(zob.komentarzdoJoz8,18).Włóczniaprzypominałaoszczep;
mogłamiećpierścieńumożliwiającyjejciskanie,znanyzówczesnejGrecjiiEgiptu.Chociażwłóczniawykonanabyłazbrązu,grotzrobionozżelaza.TarczaGoliatabyłaprzypuszczalnietarcząstojącą,
większąodtarczyokształcieowalnym.

8

Stanąwszynaprzeciw,krzyknąłwkierunkuwojskizraelskichte

słowa:Pocosięustawiaciewszykubojowym?Czyżjaniejestem
Filistynem,awysługamiSaula?Wybierzciespośródsiebie
człowieka,którybyprzeciwkomniewystąpił.

17,8Wybierzcie.Zagrec.Teksthebr.skażony.

9

Jeżelizdołazemnąwalczyćipokonamnie,staniemysię

waszyminiewolnikami,jeżelizaśjazdołamgozwyciężyć,wy
będziecienaszyminiewolnikamiisłużyćnambędziecie.

10

Potem

dodałFilistyn:Otourągałemdzisiajwojskuizraelskiemu.Dajciemi
człowieka,będziemyzsobąwalczyć.

17,8-10.Pojedynekwodzów.Czasamiwodzowiestaczalisamotnypojedynek,występującjakoprzedstawicielestającychnaprzeciwsiebiewojsk,bymożnabyłopoznaćwolębogów.

PrzykładytakichpojedynkówpojawiająsięwEgipcienamalowidłachściennychzBeniHasan(początekIItysiącleciaprzedChr.)orazwegipskiejOpowieścioSinuhe.Motywtenukazanorównieżna
kananejskiejwaziez1poł.IItysiącleciaprzedChr.BliższeczasowoodpowiednikipojawiająsięwIliadzieHomera(pojedynekHektorazAjaksem,ParysazMenelaosem)orazwchetyckiejObronie
HattusilisaIII.ReliefzXw.przedChr.odnalezionywTellHalafprzedstawiadwóchwalczących,trzymającychsięzagłowyizadającychciosykrótkimimieczami.

11

GdySauliwszyscyIzraeliciusłyszelisłowaFilistyna,przelękli

sięiprzestraszylibardzo.

17,11.Rolakróla.AutortekstustarasiępodkreślićniekompetencjęSaula.Ludpotrzebowałkróla,którypoprowadziłbywojskodobitwy.Niebyłoniczymniezwykłym,żekrólposyłał

wodzów,zamiastsamemuudawaćsięnawojnę.Nawetgdykrólbyłwielkimwojownikiem,innimielizwyklewcześniejokazję,bydowieśćswoichwojennychumiejętności.Wpewnymsensie
przypominałotowalkipoprzedzające„głównewydarzenie”widowiskabokserskiego.JużwsumeryjskimEposieoGilgameszupojawiasięmotywwycofaniasięprawdziwegowodzaiposłaniazdolnego
wojownika,służącegopodjegokomendą,byzaangażowałsiływroga.WidaćtorównieżwIliadzie,gdziePatroklesprzywdziewazbrojęAchillesa,bystanąćdowalkizHektorem.Mimoto,zważywszy
naczas,któryupłynął,SaulpowinienbyłjużosobiściepodjąćwyzwanieFilistyna.

12

DawidbyłsynemEfratejczyka,tego,którypochodziłzBetlejem

judzkiego,anazywałsięJesseimiałośmiusynów.WczasachSaula
byłonstaryipodeszły[wlatach].

17,12[wlatach].Wedługprzekładówstarożytnych,gdziebaszszanîm.Teksthebr.„pośródmężów”,gdzieba’anaszîm.—Wstarymprzekładziegrec.pominiętow.12-31,należącedo

tradycji,wedługktórejSaulnieznajeszczeDawida(zob.16,14+).

17,12.Efratejczyk.EfratejczycystanowiliprzypuszczalniejedenzrodówKalebitówwywodzącychsięzrejonuBetlejem.BetlejembyłowioskąnależącądoklanuEfrata,odktóregowzięło

siępóźniejsynonimiczneokreślenietejwioski.

17,12.Betlejem.Zob.komentarzdo1Sm16,4.

13

TrzejstarsisynowieJessegowyruszyli,udającsięzaSaulemna

wojnę.Citrzejsynowie,którzywyruszylinawojnę,nosiliimiona:

najstarszy–Eliab,drugi–Abinadab,atrzeci–Szamma.

14

Dawidbył

najmłodszy,trzejstarsiwyruszylizaSaulem.

15

Dawidczęsto

odchodziłodSaula,abypasaćowceswojegoojcawBetlejem.

17,15WBJw.15i16umieszczasięwnawiasie,uważającjezaglosęredakcyjną,któramanaceluzharmonizowaniedwutradycji.

16

TymczasemFilistynciąglewychodziłzranaiwieczoremi

stawałtakprzezczterdzieścidni.

17

RazrzekłJessedoswegosyna,

Dawida:Weźdlaswychbraciefęprażonychziaren,dziesięćchlebów
izanieśprędkobraciomdoobozu!

18

Zaniesieszteżdziesięćkrążków

seradowódcyoddziału,zapytaszsięswychbraci,jakimsięwiedzie,i
odbierzeszichżołd.

17,17-18.Zaopatrzeniewprowiant.DawidprzybyłdoobozuIzraelitówzefąprażonychziaren(pszenicylubjęczmienia),bochenkamichlebaikrążkamisera-typowymjadłemzwykłych

ludzi.Zziarnawytwarzanobochenkichleba,czasamiwarzonozniegorównieżpiwo.Wtekstachegipskich10bochenkówchleba,225gjęczmieniaidzbanpiwastanowitradycyjnedzienne
wynagrodzenie.Wrocznikachasyryjskichpojawiająsięopisyżołnierzypodróżującychzezbożemisłomądlakoni.Namiestnicyprowincjiasyryjskichmieliobowiązekotwieraćspichlerzedlawojsk,
któreprzechodziłyprzezichziemie.PonieważarmiataznajdowałasięwpobliżuwzgórzJudy,oczekiwano,żezaopatrzeniawojskomudzieliludnośćmiejscowa.

17,18.CoDawidmiałodnichuzyskać.Dawidowipolecono,byzapytałbraci,jaksięmiewająi„odebrałichżołd”.Miałatobyćprzypuszczalniejakaśformapotwierdzenia,żedobra

zostałydostarczone.Byłbytodowód,żeJessespełniłswójobowiązekdostarczeniazaopatrzeniaarmii,umożliwiającybraciomDawidapobranieichracji.Wjęzykuakadyjskim(pochodzącymzobszaru
Mezopotamiiispokrewnionymzhebrajskim)potwierdzenieposyłanoczęstowrazzposłańcemwzapieczętowanejtabliczceglinianej.

17,18.OdległośćzBetlejemdoEla.Betlejembyłooddaloneook.24kmoddolinyEla,Dawidpotrzebowałwięcprawiecałegodnia,bypokonaćtendystanspiechotą.

19

JestznimiSaulorazwszyscyIzraeliciwDolinieTerebintui

walczązFilistynami.

20

WstałwięcDawidwcześnierano,powierzając

owcestróżowi,izabrawszy[zapasy],poszedłzgodniezpoleceniem
Jessego.Kiedyprzybyłdoobozowiska,wojskowyruszałonapole
walkiiwznosiłowojennyokrzyk.

21

Izraeliciustawilisweszyki

bojowe,taksamoiFilistyni:szyknaprzeciwszyku.

22

Dawid,

zrzuciwszyzsiebieniesionyciężarioddawszygopodopiekę
strażnikowitaboru,pobiegłnapolewalki.Gdyprzybył,pozdrowił
swoichbraci.

23

Podczastejrozmowyznimiwystąpiłzszyków

filistyńskichwłaśnieówharcownikimieniemGoliat,FilistynzGat,i
wygłaszałowesłowa.UsłyszałjeDawid.

24

Wszyscynatomiastludzie

Izraela,zobaczywszytegoczłowieka,uciekaliprzednimibalisięgo
bardzo.

25

ZawołałjedenzIzraelitów:Czywidzieliścietegoczłowieka,

którywystępuje?Występujeonpoto,byurągaćIzraelowi.Tego
jednak,ktogopokona,królobsypiebogactwem,acórkęswąoddamu
zażonę,rodzinęzaśjegouczyniwolnąoddaninwIzraelu.

17,25.NagrodazazabicieGoliata.Starożytnikrólowiechętniezawieralikoligacjezludźmi,którzydowiedliswoichumiejętnościwojennych.UmowymałżeńskiezawieranenaBliskim

Wschodzieczęstopełniłyrolępolitycznychlubspołecznychsojuszówdostarczającychkorzyściobydwuzestron.Rodzinadzielnegowojownikauzyskiwałaprestiżwynikającyzezwiązkuzkoroną,zaś
królcennegosprzymierzeńca-sławnegowojownika,którypokonałGoliata.Wjęzykuhebrajskimniemamowyodaninach/podatkach,leczjedynieotym,żedomojcabohaterabędziewolnywIzraelu.

Niektórzybadaczeporównywalihebrajskiesłowozjegoakadyjskimodpowiednikiem,któryczasamioznaczaklasęspołeczną.Jeśliprzypuszczenietojestsłuszne,oznaczałobyonotutajrodzinę,której
członkowiestalisięklientamikorony,wspieranyminadaniamiziemiizaopatrzeniem(copośredniopotwierdza1Sm22,7).TegorodzajuwarstwaklientówjestdobrzeznanaztekstówzMari,Kodeksu
HammurabiegoorazprawaEsznunna.Wowychstarożytnychdokumentachludzieotrzymująnadaniaziemiodkorony,przypuszczalniewzamianzausługioddanewładcy.Byćmożejeszczetrafniejsze
jestporównaniedoinnegoterminuztekstówugaryckich,któryoznaczanagrodęzamężnyczyn.Zwalniaonajejodbiorcęodobowiązkusłużbynarzeczkrólaijegodworu.

26

OdezwałsięDawiddostojącychobokniegoludzi:Couczynią

takiemu,którypokonategoFilistynaizdejmiehańbęzIzraela?Ktoto
jesttennieobrzezanyFilistyn,któryurągawojskuBogażywego?

27

Ludpowtórzyłmutesłowanapotwierdzenie,couczynią

człowiekowi,którygopokona.

28

Gdystarszyjegobrat,Eliab,

usłyszał,żeDawidrozmawiałzludźmi,uniósłsięgniewemna
Dawidaizawołał:Pocotuprzyszedłeś?Komuzostawiłeśowąmałą
trzodęnapustyni?Znamjapychęizłośćtwojegoserca:przybyłeśtu,
abytylkoprzypatrzyćsięwalce.

29

Dawidodrzekł:Cóżteraz

uczyniłem?Wszaktobyłotylkosłowo.

30

Oddaliwszysięodniego,

skierowałsięgdzieindziejiwypytywałsięwpodobnychsłowach.
Odpowiedzielimuludziejakpoprzednio.

31

Słyszanotesłowa,które

wypowiedziałDawid;doniesionoSaulowi,kazałgowięc
przyprowadzić.

32

RzekłDawiddoSaula:Niechniczyjesercesięnie

trapi!TwójsługapójdziestoczyćwalkęztymFilistynem.

17,32Tupojawiasięznowupierwszaopowieść,tenwiersznawiązujedow.11.Wnastępnychobydwietradycjesąprzemieszane.

33

SaulodpowiedziałDawidowi:Toniemożliwe,byśstawiłczoło

temuFilistynowiiwalczyłznim.Tyjesteśjeszczechłopcem,aon
wojownikiemodmłodości.

34

OdrzekłDawidSaulowi:Kiedysługa

twójpasałowceuswojegoojca,aprzyszedłlewlubniedźwiedźi
porwałowcęzestada,

35

wtedybiegłemzanim,uderzałemnaniegoi

wyrywałemmujązpaszczęki,akiedyonnamnienapadał,
chwytałemgozaszczękę,biłemiuśmiercałem.

36

Sługatwójkładł

trupemlwyiniedźwiedzie,nieobrzezanyFilistynbędziejakjedenz
nich,gdyżurągałwojskomBogażywego.

17,36.LwyiniedźwiedziewokolicachBetlejem.ArcheolodzyodkryliostatniowPalestynieszczątkilwówiniedźwiedziznajdującesięwwarstwacharcheologicznychzokresużelaza

(początekItysiącleciaprzedChr.).Niedźwiedziewystępowałynazalesionychwzgórzach,gdziejaskinieilasystwarzałyimodpowiedniewarunkidożycia.Lwyzamieszkiwałyobszarśrodkowych
wzgórz,wtymokresiegęstozalesiony.Chociażniemaświadectwzamieszkiwaniategoobszaruprzezlwywczasachnowożytnych,niedźwiedzieżyływtychrejonachażdopoczątkuXXw.W
starożytnościlwyzamieszkiwałyterenGrecji,Turcji(Anatolię),BliskiWschód,IraniIndie;wSyriipowszechniewystępowałniedźwiedźbrunatny.

37

PowiedziałjeszczeDawid:Pan,którywyrwałmniezłaplwówi

niedźwiedzi,wybawimnierównieżzrękitegoFilistyna.Rzekłwięc

SauldoDawida:Idź,niechPanbędzieztobą!

17,37.Oczekiwanieboskiejinterwencji.MotywbóstwawalczącegoubokuczłowiekajesttypowydlacałegoBliskiegoWschodu.ZwycięstwaprzypisywanobóstwomzarównowEgipcie,

jakteżwMezopotamii.Wojnępostrzeganojakowydarzeniezainicjowaneprzezsamobóstwo,którepóźniejwalczyłoubokuwładcy(zob.komentarzdo1Sm4,3-7).WEgipcieoddziałynosiłynazwy
boga,podktóregosztandaramisłużyły.WKanaanieboskiwojownikidentyfikowanybyłztym,któryniszczynaturę.Jednakstarożytneludywierzyły,żebogowieuczestnicząwwojnierównieżza
pośrednictwemswoichprzedstawicieli,którzyspełnialiichrozkazypodczasbitwy.Tenaspektjestwyraźniewidocznywliteraturzegreckiej,np.wHomerowejIliadzie,wktórejróżnibogowiepomagają
swoimulubieńcomichroniąich.

38

SaulubrałDawidawswojązbroję:włożyłnajegogłowęhełmz

brązuiopiąłgopancerzem.

39

PrzypiąłteżDawidmiecznaswąszatęi

próbowałchodzić,gdyżjeszczenienabrałwprawy.Poczym
oświadczyłDawidSaulowi:Niepotrafięsięwtymporuszać,gdyżnie
nabrałemwprawy.IzdjąłtoDawidzsiebie.

17,39PrzypiąłteżDawidmiecz...IzdjąłtoDawidzsiebie.Zatekstemhebr.WBJ:„On(Saul)przypiąłDawidowimiecz...iuwolnionogoztego”,zagrec.izgodniezlogikąw.38.
17,38-39.ZbrojaSaula.Najwcześniejszeegipskieimezopotamskieświadectwapotwierdzającestosowanieochronnejzbroi(tarczy,hełmu,kolczugiinagolenic)datowanesąnapoczątekIII

tysiącleciaprzedChr.Chociażarcheolodzyrzadkonatrafiająnafragmentyzbroi,jużwczesneprzedstawieniawojownikówukazująichwciężkiejzbroi(np.nareliefachzsumeryjskiegomiastaLagasz
lubmalowidłachściennychzHierakonopoliswprzeddynastycznymEgipcie).WpałacuasyryjskiegokrólaSennacheryba(VIIw.przedChr.)zachowałosięwielereliefówściennych,ukazujących
żołnierzyasyryjskichiichtaktykęwojenną.GdybyDawidwyszedłdowalkiwtakiejzbroi,wieluuznałoby,żewszrankistanąłsamkról.ByćmożetakafałszywaidentyfikacjawydawałasięSaulowi
kusząca,Izraelicibowiempragnęli,bytoonpoprowadziłluddostarcia.WIliadziedopodobnejzamianydochodzi,gdyPatroklesstajedowalkiwzbroiAchillesa,mającnadziejęzniechęcić
Trojańczyków.ZodmowyDawidawynika,iżbyłonświadom,żebrakumiejętnościposługiwaniasięzbrojąibroniąspowoduje,żebędąmuonejedynieprzeszkadzały.

40

Wziąłwrękęswójkij,wybrałsobiepięćgładkichkamienize

strumienia,włożyłjedotorbypasterskiej,którąmiał,idokieszeni,a
zprocąwręceskierowałsiękuFilistynowi.

17,40-54Tusięzaczynaopiswalkimiędzydwomabohaterami,któramiałapołożyćkreswojnieizadecydowaćolosiedwóchnarodów(por.w.8-10;por.także2Sm2,12-17;21,15-22;

23,20-21).PorównywanozniąindywidualnepojedynkibohaterówIliady.

17,40.Proca.ChociażprocaDawidazostałatutajopisanajakobrońzwykłegopasterza,byłaonarównieżużywanaprzezregularneoddziały,Goliatpowinienwięczdawaćsobiesprawęzjej

śmiercionośnejsiły.AsyryjskichprocarzyprzedstawiononareliefachnamurachpałacuSennacherybawNiniwie.WbabilońskimutworzemądrościowymLudlulBelNemeqicierpiącyautoropowiadao
swymuwolnieniuwróżnychmetaforach,m.in.powiadając,żeMardukodebrałjegonieprzyjacielowiprocęiodrzuciłjegokamień.Asyryjskiekamienieużywaneprzezasyryjskichprocarzyodnaleziono
wLakisz,judejskimmieście-twierdzyzokresużelaza.KamienieowemiaływielkośćludzkiejpięściibyłyużywanepodczaszakończonegopowodzeniemoblężeniaLakiszprzezBabilończyków(587
przedChr.).Beniaminicisłynęlizezręcznegoposługiwaniasięprocąipotrafiliwystrzeliwaćponadstokamieniwciągugodziny.Skutecznepolerażenianiesięgało90m.Kamieńumieszczanow
wykonanejzeskórytorbiezesznurami.Obracanojąnadgłowąiwyrzucanokamień,puszczającjedenzesznurów.

41

FilistynprzybliżałsięcorazbardziejdoDawida,agiermekjego

szedłprzednim.

42

GdyFilistynpopatrzyłiprzyjrzałsięDawidowi,

wzgardziłnimdlatego,żebyłmłodzieńcem,itorudym,opięknej
powierzchowności.

43

IrzekłFilistyndoDawida:Czyżjestempsem,

żeprzychodziszdomniezkijem?ZłorzeczyłFilistynDawidowi,
[przyzywającnapomoc]swoichbogów.

17,43.ImionabogówGoliata.ChociażGoliatniewyliczaimionswoichbogów,jednymzgłównychbóstwFilistynówwymienianychwBibliijestDagon-opiekuńczebóstwowielu

zachodnichludówsemickich,zamieszkującychobszarodśrodkowegoEufratupowybrzeżeMorzaŚródziemnego.ŚwiątynieDagonaodkrytowfilistyńskichosadachwGazieiAszdodzie.Filistyniczcili
równieżBaal-Zebuba,któregoświątynięodkrytowEkronie,orazboginięAsztoret,którejmiejscekultuznajdowałosięwBet-Szean(1Sm31,8-13).Archeologiawskazujejednocześnienakultowei
architektonicznezwiązkikulturyfilistyńskiejzkulturąegejską.Schematyczneprzedstawieniabóstwkobiecych,podobnedoodnalezionychnaobszarzeegejskim,odkrytowAszdodzie,EkronieiTell
Kasile.Odnalezionorównieżnaczyniakultowezdradzającewpływyegejskie.

44

FilistynzawołałdoDawida:Przybliżsiętylkodomnie,aciało

twojeoddamptakompodniebnymidzikimzwierzętom.

45

Dawid

odrzekłFilistynowi:Tyidziesznamniezmieczem,dzidąi

zakrzywionymnożem,jazaśidęnaciebiewimięPanaZastępów,
Bogawojskizraelskich,którymurągałeś.

46

DziśwłaśniewydacięPan

wmojeręce,pokonamcięiutnęcigłowę.Dziśoddamtrupywojsk
filistyńskichnażerptactwupodniebnemuidzikimzwierzętom:niech
sięprzekonacałyświat,żeBógjestwIzraelu.

17,46trupywojsk.Wedługtekstuhebr.WBJ:„twegotrupaitrupywojsk”,zagrec.

47

Niechwiedząwszyscyzebrani,żeniemieczemanidzidąPan

ocala.PonieważjesttowojnaPana,Onwięcwydawaswnaszeręce.

17,43-47.Znieważanienieprzyjacielaprzedbitwą.ZniewagirzucaneprzezGoliatapodadresemDawidaijegoBogasąodzwierciedleniempowszechnegogatunkuretorycznego,

stosowanegowtegotypukonfrontacjachnaBliskimWschodzieorazwewschodniejczęścibasenuMorzaŚródziemnego.Obelgiiprzechwałkimiałyzniechęcićprzeciwnika.Wypowiadaneprzekleństwa
zawierałynietylkopustesłowa,leczbyłyprzypuszczalniewsparteautorytetembogówwyznawanychprzezobydwiestrony.PrzedstawicieleSennacheryba,którzystanęliubramJerozolimyw701przed
Chr.,wychwalaliwielkośćbogówAsyriiiwyśmiewaliBogaludyjakoniezdolnegodoobronywłasnegomiasta(2Krl18,17-36).WEposieoGilgameszustrażnikcedrowegolasu,Huwawa,radzi
Gilgameszowi,bywydałswojeciałonapożarcieptakomipadlinożercom.

17,45-47.PodstawaroszczeńDawida.RoszczeniaDawidabyłyzrozumiałewszerszychteologicznychramachświatastarożytnego.Wjegosłowachpojawiasięjednaknapięciepomiędzy

dwiemakoncepcjami.Zgodniezpierwsząkoncepcją,mocniejszy,lepiejuzbrojonywojownikjestskuteczniejszymnarzędziembogów,którzytoczązmagania.Takabyłabypodstawarzekomejprzewagi
Goliata.Dawidjednakprowadzitęlinięrozumowaniajeszczedalej,dojejkoniecznych,logicznychkonsekwencji,dochodzącdodrugiejkoncepcji.Jeśliwrzeczywistościtobogowietocząbój,siłai
uzbrojenieludzkichwojownikówjestpozbawioneznaczenia.DlategoJahweopisanyzostałjakoPanZastępów,comożnasparafrazowaćstwierdzeniemopisowym„BógbitewnychszeregówIzraela”
[przekładautora];DawidchlubiłsięmocąJahwe,niezaśswojąwłasną.TotwierdzeniemogłobyćwystarczającedopodminowaniapewnościsiebieGoliata.Podobnie,wIliadzieHomera,Hektoruznaje
wyższośćAchillesa,sugerujejednak,żebogowiemogąstanąćpojegostronieipozwolićmunazabicieprzeciwnika.Kiedyindziej,gdyHektoriAjakszTelamoniitocząrównypojedynek,Hektor
sugeruje,byodłożyliwalkęnanastępnydzień,żebybogowiemieliczasnarozstrzygnięcie,któryznichpowinienwygrać.

48

Ioto,gdywstałFilistyn,szedł,zbliżającsięcorazbardziejku

Dawidowi,Dawidrównieżpobiegłszybkonapolewalkinaprzeciw
Filistynowi.

17,48DrugaczęśćzdaniawBJ:„DawidwyszedłzszeregówipobiegłnaspotkanieFilistyna”,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:„DawidpobiegłszybkokuszeregomnaprzeciwFilistyna”.

49

PotemsięgnąłDawiddotorbypasterskiejiwyjąwszyzniej

kamień,wyrzuciłgozprocy,trafiającFilistynawczoło,także
kamieńutkwiłwczole,iFilistynupadłtwarząnaziemię.

17,49.RzutDawida.Tekstniepodaje,jakaodległośćdzieliłaDawidaodGoliata,gdywypuściłkamieńzprocy.Kamieńwyrzuconyzprocymógłbybyćśmiertelnyjedyniewówczas,gdy

trafiłwkilkawrażliwychpunktówgłowy(bądźcobądźchronionejprzezhełm).Dawidwycelowałwjednoznielicznychnieosłoniętychmiejsc,którychzaatakowaniepozbawiłobyprzeciwnika
przytomności.DałomutoczasnapodejścieizabranieGoliatowimiecza,którymdobiłnieprzytomnąofiarę(wprzeciwieństwiedopojawiającejsięwniektórychprzekładachsugestii,żeGoliatzostał
zabitykamieniemwyrzuconymzprocy).

50

TaktoDawidodniósłzwycięstwonadFilistynemprocąi

kamieniem;trafiłFilistynaizabiłgo,niemającwrękumiecza.

51

DawidpodbiegłistanąłnadFilistynem,chwyciłjegomieczi

dobywszyzpochwy,dobiłgo;odrąbałmugłowę.Gdyspostrzegli
Filistyni,żeichwojownikzginął,rzucilisiędoucieczki.

17,51.Odcięciegłowynieprzyjaciela.Zabicienieprzyjacielajegowłasnąbroniąniebyłowyczynemniespotykanym.BenajaszwyrwałwłócznięzrąkEgipcjaninaizabiłgo(2Sm23,30).

Wliteraturzeegipskiejznaleźćmożnaopissceny,wktórejSinuhezabijawojownikaRetenujegowłasnymwojennymtoporem.PrzypuszczalniegłowęGoliatapotraktowanojakotrofeumwojenne,które
wystawiononawidokpubliczny.AsyryjskikrólAsurbanipalspożywałucztęwrazzeswojąmałżonkąwogrodzie,wktórymnajednymzdrzewumieszczonowtymsamymcelugłowękrólaElamu.

52

PowstalimężowieIzraelaiJudy,wydaliokrzykwojennyi

ścigaliFilistynóważdoGatibramEkronu;atrupyfilistyńskieleżały
nadrodzezSzaaraimażdoGatiEkronu.

17,52ażdoGat.Zagrec.Teksthebr.:„ażdodoliny”.
17,52.Gat,EkroniSzaaraim.Ekron,podobniejakGat,byłjednymzgłównychmiastfilistyńskich,wodległościok.8kmnapółnocodGat.Szaaraimbyłomiastem(nazwętęnosiła

równieżdroga)położonymwpobliżuSokoiAzeka(zob.Joz15,36).DzisiajwmiejscutymznajdujesięprzypuszczalnieChirbetesz-Szaria,oddaloneook.1,5kmnapółnocnywschódodAzeka.
Szaaraimznajdowałosięwięcwodległościok.1,5kmnapołudniowywschódodEkronu.DrogazSzaaraimbiegłanazachódimożnaniąbyłowędrowaćdoGatlubEkronu.

53

Izraelici,wracającpotemzpościguzaFilistynami,złupiliich

obóz.

54

DawidzaśzabrałgłowęFilistynaizaniósłjądoJerozolimy,a

zbrojęumieściłwprzybytku.

17,54wprzybytku.BJ:„wswoimnamiocie”.Teksthebr.jesttuniejasny.Tenwierszzostałdodany:Jeruzalembędziezdobytepóźniej(2Sm5,6-9),aDawidniemiałwłasnegonamiotu.

55

GdySaulzauważyłDawidawychodzącegodowalkiz

Filistynem,zapytałAbnera,dowódcywojska:Czyimsynemjestten
chłopiec,Abnerze?Abnerodrzekł:Nażycietwejduszy,królu,nie
wiem.

17,55—18,5Powracatutasamatradycja,którajużrazpojawiłasięw17,12-30.SaulciąglejeszczenieznaDawida,cojestniedopogodzeniaz16,14-23,toteżwstarymprzekładziegrec.

pominiętozarówno17,12-31,jaki17,55—18,5.

56

Króldałrozkaz:Maszsiędowiedzieć,czyimsynemjestten

młodzieniec.

57

KiedyDawidwróciłpozabiciuFilistyna,wziąłgo

AbneriprzedstawiłSaulowi.WręceniósłongłowęFilistyna.

58

I

zapytałgoSaul:Czyimjesteśsynem,młodzieńcze?Dawidodrzekł:
Jestemsynemsługitwego,JessegozBetlejem.

17,58.PozabiblijneinformacjenatematDawida.ODawidzieniemawzmiankinażadnejzestarożytnychinskrypcjiIzraelitów;jegoimięniepojawiasięwżadnymźródlepochodzącym

spozaIzraela;niepoświadczajągoteżśladymaterialnewJerozolimiezaliczanedowspomnianegookresu.JednakwodnalezionejostatniofragmentarycznejinskrypcjizTelDanpojawiasięokreślenie
„DomDawida”oznaczającekrólewskidomJudy,państwo,którebyłonastępcązjednoczonegokrólestwaIzraela.Istniejąrównieżpozabiblijnedowodypochodzącezpaństwnieprzyjacielskich,
świadczące,iżJudejczycyuważali,żeichdynastiapanującawywodzisięodpewnegoDawida,któryzpewnościąbyłsłynnymbiblijnymDawidem.

1Sm18

1

KiedywłaśnieprzestałprzemawiaćdoSaula,duszaJonatana

przylgnęłacałkowiciedoduszyDawida.PokochałgoJonatantakjak
samegosiebie.

18,1TakrodzisięprzyjaźńmiędzyDawidemiJonatanem,któradodasłodyczynastępnymcierpkimopowieściomiktórabędzietrwaćażdośmiercitegoostatniego.

2

OdtegorównieżdniaSaulzabrałgodosiebieiniepozwoliłmu

jużwrócićdodomuojcowskiego.

3

JonatanzaśzawarłzDawidem

przymierze,umiłowałgobowiemjaksamegosiebie.

4

Jonatanzdjął

płaszcz,którymiałnasobie,ioddałgoDawidowi,jakiresztę
swojegostroju–ażdomiecza,łukuipasa.

18,4Ubiórjestczęściąosobowościczłowieka(por.24,5-6;2Krl2,13n;Rt3,9).JonatanwtensposóbokazujeswojeprzywiązaniedoDawida(w.1)
18,4.DarJonatanadlaDawida.HebrajskiesłowooznaczającepłaszczpodarowanyDawidowiprzezJonatanaczęstookreślaszatękrólewską.Wtekstachugaryckichoznaczaspecjalną

szatęnoszonąprzezksięciabędącegonastępcątronu.JeślipodobnyzwyczajpanowałwIzraelu,Jonatanzrzekałsięswojegoprawadotronu,dającgoDawidowi.PodarowałteżDawidowiswój
codziennyubiórwojownikailuk.Izraelicinosilimieczwpochwieprzyczepionejdopasa.Łukbyłprzypuszczalniewykonanyzroguzwierzęcia.DarJonatanadlaDawidamógłbyćwięcbardzookazały
iwyrażaćgotowośćdoprzekazaniazajmowanejpozycjinastępcytronuIzraela.Jonatanwyrażałwtensposóblojalnośći,byćmoże,poddanieDawidowi.

SaulzazdrościDawidowi

5

ADawidwyprawiałsięiwiodłomusiędobrze,dokądkolwiek

goSaulposyłał.Saulwięcustanowiłgodowódcąwojska.[Dawid]był
lubianynietylkoprzezcałynaród,aleteżprzezdworzanSaula.

18,5.StanowiskoDawida.Grupazbrojnych,nadktórąDawidotrzymałkomendę,byłastałąarmiązłożonązzawodowychwojowników.Możliwe,żeniedotyczyłaonasłużbywpolu,lecz

miałacharakteradministracyjny(podobnenp.dostanowiska„pisarzawojsk”).Tafunkcjastanowiprzeciwieństwostanowiska,któregoudzielonoDawidowiw1Sm18,13,gdziedowodziwojskamiw
polu.

6

GdyprzybylioniiwracałDawidpozabiciuFilistyna,kobietyze

wszystkichmiastwyszłyześpiewemitańcaminaprzeciwkrólaSaula,
przywtórzebębnów,okrzykówicymbałów.

18,6-16Tekstresztytegorozdziałujestzbytrozbudowany:obfitośćsłówww.6,pierwszyzamachnażycieDawida(w.10-11),niedoszłemałżeństwozMerab(w.17-19),sukcesDawida(w.

30podobnywtreścidow.14-16).Staryprzekładgrec.niezawierałtychdubletów.

7

Izaśpiewałykobietywśródgraniaitańców:PobiłSaultysiące,a

Dawiddziesiątkitysięcy.

18,6-7.PorównanieSaulaiDawida.Zestawienieobydwuwojowników,mówiąceżeSaul„pobiłtysiące”,zaśDawid„dziesiątkitysięcy”,jestwpoezjihebrajskiej,charakteryzującejsię

układemparalelnym,tradycyjnymsposobemopisaniabardzodużejliczby.PodobnyparalelizmmożnaznaleźćwPs91,7,wktórymBógchroniPsalmistęprzedplagą,anawetwutworachpoetyckichz
Ugarit-bóg-rzemieślnik,Kotar-wa-Hasis,opisanytamzostałjakowytwarzającysrebrowtysiącach,zaśzłotowdziesiątkachtysięcysztuk.Stwierdzeniategotypusłużąoddaniubardzodużychliczb,nie
mająnaceluwskazywaćnato,żejedenwojownikbyłwiększyoddrugiego.Wniektórychprzypadkachwiększyzaszczytstanowiłoumieszczenieczyjegośimienianaostatnimmiejscu,Saulmógłsię
jednakrozgniewaćsamymfaktem,żeimięDawidawymieniononiejakojedynitchemzjegowłasnym,nadającmuprzeztopozycjęrównąpozycjikróla.

8

ASaulbardzosięrozgniewał,boniepodobałymusiętesłowa.

Mówił:Dawidowiprzyznałydziesiątkitysięcy,amnietylkotysiące.
Brakmujedyniekrólowania.

9

IodtegodniaSaulpatrzyłnaDawida

zazdrosnymokiem.

10

Aotonazajutrzzłyduch,zesłanyprzezBoga,

opanowałSaula,którypopadłwszałwewnątrzswojegodomu.Dawid
tymczasemgrałnacytrze,takjakkażdegodnia.Saultrzymałwręku
dzidę.

18,10.Cytra.Zob.komentarzdo1Sm10,5i16,16.
18,10.Dzida.Wydajesię,żedzidaSaula,podobniejakberło,byłasymbolemjegowładzykrólewskiej(zob.też1Sm22,6;26,7).Saulstałzdzidąwrękunadswymitrofeamiw1Sm22,6;

wpodobnysposóbsztukaegipskaprzedstawiałafaraonazberłemwdłoni.Asyryjskichkrólówczęstoprzedstawianozbroniąwręku,niekiedyzdzidą.Niebyłyprzeznaczonedorzucania,jakoszczepy,
leczzwykleużywaneprzezpiechotędozadawaniapchnięć.JednakżewIliadzieczytamyosilnychwojownikach,skutecznieciskającychdzidywnieprzyjaciela.

11

IrzuciłSauldzidą,bomyślał:PrzybijęDawidadościany.Lecz

Dawiddwukrotnietegouniknął.

18,11W.10-11,ztejsamejtradycjico16,14-23,powodująprzerwęwtokuopowieściantycypującepizodz19,8-10.

12

SaulbardzosiębałDawida:boPanbyłznim,aodSaula

odstąpił.

13

IdlategoSaulodsunąłgoodsiebie,austanowiłwodzem

nadtysiącemżołnierzy:itakodbywałwyprawynaoczachludu.

18,13.StanowiskoDawida.Dawidzostałterazustanowionywodzemnad„tysiącemżołnierzy”;hebrajskiterminoznaczatuprzypuszczalnieoddziałwojskowywystawionyprzezjedno

pokolenieIzraela,oliczbieodpowiadającejjegoliczebności.Wokresiepóźniejszymoddziałyteliczyłystandardowo1000wojowników,napoczątkujednakwoddzialemogłobyć10żołnierzy.Armia
Izraelaskładałasięprzypuszczalnieztakich„pokoleń”(Lb31,5;Joz22,21.30;Sdz5,8).Oddziałydzieliłysiędodatkowona„setki”(1Sm22,7),anawet„pięćdziesiątki”(zob.komentarzdo1Sm8,12).
Dawidzostałterazwcielonydosłużbyczynnejiotrzymałdowodzeniewpolu.

14

PowodziłosięDawidowiwewszystkichprzedsięwzięciach:Pan

byłznim.

15

Saul,widząc,żemusiędobrzepowodzi,drżałprzednim.

16

CałyzaśIzraeliJudamiłowaliDawida,wyprawiałsiębowiemi

powracałnaichoczach.

ZwiązekmałżeńskiDawidazcórkąkrólewską

17

SaulrzekłdoDawida:Otonajstarszamojacórka,Merab.

Oddamcijązażonę,alebądźdlamniedzielnymwojownikiemi
prowadźwalkiPańskie.Saulbowiemmówiłsobie:Jeżelijagonie
dosięgnąłem,niechgodosięgnierękaFilistynów.

18,17-30W.17-19niebardzozgadzająsięzdalszymciągiemopowieści:zwyjątkiemglosyw.21,dotematutychzaręczynniebędziejużnigdzieżadnejaluzji,przerwęstanowiąw.20-27,

wktórychsąrozwiniętetesamewątkiodnośniedoMikal.

18,17.Poślubieniecórkikróla.PoślubienienajstarszejcórkikróladałobyDawidowitytuł„królewskiegozięcia”,cobyznaczniepodniosłojegopozycjęspołeczną.Wniektórych

społeczeństwachstwarzałotomożliwośćwstąpienianatron,takapraktykaniebyłajednakznanawIzraelu.Dawidwiedział,żejegorodzinaniedorównujepozycjąrodowiSaula.Saulpragnąłzaś
lojalnościiwsparciazestronydzielnegowojownika(zob.komentarzdo1Sm17,25).NiższapozycjaspołecznaDawidaniebyławięcpostrzeganajakoprzeszkodawpoślubieniuprzezeńcórkiSaula.

18

DawidodpowiedziałnatoSaulowi:Kimżejajestemiczymjest

ródmegoojcawIzraelu,abymmógłbyćzięciemkrólewskim?

18,18BJ:„iczymjestmojalinia,ródmojegoojca”.„mojalinia”,chajjî,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:chajjaj,„mojeżycie”.

19

GdyjednakzbliżałasięchwilaoddaniaMerab,córkiSaula,

Dawidowi,oddanojązażonęAdrielowizMecholi.

20

AleMikal,

córkaSaula,pokochałaDawida.DoniesionootymSaulowi.To
wydałomusiędobre.

21

Saulbowiemmówiłsobie:Oddammują,aby

byładlaniegosidłem:niechbędzienadnimrękaFilistynów.
OświadczyłwięcSaulDawidowiporazdrugi:Dziśmożeszsięstać
moimzięciem.

18,21porazdrugi.RazodnośniedoMerab,adrugiraz—doMikal.Tekst:„Oświadczył...zięciem”,jestglosą(por.przyp.18,17-30).

22

SługomzaśSaulpolecił:Porozmawiajciepotajemniez

Dawidemidonieściemu:Króljestdlaciebieżyczliwy,słudzyjego
ciękochają.Zostańwięczięciemkróla!

23

Słudzypowtórzyli

DawidowisłowaSaula,onzaśodrzekł:Czywamwydajesięrzeczą
błahąbyćzięciemkróla?Jajestemprzecieżczłowiekiembiednymi
małoznaczącym.

24

IsłudzyzawiadomiliSaula,mówiąc:Taksię

wyraziłDawid.

25

Saulodrzekł:PowiedzcieDawidowi,żekrólnie

żądainnejzapłatyniżstunapletkówFilistynów,abypomścićsięna
wrogachkrólewskich.Saulliczyłnato,żeDawiddostaniesięwręce
Filistynów.

18,25innejzapłaty.Chodzituotzw.mochar,czyliosumę,którąnarzeczonypłaciłojcuswejprzyszłejżony.
—napletków.Zdarzałosię,żeliczonozabitychprzeciwnikówodcinającimjakiśczłonek.Napletkipotwierdzą,żeofiaramibylirzeczywiścienieobrzezaniFilistyni.
18,25.Cenazaoblubienicę.Cenazaoblubienicębyłakwotąpłaconąprzeznarzeczonegorodzicomdziewczyny(zob.komentarzdoRdz29,21-24;Wj22,16-17;Pwt22,23.25;22,29)i

zwyklestanowiłazabezpieczenieżonynawypadek,gdybymążjąporzuciłlubzmarł.Takiezabezpieczenieniebyłobypotrzebneżoniezrodzinykrólewskiej,wówczasjednakkwotapłaconaza
oblubienicęodzwierciedlałajejpozycję.Dawidniemiałbyśrodków,bywejśćdokrólewskiegorodu,zawierającmałżeństwozcórkąkróla.Cenabyłajednakustalanaprzezojca(zob.Rdz34,12),aSaul
uznał,żewystarczającązapłatąbędąwojennezdolnościkandydatanamęża,iniewspomniałojegośrodkachfinansowych.Zwyczajustalanialiczbypoległychwedługobciętychczęściciała,zwyklerąk
(zob.komentarzdoSdz8,6)lubgłów(2Krl10,6-8izwyczajukładaniagłówzabitychwrogówwstosyprzezasyryjskiegokrólaSargonaII),niebyłczymśszokującymnaBliskimWschodzie.
Wymaganiedostarczenianapletkówgwarantowało,żezabicibędąFilistynami,bowieminnisąsiedziIzraelitówczęstopraktykowaliobrzezanie.

26

GdysłudzyzawiadomiliotymDawida,wydałomusiędobreto,

żemożezostaćzięciemkróla.Zanimupłynęływyznaczonedni,

27

powstałDawidiwyruszyłzeswymwojskiem,izabiłdwustu

mężczyznspośródFilistynów.Dawidprzyniósłpotemichnapletkii
przeliczyłwobeckróla,abystaćsięzięciemkróla.WtedySauloddał
mucórkęswą,Mikal,zażonę.

28

PrzekonałsięteżSaulnaocznie,że

PanjestzDawidem.Mikal,córkaSaula,kochałago.

18,28Mikal,córkaSaula.Wedługtekstuhebr.WBJ:„całydomIzraela”,zagrec.

29

CorazbardziejzatemobawiałsięSaulDawidaistałsięjego

wrogiemnazawsze.

30

Wodzowiefilistyńscyrobiliwypady.Za

każdymichwypademDawidodnosiłwiększezwycięstwaniż
wszyscysłudzySaula.Imięjegostawałosięcorazsławniejsze.

1Sm19

Jonatan–pośrednik

1

Saulnamawiałsynaswego,Jonatana,iwszystkiesługiswoje,by

zabiliDawida.JonatanjednakbardzoupodobałsobieDawida.

19,1-7Zawartatutradycjaniezgadzasięzopowieściąwrozdz.20,gdzieJonatan(w.2)nicjeszczeniewieozbrodniczychplanachswegoojca.Mamywięcdwietradycjeodnoszącesiędo

interwencjiJonatananakorzyśćDawida.

2

UprzedziłwięcJonatanDawida,mówiąc:Ojciecmój,Saul,

pragniecięzabić.Odranamiejsięnabaczności;udajsiędojakiejś
kryjówkiipozostańwukryciu.

3

Tymczasemjapójdę,bystanąćprzy

mymojcunapolu,gdzietysiębędzieszznajdował.Jasam
porozmawiamotobiezojcem.Zobaczę,cobędzie,iotymcię
zawiadomię.

4

JonatanmówiłżyczliwieoDawidziezeswymojcem,

Saulem;powiedziałmu:Niechajniezgrzeszykrólprzeciwswojemu
słudze,Dawidowi!Niezawiniłonprzeciwtobie,aczynyjegosądla
ciebiebardzopożyteczne.

5

Onprzecieżswojeżycienarażał,onzabił

Filistyna,dziękiniemuPandałcałemuIzraelowiwielkiezwycięstwo.
Patrzyłeśnatoicieszyłeśsię.Dlaczegowięcmaszzamiarzgrzeszyć
przeciwniewinnejkrwi,bezprzyczynyzabijającDawida?

6

Posłuchał

SaulJonatanaizłożyłprzysięgę:NażyciePana,niebędziezabity!

7

ZawołałJonatanDawidaipowtórzyłmucałąrozmowę.Potem

zaprowadziłDawidadoSaulai[Dawid]zostałuniegojak
poprzednio.

ZasadzkiSaula

8

Znówwybuchławojna.WyruszyłwięcDawidiwalczyłz

Filistynami,izadałimwielkąklęskę,takżemusieliprzednim
uciekać.

9

Złyzaśduch,zesłanyprzezPana,opanowałSaula,kiedy

przebywałonwdomu,trzymającdzidęwręku,podczasgdyDawid
grałnacytrze.

10

ISaulusiłowałdzidąprzybićDawidadościany.

Uniknąłonjednak[ciosu]Saula,adzidautkwiławścianie.Tejteż
nocyDawidratowałsięucieczką.

19,10Tejteżnocy.Tesłowawtekściehebr.(itutaj)sąskładniowowłączonedow.10.WBJnależąonedozdania,któregodalszyciągjestzaliczonydow.11,acałyfragmentw.11-17

stanowibezpośredniąkontynuację18,27:jesttociąglejeszczenocpoślubnaDawida.

11

TymczasemSaulwysłałposłańcówdodomuDawidowego,aby

gopilnowaliizarazzranazabili.JednakMikal,żonaDawida,
przestrzegłago,mówiąc:Jeżelitejnocynieujdzieszzżyciem,jutro
będzieszzabity.

12

MikalspuściłaprzetoDawidaprzezokno,aon

uszedł,zbiegłiocalał.

13

Wzięłapotemposążekiułożyławłożu,

umieściłapoduszkęzkoziejsierściujegowezgłowiaiprzykryła
płaszczem.

19,13.Terafim.Terminterafimoznaczabożkidomowelubposągibogówużywanedozasięganiawyroczni(Ez21,21;Za10,2);przedmiotytebyłyzwiązanezpowodzeniemipomyślnością

rodziny.Używanieichzostałowyraźniepotępioneprzezbiblijnychautorów(Wj15,23;2Krl23,24).NarratorRdz31określabogówLabanamianemterafim.Fakt,żeRachelazdołałajeukryćpod
siodłem(Rdz31,19),sugeruje,żebyłyoneniewielkichrozmiarów,chociażzomawianegofragmentuwynika,żeterafimDawidaiMikalbyłyludzkiejwielkościikształtu.Wielemałychfigurek
odnalezionowMezopotamiiinaterenieSyro-Palestyny.Stanowiłyoneelement„ludowej”,lokalnejreligiiiniebyłyzwiązanezeświątyniamilubnarodowymkultemgłównychbóstw.Jednozostatnio
przeprowadzonychbadańdowiodło,żebyłytofigurkiprzodków,inniuczeniupatrująwnichjednakopiekuńczegobogarodziny.

14

GdywięcSaulprzysłałposłańców,abyprzyprowadziliDawida,

powiedziała,żejestchory.

15

WysłałwięcSaulposłańców,abygo

odwiedzili,mówiąc:Przynieściegowrazzłożemdomnie,abygo
zabić.

16

Kiedyjednakposłańcyprzyszli,zobaczyliwłożuposążek,au

wezgłowiapoduszkęzkoziejsierści.

17

PowiedziałSauldoMikal:

Czemumnieoszukałaś,pozwalając,bymójwrógratowałsię
ucieczką?MikalodpowiedziałaSaulowi:Sammipowiedział:Wypuść
mnie,boinaczejcięzabiję.

18

Uratowawszysięucieczką,Dawid

przybyłdoSamuelawRamaiopowiedziałmuwszystko,comu
uczyniłSaul;następnieudałsięzSamuelemdoNajot,gdzie
zamieszkali.

19,18-24Opowieśćniezależnaiprawdopodobniepóźna.Według15,35SauliSamuelniemielisięjużnigdyzobaczyć.Jesttodublet10,10-12.
19,18doNajot.Hebr.Nawotmożnaczytać„Najot”albo„Nawit”.MożetaknazywanojakieśumownemiejscewRama.WBJwedługznaczenia:„docel”.„Celami”byłybymieszkania

proroków(2Krl6,1n)wRamalubwjegookolicach.

19,18.Rama.Pragnączapewnićsobiebezpieczeństwo,Dawidoddaliłsięjedynieo3kmnawschódodGibea/Geba,doRama,którebyłorodzinnymmiastemSamuela.

19

DoniesionootymSaulowisłowami:DawidprzebywawNajot

kołoRama.

20

Saulwysłałwięcposłańców,abyschwytaliDawida.Ci

spostrzegligromadęproroków,którzyprorokowali,iSamuela,który
byłichprzywódcą.TakżeposłańcamiowładnąłduchBożyioniteż
prorokowali.

19,20spostrzegli.Wedługprzekładówstarożytnych.Teksthebr.:„spostrzegł”.
19,20.Prorokowanie.Wstarożytnościmożnasiębyłoszkolićwzawodzieproroka(łubwidzącego);wewczesnymokresiehistoriiIzraelaistniałanawetgildiaprorokówokreślanamianem

„synówproroków”.Zwykłeprorocyowiposługiwalisięróżnymimetodami,byprzygotowaćsiędootrzymaniawyroczniprorockiej.Muzykaodgrywaławażnąrolę,umożliwiającpopadnięciewstan
przypominającytrans(ekstazę),któryuważanozaniezbędnydoprzyjęciaboskiegoprzesłania.WtekstachzMaripojawiasięcaławarstwapracownikówświątyni,którzybyliekstatykamiiczęsto
dostarczaliprorockichwiadomości.Toekstatyczneproroctwolubproroctwozdającesiępochodzićodkogoś,„opanowanego”przezduchalubznajdującegosięwstanieprzypominającymtrans,
przekazywanebyłowMezopotamiizapośrednictwemosóbokreślanychmianemmuhhu.WIzraeluzjawiskotoczęstoprowadziłodouważaniaprorokazaczłowiekaszalonego(zob.naprzykład1Sm
19,19-24;Jr29,26).RezultatemowładnięciaprzezduchaniejesttutajprzesłanieprorockieodPana,leczznakmocyBożejudzielonejJegoposłańcom.Wtymprzypadkuzjawiskotomożnaporównaćdo
językówognia,któreukazałysięwpokojunagórzewDz2.

21

KiedydoniesionootymSaulowi,wysłałtrzecichposłańców,ale

ionizaczęliprorokować.

22

SauludałsięosobiściedoRamai

zbliżywszysiędowielkiejstudniwSeku,wywiadywałsię:Gdziejest
SamueliDawid?Odpowiedzianomu:WłaśniejestwNajotkoło
Rama.

19,22.StudniawSeku.Nazwa„Seku”oznaczanagiewzgórzeiniepowinnabyćuważanazanazwęwłasną,ponieważpozbawionajestprzedimkaokreślonego(coniewystępujew

przypadkunazwwłaściwych).Istniejeponadpółtuzinastudniiźródełwzdłużliczącej3kmdrogiprowadzącejzGibeadoRama.

23

UdałsięwięcdoNajotkołoRama,aleduchBożyowładnął

takżeinim,iidąc,ciągleprorokował,ażdotarłdoNajotkołoRama.

24

WtedyzdjąłsweszatyiprorokowałwobecnościSamuela,iupadł,[i

leżał]nagiprzezcałydzieńicałąnoc.Stądpowiedzenie:CzyżiSaul
międzyprorokami?

19,18-24.Najot.TerminNajotjestzwiązanyzRamaiużywanywtakimkontekściejedynietutaj.Przypuszczalnieniejesttonazwawłasna,leczogólneokreślenieoznaczająceobozowisko.

WtekstachzMariakadyjskiesłowospokrewnioneztymhebrajskimterminemużywanejestnaokreślenieobozowiskwędrownychpasterzy,zakładanychnaobrzeżachmiasta.Możliwe,żegrupy
izraelskichprorokówzamieszkiwałyobozowiskapasterzylubutworzyłypodobnyobóznaobrzeżachRama.

19,24.„Nagość”Saula.NawetSauluległdziałaniuduchaBożegoizostałprzezniegoopanowany(doświadczałreligijnejekstazy),coprowadziłodozdjęciaszat.Jesttokolejnyprzykład,w

którymSaulzostałopanowanyprzezduchaBożego(por.1Sm10,10;11,16;16,14).Hebrajskitermin„nagość”możeoznaczaćzdjęciewierzchniejszatylubcałkowiteobnażenie,jaktomamiejscetutaj.
SaulnietylkookryłwstydemsamegosiebieprzedSamuelem,leczodłożyłnabokkrólewskieinsygnia,potwierdzającswojeodrzuceniejakowładcyIzraela.

1Sm20

JonatanpoprzyjacielskuostrzegaDawida

1

TymczasemDawiduciekłzNajotkołoRamaiudałsiędo

Jonatana,mówiąc:Cóżjazrobiłem,czymzawiniłem,czym
zgrzeszyłemwobectwojegoojca,żeczyhanamojeżycie?

20,1-42Taopowieśćpochodzizinnejtradycjiniż19,1-7—jestparalelnado19,11-17.Wpierwszymprzypadkucórkakróla,awdrugimjegosynratująDawida.
20,1zNajot.BJ:„zcel”(zob.przyp.19,18).Zdaniepochodziodredakcjiimapowiązaćpoprzedniąopowieśćztą,którateraznastąpi.WedługniejDawidjeszczesięnieodłączyłodSaula.

2

Odpowiedział:Żadnąmiarą!Nieumrzesz:mójojciecnie

podejmujeniczegoaniwielkiego,animałego,niezawiadamiając
mnieotym.Dlaczegowięcojciecukrywałbytoprzedemną?Taknie
jest.

3

OdezwałsięjeszczeDawid,przysięgając:Napewnowietwój

ojciec,żedarzyszmnieżyczliwością,ipowiesobie:Niedowiesięo
tymJonatan,abysięniezasmucił.AlenażyciePanainatwojeżycie,
tylkokrokdzielimnieodśmierci.

4

JonatanodpowiedziałDawidowi:

Cokolwiekbyśzechciał,tozrobiędlaciebie.

5

IodrzekłDawid

Jonatanowi:Właśniejutrojestnówksiężyca,ajawinienemzasiadać
wtedyobokkrólanauczcie.Pozwól,żeodejdęiskryjęsięwpoluaż
dotrzeciegowieczora.

20,5nówksiężyca.Byłotojednocześnieświętoreligijne(Iz1,13-14;Oz2,13;Am8,5;por.2Krl4,23),podczasktóregoskładanorozmaiteofiary(Lb10,10;28,11n).
—ażdotrzeciegowieczora.Takteksthebr.WBJ:„ażdowieczora”,zagrec.
20,5.Świętonowiuksiężyca.Zpowoduużywaniakalendarzaksiężycowegopierwszydzieńnowegomiesiąca,związanyzfazą„nowegoksiężyca”,uważanybyłzadzieńświątecznyw

Izraelu(nówprzypadałco29lub30dni).Wszabatmiałaustawaćwszelkapraca(zob.Am8,5),składanoteżwówczasofiary(Lb28,11-15).Wokresiemonarchiikrólstałsięważnąpostaciąowych
obchodów(zob.Ez45,17);fakttenmożetłumaczyćpolityczneznaczenie,któreSaulprzywiązywałdoświętanowiu.Byłoonoobchodzonejeszczewokresiepowygnaniowym(Ezd3,5;Ne10,33).
ŚwiętonowiuksiężycaodgrywałodużąrolęrównieżwMezopotamiiodkońcaIIItysiącleciaprzedChr.ażdookresuneobabilońskiego(wpołowieItysiącleciaprzedChr.).

6

Gdybyojciectwójspostrzegłsięcodomnie,odpowiesz:Bardzo

mnieprosiłDawid,abymógłpośpieszyćdoswojegomiasta,
Betlejem,gdyżcałarodzinawtychdniachskładaofiarędoroczną.

20,6.Rodzinnaofiaradoroczna.TradycjaskładaniadorocznejofiaryrodzinnejpojawiasięrównieżwrodzinieAnnyiElkany(zob.komentarzdo1Sm1,3).WczasachDawidaoznaczało

tozgromadzeniesięcałejrodzinywgłównejsiedzibierodu,wBetlejem.Ponieważwiązałysięzobowiązkiemilojalnościąwobecrodziny,doroczneofiarymogłyzłatwościąuwiarygodnićwymówkę
Dawida,któryniechciałbraćudziałuwcomiesięcznychobchodachnowiuksiężyca.

7

Jeżeliodpowie:Dobrze,wtedysługatwójbędziespokojny;

jeżelisięrozgniewa,wiedz,żepostanowiłsobiecośzłego.

8

Alety

bądźłaskawdlasługiswojego.Wszaktydoprowadziłeśsługęswego
doprzymierzazesobąwimięPańskie.Jeślijazawiniłem,tomnie
zabij,adoojcatwegopocóżmniemaszprowadzić?

9

Iodrzekł

Jonatan:Żadnąmiarą!Gdybymsięrzeczywiściedowiedział,żemój
ojciecpostanowiłwyrządzićcikrzywdę,czyżbymcięotymnie
powiadomił?

10

IrzekłDawiddoJonatana:Ktomidaznaćotym,że

ojciecdałcisurowąodpowiedź?

20,10PytanieDawidazakłada,żespotykaniesięjestniebezpiecznedlaobydwuprzyjaciół.Odpowiedźbędziedanaww.18.W.11-17sądodatkiem,zktóregowidać,żewładzaprzeszłajuż

zSaulanaDawida.

11

OdrzekłJonatanDawidowi:Chodź,wyjdziemywpole.Kiedy

obajwyszliwpole,

12

rzekłJonatandoDawida:Pan,BógIzraela,[jest

świadkiem],żewybadamojcamegojutroalbopojutrzeotymczasie,
czyjestdobrzeusposobionydoDawida,czynie.Wtedypoślędo
ciebie,bybezpośredniocięzawiadomić.

13

NiechPantouczyni

Jonatanowiitamtodorzuci,jeślibymwtedy,gdymojemuojcu
spodobasięwyrządzićcikrzywdę,niezawiadomiłciębezpośrednioi
nieodprawiłciętak,abyśmógłodejśćspokojnie.APanniechbędzie
ztobą,takjakbyłprzedtemzmoimojcem.

20,13mojemuojcuspodobasięwyrządzićcikrzywdę.Nazasadziedomysłu.Teksthebr.:„mojemuojcu(krzywda)”.

14

Ajeżelijeszczebędężył,chybaokażeszmimiłosierdzie[w

imię]Pańskie?Ajeżeliumrę,

15

nieodbierajżyczliwościtwojej

mojemudomowinawieki,nawetwtedy,gdyPanusuniewszystkich
wrogówDawidazpowierzchniziemi.

16

IzawarłJonatanprzymierzez

domemDawida,byPanwziąłodwetnawrogachDawida.

20,16Ww.14-16teksthebr.jestbardzoskażony.BJ:„Jeżelibędęjeszczeżył,obyśmiokazywałdobroćJahwe;jeśliumrę,nieodwracajnigdytwejżyczliwościodmojegodomu.GdyJahwe

usuniezpowierzchniziemiwrogówDawida,16niechimięJonatananiebędziewymazanerazemzdomemSaula,wprzeciwnymwypadkuJahwerozliczyDawidaztego”,cojestskorygowaniemza
grec.

17

JeszczerazzaprzysiągłJonatanDawidawimięwielkiejmiłości

kuniemu,kochałgobowiemjaksamegosiebie.

20,17zaprzysiągłJonatanDawida.Zatekstemhebr.WBJ:„złożyłJonatanDawidowiprzysięgę”,zagrec.—WBJtakżedrugaczęśćwierszatłumaczonazagrec.Tuzazbytrozbudowanym

tekstemhebr.

18

Jonatanrzekłdoniego:Jutronówksiężyca.Zwrócisznasiebie

uwagę,bomiejscetwojebędziepuste.

19

Dotrzeciegodniaodejdziesz

daleko.Udaszsięnamiejsce,gdziesięukrywałeśwdniu,gdy
podobniesięrzeczymiały,izatrzymaszsiękołotamtegokamienia.

20,19wdniu,gdypodobniesięrzeczymiały.BJ:„wdniuowejsprawy”.Przypomnieniejakiegośepizodu,któregopamięćniezachowałasiędodziś,albowpływredakcji,mającejwpolu

widzenia19,3.—Tekstw.19i20niepewny.BJ:„Pojutrze,gdyjeszczebardziejzwrócisznasiebieuwagę,pójdzieszdomiejsca,wktórymukryłeśsięwdniuowejsprawy,iusiądzieszobokkopca,
któryznasz.20Codomnie,pojutrzebędęztamtejstronywysyłałstrzały,jakbymjekierowałdocelu”,zagrec.izgodniezlogikąw.18.

20

Jawypuszczęwjegostronętrzystrzały,jakbymcelowałwtym

kierunku.

21

Potempoślęchłopca,dającmurozkaz:Idź,znajdźstrzały!

Gdypowiemchłopcu:Otostrzałysąbliżej,niżstoisz,zabierzje–
wracaj,wiedz,żemożeszbyćspokojny,nicsięniedziejezłego,na
życiePana!

22

Gdybymjednakpowiedziałdomłodzieńca:Otostrzały

sątrochędalej,niżstoisz–uchodź,gdyżsamPanciędalejposyła.

23

Przyrzeczeniezaś,którezłożyliśmyjaity,jesttakie:OtoPan

międzymnąatobąnawieki.

20,23międzymnąatobą.Wedługtekstuhebr.WBJ:„jestświadkiemmiędzymnąatobą”,zagrec.Podobnieww.42.

24

IukryłsięDawidnapolu.Kiedynastałnówksiężyca,zasiadł

króldouczty,bysięposilić.

25

Królzasiadłnaswymzwykłymmiejscu

nakrześlepodścianą,Jonatanzająłmiejscenaprzeciwko,Abner
usiadłzbokuSaula,miejscezaśDawidabyłopuste.

20,25zająłmiejscenaprzeciwko.Zagrec.Teksthebr.:„iwstał”.

26

Saulniconimniewspominałwtymdniu.Myślał:To

przypadek;jestonnieczysty,zpewnościąjestnieczysty.

20,26przypadek.Jestnimmimowolnapolucja,którawedługKpł15,16;Pwt23,11czyniczłowiekanieczystymażdowieczora.—Teksthebr.manakońcu:„iniepoddałsięjeszcze

oczyszczeniu”.WBJitupominiętejakodittografia.

20,26.Rytualnanieczystość.Sauluznał,żenieobecnośćDawidama

związekzjegorytualnąnieczystością.Człowiekznajdującysięwstanie
nieczystościrytualnejniemógłuczestniczyćwobrzędachkultowych,np.
obchodachświętanowiuksiężyca.Czystośćrytualnąmożnabyłoutracićna
wielesposobów:przezkontaktzpłynamiorganicznymi,takimijaknasieniei
krew;kontaktzciałemzmarłegolubchorego;kontaktzprzedmiotem,który
zetknąłsięzczymśuważanymzanieczyste(zob.prawadotyczącenieczystości

orazmetodyrytualnegooczyszczeniawKpł11-15).Kąpiel,okresoczekiwania,
ofiaryizbadanieprzezkapłanabyłygłównymiśrodkamioczyszczenia.

27

Lecznazajutrz,ponowiu,gdymiejsceDawidaznówbyłopuste,

odezwałsięSauldosynaswego,Jonatana:DlaczegosynJessegonie
przyszedłnaucztęaniwczoraj,anidziś?

28

Jonatanodpowiedział

Saulowi:BardzomnieDawidprosił,bymógłiśćdoBetlejem.

29

Mówił:Pozwólmiiść,proszęcię,gdyżskładamyofiaręrodzinnąw

tymmieściezawiadomiłmnieotymmójbrat.Jeślidarzyszmnie
życzliwością,zwolnijmnie,bymmógłodwiedzićswychbraci.
Dlategonieprzyszedłdostołukrólewskiego.

30

Saulrozgniewałsię

bardzonaJonatanairzekłmu:O,synukobietyprzewrotnej!Albożto
janiewiem,żewybrałeśsobiesynaJessegonahańbęswojąina
hańbęłonaswejmatki?

31

Jakdługobowiembędzieżyłnaziemisyn

Jessego,nieostoiszsięanity,anitwojekrólowanie.Zarazwięcpoślij
iprzyprowadźgodomnie,gdyżmusiumrzeć.

32

Odpowiedział

Jonatanojcuswemu,Saulowi,pytaniem:Dlaczegomaumierać?Cóż
uczynił?

33

WtedySaulrzuciłwniegodzidą,abygoprzebić.Wten

sposóbpoznałJonatan,żetakijestzamiarojca,byDawidauśmiercić.

34

Jonatanpodniósłsięodstołupełengniewu.Wtymdrugimdniu

miesiącanietknąłposiłku,gdyżbardzosięzmartwiłoDawida,że
ojciecjegotakgozelżył.

20,34gdyżbardzosięzmartwiłoDawida.Wgrec.pominięte.Mogłabytobyćglosawłączonatupodwpływemw.3.Samkoniecw.34odnosisiędow.30.

35

RankiemwyszedłJonatannapole,namiejsceumówionez

Dawidem,aznimbyłmałychłopiec.

36

Irzekłdochłopca:Pobiegniji

poszukajstrzał,którewypuszczę.Chłopiecpobiegł,ontymczasem
wypuściłstrzałętak,abygominęła.

37

Chłopiecpobiegłdomiejsca

strzały,którąwypuściłJonatan,wtedyJonatanzanimkrzyknął:Czy
strzałaniejestjeszczedalej,niżstoisz?

38

IjeszczewołałJonatanza

chłopcem:Pośpieszsię,niezatrzymujsię!Chłopiecpozbierałstrzałyi
przybiegłdoswegopana.

20,38iprzybiegł.Wedługtekstuhebr.WBJ:„iprzyniósł”,zaprzekładamistarożytnymi.

39

Chłopiecniepojąłniczego,tylkoJonataniDawidwiedzieli,o

cochodzi.

40

Jonatanoddałswojąbrońchłopcu,dającmurozkaz:Idź,

odnieśtodomiasta.

41

Gdyodszedłchłopiec,podniósłsięDawidod

stronypołudnia,padłtwarząnaziemięitrzykroćoddałgłęboki
pokłon.Nawzajemsięucałowaliipłakalinadsobą.Dawidnawet
głośnoszlochał.

20,41odstronypołudnia.Hebr.:negeb.BJ:„odstronykopca”,regeb,nazasadziedomysłu.
—Dawidnawetgłośnoszlochał.BJ:„iobydwajobficieszlochali”,zagrec.Teksthebr.skażony.

42

WreszcieJonatanrzekłdoDawida:Idźwpokoju!Niechsię

stanieto,coprzysięgaliśmywimięPana,mówiąc:Panbędziemiędzy
mnąatobą,międzyrodemmoimarodemtwoimnawieki.

20,42W.40-42sądodane:pomysłzestrzałamimiałbyracjębytutylkowtedy,jeślibyDawidiJonatanniemoglisięspotkaćbezpośrednio.

1Sm21

1

Dawid,podniósłszysię,odszedł,aJonatanpowróciłdomiasta.

DawidwNob

2

DawidudałsiędoNob,dokapłanaAchimeleka.Achimelek

wyszedłprzelęknionynaspotkanieDawidaizapytał:Czemu
przybywaszsambezżadnegotowarzysza?

21,2doNob.MiastopołożonenawschodnimstokugórySkopus,nawschódodJerozolimy,którawtedybyłajeszczewrękachKananejczykówiktórąokrążano,byprzedostaćsięzziem

BeniaminadoJudy.Epizodtenjestprzygotowaniem22,9-23.

—Achimelek.PotomekHelego(22,9),tasamaosoba,któraw14,3nosiimięAchiasz.KapłanizSziloznaleźlischronieniewNobpoklęsceopisanejwrozdz.4.
21,2.Nob.ChociażdokładnepołożenieNobniejestznane,ogólniesadzisię,żemiejscetoznajdowałosięnapółnocodJerozolimy.WśródmożliwychlokalizacjiuczeniwymieniająRasel-

MeszarifnazboczugórySkopusorazKurne(zob.Iz10,32).WczasachDawidabyłotamsanktuarium,nadktórympieczęsprawowalipotomkowieAarona.PrzypuszczalniezajęłoonomiejsceSzilopo
śmierciHelegoijegosynów(zob.1Sm4,10-22).

3

DawidodrzekłAchimelekowi:Królpoleciłmipewnąsprawę,

nakazując:Niechniktniewieotym,pococięposyłamicoci
powierzam.Dlategoumówiłemsięzmłodymiludźminaoznaczone
miejsce.

21,3umówiłemsięzmłodymiludźmi.Zagrec.Teksthebr.:„jaimdałemznać”.

4

Ateraz,jeślimaszpodrękąpięćchlebów,podarujmijelub

cokolwieksięznajdzie!

5

KapłanodrzekłDawidowi:Zwykłegochleba

podrękąniemam:jesttylkochlebświęty.Czyjednakmłodzieńcy
powstrzymalisięchociażodwspółżyciazkobietą?

21,5chlebświęty.Mowaochlebachpokładnych,zastrzeżonychdlakapłanów(Kpł24,5-9).WczasachDawidanaruszenietegoprawabyłomożliwe,jednakpodwarunkiembyciarytualnie

czystym.

21,4-5.Chlebyzestołu.DwanaścieświeżoupieczonychchlebówumieszczanonaStoleObecnościjakosymboldwunastupokoleńIzraela(zob.Wj25,23-30).Wymienianojenaświeże

bochenkiwkażdyszabat,wtedyteżstarebyłyspożywaneprzezkapłanów(zob.Kpł24,5-9).WtymprzypadkuzpowoduistniejącejpotrzebyorazpewnościDawida,żejegowojownicyznajdująsięw
stanierytualnejczystości,Achimelekmógłuczynićwyjątek.

21,5.Czystośćmłodzieńców.Ponieważbyłto„świętychleb”,mogligospożywaćwyłączniekapłani;Dawidmusiałprzysiąckapłanom,żejegowojownicysączyścirytualnie.Stosunek

seksualnylubkontaktzkobietąmającąmenstruacjęmogłyuczynićmężczyznęrytualnie„nieczystym”(Kpt15,32-33).

6

Dawidodrzekłkapłanowi:Takjest,zabronionenamjest

współżyciezkobietąjakzawsze,gdywyruszamwdrogę.Takwięc
ciałatychmłodzieńcówsączyste,choćtowyprawazwyczajna.Tym
bardziejczystesąichciaładzisiaj.

21,6Wiersztrudny.DrugajegoczęśćwBJ:„Tojestwprawdziewyprawazwyczajna,aledziśfaktycznieznajdująsięoniwstanieczystości,gdychodziorzecz”.Sensjesttaki:chociażto

wyprawaświecka,ludzieDawidapostąpilitak,jakbyszlinawyprawęwojenną,wczasiektórejpraworeligijnenakazywałozachowywaćwstrzemięźliwość,ich„rzeczy”(eufemizm)sąwięcczyste.

7

Dałwięckapłanówświętychleb,gdyżniebyłoinnegochleba

próczpokładnego,usuwanegosprzedobliczaPanawtymcelu,byw
dzieńusunięciapołożyćchlebświeży.

8

Byłtamtakżepewiensługa

Saula,którywtymdniuzatrzymałsięrównieżprzedobliczemPana,a
nazywałsięDoeg,Edomita,[był]nadzorcąpasterzySaula.

21,8Tenwierszjestprzygotowaniem22,9-10i18.21,10EfodznajdującysięwNobpojawisięznóww23,6.9,aluzyjniezaśtakżew23,10.13.15.Mamytuciąglejeszczedoczynieniaz

efodemsłużącymdowróżenia(por.2,28+)który—jakztegowidać—byłprzedmiotemdosyćdużym(por.Sdz8,26).MieczGoliatajakotrofeumwojenneprzechowywanozaefodem(por.31,10).

21,8.Przełożonypasterzy.Doeg,Edomita,byłprzypuszczalnienajemnikiemnasłużbieSaula.Wieleprzekładówpozwalasobienanieznacznąpoprawkętekstuhebrajskiego,zamieniającto

słowonawyraz„biegacz”.OdpowiadałbyondobrzefunkcjiDoegajakokrólewskiegoposłańcalubszpiega,któregozadaniepolegałonadostarczaniukrólewskichrozkazówidonoszeniuoniezwykłych
wydarzeniach,takichjakwizytaDawidawNob.PodobnysposóbwykorzystywaniakrólewskichposłańcówpojawiasięwtekstachzMari.Mimototytułprzełożonegopasterzyjestpowszechnie
spotykanymstanowiskiemadministracyjnym,naprzykładbyłjednymztytułówpisarza,którzysporządziłkopięugaryckiegomituoBaaluiMocie.

21,8.PowódobecnościDoega.Czytamy,żeDoeg„zatrzymałsięrównieżprzedobliczemPana”wNob.Byćmożeczekałnaodpowiedźnaswojezapytanie,wysłanedokróla,lubpragnął

zasięgnąćprywatnejwyroczni.Jeślipełniłrolękrólewskiegoposłańca,pierwszeprzypuszczeniewydajesiębardziejprawdopodobne.Jeślibyłpasterzem,mógłdostarczyćzwierzętaprzeznaczonena
ofiaręlubzłożyćsprawozdaniezeswojejpracyurzędnikomzNob.

9

IodezwałsięDawiddoAchimeleka:Amożemaszpodręką

dzidęalbomiecz?Niewziąłembowiemanimiecza,animojejbroni,
gdyżpoleceniekrólabyłopilne.

10

Kapłanodpowiedział:Jestmiecz

Goliata,Filistyna,któregozabiłeśwDolinieTerebintu;zawiniętyw
płaszcz,leżyzaefodem.Jeślimaszzamiargowziąć,bierz,bonic
pozatymniemaztychrzeczy.Dawidodrzekł:Niemaodniego
lepszego,podajmigo!

21,10.Zaefodem.Efod,zgodniezopisempodanymwWj28,6-14,byłelementemuroczystejszatynoszonejprzezarcykapłana.NaBliskimWschodzieefodstanowiłjednązczęściubioru

posągubóstwa.Ponieważniewspominasiętutajożadnymposągu,efodmógłwisiećnajakimświeszaku(takiejestteżmożliwewyjaśnienieefoduGedeonazSdz8,24-27).ZpowodunieobecnościArki
Przymierza,efodmógłbyćtraktowanyjaknajświętszyprzedmiotwsanktuarium.Byłytamprzechowywanewojennetrofeazwiązanezmocą,takiejakmieczGoliata(podobniejakArkaPrzymierzabyła
przechowywanawświątyniDagona,zob.komentarzdo1Sm5,12).

DawiduAkisza

11

Powstawszywięc,DawidjeszczetegodniauciekłprzedSaulem

iudałsiędoAkisza,królaGat.

21,11-16Tujakaśtradycjaniezależna,dotyczącaucieczkiDawida.Antycypujeonaopowieśćzrozdz.27ihumorystycznymakcentempodkreślasprytDawida.
21,11.Akisz.KrólAkiszniepojawiasięwźródłapozabiblijnych,jednakimięAkiszjestpoświadczonejakofilistyńskieimiękrólewskiezokresupóźniejszego.Wzapiskachasyryjskichz

VIIw.przedChr.wymieniasięIkausu,synaPadi,jakokrólaEkronu.IkausutoAkisz,synPadi,októrymwspominasięnainskrypcjiztegosamegookresuodnalezionejwEkronie(TelMikne).

21,11.DlaczegoDawidudałsiędoGat?ChociażoddaloneodNoboponad32Krn,miastoGatbyłojednymzgłównychmiastfilistyńskichpołożonychnajbliżejziempokoleniaJudy.

Sytuacjatasprawiawrażenie,jakbyDawidofiarowywałFilistynomswojeusługinajemnegożołnierza.Możnabyłooczekiwać,żeFilistyniprzyjmątegodzielnegowojownikaiwykorzystająokazję,by
sławnybohaterwałczyłznimi,zamiastprzeciwkonim.Wkońcu,dziękijegowsparciu,mogliprzeprowadzićpomyślneuderzenienaSaulaiusunąćgo,umieszczającnatronieIzraelaDawidajako
marionetkowegowładcę.WszystkotoprzemawiałobyzaprzyjęciemDawidazotwartymiramionami,istniałyjednakczynniki,którychniewzięlipoduwagę.

12

SłudzyAkiszamówili:CzytonieDawid,królziemi?Czytonie

ten,któremuśpiewanowśródpląsów:PobiłSaultysiące,aDawid
dziesiątkitysięcy?

21,12.Pieśń.SławęwojennąDawidajakomężnegowojownikainieprzyjacielaFilistynówznamionująsłowadoradcówAkisza.Cytująonikrólowitekstpieśniwspomnianejw1Sm18,7,

ostrzegającwładcę,bymunieufał.ZawartawniejpochwałaDawidaprzeobraziłasięwpieśńnarodowąizneutralizowaławszelkąpozytywnąwartość,którąDawidmógłmiećdlaFilistynów.

13

Dawidprzejąłsiętymisłowami,ażeobawiałsiębardzoAkisza,

królaGat,

14

zacząłudawaćwobecnichszalonego,dokonywaćwśród

nichnierozumnychczynności:tłukłrękamiwskrzydłabramyi
pozwalałśliniespływaćpobrodzie.

21,14tłukłrękami.Wedługprzekładówstarożytnych.Teksthebr.:„dawałznaki”.

15

IrzekłAkiszdoswychpoddanych:Widzicieczłowieka

szalonego.Pocosprowadziliściemigotutaj?Czybrakujemi
szaleńców,żesprowadziliściejeszczetego,byszalałprzedemną?I
tenmawejśćdomojegodomu?

21,14-15.Udawaneszaleństwo.Dawidbyłwystarczającointeligentny,byzrozumieć,żejegoreputacjaniezwykleskutecznegowojownikazniweczywszelkiekorzyści,którychmógłby

przysporzyćFilistynomjakonajemnyżołnierz,sprzymierzenieclubmarionetkowywładca.Sprytniezmieniłwięcklasyfikacjęwłasnejosoby,zachowującsięjakczłowiekobłąkany.Chociażwszyscyo
nimsłyszeli,niewieluFilistynówmiałookazjętakzbliżyćsiędoDawida,bypoznaćjegowygląd.JedynymsposobemidentyfikacjiDawida,któryposiadali,byłyjegowłasnesłowa.Terazokazałsię
obłąkanym,podającymsięzasławnegoczłowieka.NaBliskimWschodzieobłąkaniebyłoczęstouważanezaprzejawopanowaniaprzezbogów.Wskazujenatofakt,żedziałaniaDawidaopisanoza
pomocąhebrajskiegosłowashaga’,którepojawiasięw2Krl9,11,Oz9,7iJr29,26naoznaczenieekstatycznego(tj.„obłąkanego”)zachowaniaproroków.Ludzieci,chociażtraktowanijakodowód
obecnościbogów,aczasemichposłańcy,niebylichętnieprzyjmowani.Trzebabyłopozwolićimżyć,nacoDawidnajwyraźniejliczył,wykluczanoichjednak,kiedytotylkobyłomożliwe,ze
społecznościludziszanowanych.

1Sm22

DawidwAdullamiMispe

1

DawiduciekłstamtądischroniłsięwjaskiniAdullam.Kiedy

dowiedzielisięotymjegobraciaicałarodzinajegoojca,udalisiędo
niego.

22,1wjaskiniAdullam.GrotypustyniwJudziezawszesłużyłyrozmaitymuciekającymprzedprawemawanturnikomzamiejsceschronienia.MiastoAdullamleżałonaniziniezwanej

Szefela.

22,1.JaskiniaAdullam.TomiejscewSzefeli(byćmożeTellesz-SzeikMadkur,oddalonyo8kmnapołudnieodBet-Szemeszi16kmnapołudniowywschódodGat)służyłoDawidowii

jegoludziomzapunktzbornyitwierdzę,wczasiegdybyliwyjęcispodprawa(zob.2Sm23,13natematzwiązkuAdullamztrzydziestoma„bohateramiDawidowymi”).Wydajesię,żejaskiniaAdullam
leżałana„zieminiczyjej”,międzyterytoriumFilistynówiIzraelitów.

2

Zgromadzilisięteżwokółniegowszelkiegorodzajuuciśnienii

ci,którzyściganibyliprzezwierzycieli,ici,którymbyłociężkona
duszy,aonstałsiędlanichprzywódcą.Takprzyłączyłosiędoniego
okołoczterystuludzi.

22,1-2.LudzieDawida.Podobniejakinnipolitycznidysydenci,którzygopoprzedzali(zob.bandęobieżyświatówJeftegowSdz11,3),Dawidzgromadziłwokółsiebiegrupęczterystuludzi

wokresie,gdybyłwyjętyspodprawa.Byliwśródnichniektórzyczłonkowiejegorodziny(gdybypozostaliwdomu,moglibyzostaćuwięzienilubzabiciprzezSaulazracjipokrewieństwazDawidem),
jednakwiększośćstanowiliusunięcinamarginesówczesnegospołeczeństwa(naBliskimWschodzieznanijakohabitu),najemnicyiludziewidzącyszansęobaleniaSaula.Gorycziniezadowolenie
zagnałyichpodkomendęDawida.

3

StądudałsięDawiddoMispemoabskiegoizapytałkróla

Moabu:Czyojciecimatkamojaniemoglibyprzebywaćuwasdo
czasu,ażsięwyjaśni,cozechceBógzemnąuczynić?

22,3niemoglibyprzebywać.BJ:„niemoglibyzostać”,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:„czyniemoglibywychodzićuwas”.—DawidosłaniaswoichkrewnychprzedzemstąSaula.Z

Moabemłączągowięzyrodzinne(Rt4,17;por.Mt1,5-6).

22,3.Mispemoabskie.DokładnepołożenietegoMispe(„wieżystrażniczej”)pozostajenieznane.Przypuszczalniebyłotokrólewskiemiasto,aprzynajmniejtwierdzaMoabitów.Wśród

proponowanychmiejscjegolokalizacjiwymienianoKerakiRudżmel-MeszrefewJordanii.

4

Sprowadziłichprzedkrólamoabskiegoizamieszkaliprzynim

przezcałyczaspobytuDawidawmiejscuniedostępnym.

22,4Sprowadziłich.Wedługtekstuhebr.WBJ:„pozostawiłich”,zaprzekładamistarożytnymi.
22,3-4.DlaczegoDawidszukałschronieniawMoabie?ByćmożezpowoduswojegomoabickiegopochodzeniazestronyRut,Dawidsądził,żebędziemógłwskazaćnawięzy

pokrewieństwaibezpiecznieumieścićswoichrodzicówpodopiekąkrólaMoabu(zob.Rt4,17-22).Możliweteż,żeDawidliczyłnawrogienastawienieMoabuwobecSaula(zob.1Sm14,47).
Przykłademrewolucjonisty-uchodźcy,poszukującegoschronieniawojczyźniematki,wEmar,możebyćIdrimi,królAlalach(żyjącywokresiesędziów).NawygnaniuIdrimistałsięprzywódcąbandy
habiru,którawkońcupomogłamuodzyskaćtron.

22,4.Wmiejscuniedostępnym.OkreślenietooznaczaprzypuszczalniebazęwypadowąDawida,znajdującąsięwpobliżujaskiniAdullam(zob.1Sm22,1).Niektórzysugerowali,że

chodzioMasadę.

5

AprorokGaddoradzałDawidowi:Niepozostawajwtym

miejscuniedostępnym,leczudajsiędoziemijudzkiej!Dawidwięc
poszedłiprzybyłdolasuCheret.

22,5prorokGad.Pozostanieon„Widzącym”Dawida(2Sm24,11n).
22,5.Gad.Jesttopierwszawzmiankaotymizraelickimprorokulubwidzącym.Rada,bypowrócićdoJudyistawićczołoSaulowi,dostarczyłaDawidowiboskiegowsparcia,którego

potrzebowałwswoimdążeniudotronu.Zob.zaangażowanieGadawspisieprzeprowadzonymprzezDawidaw2Sm24,11-15.

22,5.LasCheret.Dokładnepołożenietegolasupozostajenieznane,chociażmusiałsięonznajdowaćnaziemiachpokoleniaJudy.JakomożliwąlokalizacjęwskazywanoChirbetChoreisa

(ok.9,5kmnapołudniowywschódodHebronu)iCharaswpobliżuKeila(ChirbetKilaoddaloneook.9,5kmnadpółnocnyzachódodHebronu).

ZemstaSaulanakapłanachzNob

6

TymczasemSaulposłyszał,żewykrytoDawidarazemz

towarzyszącymimuludźmi.SaulsiedziałwtedywGibeapod
tamaryszkiemnawzgórzu,zdzidąwręku,aotaczaligojegosłudzy.

22,6.TamaryszekwGibea.Ponownieukazanokrólasprawującegosądypoddrzewem(poprzednioSaulodbywałpodnimsądyw1Sm14,2;innymprzykłademjestugaryckikrólDanilz

eposuoAkchat).Tamaryszekbyłdrzewemdostosowanymdowarunkówpustynnych,zwielomasmukłymigałęziamiidużymiliśćmi.Drzewotakienależałobydorzadkościwkrainiegórzystejw
pobliżuGibea.Mogłobyćtamrównieżmiejscekultu(zob.świętedrzewo,podktórymodbywałasądyDeborawSdz4,5).

7

RzekłSauldosługswoich,którzygootaczali:Słuchajcie,

Beniaminici!CzysynJessegodawamwszystkimpolaiwinnice,czy
ustanowiwastysiącznikamiisetnikami,

22,7.Prerogatywydowódców.Król,książęlubwódzzapewniałsobielojalnośćiwsparciedowódcówwojskowychpoprzeznadaniaziemskie(feudum,lenno)wrazzprawemdoichplonów

ibogactwnaturalnych(zob.1Sm8,12-15).Naprzykład,wKodeksieHammurabiegoitekstachzMariopisanoprawapanówlenn,atakżeichobowiązkiwobecpaństwa.Saulprzypominadowódcom,że
ichprawadoziemiwynikajązprzychylności,którąichdarzy.Jeślichcąjezachować,powinnizapomniećosprzymierzeniusięzDawidem.Niepowinnirównieżliczyć,żedotrzymaonobietnicnadania
ziemiistanowiskwojskowychswymstronnikom.

8

dlategożesprzysięgliściesięprzeciwkomnie?Niktmnienie

ostrzegł,gdysynmójzawierałprzymierzezsynemJessego,niktnie
okazywałmiwspółczuciaaninieprzestrzegał,gdymójsynwystawił
przeciwmniemojegopoddanego,abynamnieurządzałzasadzki,jak
siętoobecniedzieje.

22,8nieokazywałmiwspółczucia.Wedługgrec.Teksthebr.:„niebyłchory”.
—namnieurządzałzasadzki.Wedługtekstuhebr.WBJ:„wzbudziłmegowroga”,zagrec.Podobnieww.13

9

NatoodrzekłDoegEdomita,przełożonysługSaula:Widziałem

synaJessego,gdyprzybyłdoAchimeleka,synaAchituba:

10

tenzaś

radziłsięPanacodoniego,obdarzyłgożywnością,dałmuteżmiecz
FilistynaGoliata.

22,10.RadzeniesięBoga.DozadańkapłanównaBliskimWschodzienależałozasięganiewyrocznibóstwa,gdyichotopoproszono.Babilońskieiasyryjskietekstyreligijnewspominająo

analizowaniuwnętrznościzwierząt,radzeniusięomenóworazposługiwaniusięprzedmiotamidoprzepowiadaniaprzyszłościzwiązanymizbóstwem.TowłaśniemogłozostaćdokonanewNobprzy
pomocyurimitummim(zob.Wj28,30)lubefodu(zob.wykorzystanieefoduprzezAbiataraw1Sm23,5.9).W1Sm21,1-9niewspominasięowyroczni,jednakw22,15Achimelekprzyznaje,że
„radziłsięBoga”wsprawieDawida.

11

WtedySaulkazałwezwaćkapłanaAchimeleka,synaAchituba,

zcałymrodemjegoojca,tojestkapłanówzNob:wszyscyoni
przybylidokróla.

12

IrzekłSaul:Posłuchaj,synuAchituba!

Odpowiedział:Jestem,paniemój.

13

SpytałsięgoSaul:Czemu

spiskujecieprzeciwkomnie,tyisynJessego?Dałeśmuprzecież
chlebimiecz,radziłeśsięBogacodoniegopoto,bymógłpowstać
przeciwmnieiurządzaćzasadzki,jaksiętodziejeobecnie.

14

Achimelekdałkrólowitakąodpowiedź:Któżspośródsługtwoich

jesttakwiernyjakDawid,zięćkrólewski,którystoinaczeletwojej
strażyprzybocznejipoważanyjestwtwymdomu?

22,14stoinaczele.Lekcjasarzagrec.Teksthebr.:săr,„oddalony”.
22,14.PozycjaDawida.Ponieważkrólowierzadkoskładaliwizytypaństwowe,posłańcy,pełniącyrolękrólewskichwysłanników,byliichzastępcami.Rolatawymagałapełnieniafunkcji

dyplomatycznegokuriera,negocjatorai,czasami,emisariuszabogów.Jakoucieleśnienieautorytetuiwładzyswojegopaństwa,posłańcykrólewscybylizwykledobrzetraktowaniprzezmiejscowych
dostojników.Osobaposłańcamusiałabyćchroniona,podobniejakjegoosobistymajątek.Achimelekwymieniaty-tutyDawida,bywytłumaczyćudzieleniemupomocy(wskazujem.in.,żeDawidnależy
dorodzinykrólewskiejijestdowódcąkrólewskiejstraży).Tylkonajbardziejzaufaniiwierniludzieobejmowalitakieurzędy(zob.1Sm18,27;2Sm23,22-23).Dlatego,jakoznakuprzejmości
wyświadczanejposłańcom,Dawidotrzymałpożywienie.TekstyzMariiinnychmiastMezopotamiiwymieniająlistęprowiantów,szatiinnychniezbędnychprzedmiotów,ofiarowywanychkrólewskim
wysłannikom,byzaspokoićichpotrzebypodczaspodróżyiprzypodobaćsięichpanu.

15

CzytodziśdopierozacząłemradzićsięBogawjegosprawie?

Dalekijestemodtego!Niechkrólnieposądzaonictakiegoswojego
sługianicałegorodujegoojca,gdyżsługatwójniemiałotym
najmniejszegopojęcia!

16

Króljednakzawyrokował:Musiszumrzeć,

Achimeleku,wrazzcałymrodemtwegoojca.

17

Idałrozkazludziom

zestrażyprzybocznej,którzygootaczali:Otoczcieizabijcie
kapłanówPańskich,wspomagalibowiemDawida,achoćwiedzieli,
żeuciekł,niepowiadomilimnie.Jednakżesłudzykrólewscynie
chcielipodnieśćrękinakapłanówPańskich.

18

Królzwróciłsięwięc

doDoega:Przystąptyipowalkapłanów!PrzystąpiłDoegEdomitai
powaliłkapłanów,zadającśmierćwtymdniuosiemdziesięciupięciu
mężomnoszącymlnianyefod.

19

Uderzyłteż[Saul]ostrzemmieczana

miastokapłańskieNob:[pozabijał]ostrzemmieczamężczyzni
kobiety,dzieciiniemowlęta,woły,osłyiowce.

22,16-19.Poleceniezabiciakapłanówwydaneprzezrozgniewanegokróla.RozkazSaula,byzabićAchimelekaizlikwidowaćcałąspołecznośćkapłańskąwNob,byłtakzuchwałym

świętokradztwem,żesłudzykrólaodmówiliwykonaniapolecenia.Jedynieedomickinajemnik,Doeg,okazałgotowośćizmasakrowałcałąludnośćNob.RozkazSaulabyłkolejnymprzejawemjego
brakurównowagi,który,jaksię,późniejokazało(1Sm28,6),skutecznieodciąłgoodkontaktuzJahwe.Oskarżeniaoprzestępstwapopełnionewobecbogówbyłyczęstowysuwanewobeckrólówprzez
ichpolitycznychwrogów.Naprzykład,asyryjskikrólTukulti-NinurtaoskarżyłKasztiliaszao„przestępstwaprzeciwkoSzamaszowi”;perskikrólCyrustwierdził,żezostałwybranyprzezMarduka,by
ukaraćNabonidazanieoddawanietemuboguijegokapłanomnależnejczci.Echnaton,pozbawionyskrupułówfaraonzXIVw.przedChr.,odsunąłwpływowychkapłanówbogaAmona-Reipolecił
wymazaćjegoimięzewszystkichinskrypcji.DziałanieSaulapostrzeganebyłojakopodobneobrazoburstwo.

20

UszedłcałojedentylkosynAchimeleka,synaAchituba,

imieniemAbiatar,któryschroniłsięuDawida.

21

Abiatarzawiadomił

Dawida,żeSaulwymordowałkapłanówPańskich.

22

Dawid

powiedziałwtedydoAbiatara:Wiedziałemtojużwtedy,gdybyłtam
DoegEdomita,żezpewnościądoniesieotymSaulowi.Toja

obróciłemsprawęprzeciwwszystkimosobomzrodutwegoojca.

22,22obróciłemsprawęprzeciw.Zatekstemhebr.,gdzie:„obróciłemsię”.Grec:„stałemsięwinien”.

23

Pozostańprzymniebezobawy;ten,ktoczyhanamojeżycie,

czyhateżnatwoje,bojesteśumnieosobąstrzeżoną.

22,23AbiatarpozostaniekapłanemDawidaażdojegośmierci.Salomonpozbawigotegourzędu(1Krl2,26-27).
22,20-23.Abiatar.Jedynymkapłanem,któryocalałzmasakrywNob,byłAbiatar,synAchimeleka.UciekłdoobozuDawida,przynoszączesobąświętyefod(1Sm23,6).KiedyAbiatar

doniósłotym,czegodopuściłsięSaul,Dawidprzyjąłzatoodpowiedzialnośćiprzyłączyłkapłanadoswojejkompanii.Wydarzenietostanowipunktkulminacyjnycałegoepizodu,bowiemumieszczaw
obozieDawidaprzedstawicielaBożego,SauljestzaśpozbawionysposobukontaktuzJahwe.WkonsekwencjiAbiatarzasięgazapomocąefoduwyrocznidlaDawida(1Sm23,9-12)isłużyjako
widomysymbolBożejobecnościwśródwyjętejspodprawabandy.DodatkowoepizodtenzawieraspełnienieproroctwadotyczącegorodzinyHelego(1Sm2-3),bowiemnależelidoniejsłużącywNob
kapłani.

1Sm23

DawidwKeili

1

TymczasemzawiadomionoDawida:OtoFilistynioblegająKeilę

igrabiązbożenaklepiskach.

23,1.Keila.Keila(ChirbetKila,oddalonao9,5kmnapółnocnyzachódodHebronu)położonawewschodniejczęściSzefeli,wpobliżugranicyzziemiamiFilistynów,musiałabyćczęsto

celemzbrojnychnajazdów.WspominasięoniejnatabliczkachzAmarnyjakomieście,októrerywalizowaliwładcyJerozolimyiHebronu.

2

IradziłsięDawidPana:Czymamwyruszyćiczypokonamtych

Filistynów?PanodrzekłDawidowi:Wyruszaj,apokonaszFilistynów
ioswobodziszKeilę.

3

LudzieDawidamówilijednak:Przecieżmy

tutajwJudzieżyjemywlęku,apójdziemydoKeilinaszyki
filistyńskie?

4

IznówradziłsięDawidPana.APandałmuodpowiedź:

Wstań,idźdoKeili,bowydamFilistynówwtwojeręce.

5

Dawid

wyruszyłwięczeswymiludźmiwkierunkuKeili,uderzyłna
Filistynów,uprowadzającichtrzodyizadającimwielkąklęskę.Tak
wyzwoliłDawidmieszkańcówKeili.

23,1-5.Filistyni.NatematFilistynówjakojednegozludówKanaanuinieprzyjaciółIzraelazob.komentarzdo1Sm4,1.

6

KiedyAbiatar,synAchimeleka,schroniłsięuDawidaikiedy

razemzDawidemudałsiędoKeili,niósłzesobąefod.

23,6BJ:„KiedyAbiatar,synAchimeleka,schroniłsięuDawida,udałsiędoKeili,mającwrękuefod”,zagrec.Wtekściehebr.szykwyrazówzagmatwany.

7

TymczasemzawiadomionoSaulaotym,żeDawidprzybyłdo

Keili.IrzekłSaul:Bógoddajegowmojeręce,gdyżwchodzącdo
miastamającegobramyizamki,samsięzamknął.

23,7oddaje.Zagrec,Teksthebr..:„odrzuca”.
23,7.Miastomającebramyizamki.Keilazostałaopisanajakomiastootoczonemurami,zbramami,któremożnazamykać.Jakoważneogniwodrogiwiodącejzpółnocynapołudnieprzez

Szefelęidalej,nawschód,doJudy,miastotobyłonależycieumocnione,byzdołałostawićczołoatakom.Należyzwrócićuwagę,żemiałopozbawioneochronyklepiska,któremogłysięznajdowaćpoza
obrębemmurów.Filistynizaatakowalijew1Sm23,1.Sauluznał,żeDawidwpadłwpułapkę,kryjącsięwjegomurach,iżełatwiejbędziegotampojmaćniżnaotwartympolu.WKeilanie
prowadzonodotądpracwykopaliskowych,więcarcheologiarzucaniewieleświatłanatekstbiblijny.

8

ZwołałwięcSaulcałyludnawojnę,bywyruszyćdoKeilii

oblegaćDawidaijegoludzi.

9

KiedysięDawiddowiedziałotym,że

Saulknujeprzeciwniemuzłezamiary,rozkazałkapłanowi
Abiatarowi:Przynieśtuefod!

10

IrzekłDawid:Panie,BożeIzraela!

SługaTwójusłyszał,żeSaulmazamiarwkroczyćdoKeili,aby
zburzyćmiastozmegopowodu.

11

CzyprzywódcyKeiliwydadzą

mniewjegoręce?CzySaulwyruszy,jaksłyszałTwójsługa?Panie,
BożeIzraela,daj,proszę,znaćotymsłudzeTwemu!Pan
odpowiedział:Wyruszy.

23,11CzyprzywódcyKeiliwydadząmniewjegoręce?Zahebr.Zdaniejestantycypacjąw.12.Wgrec.pominięte.

12

Dawidpytałjeszcze:CzyprzywódcyKeiliwydadząmniei

moichludziwręceSaula?Panodrzekł:Wydadzą.

23,12Wydadzą.DawidocaliłmieszkańcówKeili,kazałsobiejednakzatozapłacić,żyjączcałymswoimoddziałemnaichkoszt(por.25,4-8+),alewtedyonigozdradzają,odwołującsiędo

prawowitejwładzy.Por.23,19-20;24,2;26,1.

23,9-12.Wykorzystanieefodudozasięganiawyroczni.Natematwykorzystaniaefodudostawianiawróżbzob.komentarzdoSdz8,24-27.MożliwośćzasięganiaprzezAbiatarawyroczni

dlaDawidapozostajewuderzającymkontraściezudzielaniemBożegokierownictwaSaulowi.

13

PowstałwięcDawidwrazzeswoimiludźmi,którychbyłookoło

sześciuset,uszedłzKeili,krążył,liczącnalosszczęścia.Kiedy
doniesionoSaulowi,żeDawiduciekłzKeili,zaniechałwyprawy.

Dawidwniedostępnychmiejscachpustyni

14

TymczasemDawidprzebywałnapustyniwmiejscach

niedostępnych,późniejzamieszkałwgórachinapustyniZif.Saulzaś
szukałgoprzezcałytenczas,leczBógnieoddałDawidawjegoręce.

23,14napustyniZif.NapołudnieodHebronu.WtymwierszupowiązanoepizodyzKeila(w.1-13)izZif(w.19-28).
23,14.TwierdzenapustyniZif.MiejsceonazwieTellZifjestoddaloneo21KrnnapołudniowywschódodKeilai8kmnapołudniowywschódodHebronu.Chociażleżynaziemiach

pokoleniaJudy,należydostepów,którebyłyrzadkozaludnione.UchodźcytacyjakDawidmoglitamłatwoznaleźćschronienie.Twierdze,któreznajdowałysięnapustyniZif,byłymałymiplacówkami
pełniącymirolęstacjisygnałowychipunktówkontaktowychdlaokolicznychpasterzyirolników.

15

Dawidspostrzegłsię,żeSaulwyruszył,abyczyhaćnajego

życie.DawidprzebywałnapustyniZifwChorsza.

23,15-18WierszetenależądotradycjimającychzaprzedmiotprzyjaźńDawidaiJonatana(por.szczególnie20,11-17).ZapowiedźpanowaniaDawidajesttuwyraźna,aJonatanrezerwuje

sobiedrugiemiejsce(w.17).Nieznaczyto,żeistniałspisekdwóchprzyjaciółprzeciwSaulowi(por.20,30;22,8).Tehistoriesąopowiadanewświetleprzyszłychwydarzeń.

16

PowstałJonatan,synSaula,iudałsiędoDawidadoChorsza,

umacniającgowBogu.

17

Mówiłdoniego:Nieobawiajsię,bonie

wytropicięrękamojegoojca,Saula.Tybędzieszpanowałnad
Izraelem,jazaśbędędrugimpotobie.Mójojciec,Saul,wie,żetak
będzie.

18

ObydwajzwiązalisięprzymierzemwobecPana.Dawid

pozostałpotemwChorsza,aJonatanudałsiędodomu.

23,15-18.Chorsza.Hebrajskiwyrazznaczydosłownie„las”lub„zalesionewzgórze”;jesttokolejneokreślenie,dopomagającewustaleniurejonuPustyniJudejskiej,wktórymmógłsię

ukrywaćDawidijegoludzieigdziespotkałsięzJonatanem.UtożsamiasięjenajczęściejzChirbetChoreisaoddalonymook.3,2KrnnapołudnieodTellZif.

19

TymczasemmieszkańcyZifudalisiędoSauladoGibeaz

wieścią:Dawidukrywasiękołonaswniedostępnychmiejscachw
Chorsza,nawzgórzuChakila,wpołudniowejczęścistepu.

23,19.Chakila/Jeszimon.NagipasziemibiegnącywzdłużMorzaMartwego,nawschodnimkrańcuPustyniJudejskiej,znanybyłjakoJeszimon.Mimosurowejprzyrody,skalistyteren

dostarczałwielumiejscnadającychsięnakryjówki,takichjakwzgórzeChakila,dlazbiegówpodobnychDawidowi(por.opisw1Sm26,1.3).

20

Tyzaś,okrólu,jeżelimaszchęćudaćsiętam,udajsię,my

natomiastwydamygowręcekróla.

21

Saulodrzekł:NiechwasPan

błogosławi,okazaliściemiwspółczucie.

22

Idźciewięcisprawdźcie

ponownie,wypatrujcie,gdzieprzebywa,ktogotamwidział,mówiono
mibowiem,żepostępujeprzebiegle.

23

Idźcieiwywiadujciesięo

wszystkichjegokryjówkach,wktórychsiętamchowa.Gdywrócicie

domniezwiadomościąpewną,wtedyjapójdęzwami.Jeżelijestw
kraju,będęgoszukałwśródwszystkichpokoleńjudzkich.

24

Powstawszy,wyruszyliprzedSaulemdoZif.ADawidznalazłsięna

pustyniMaon,narówniniewpołudniowejczęścistepu.

23,24.PustyniaMaonwAraba.Dawidposzedłjeszczedalejnapołudnie,wgłąbPustyniJudejskiej,poruszającsięwzdłużbrzeguMorzaMartwego.ArabatonazwacałejdolinyJordanu;

tutajpełniprzypuszczalnierolęsynonimuPustyniJudejskiej.MaonnależynajprawdopodobniejutożsamiaćzdzisiejszymChirbetMain,oddalonym13kmnapołudnieodHebronuoraz7,5kmodTell
Zif.

25

KiedySaulwyruszyłzeswoimiludźmi,abygoszukać,dano

znaćotymDawidowi.Udałsięwięcwkierunkuskalnejgrani,która
jestnapustyniMaon.Saul,dowiedziawszysięotym,rozpoczął
pościgzaDawidemnapustyniMaon.

23,25skalnejgrani.BJ:„zszedłdowąwozu”.Wyrazusela’użytotuwjegopierwotnymznaczeniu„wycięciewskale”.SauliDawididąniepodwóchstokachwzniesienia,alepodwóch

spadzistychzboczachjakiegośtrudnegodoprzekroczeniawąwozugórskiego(w.26).Por.analogicznesytuacjew26,13.22;2Sm16,13.

26

GdySaulprzechodziłpojednejstroniegóry,Dawidzeswoimi

ludźmiszedłpodrugiejstronie.Dawiduciekałpośpiesznieprzed
Saulem,tenzaśwrazzeswymiludźmistarałsięotoczyćDawidai
jegotowarzyszy,abyichschwytać.

23,26GdySaulprzechodził.Takteksthebr.WBJ:„gdySaulijegotowarzyszeprzechodzili”,zagrec.
—otoczyćDawida.Wedługtekstuhebr.WBJ:„obejśćDawidazboku”,zagrec.

27

TymczasemprzybiegłdoSaulaposłaniec,donosząc:Śpieszsię

bardzoiprzybywaj,boFilistyniwdarlisiędokraju.

28

Saulzaprzestał

pościguzaDawidemiruszyłprzeciwFilistynom.Dlategotę
miejscowośćnazwanoSkałąRozłąki.

1Sm24

DziwnespotkaniewjaskiniEngaddi

1

Dawidodszedłstamtądizamieszkałwmiejscachniedostępnych

Engaddi.

2

AlegdySaulwróciłzwyprawyprzeciwFilistynom,

doniesionomu:OtoDawidprzebywanapustyniEngaddi.

24,1Engaddi.„ŹródłoKoźlęcia”,nadbrzegiemMorzaMartwego,naszerokościgeograficznejZif.
24,1.Engaddi.OazaEngaddiznajdujesięnawysokościpołowydługościMorzaMartwego,wodległościok.70kmnapołudnieodJerozolimy.Nawadnianeprzezstałeźródło,Engaddijest

oazążyciaibarwpośródjałowegokrajobrazu.Wczasieswojejdługiejhistoriipełniłarolęośrodkakultu,placówkiwojskowejiośrodkahandlu.WybranietegorejonuprzezDawidawiązałosię
przypuszczalniezdużąliczbąokolicznychjaskińiźródełwody.Wrejonietymodkrytokilkatwierdzpochodzącychzokresupodzielonegokrólestwa(VIII-VIIw.przedChr.).Jednaznichznajdowała
sięwokolicachźródła,innanaszczycieskalnegozbocza,zwidokiempozwalającymśledzićruchywędrowcówwpromieniuwielukilometrów.

3

ZabrałwięcSaultrzytysiącewyborowychmężczyznzcałego

IzraelaiwyruszyłnaposzukiwanieDawidaijegoludzinaprzeciw
SkałyDzikichKóz.

24,3.SkałyDzikichKóz.NazwaEngaddiznaczy„źródłomłodegokozła”;okoliczneskaływzięłyprzypuszczalnienazwęodźródła.Nawzgórzachtychżyjąrównieżkoziorożcealpejskie,

comożebyćinnymwyjaśnieniemnazwytegomiejsca.Zapuszczaniesiętamzmisjąposzukiwawcząjedynieztrzematysiącamiludzi,byłorzecząryzykowną.

4

IprzybyłSauldozagródowczychprzydrodze.Byłatam

jaskinia,doktórejwszedł,byokryćsobienogi,Dawidzaśznajdował
sięwrazzeswymiludźmiwgłębijaskini.

24,4zagródowczych.Ogrodzeniezułożonychkamienibezzaprawy,wktórymnocąprzebywająstada.
—byokryćsobienogi.Eufemizmoznaczającyzałatwieniepotrzebynaturalnej.
24,4.ObecnośćSaulawjaskini.Chociażobecnośćzagródowczychnazewnątrzjaskinisugeruje,żemoglisiętamznajdowaćludzie,którychmożnabyprzepytaćomiejsceprzebywania

Dawida,Saulwszedłsam,byzałatwićwłasnąpotrzebę.

5

LudzieDawidarzeklidoniego:Właśnietojestdzień,októrym

Panpowiedziałtobie:OtoJawydajęwtweręcetwojegowroga,abyś
znimuczynił,cocisięwydasłuszne.Dawidpowstałiodciąłpo
kryjomupołępłaszczaSaula.

6

PotemjednakzadrżałoserceDawidazpowoduodcięciapoły

należącejdoSaula.

24,6Dawiddoświadczawyrzutówsumienia(por.podobnewyrażeniew2Sm24,10).Rzeczywiścieubraniezastępujeosobę,którajenosi(por.18,4)—dotknąćubraniatotakjakbydotknąć

osoby.

24,5-6.ZnaczeniepołypłaszczaSaula.Podobniejakbogatozdobionapołaszatynajwyższegokapłana(Wj28,33-34),płaszczSaulamiałrównieżcharakterystycznepołylubwzór,

wskazującynajegokrólewskągodność.Płaszczmógłbyćspecjalniebarwionylubtkanyściegiemzastrzeżonymdlawładcy,symbolizowałwięcjegoautorytetiwładzę.Połapłaszczaodciśniętana
glinianejtabliczceużywanabyłajakosposóbidentyfikacjiprorokawtekstachzMari.Wliteraturzeakadyjskiejodcięcieprzezmężapołyszatyżonyoznaczałorozwódznią.Wkontekście
dyplomatycznymtakigestwskazywałnazerwanieprzymierza.

7

Odezwałsięteżdoswychludzi:NiechmniebroniPanprzed

dokonaniemtakiegoczynuprzeciwmojemupanuipomazańcowi
Pańskiemu,bymmiałpodnieśćrękęnaniego,bojestpomazańcem
Pańskim.

24,7pomazańcowiPańskiemu.Zatekstemhebr.Prawdopodobnieglosa.WBJpominięta.
24,7.PomazaniecPański.DawidodmówiłzabiciaSaula,chociażmiałkutemuokazję(zob.też1Sm26,8-11),ponieważkrólbył„pomazańcemPańskim”.OtrzymałswojąwładzęodBoga

itylkoBógmógłmująodebrać.Zabójstwopolitycznebyłobardzozłądrogądlapretendentówdotronu(zob.eskalacjęprzemocy,doktórejdoprowadziłotow1Krl15,25-16,26).Boskieprawodo
tronumogłostanowićniezwykłąpolisęubezpieczeniowądlakrólatakdługo,jakdługowierzonowmistyczneznaczenietytułu„pomazańcaPańskiego”.OdmowazabiciaSaulawskazujezatemna
wiernośćDawidawobecpierwotnegoplanuBogawstosunkudoSaula,dostarczarównieżargumentuprzeciwkoprzyszłymzamachomnażycieDawida,gdystaniesięjużkrólem.LudyBliskiego
Wschoduzwykleuważały,żeosobawładcypozostajepodszczególnąopiekąbóstwa.Znajdujetonaprzykładodzwierciedleniewchetyckimbłogosławieństwieudzielonymkrólowi,wktórympojawia
sięzapewnienie,żebógburzyzniszczykażdego,ktozagrozijegoosobie.

8

TymisłowamiDawidpowściągnąłswychludziiniepozwoliłim

rzucićsięnaSaula.TymczasemSaulwstał,[wyszedł]zjaskiniiudał
sięwdrogę.

9

PowstałteżiDawidiwyszedłszyzjaskini,zawołałza

Saulem:Paniemój,królu!Saulobejrzałsię,aDawidrzuciłsiętwarzą
kuziemi,oddającmupokłon.

10

DawidodezwałsiędoSaula:

Dlaczegodajeszposłuchludzkimplotkomgłoszącym,żeDawid
szukatwejzguby?

11

Dzisiajnawłasneoczymogłeśzobaczyć,żePan

wydałcięwjaskiniwmojeręce.Namawianomnie,abymcięzabił,a
jednakoszczędziłemcię,mówiąc:Niepodniosęrękinamegopana,
bojestpomazańcemPańskim.

24,11Namawianomnie.Teksthebr.:„powiedział”.BJ:„odmówiłem”,zagrec.

12

Zresztązobacz,mójojcze,połętwegopłaszcza,którąmamw

ręku.Skorouciąłempołętwegopłaszcza,aciebieniezabiłem,wiedzi
przekonajsię,żewemnieniemażadnejzłościanizdrady,aniteżnie
popełniłemprzeciwtobieprzestępstwa.Atyczyhasznażyciemojei
chceszmijeodebrać.

13

NiechajPandokonasądumiędzymnąatobą,

niechajPannatobiesiępomścizamnie,alemojarękaniezwrócisię
przeciwtobie.

14

Wedługtego,jakgłosistarożytneprzysłowie:Od

złychzłopochodzi,rękamojaniezwrócisięprzeciwtobie.

24,14Tzn.:dotknijwystępnych,aspadnienaciebienieszczęście.Przysłowiewłączonetuprzezjakiegośglosatora.

15

Zakimtowyruszyłkrólizraelski?Zakimtygonisz?Za

zdechłympsem,zajednąpchłą?

24,15.Zdechłypies.Wliteraturzeakadyjskiejpostawępokoryokazywanoczęstozapomocąsłówwyrażającychsamoponiżenie.Porównaniesamegosiebiedozdechłegolubbezpańskiego

psabyłojednymzpowszechniestosowanychsformułowań.PodobnemetaforypsapojawiająsięwstarożytnychlistachzAmarnaiLakisz.

16

Panwięcniechbędzierozjemcą,niechrozsądzimiędzymnąi

tobą,niechwejrzyipoprowadzimojąsprawę,niechobronimnie
przedtwojąręką!

17

KiedyDawidprzestałtakmówićdoSaula,Saul

zawołał:Czytotwójgłos,synumój,Dawidzie?IzacząłSaulgłośno
płakać.

18

MówiłdoDawida:Tyśsprawiedliwszyodemnie,gdyż

odpłaciłeśmidobrem,podczasgdyjaodpłaciłemcizłem.

19

Dziśdałeś

midowód,żemidobroświadczyłeś,kiedybowiemPanwydałmniew
twojeręce,tymnieniezabiłeś.

20

Przecieżjeżeliktośspotkaswego

wroga,czypozwolinato,byspokojniedalejszedłdrogą?Niechcię
Pannagrodziszczęściemzato,cośmidziśuczynił.

21

Terazjużwiem,

żenapewnobędzieszkrólemiżewtwojejręceutrwalisiękrólowanie
nadIzraelem.

22

PrzysięgnijmiwięcwobecPana,żeniewytracisz

potomstwapomnie,żeniewygubiszteżmegoimieniazrodumego
ojca.

24,22.Przysięganiewyniszczeniapotomstwa.PowszechnymzwyczajemobowiązującymnaBliskimWschodziebyło,żekról,któryodziedziczyłtron,wybijałpotomkówpoprzedniego

władcy,byusunąćpotencjalnychrywalilubzapobiecdziałalnościwywrotowej.Tapolitycznakoniecznośćwymagałausunięciacałejliniirodu,dlategowpowszechnymmniemaniuzagrażałanawet
życiupośmiertnemutychjegoczłonków,którzyjużodeszli(natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoLb3,12-13iJoz8,29).

23

IDawidzłożyłprzysięgęSaulowi.Saulpowróciłdoswego

domu,aDawidijegoludzieweszlinagóręnamiejsceniedostępne.

24,23.Miejsceniedostępne.Zob.komentarzdo1Sm22,4.

1Sm25

ŚmierćSamuela

1

TymczasemumarłSamuel.WszyscyIzraelicizebralisię,by

odbyćponimżałobę;ipochowaligowjegoposiadłościwRama.

Abigail

1b

DawidzaśwyruszyłiudałsięnapustynięParan.

25,1bnapustynięParan.Wedługtekstuhebr.WBJ:„napustynięMaon”,zagrec.wedługrecenzjiLucjana.

2

ŻyłwMaonpewienczłowiek,którymiałposiadłośćwKarmelu.

Byłtoczłowiekbardzobogaty:miałtrzytysiąceowiecitysiąckóz.
ZajętybyłwłaśniestrzyżeniemowiecwKarmelu.

25,2.PustyniaMaon.Zob.komentarzdo1Sm23,24.
25,2.Karmel.MiastotoleżynaPustyniJudejskiejwodległościok.13kmnapołudniowywschódodHebronui1,6kmnapółnocodMaon.ZostałoodebraneAmalekitomprzezSaulaw1

Sm15,12,niejestwięczaskakujące,żejegomieszkańcypragnęliokazaćwobecniegolojalność(sugerujetoodpowiedź,którejNabaludzieliłDawidowiww.10-11).

3

CzłowiektennazywałsięNabal,ajegożona–Abigail.Byłato

kobietamądraipiękna,mążnatomiastbyłokrutnyiwystępny;był
Kalebitą.

25,3.Nabal.Tohebrajskieimięznaczy„głupiec”.Małoprawdopodobnejest,bymatkanadałajewłasnemudzieckuwchwilinarodzin;przypuszczalniejegotwórcamisąbiblijniautorzy,

którzypragnęlipodkreślićwtensposóbrolę,jakąodegrałwopowieści.GłupotaNabalastanowijaskraweprzeciwieństwomądrościokazanejprzezjegożonę,Abigail.

4

KiedyDawidposłyszałnapustyni,żeNabalstrzyżesweowce,

5

wysłałdoniegodziesięciumłodzieńców,mówiącim:Idźciedo

Karmelu,udającsiędoNabala;pozdrowiciegoodemnie.

25,5Strzyżenieowiecbyłookazjądoświętowania(2Sm13,23n),kiedytobogatywłaścicieltrzodywiniensięokazaćhojny.Dawidkorzystaztego,bydomagaćsięopłaty,pobieranej

zwykleprzezpasterzyodokolicznychwiosekza„ochronę”,jakąimzapewniają,samiichniegrabiąciprzepędzającodnichrabusiów(w.16).Jesttoprawo„braterstwa”.

6

Powiedzciememubratu:Pokójniechbędzieztobą,pokójw

twymdomuiwewszystkim,codociebienależy!

25,6memubratu.Lekcjaleahînazasadziedomysłu.Teksthebr.:lechaj,„żyjącemu”.

7

Słyszałemwłaśnie,żeuciebiejestporastrzyżenia.Gdytwoi

pasterzeprzebywaliwśródnas,myniesprawiliśmyimżadnej
przykrości,nicimteżniezginęło,jakdługoprzebywaliwKarmelu.

25,7.Ochronaowiec.WsłowachskierowanychdoNabalaDawiddajedozrozumienia,żejegoludziezwłasnejwolichroniliowceNabalaprzedatakiemdzikichzwierzątirozbójników

(zob.w.15-16).Teraz,podczasstrzyżeniaowiec,wokresieświęta,kiedydokonywanoliczeniaowieciwręczanowynagrodzeniepasterzom,Dawidprositegoczłowiekaowsparcie.Wmezopotamskim
mieścieLarsaodnalezionoumowyzawieraneprzezpasterzyiwłaścicieliowiecpochodzącezpoczątkuIItysiącleciaprzedChr.Pasterzeotrzymywalizwyklezapłatęlubprowizjęzaowceikozły,które
doprowadzilibezpiecznienamiejscestrzyżenia.Zapłataobejmowaławełnę,nabiałlubzboże.NabalodrzuciłprośbęiznieważyłDawida.

8

Zapytajzresztąsługtwoich,tocipowiedzą.Darzwięc

życzliwościąmłodzieńców;przybyliśmytubowiemwdzień
uroczysty.Zechciejużyczyć,comaszpodręką,sługomtwoimi
synowitwemu,Dawidowi.

9

MłodzieńcyDawidaprzyszliipowtórzyli

NabalowiwszystkietesłowawimieniuDawidaiwmilczeniu
oczekiwali[odpowiedzi].

10

NabaltymczasemdałsługomDawidataką

odpowiedź:KtóżtojestDawid?KtóżtojestsynJessego?Terazjest
dużosługtakich,którzyporzucająswegopana.

11

Awięcmamwziąć

mójchleb,wodę,mięsonagotowanedlastrzygącychidaćjeludziom,
októrychniewiemnawet,skądsą?

25,11wodę.Wedługtekstuhebr.WBJ:„mojewino”,zagrec.

12

MłodzieńcyDawidaudalisięwdrogępowrotną.Przyszedłszy,

powiadomiligoocałejrozmowie.

13

Dawidwtedydałrozkazswym

ludziom:Niechkażdyprzypaszemiecz!Iwszyscyprzypasalisobie
miecze.Dawidrównieżprzypasałsobiemiecz.Potemokołoczterystu
ludziwyruszyłozDawidemnaczele,dwustuzostałoprzytaborze.

14

TymczasemjedenzesługzawiadomiłAbigail,żonęNabala:Dawid

przysłałposłańcówzpustyni,abypozdrowilinaszegopana,aonich
zelżył.

15

Aprzecieżciludziebylidlanasbardzodobrzy,ijakdługo

oboknichkrążyliśmy,przebywającnapolu,niedoznaliśmyżadnej
przykrościinicnamniezginęło.

16

Bylinammuremochronnymtakw

nocy,jakiwdzieńprzezcałyczaswspólnegopobytu,gdyśmypaśli
trzodę.

17

Musiszwięcrozważyćirozejrzećsię,copocząć,gdyż

postanowionozagładędlanaszegopanaidlacałegojegodomu.
Tymczasemonjestzbytzły,bymożnabyłoznimmówić.

18

Abigail

wzięławięcszybkodwieściechlebów,dwabukłakiwina,pięć

oprawionychowiec,pięćseaprażonychziaren,stogronrodzynkówi
dwieścieplackówfigowych.Objuczyłatymosły

25,18.ProwiantprzekazanywdarzeprzezAbigail.Nabalwymieniłchleb,wodęimięsojakozapłatędlaswoichrobotników(1Sm25,11).TerazAbigaildajewdarze200chlebów,2

bukłakiwina,5przyrządzonychowiec.StanowitozapłatęzausługiwyświadczoneprzezDawidaijegoludzichroniącychstadaNabala.Dodatkowojestwyrazemgościnnościwokresieświąt.Abigail
przywozirównież5seah(=36,51)prażonychziaren,100gronrodzynków(wpreferowanymtekścieSeptuagintyjedenomer)i200ciastekfigowych.Ostatnieproduktymogłybyćprzechowywanei
służyćpotrzebomwszystkichludziDawida.

19

ipowiedziałaswymsługom:Wyidźcieprzedemną,ajapodążę

zawami.Przedswymmężem,Nabalem,nieprzyznałasiędotego.

20

Gdysiedzącnaośle,zjeżdżałaniewidocznąstronągóry,właśnie

Dawidijegoludziezstępowalikuniej.Ispotkałaich.

21

Tymczasem

Dawidmówiłsobie:Nadarmostrzegłemnapustkowiucałego
dobytkujego,takżenicniezginęło,coposiadał,boodpłaciłmizłym
zadobre.

22

NiechtouczyniBógwrogomDawidaitamtodorzuci,jeśli

doranazostawięcokolwiekzjegowłasności,choćbyjednegomalca.

25,22wrogomDawida.Zatekstemhebr.Grec:„Dawidowi”.
—jednegomalca.Dosł.:„kogośjednego,ktosiusiapodmurem”.

23

KiedyAbigailspostrzegłaDawida,szybkozsiadłazosłai

padłszynatwarzprzedDawidem,oddałamupokłonażdoziemi.

24

Rzuciwszysiędojegostóp,rzekła:Paniemój!Niechnamnie

spadniewina!Pozwóljednaksłużebnicytwejprzemówićdociebie,
wysłuchajsłówtwejsłużebnicy!

25

Niechpanmójniezwracauwagina

tegonicponiaNabala,boonjestjakjegoimię,Nabaloznacza,żew
nimjestwieległupoty,jazaś,twojasłużebnica,niewidziałamsług
mojegopana,którychprzysłałeś.

25,25Pohebr.nabaloznaczakogośnierozsądnego,ktopostępujeźlewobecBogaiwobecludzi,jestrównocześniegłupi,bezbożnyiwystępny(por.Iz32,5n).

26

Ateraz,paniemój,nażyciePanaitwojejduszy,skoro

powstrzymałcięPanodrozlewukrwiipomstydokonanejnawłasną
rękę,niechajtwoiwrogowieiwszyscy,którzyżycząmojemupanu
nieszczęścia,podobnisięstanądoNabala!

25,26podobnisięstanądoNabala!Dzielącjegotragicznylos,któryAbigailprzewiduje.

27

Aotoupominek,któryprzyniosłatwojasłużebnicapanu

swemu.Niechgopodadząsługomchodzącymzamoimpanem!

28

Darujłaskawiewinętwejsłużebnicy;zpewnościąPanzbudujepanu

mojemudom,którybędzietrwały,gdyżpanmójtoczybojePańskie.
Dlategoniespotkacięnieszczęścieprzezcałeżycie.

29

Jeślinatomiast

ktośpowstanie,abycięprześladowaćiczyhaćnatweżycie,niech
duszapanamojegobędziedobrzezamkniętawworeczkużyciau
Pana,Bogatwojego,życiezaśwrogówniechwyrzucijakzprocy.

25,29wworeczkużycia.Bógstrzeżeżyciaswoichprzyjaciółjakskarbu.Obrazpodobnydopojęcia„księgażycia”(Ps69,29;Iz4,3;Dn12,1;Ap3,5).

30

AkiedyPanspełnipanumojemuwszystkodobre,co

przyobiecał,iustanowicięwładcąIzraela,

31

niechniebędziewtedy

dlaciebieskrupułemiwyrzutemsumieniaupanamegoto,żeśrozlał
krewniewinnąiżewymierzyłeśsobiesprawiedliwośćnawłasnąrękę.
AkiedyPanłaskawybędziedlamegopana,przypomniszsobieswoją
służebnicę.

25,23-31.PrzekonywającamowanaBliskimWschodzie.PodobniejakwprzypadkumowyAbigail,oracjaprzekonywającapojawiasięzwyklewkontekstachmądrościowych.Kobieta

sugerujeDawidowi,byniezważałnasłowagłupca(zob.Prz26,2),podobniejaktoczyniPtah-Hotep(2450przedChr.)iAmenemope(VIIw.przedChr.)wegipskich„pouczeniach”lubasyryjski
mędrzecAhikar.TakjakAbigailwysławiająonicnotęwiernościiobowiązkipoddanychwobecwładcy.Tenostatnirysstanowiintegralnączęśćnajsławniejszejoracjiprzekonywającej,pochodzącejz
BliskiegoWschodu,Protestuwymownegowieśniaka,utworuzokresuŚredniegoPaństwaegipskiego.

32

NatorzekłDawiddoAbigail:BłogosławionyniechbędziePan,

BógIzraela,zato,żecięwysłałdziśnaspotkaniezemną.

33

Niech

będziebłogosławionytwójrozsądek,błogosławionabądźityzato,
żeśpowstrzymałamniedzisiajodrozlewukrwiiżeniewymierzyłem
sobiesprawiedliwościnawłasnąrękę.

34

LecznażyciePana,Boga

Izraela,którymniepowstrzymałodwyrządzeniacikrzywdy:gdybyś
szybkonieprzybyłaminaspotkanie,wówczasNabalowinie
pozostałbydoranaanijedenmalec.

35

Dawidprzyjąłodniejto,co

przyniosła,irzekłjej:Wracajspokojniedodomu!Patrz,wysłuchałem
twejprośbyiprzyjąłemciężyczliwie.

36

AbigailwróciładoNabala.

Wyprawiłonwłaśnieucztęwdomu,nawzórucztykrólewskiej.Serce
Nabalapełnebyłoradości,byłjednakbardzopijany,więcnie
wspominałamuoniczymażdorannegobrzasku.

37

Alekiedydorana

Nabalwytrzeźwiałodwina,oznajmiłamuotymjegożona;sercejego
zamarło,aonstałsięjakkamień.

38

Poupływieokołodziesięciudni

PanporaziłNabalatak,żeumarł.

39

GdysięDawiddowiedział,że

Nabalumarł,zawołał:BłogosławionyniechbędziePan,którystałsię
moimobrońcąprzeciwNabalowiwzwiązkuzdoznanąobelgą,a
sługęswegopowstrzymałodzła.NieprawośćNabalaskierowałPan
najegogłowę.PosłałteżDawidpośrednikówcelemrozmówieniasię
zAbigail,bochciałwziąćjąsobiezażonę.

40

SłudzyDawidaudalisię

więcdoAbigaildoKarmeluiodezwalisiędoniejwtensposób:
Dawidwysłałnasdociebie,abycięwziąćzażonę.

41

Onawstała,

oddałapokłontwarządoziemiirzekła:Otosłużebnicatwojajest
niewolnicągotowąumyćnogisługmojegopana.

42

Podniósłszysię,

Abigailśpieszniewsiadłanaosłaizpięciomadziewczętami,które
stanowiłyjejorszak,udałasięzawysłańcamidoDawidaizostała
jegożoną.

43

WziąłteżprzedtemDawidAchinoamzJizreel,itakobie

onezostałyjegożonami.

44

TymczasemSauloddałMikal,swojącórkę,

ażonęDawida,Paltiemu,synowiLajisza,pochodzącemuzGallim.

25,39-44.Królewskiemałżeństwajakosojusze.TekstydyplomatyczneBliskiegoWschoduzawierająkontraktymałżeńskie,pełniącerolępolitycznychsojuszówpomiędzykrajami.Zimri-

Lim,królMarizXVIIIw.przedChr.,zdołałpomyślnieumieścićswojecórkiwharemachokolicznychkrólestwipoślubiłkilkacudzoziemskichżon,byzwiększyćpotęgęistabilnośćswojego
panowania.ZanimzostałkrólemIzraela,Dawidzawarłwielemałżeństw,którewzmocniłyjegopozycjępolitycznąiekonomiczną.MałżeństwozcórkąSaula,Mikal,związałogozrodzinąpanującą.
JegomałżeństwozAbigailstworzyłowięźzobszaremwokółHebronu,zaśmałżeństwozAchinoamzJizreelustanowiłozwiązekzrejonamiwokółMegiddoiBet-Szean.Tasiećzwiązków
pokrewieństwazapewniałaDawidowipoparcienaradziestarszychzcałegokraju.

1Sm26

Dawidnapustyni

1

ZifejczycyprzybylidoSaulawGibea,mówiąc:Dawidukrywa

sięnawzgórzuChakila,leżącymnakrańcustepu.

26,1-25Opowieśćbardzopodobnadotejwrozdz.24.Sątoalbodwaanalogicznewydarzenia,którychzewnętrznekonturyupodobniłysięwtradycjinajpierwustnej,apóźniejpisanej,albo

—cobardziejprawdopodobne—jesttodublet,dwarównoległesposobyopowiadaniaoszlachetnościDawidaiojegoreligijnymrespekciedlasakralnegocharakterubyciakrólem,„pomazańcem
Jahwe”(por.9,26+).

2

NiezwłoczniewyruszyłwięcSaulkupustyniZif,awrazznim

trzytysiącedoborowychIzraelitów,abywpaśćnatropDawidana
pustyniZif.

26,1-2.Miejsceakcji.Zob.komentarzdo1Sm23,14i23,19.

3

SaulrozbiłobóznawzgórzuChakila,nakrańcustepuobok

drogi,Dawidzaśprzebywałnapustkowiu.Kiedyzauważył,żeSaul
przybyłzanimnapustkowie,

4

posłałzwiadowcówiprzekonałsię,iż

Saulnapewnoprzybył.

5

Dawidwięcniezwłocznieudałsięna

miejsce,gdzieobozowałSaul.Dawidspostrzegłmiejsce,gdzieSaul
spoczywałwrazzdowódcąwojsk,Abnerem,synemNera:Saulleżał
wśrodkuobozowiska,aludziepokładlisięwokółniego.

6

Zwróciłsię

DawiddoAchimelekaChittytyidoAbiszaja,synaSerui,abrata
Joaba,zpytaniem:KtopodejdziezemnądoobozuSaula?Abiszaj
odparł:Jaztobąpójdę.

7

DawidwrazzAbiszajemzakradlisięwnocy

doobozu;Saulwłaśniespałwśrodkuobozowiska,ajegodzidabyła
wbitawziemięobokgłowy.Abneriludzieleżeliuśpienidokoła
niego.

8

RzekłwięcAbiszajdoDawida:DziśBógoddajewroga

twojegowtweręce.Terazpozwól,żeprzybijęgodzidądoziemi,
jednympchnięciem,drugiegoniebędzietrzeba.

9

Dawidodparł

Abiszajowi:Niezabijajgo!Któżbowiempodniósłbyrękęna
pomazańcaPańskiego,anieponiósłkary?

10

Dawiddodał:Nażycie

Pana:Onnapewnogoukarze,albonadejdziejegodzieńiumrze,albo

zginie,wyruszywszynawojnę.

11

NiechmniePanbroniprzed

podniesieniemrękinapomazańcaPańskiego!Zabierztylkodzidę,
którajestkołojegowezgłowia,manierkęnawodęipójdziemy.

26,9-11.PomazaniecPański.Zob.komentarzdo1Sm24,7.

12

WziąłwięcDawiddzidęimanierkęnawodęodwezgłowia

Saulaiposzlisobie.Niktichniespostrzegł,niktonichniewiedział,
niktsięnieobudził.Wszyscyspali,gdyżPanzesłałnanichtwardy
sen.

26,12.Dzidaidzbannawodę.Dzidybyłyzwykleużywaneprzezżołnierzypiechotystojącychwpierwszymszeregu.Bronitakiejtrudnobyłooczekiwaćprzykrólu.Fakt,żeSaulmiał

zawszepodrękądzidę(zob.naprzykład1Sm18,10;19,9;2Sm1,6)wskazuje,żemogłabyćonainsygniumkrólewskiejwładzy.Mogłatobyćceremonialnawłócznia.Byćmożeznaczącejest,żetą
samąbroniąSaulstarałsięzabićDawidawjednymzpierwszychepizodów.Dzbanlub„manierka”mogłybyćmałymnaczyniemokształciedysku,powszechniestosowanymwtymokresie,zdwiema
rączkamiumożliwiającymiprzytwierdzeniedopasa.Wtymrejoniepozbawienieczłowiekawodyibronistanowiłozagrożeniedlajegożycia.Dawidokazujeprzezto,żeżycieSaulaznajdowałosięw
jegorękach.

13

Dawidoddaliłsięnaprzeciwległąstronęistanąłnawierzchołku

górywoddali,adzieliłagoodnichsporaodległość.

26,13naprzeciwległąstronę.Chodzioprzeciwległezboczewąwozu.

14

WtedyzawołałnaludziiAbnera,synaNera:Abnerze!Czemu

niedajeszodpowiedzi?Abnerrzekł:Kimjesteś,żewołasznakróla?

26,14nakróla?WBJpominiętezagrec.

15

DawidznówwołałwstronęAbnera:Czyżniejesteś

mężczyzną?KtóżcidorównawIzraelu?Adlaczegonieczuwałeś
przypanu,twoimkrólu?Zakradłsięprzecieżktośzludu,aby
zamordowaćkróla,twojegopana.

16

Niedobrzepostąpiłeś.Nażycie

Pana!Zasługujecienaśmierć:niestrzegliściebowiemwaszegopana,
pomazańcaPańskiego.Aterazpatrzcie,gdziejestdzidakrólewskai
manierkanawodę,którebyłyujegowezgłowia.

17

Saulrozpoznałgłos

Dawida.Rzekł:Totwójgłos,synumój,Dawidzie?Dawidodrzekł:
Tak,paniemój,królu,tomójgłos.

18

Idodał:Czemupanmójściga

swegosługę?Cóżuczyniłem?Czypopełniłemcośzłego?

19

Niech

terazpanmój,król,posłuchasłówswegosługi.JeśliPanpobudziłcię
przeciwkomnie,niechrozkoszujesięwoniąofiarną,ajeśliludzie–

niechbędąprzeklęciprzedPanem,gdyżwypędzająmniedziś,abym
niemiałudziałuwJegodziedzictwie,mówiącniejako:Idźsłużyć
cudzymbogom!

26,19JahwebyłdotegostopniazwiązanyzziemiąIzraela,swoim„dziedzictwem”,żeuważano,iżniemożnaGoczcićnaobcejziemi,gdziepanowaliinnibogowie.DlategoNaaman

zabierzezesobądoDamaszkutrochęizraelskiejziemi(2Krl5,17).ZmuszaćDawidadoopuszczeniakraju,znaczyzmuszaćgodoopuszczeniaJahwe.

26,19.Zmuszonysłużyćobcymbogom.Ludziewygnanizwłasnegokrajuniemoglioddawaćczciwłasnymbogomwznanychmiejscachkultu.Jedynąmożliwościąkultu,któraim

pozostawała,byłosłużeniebogomcudzoziemskimiprzyjęciereligiiludów,wśródktórychmusielizamieszkiwać.PodobneuczuciaopisanowOpowieścioSinuhepochodzącejzokresuŚredniego
Państwa.

20

Niechżeterazkrewmojaniebędziewylananaziemięzdalaod

Pana.KrólbowiemIzraelawyruszył,abyczyhaćnamojeżycie,jak
siępolujenakuropatwęwgórach.

26,20Jużnapustyni,którabyłaobszaremdziałaniazłychduchów(Iz13,21;34,13-14;Kpł16,10),DawidczujesiępozbawionyobecnościJahwe.
—namojeżycie.Zagrec.Teksthebr.podwpływem24,15:„nazwykłąpchłę”.
26,20.Polujenakuropatwępogórach.Polowanienakuropatwypolegałonaporuszaniukrzakamiigonieniuptaków,ażpadływyczerpane.Jesttotrafnyopissposobu,wjakiSaulścigał

Dawida.Wtekścieoryginalnympojawiasięgrasłówopartanadosłownymznaczeniuhebrajskiegosłowaoznaczającegoprzepiórkę,„wołającypogórach”(zob.Jr17,11).Dawid„wołapogórach”,
czyniącwyrzutykrólowiSaulowi.

21

OdrzekłSaul:Zgrzeszyłem.Wróć,synumój,Dawidzie,już

nigdyniezrobięcikrzywdy,gdyżdzisiajcennebyłowtwychoczach
mojeżycie.Postępowałemnierozsądnieibłądziłembardzo.

22

Dawid

zaśodpowiedział:Otodzidakrólewska,niechprzyjdziektóryz
pachołkówiweźmieją.

23

Pannagradzaczłowiekazasprawiedliwośći

wierność:Pandałmiciebiewręce,leczjaniepodniosłemich
przeciwpomazańcowiPańskiemu.

24

Dlatego,jakcennemibyłotwoje

życie,takniechbędziecenneuPanamojeżycie,niechajOnmnie
uwalniaodwszelkiegonieszczęścia.

25

ImówiłSauldoDawida:Bądź

błogosławiony,synumój,Dawidzie:napewnoto,coczynisz,
wykonaszzpowodzeniem.IudałsięDawidwswojądrogę,aSaul
powróciłdosiebie.

1Sm27

WspółpracazAkiszem

1

Dawidrozważałwswymsercu:mogęwpaśćktóregośdniaw

ręceSaula.Lepiejbędziedlamnie,gdysięschroniędoziemi
Filistynów.WtedySaulzaprzestanieściganiamniepocałymkraju
izraelskim,iwtensposóbujdęzjegorąk.

27,1gdysięschronię.Zagrec.Teksthebr.:„albowiemnapewnosięocalę”.
—doziemiFilistynów.Tobyłpewnysposób,byniewpaśćwręceSaula,jednaktopozorneprzejściedoobozuwrogastawiałoDawidawfałszywejsytuacji,zktórejwyjdzieontylkodzięki

swojemusprytowi(w.8-12)iokolicznościomzewnętrznym(rozdz.29).

2

PowstałwięcDawidiwrazzsześciusetludźmi,którzymu

towarzyszyli,udałsiędoAkisza,synaMaoka,królaGat.

27,2.Akisz.Okrólutymniemawzmianekwżadnychźródłachpozabiblijnych,jednakimięAkiszjestpoświadczonejakofilistyńskieimiękrólewskiewokresiepóźniejszym.Wasyryjskich

dokumentachzVIIw.przedChr.wspominasięoIkausu,synuPadi,którybyłkrólemEkronu.IkausutowłaśnieAkisz,synPadi,wymienionynainskrypcjiztegosamegookresuodnalezionejwEkronie
(TelMikne).

3

DawidprzebywałuAkiszazeswymiludźmiorazichrodzinami:

Dawidzdwiemażonami,AchinoamzJizreeliAbigail,[dawną]żoną
NabalazKarmelus.

4

KiedydoniesionoSaulowi,żeDawidschronił

sięwGat,przestałgościgać.

27,2-4.Gat.ChociażnieudałosięwsposóbpewnyustalićpołożeniaGat,obecniesądzisię,żeleżałoonowmiejscudzisiejszegoTellel-Safi,wodległości8kmnapołudnieodTelMikne

(Ekronu),wpółnocnejczęściSzefeli.Otym,żeistniałoonowczasachprzedfilistyńskich,świadcząwzmiankipojawiającesięwlistachzAmarna.GatbyłotradycyjniełączonezkananejskimiAnakim
(zob.Joz11,22).Jakojednozgłównychfilistyńskichmiast-państw,GatbyłoojczyznąolbrzymaGoliata,jednegozdowódcówwojennychpodczaskampaniiprzeciwkoIzraelowi(zob.Sdz3,3).

5

DawidpoprosiłAkisza:Jeżelidarzyszmnieżyczliwością,

wyznaczmimiejscewjednymzmiastkraju,abymsiętamosiedlił.
Nacóżbowiemsługatwójbędziepozostawałprzytobiewstolicy
królestwa?

6

AkiszwięcoddałmuwtymdniuSiklag.Dlategowłaśnie

Siklagnależydokrólówjudzkichażdodniadzisiejszego.

27,6Siklag.Nagranicyfilistyńskiej,napółnocnywschódodBeer-Szeby.AkiszdajetomiastowlennoDawidowi,liczącnato,żejegooddziałbędzieutrzymywałporządeknapobliskiej

pustyni.

—należydokrólówjudzkich.Tzn.żebyłoonoprywatnąwłasnościąkróla.
27,6.Siklag.DokładnepołożenieSiklagjestnadalprzedmiotemsporów.Chociażsugerowanowieleróżnychmiejsc,zanajbardziejprawdopodobnenależyuznaćTellesz-Szaria(w

północno-zachodniejczęściNegebu,położonewodległościok.24kmnapołudniowyzachódodGazy)iTelles-Seba(najczęściejutożsamianezestarożytnąBeer-Szebą,oddaloneo6,5kmod
współczesnegomiasta;zob.komentarzdoRdz22,19).Wątpliwościbudziprzerwawokresiezasiedleniapojawiającasięwarstwachzokresużelaza(okreswczesnejmonarchii)wTellesz-Szariaoraz
prawdopodobieństwo,iżBeer-SzebaznajdowałasiędalejnazachódodTelles-Seba.ChociażhistoriazasiedleniaTelles-SebaodpowiadaogólnyminformacjomnatematSiklag,któreposiadamy,miasto
znajdowałobysięwówczasponad48kmnapołudnieodGat.ObydwiehipotezyumieszczajątwierdzęDawidawNegebie,skądłatwomógłczynićwypadynapołudnie,doSynaju,lubnawschód,do
EdomuikrajuMadianitów.ByłyteżwystarczającooddaloneodziemFilistynów,byDawidmógłdziałaćswobodnieibezwiększejkontroli.

7

Okres,któryspędziłDawidwkrajufilistyńskim,wynosiłroki

czterymiesiące.

27,7.Uwagachronologiczna.JesttoostatniokrespoprzedzającywstąpienieDawidanatron.ObjęciewładzykrólewskiejprzezDawidadatujesięzwyklena1010przedChr.

8

DawidijegoludziewdzieralisiędoGeszurytów,Girzytówi

Amalekitów;zamieszkiwalionitenkraj,odTelamwstronęSzur,aż
doziemiegipskiej.

27,8odTelam.Zaniektórymirkpsamigrec.Teksthebr.:meôlam,„odwieków”.
27,8.Geszuryci.LudtenzamieszkiwałziemiepołożonenapołudniowywschódodFilistei(zob.Joz13,2).NienależymylićichzmieszkańcamiGeszurzpołudniowegoGolanu,żyjącymiw

rejonieBaszanu(Joz13,11).ObszartenznajdowałsiępozazasięgiemzbrojnychwypadówDawida.PrzypuszczalniecipołudniowiGeszurycisprzymierzylisięzFilistynami,dlategostalisięcelem
ekspedycjiwojskowychprowadzonychprzezDawidawNegebie.

27,8.Girzyci.WzmiankaoGirzytachpojawiasiętylkowtymfragmencie;oludzietymniemażadnejwzmiankiwpozabiblijnychźródłachstarożytnych.Wpewnychwersjachtekstuludten

nazywanyjestGerazytami.MiastoGezerleżywodległości19,5kmnapółnocnywschódodGat.Wydajesięmałoprawdopodobne,byDawiddokonywałzbrojnychrajdówwtymrejonie,jeśliSiklag
znajdowałosię40-48kmnapołudnieodGat.

27,8.Amalekici.Zob.komentarzdoPwt25,17-19.
27,8.PustyniaSzur.PustyniaSzurrozciągasięwpółnocnymSynajumiędzyKanaanemapółnocno-wschodniągranicąEgiptu(zob.komentarzdoWj15,22).Ludywędrowne,takiejak

GeszuryciiAmalekici,tradycyjniezamieszkiwałytenregion,wykorzystującdoobronyjegosucheijałoweśrodowisko.

9

Dawid,uderzającnajakąśkrainę,niepozostawiałprzyżyciuani

mężczyzny,anikobiety,zabierałtrzodę,bydło,osły,wielbłądy,
odzież,apotemdopierowracałdoAkisza.

10

Akiszmówił:Gdzie

byliściedzisiajnawyprawiewojennej?Dawidmówił:WNegebie
judzkim;wNegebiejerachmeelickim;wNegebiekenickim.

27,10NegebjesttosłabozaludnionaokolicanapołudniuPalestyny,gdzieprzedewszystkimwypasasiębydło.NależyonadoJudejczykówidoichsprzymierzeńców,Kenitów(por.także

30,14).DawidswojezbrojnewypadynarabusiówpustynnychprzedstawiajakoskierowaneprzeciwkoKenitom,dziękiczemuzapewniasobieżyczliwośćJudejczyków.

27,10.Jerachmeelici.Niejasnaodpowiedź,którejDawidudzieliłAkiszowiwsprawieswoichzbrojnychwypadów,sugeruje,żeplądrowałonwioskiwJudzie.Jerachmeelicibylirodemz

pokoleniaJudy,mieszkającymnapołudnieodBeer-Szeby(zob.1Sm30,29).

27,10.Kenici.Zob.komentarzdoLb24,21-22.

11

Dawidniezostawiałprzyżyciuanimężczyzny,anikobiety,aby

ichprzyprowadzićdoGat.Twierdził:Abyniewydalinasinie
mówili:Dawidwtensposóbpostępował,takłupiłnasprzezcałyczas
pobytuwkrajufilistyńskim.

12

AkiszwierzyłDawidowi,mówiąc:

Zostałznienawidzonyprzezswychrodaków;pozostaniewięcmoim
sługąnazawsze.

27,2-12.NajemnikFilistynów.Wświeciestarożytnymczęstokorzystanozusługnajemników(zob.Jr46,20-21).Zwykleludziecibylizbiegamipolitycznymi,jakDawid,zaśichwierność

nowemumocodawcyopierałasięnanienawiścidowładcy,któryichwygnał(wielugreckichtyranówzVw.przedChr.wstąpiłodoarmiiperskiejpotym,jakzostaliusunięcizeswoichurzędów;później
walczyliprzeciwkoGrekomwbitwiepodMaratonem).KrólAkiszniesłuszniezaufałDawidowi,opierającsięnawrogościmiędzynimaSaulem;przekonanietododatkowowzmocniłyłupy,które
Dawidprzywiózłzeswoichwypraw.Dawidwykorzystałtęsytuację,by:(1)uciecprzedSaulem,(2)zdobyćbogactwowwyprawachłupieżczychiużyćgodopozyskaniastarszychJudy(1Sm30,26),
(3)poznaćtaktykęwojennąitechnologięwytwarzaniażelazastosowanąprzezFilistynówi(4)usunąćniektórychnieprzyjaciółIzraelapodczaswyprawwojennych.Eliminującwszystkichświadków,
DawidzachowałpełnezaufanieAkiszaażdoczasu,gdypowróciłdoIzraela,byobjąćtronJudy.

1Sm28

1

WtymczasieFilistynizgromadziliswewojskadowalki,chcąc

uderzyćnaIzraelitów.RzekłwięcAkiszdoDawida:Wieszdobrze,że
razemzemnąudaszsiędoobozuwrazztwymiludźmi.

2

Dawid

odrzekłAkiszowi:Oczywiście,samsięprzekonasz,couczynitwój
sługa.AkiszodpowiedziałDawidowi:Ustanawiamwięcciebiena
stałestrażnikiemmojejosoby.

28,2Odpowiedźdwuznaczna,którąAkisztraktujejakozapowiedźbohaterskichczynów.Dawidliczynatakieułożeniesięokoliczności,żeniebędziemusiałwalczyćzIzraelem,coteżsię

stanie(rozdz.29).

28,2.Dawidjakodowódcastrażyprzybocznej.PodobniejakwcześniejznajdowałsięnasłużbieuSaula(1Sm22,14),Dawidzostałterazmianowanydowódcąstrażyprzybocznejkróla

Akisza.Znalazłsięwtensposóbwtrudnympołożeniu,bowiemstanowiskotoniemalgwarantowało,żebędziemusiałuczestniczyćwbitwieprzeciwkoSaulowi.

SauliwróżkazEndor

3

Samuelumarł,awszyscyIzraeliciobchodziliponimżałobę.

PochowanyonzostałwswymmieścieRama.ASaulusunął
wróżbitówiczarnoksiężnikówzkraju.

28,3-25WywoływanieduchówpraktykowanowIzraelu(2Krl21,6;Iz8,19),choćprawotegozabraniało(Kpł19,31;20,6.27;Pwt18,11itutajw.9).Podczasgdynarratorpodziela—jak

sięzdaje—ludowąwiaręwpowrótduchów,uważającrzeczjasnaichwywoływaniezapraktykęniedozwoloną,toOjcowieKościołaikomentatorzywkładalimnóstwowysiłkuwwytłumaczenietego
faktu:interwencjąBożą,interwencjądemonów,oszustwemkobiety.Możnaprzyjąć,żescenatazostałazaaranżowanajakwszystkieseansetegorodzaju:zestronySaulałatwowierność,zestronykobiety
oszustwo;BógjednakpozwoliłduszySamuelapokazaćsięnaprawdę(stądprzerażeniekobiety)iprzepowiedziećSaulowiprzyszłość.Por.1Krn10,13(Sept)iSyr46,20.Najprościejjednakprzyjąć,że
narratorwykorzystałtęinscenizację,byrazjeszczepowiedziećoodrzuceniuSaulaiozastąpieniugoprzezDawida,cojestideąprzewodniąwszystkichtychhistorii(por.w.17z15,28izob.wzmiankęo
Amalekuww.18atakże13,14;16,1;23,17;24,21;25,30).

28,3.Wróżbiciiczarnoksiężnicy.Natematogólnychinformacjidotyczącychczarówzob.komentarzdoPwt18.Ludziepraktykującyspirytyzmiczatyzostalipotępienizpowodu

związków,którełączyłyichzreligiąkananejskąorazdlatego,żezapomocąswojej„sztuki”staralisiępominąćJahwe,chcącotrzymaćwiedzęimocodduchów.Należelionidowyznawców„popularnej
religii”.Usunięciwróżbiciiczarnoksiężnicyuprawialijakąśformęczarów,wykorzystującwtymceludołyrytualne,zktórychpodnosiłysięduchyprzodków,bymówićżyjącymoprzyszłości.

28,3.Usunięciewróżbitów.DecyzjaSaulaousunięciuzkrajuwróżbitówiczarnoksiężnikówzostałabywzwykłychwarunkachpochwalonazpowodubliskiegozwiązkutychludziz

kananejskimipraktykamikultowymi.Wywoływalioniduchyprzodków,byoznajmiłyprzyszłośćżyjącym.Przesądywpołączeniuzokultystycznąaurąotaczającączarownikówpowodowały,żeludzie
sięichobawialiiczęstouważalizaniepożądanych.NiemaltysiąclatwcześniejkrólLagasz,Gudea,wygnałwróżbitówzeswoichziem,niebyłtojednakczynwynikającywyłączniezwyznawaniareligii
monoteistycznej.WtymprzypadkuusunięcieprzezSaulawróżbitówiczarnoksiężnikówzbiegłosięześmierciąSamuela.Wrezultaciekrólutraciłwszelkiedozwoloneiniedozwoloneśrodkipoznania
woliBożej.

4

TymczasemFilistynizgromadziwszysię,wkroczyliirozbili

obózwSzunem.SaulteżzebrałwszystkichIzraelitówirozbiłobózw
Gilboa.

28,4SzunemleżałonarówninieJizreel.WzgórzaGilboazamykająjąnapołudnieodSzunem.EndorznajdujesięupodnóżagóryTabor,anapółnocodSzunem.Saul,bysiętamdostać,

musiałobejśćobózfilistyński.

28,4.RozmieszczenieobozuFilistynówiobozuIzraelitów.WschodnikraniecdolinyJizreelmiałszerokośćok.16km(zpółnocynapołudnie).KraniecpółnocnyzamykałagóraTabor,zaś

południowygóraGilboa.SzesnastokilometrowypasciągnącysięmiędzynimiprzecinałydwaprzejściawiodąceobokmniejszegowierzchołkawzgórzaMore.MiastoSzunem,wktórymrozbiliobóz
Filistyni,znajdowałosiępopołudniowo-zachodniejstroniewzgórzaMore,podrugiejstroniedolinyCharod(południoweprzejściełączącedolinęJizreelzmiastemBet-Szean)iobozuSaulanagórze
Gilboa.Dwawrogieobozyznajdowałysięwodległościok.8kmodsiebie.Endorleżałopośrodkupółnocnegoprzejścia(międzywzgórzemMoreigórąTabor),ok.10kmnapółnocodobozuIzraelitów
(wodległościdwugodzinnegomarszu).SaulposzedłwschodnimzboczemwzgórzaMore,omijającwtensposóbobózFilistynów.Należyzwrócićuwagę,żeEndor(ChirbetSafsafa)znajdowałosięna
ziemiachpokoleniaManassesa,pozagranicamiobszarukontrolowanegoprzezSaula(Joz17,11).Fakt,żepolebitwyleżałotakdalekonapółnocodFilistei,wskazuje,żeFilistynistaralisięwyrwaćzrąk
SaularejonGalilei.Saulwykorzystałprzewagę,jakąstwarzałogórzysteukształtowanieterenu,sprzyjającejegolekkouzbrojonymoddziałom.

5

Sauljednaknawidokobozufilistyńskiegoprzestraszyłsię:serce

jegomocnozadrżało.

6

RadziłsięSaulPana,leczPanmunie

odpowiadałaniprzezsny,aniprzezurim,aniprzezproroków.

28,6.MetodyzasięganiainformacjiużywaneprzezSaula.Saulbyłsłusznieprzejętynadchodzącąbitwązezmasowanymisiłamipięciufilistyńskichpaństw-miast.Przedewszystkim

zastosowałtradycyjnąmetodęzasięganiawyroczniBożej,bysiędowiedzieć,czyBoskiwojownikdamuzwycięstwo.Wskładmetodyuzyskiwaniawiadomościodbóstwawchodziły:tzw.rytuały
inkubacji,podczasktórychposzukującywyrocznispałwsanktuariumlubwpobliżuświętegoprzedmiotu,byotrzymaćsenodboga(zob.komentarzdo1Sm3,3);używanieurimdorzucanialosów
(zob.komentarzdoWj28,30)iwizjeproroków(zob.wcześniejszezwiązkiSaulazprorokamiw1Sm10,10-11).Saulnieuzyskałodpowiedzizapomocążadnegozopisanychsposobówijasnebyło,że
Bóggoopuścił.

7

ZwróciłsięwięcSauldoswychsług:Poszukajciemikobiety

wywołującejduchy,chciałbympójśćijejsięporadzić.Odpowiedzieli
mujegosłudzy:JestwEndorkobieta,którawywołujeduchy.

28,7.Specjalistka,odktórejSaulpragnąłuzyskaćpomoc.PonieważniedysponowałinnymimetodamipoznaniawoliBożejwsprawienadchodzącejbitwy,Saulzłamałwłasneprawo,

usuwająceczarnoksiężnikówiwróżbitów,iodbyłpotajemnąpodróżdowróżbitkizEndor.Cieszyłasięonaustalonąreputacjąosoby,którapotrafiskuteczniezasięgaćradyduchówiwywoływać
zmarłychprzodków.OwaspecjalistkazEndorposługiwałasięrytualnymdołem,bywzywaćduchyzmarłych.PonieważtakieobrzędyzostaływPwt18,10-11zaliczonedo„obrzydliwości”religii
kananejskiej,wStarymTestamencieniewspominasięoużyciudołupozaepizodemwEndor.PodobniejakwobrzędachmagicznychChetytów,osobą,którawykonujeczary,jest„starakobieta”.
Wierzono,żedołystanowiąmagiczneprzejścia,przezktóreduchymogąwydostaćsięzeświatazmarłychdoświatażywych.Osobazajmującasięczaramiwiedziała,gdziete„przejścia”sięznajdują,
znałateżobrzędypotrzebnedoprzywołaniazmarłych.Wtekścieniemawzmianki,żeosobawykonującaczarybyłaopanowanaprzezduchaaniżeduchprzezniąprzemawiał.Wróżbitkaniebyłateż
mediumwewspółczesnymtegosłowaznaczeniu.

8

DlaniepoznakiSaulprzebrałsięwinneszatyiposzedłw

towarzystwiedwóchludzi.Przybywającdotejkobietywnocy,rzekł:
Proszęcię,powróżmiprzezduchaispraw,niechprzyjdzieten,
któregociwymienię.

9

Odpowiedziałamukobieta:Wieszchyba,co

uczyniłSaul:usunąłwróżbitówiczarnoksiężnikówwkraju.Czemu
czyhasznamojeżycie,chcącmnienarazićnaśmierć.

10

Saulprzysiągł

jejnaPana,mówiąc:NażyciePana!Niebędzieszukaranaztego
powodu.

11

Spytałasięwięckobieta:Kogomamwywołać?Odrzekł:

WywołajmiSamuela.

28,8-11.Sposobyprzywoływaniaduchów.PrzykładyzGrecji(OdysejaHomera),Mezopotamiiizwłaszczazliteraturychetyckiejdostarczająnamszczegółowychinformacjinatemat

obrzęduwywoływaniaduchówzmarłych:(1)byłyonewykonywanewnocy,(2)pozasięgnięciuwyrocznidółbyłwykopywanyspecjalnymnarzędziem,(3)wdoleumieszczanoofiaręzpokarmu(chleb,
oliwę,miód)lubwlewanokrewofiarnegozwierzęcia,byzwabićduchy,(4)śpiewanorytuałinwokacyjny,zawierającyimięduchai(5)pozakończeniurytuałuzasypywanodół,byuniemożliwićduchom
ucieczkę.Wtejprocedurzeokreślonąrolęodgrywałczarownikiosobaposzukującawyroczni.Ukazującesięduchymiałyzwykleludzkąpostaćimogłysiębezpośrednioporozumiewaćzosobą
poszukującąwyroczni.WMezopotamiipodczaszaklęćwywołującychzmarłychtylkoczarownikwidziałducha.Byłotomożliwedziękiobrzędowinamaszczaniatwarzy.

12

GdyzobaczyłakobietaSamuela,zawołałagłośnodoSaula:

Czemumnieoszukałeś?TyśjestSaul!

28,12KobietawiedziałaostosunkachłączącychSamuelazSaulem.Rzeczywisteukazaniesięzmarłegoproroka—zresztąkujejwielkiemuprzerażeniu—oznacza,żezasięgającymrady

jestkrólIzraela.

13

Odezwałsiędoniejkról:Nieobawiajsię!Cowidzisz?Kobieta

odpowiedziałaSaulowi:Widzęistotępozaziemskąwyłaniającąsięz
ziemi.

28,13istotępozaziemską.Pohebr.:’elohîm,to„istotanadludzka”(por.Rdz3,5;Ps8,6),tylkożetutajtermintenodnosisiędoumarłych.
—wyłaniającąsięzziemi.Istota,októrejmowa,przychodzizszeolu,zpodziemnegomiejscaprzebywaniazmarłych(por.Lb16,33+).

14

Zapytałsię:Jakwygląda?Odpowiedziała:Wychodzistarzec,a

jestonokrytypłaszczem.Saulpoznał,żetoSamuel,ipadłprzednim
twarząnaziemię,ioddałmupokłon.

28,14.Płaszcz.Ponieważwstarożytnościpłaszczinformowałopozycjispołecznejczłowieka(zob.płaszczeJózefawRdz37,39-41),możnasiędomyślać,żeprorokówwyróżniałspecjalny

strój.DuchSamuelazostałrozpoznanypojegopłaszczu(zob.płaszczEliaszaw1Krl19,9-13i2Krl2,8.13-14).

15

SamuelrzekłdoSaula:Dlaczegoniedajeszmispokojui

wywołujeszmnie?Saulodrzekł:Znajdujęsięwwielkimucisku,bo
Filistyniwalczązemną,aBógmnieopuściłiniedajemiodpowiedzi
aniprzezproroków,aniprzezsen;dlategociebiewezwałem,abyśmi
wskazał,jakmampostąpić.

16

Samuelodrzekł:Dlaczegowięcpytasz

mnie,skoroPanodstąpiłcięistałsiętwoimwrogiem?

17

Panczynito,

coprzezemniezapowiedział:odebrałPankrólestwoztwejręki,a
oddałjeinnemu–Dawidowi.

18

DlategoPanpostępujeztobąwten

sposób,ponieważnieusłuchałeśJegogłosu,niedopełniłeś
płomiennegogniewuJegonadAmalekiem.

19

DlategoPanoddał

IzraelitówrazemztobąwręceFilistynów,jutrotyitwoisynowie
będziecierazemzemną,całyteżobózizraelskioddawręce
Filistynów.

28,19razemzemną.Wszeolu,gdzieprzebywająwszyscyzmarli,dobrzyiźli(por.Lb16,33+).

20

WtejchwiliupadłSaulnaziemięjakdługi,przeraziłsię

bowiemsłówSamuela,brakowałomuteżsił,gdyżniejadłprzezcały
dzieńicałąnoc.

28,8-20.Wierzenianatematżyciapośmierci.Starożytniwierzyli,żeduchyzmarłychzstępujądoświatapodziemizwanegoSzeolem.Byłtoświatcieni,wktórymduszekontynuowały

istnienie,niemiałjednakcharakterumiejscanagrodylubkary.

21

TymczasemwyszładoSaulaowakobietaispostrzegłszy,żejest

bardzoprzerażony,rzekładoniego:Otosłużebnicatwojaposłuchała
twojegorozkazu;naraziłamsweżycie,będącposłusznąsłowom,które
domniewyrzekłeś.

28,8-21.RadzeniesięzmarłychnaBliskimWschodzie.Zrozwiniętąformąkultuprzodków(byćmożeznalazłaonaodzwierciedleniewpodkreśleniurolimęskiegonastępcygłowyrodu,

którywtekstachugaryckichodpowiedzialnybyłzaojcowskiemiejscekultu)łączyłasięwiara,żezmarlimogąwpływaćnalosżywych.Sądzono,żejeślizmarłymbędąskładaneofiarypłynne(libacje),
ichduchyzapewniąochronęipomocżyjącym.WBabiloniewierzono,żebezcielesnyduch(utukki)lubzjawa(etemmu)mogąstaćsiębardzogroźne,jeśliniezostanąotoczoneopiekąprzezżyjących.
Duchytepojawiałysięrównieżwmagicznychzaklęciach.Właściwatroskaozmarłychrozpoczynałasięodurządzeniawłaściwegopogrzebu,obejmowałonnieprzerwaneskładaniedaróworazczczenie
pamięciiimieniatych,którzyodeszli.Zapodtrzymywaniekultuprzodkówodpowiedzialnibylipierworodni,dlategotoimprzekazywanorodzinnebożki(częstobyłytoprzedstawieniazmarłych
przodków).Takatroskaopierałasięnawierze(potwierdzatorównieżwizytaSaulauczarownicyzEndor),żeduchyzmarłychmogąsiękomunikowaćzżywymiimiećdlanichbardzoprzydatne
informacje.Zmarłychradzonosięzapośrednictwemkapłanów,mediówiwywoływaczyduchów.Uważano,żezajęcietojestniebezpieczne,niektóreduchybyłybowiemdemonamiimogłyludziom
bardzozaszkodzić.TrudnodziśwpełnizrekonstruowaćwierzeniaIzraelitówzwiązanezezmarłymiprzodkamiiżyciempozagrobowym.Wydajesięmożliwe,żeprzedwygnaniemistniałwIzraelukult
zmarłychlubkultprzodków.Wskazująnato:(1)przedmiotyznajdowaneprzezarcheologów:przyborykuchenne,miskiinarzędziasłużącedojedzenia,pojawiającesięwgrobowcachizraelskichz
okresużelaza;(2)wzmiankioskładaniudarówzmarłymwpostacipokarmówinapojów(zob.Pwt26,14;Ps106,28)i(3)znaczenie,któreprzypisywanogrobowcomrodzinnym(zob.gróbAbrahamai
jegopotomkówwHebronie)orazrytuałyżałobnewykonywaneprzytychgrobowcach(zob.Iz57,7-8;Jr16,5-7).LokalnyirodzinnykultprzodkówzostałpotępionyprzezprorokówiPrawo.

22

Posłuchajwięc–proszę–itygłosutwejsłużebnicy!Położę

przedtobąkęschleba:posilsięiwzmocnij,abywyruszyćwdrogę.

23

Wzbraniałsię,mówiąc:Niebędęjadł.Gdynamawialigosłudzy

wrazztąkobietą,posłuchałichgłosu,podniósłsięzziemiiusiadłna
łóżku.

24

Kobietamiałatucznecielęwswymdomu,pośpiesznieje

zabiła,apotemwziąwszymąkę,rozczyniłająiupiekłaprzaśne
chleby.

28,24.PosiłekprzygotowanydlaSaula.ZaoferowanieposiłkuprzezkobietęzEndorbyłookazaniemgościnności.PodobniejakAbraham,przygotowujeonawyszukanyposiłek,zabijając

tucznecielęipiekącchleb(zob.Rdz18,6-7).Jestmałoprawdopodobne,bykobietazEndormiaławięcejcieląt,uczyniławięcSaulowinaprawdęwielkihonor.OciąganiesięSaulazprzyjęciem

zaproszeniamogłowynikaćzezwiązkukobietyzinnymibogamialbozprzygnębieniawywołanegosłowamiSamuela,wieszczącymiklęskę.Przyjęciezaproszeniapasujedotypowegobraku
zdecydowaniaisprzecznychzachowań,takdlaSaulacharakterystycznych.Wspożyciutego„ostatniegoposiłku”zawartyjestrównieżniewątpliwieelementrezygnacji.

25

PołożyłapotemtowszystkoprzedSaulemijegosługami.

Posililisięipowstawszy,odeszlijeszczetejsamejnocy.

1Sm29

Dawidosobąpodejrzaną

1

FilistynizgromadzilisweoddziałykołoAfek,Izraelicizaś

rozłożyliobózuźródła,którejestna[nizinie]Jizreel.

29,1-11Bezpośredniakontynuacja28,2.
29,1.Afek/źródłonanizinieJizreel.WróżnychczęściachKanaanujestwielemiejsconazwieAfek.ToAfekwyróżniajegozwiązekzeźródłemwdolinieJizreel.Przypuszczalnie

znajdowałosięonowpołudniowejczęścirówninySzaron-wmiejscudzisiejszegoRasel-Ain,uźródełrzekiJarkon.Oznaczato,żeFilistyniruszylinajpierwdoAfek(podobniejaktouczyniliprzed
bitwąpodEbenezerw1Sm4,1),następniepomaszerowaliwgórę,55-65km,dodolinyJizreel,zmierzającnaspotkanieSaula.WzmiankipojawiającesięwpismachJózefaFlawiuszałączątoAfekz
Antipatris(zob.Dz23,31),oddalonymo42KrnnapołudnieodCezareiMaritima[Nadmorskiej].

2

Władcyfilistyńscyszlinaczelesetekitysięcy.Dawidzeswymi

ludźmiszedłnakońcuprzyAkiszu.

3

Książętafilistyńscymówili:Po

cotutajciHebrajczycy?Akiszodrzekłksiążętomfilistyńskim:Tojest
Dawid,sługaSaula,królaizraelskiego,któryumnieprzebywarok
albodwa.Nieznalazłemuniegonicoddnia,wktórymprzyszedłdo
mnie,ażdodziś.

29,3rokalbodwa.Zagrec.Teksthebr.:„przeztedniiprzeztelata”.
29,3.Hebrajczycy.IzraelicisąwielokrotnieokreślaniprzezFilistynówmianemHebrajczyków(zob.komentarzdoRdz14,13).Możetobyćokreślenieogólne,podobniejakpojawiającesię

wtekstachakadyjskichiegipskichhabiruiapiru,lubpejoratywnyprzydomek,którymopatrywanoludzipozbawionychprzywództwalubwyraźnieokreślonejpaństwowości.RolaDawidajako
najemnikapasujedoznaczeniahabiruwtekstachzAmarny.

4

Aleksiążętafilistyńscyrozgniewalisięnaniegoipowiedzieli:

Odprawtegoczłowieka:niechwrócinamiejsce,któremu
wyznaczyłeś.Niechniebierzeznamiudziałuwbitwie,gdyżmógłby
sięstaćwwalcenaszymprzeciwnikiem.Wjakisposóbmógłby
odzyskaćłaskawośćswegopana,jakniegłowamitychludzi?

5

Czyto

nietensamDawid,któremuśpiewanowśródpląsów:PobiłSaul
tysiące,aDawiddziesiątkitysięcy?

29,5.DziesiątkitysięcyDawida.Słowatejpieśnisąporaztrzecicytowanew1Sm18,7;21,12.PoczątkowowyróżniałyoneDawidaibyłyprzyczynązazdrości,apóźniejnienawiści,którą

Sauldoniegożywił.WobecnymepizodziezFilistynamipełniąrolęprzypomnieniaiostrzeżenia,żeniemożnaufać,iżDawidbędziewierniesłużyłAkiszowi.Wtymprzypadkupieśńdostarcza
Dawidowiwygodnejwymówki,pozwalającejnaodmowęudziałuwbitwieprzeciwko„pomazańcowiPańskiemu”.

6

AkiszwezwałDawidairzekłdoniego:NażyciePana:jesteś

uczciwyibyłbymrad,gdybyśwystąpiłi[zbrojnie]wyruszyłzemną
wpole.Przecieżniezauważyłemwtobieniczłegooddniatwego
przybyciadomnieażdodziś.Niepodobaszsięjednakwładcom.

7

A

terazwracaj,odejdźwpokoju,byśnieczyniłnic,cojestzłewoczach
władcówfilistyńskich.

8

ADawidrzekłdoAkisza:Cozrobiłem?Cóż

znalazłeśusługitwojegooddnia,wktórymzacząłembyćuciebie,do
dziś,żenawetniemogęwyruszyćdowalkizwrogamipanamojego,
króla?

29,8DawiddecyzjąAkiszawybawionyzkłopotliwejsytuacji,udajeterazobrażonąwierność.

9

AkiszodrzekłDawidowi:Wiem,żebyłeśdlamniedobryjak

aniołBoży,jednakksiążętafilistyńscytwierdzą:Niechznaminie
idziedowalki.

10

Wstańwięcranowrazzesługamiswegopana,którzy

przyszliztobą.Wstańcieozaraniuigdydzieńnastanie–odejdźcie!

29,10którzyprzyszliztobą.Zatekstemhebr.WBJpotychsłowachdodane:„iidźcienamiejsce,któredlawasprzeznaczyłem.Niechowajwsercużadnejurazy,bowmoichoczachjesteś

dobry”,zagrec.ivet.lat.

11

Dawidwstałwięcwrazzeswymiludźmiwcześnie,aby

wyruszyćodranaiwrócićdoziemifilistyńskiej.Filistynitymczasem
wyruszylidoJizreel.

1Sm30

WyprawaprzeciwAmalekitom

1

KiedyDawidprzybyłrazemzeswymiludźmidoSiklag,

trzeciegodnia,[okazałosię,że]AmalekicinajechalinaNegebina
Siklag.Siklagzdobyliistrawiliogniem.

30,1.OdległośćzAfekdoSiklag.OdległośćdzielącarówninęSzaronodpołudniowejSzefeli,gdzieznajdowałosięSiklag,wynosiłaok.80km.Niebyłoczymśniezwykłym,żeuzbrojony

oddział(lubjegojednostkipomocnicze)przebyłtendystanswtrzydni.

30,1.Amalekici.RzecząciekawądotyczącąAmalekitówjestto,żeciąglestwarzająproblemy,choćwielerazyzostalipokonaniprzezIzraelitów(zob.Wj17,8-16;1Sm15,1-9).Wtym

przypadkuAmalekicipostanawiająodpowiedziećnanajazdy,którychDawiddokonywałnaichwioski(1Sm27,8),wykorzystującjegoobecnośćwAfek.Poichzbrojnymatakunatychmiastnastępuje
odpowiedźDawida,któryzadajewrogomdruzgocącycios,wybawiającswojąrodzinęimajątek.Wtensposóbnarracjapodkreśla,żeDawidnieznajdowałsięwpobliżumiejsca,wktórymzabitoSaula.
Dawidodgrywarolębohatera,pokonującegonieprzyjaciółIzraelaiwybawiającegowłasnychludziwtymsamymczasie,gdySaulzostajepokonanyprzezFilistynównagórzeGilboa.

2

Zabralidoniewolikobiety,którewnimbyły,iwszystkood

najmniejszegodonajwiększego,niezabilijednaknikogo,lecz
uprowadzilizesobąiodeszlizpowrotem.

30,2(iwszystko).Zagrec.Wtekściehebr.pominięte.

3

KiedywięcDawidzeswymiludźmipowróciłdomiasta,już

byłoonospalone,ażonyich,synówicórkiuprowadzono.

4

Dawidi

lud,którybyłprzynim,podnieśligłosipłakalitakdługo,ażim
brakłosiłdopłaczu.

5

Zabranodoniewolitakżeobydwieżony

Dawida:AchinoamzJizreeliAbigail,[dawną]żonęNabalaz
Karmelu.

6

Dawidwięcznalazłsięwwielkimutrapieniu,gdyżlud

chciałgonawetukamienować.Wszyscybowiempopadliwsmutekz
powodu[utraty]synówicórek.Dawidzaśdoznałumocnieniaod
Pana,Bogaswego.

7

OdezwałsięDawiddoAbiatara,kapłana,syna

Achimeleka:Przynieśmi,proszę,efod.IAbiatarprzyniósłefod
Dawidowi.

8

DawidradziłsięPana,pytając:Czymamścigaćtę

zgraję?Czyjądosięgnę?Idałmuodpowiedź:Ścigaj,gdyżnapewno
dogoniszi[łup]odbierzesz.

30,7-8.Wykorzystanieefodudozasięganiawyroczni.PytanieDawidajesttypowedlasytuacjizasięganiawyroczni,kiedytozadajesiępytanietypu„tak-nie”,proszącbóstwooudzielenie

odpowiedzi.Natematinnychprzykładówwykorzystaniawtymceluefoduzob.komentarzdoSdz8,24-27i1Sm23,9-12.

9

WyruszyłwięcDawidisześciusetludzi,którzymutowarzyszyli,

idotarlidopotokuBesor,aresztapozostałanamiejscu.

30,9aresztapozostałanamiejscu.Zatekstemhebr.Glosawynikłazw.10.WBJpominięta.
30,9.PotokBesor.Jesttogłębokiełożyskowadi(oszerokości90-120m).Stromezboczapowodują,żepotrzebawielesprawnościisiłydojegoprzekroczenia.PotokBesorznajdowałsięw

zachodnimNegebieiwrazzWadiGerarwyznaczałpołudniowągranicęKanaanu.

10

WówczasDawidwrazzczterystuludźmiurządziłpościg,

dwustuzaśludzi,którzybylizbytzmęczeni,byprzejśćpotokBesor,
zatrzymałosię.

11

WpoluspotkalipewnegoEgipcjaninai

sprowadziwszygodoDawida,dalimuchlebadojedzeniaiwodydo
picia.

12

Dalimuteżkawałekplackafigowegoidwagronarodzynków.

Gdytozjadł,ożywiłsię;przeztrzydobybowiemnicniejadłaninie
pił.

13

Dawidodezwałsiędoniego:Dokogonależysziskądjesteś?On

odrzekł:JestemmłodymEgipcjaninem,niewolnikiemAmalekity.Pan
mójpozostawiłmnieswemulosowi,gdyżrozchorowałemsięprzed
trzemadniami.

30,11-13.Egipskiniewolnik/pewienEgipcjanin.PodczasucieczkiAmalekiciporzucilichoregoegipskiegoniewolnika.OkazaniemugościnnościprzezDawida,poczęstowaniejadłem,

wodąiplackiemzrodzynkami,przypominadarofiarowanyDawidowiprzezAbigailw1Sm25,18.EpizodtenponowniepodkreślaoddanieDawidatradycyjnymwartościom,atakżeprzysparza
cennegozwiadowcy,któregomałagrupkaczterystuwojownikówbędziepotrzebowała,bypokonaćznacznieliczniejszesiłyAmalekitów.

14

WdarliśmysiędoNegebuKeretytów,doNegebunależącegodo

JudyidoNegebuKalebaipodpaliliśmySiklag.

30,14KeretycisąspokrewnienizFilistynamiiDawidspośródnichzwerbujeczęśćswojejgwardiiprzybocznej(2Sm8,18;15,18;itd.).
30,14.Keretyci.LudtenbyłzwiązanyzFilistynamiiPeletytami.Nazwawskazujenato,żewywodziłsięonzKrety.Ziemie,któreKeretycizajmowaliwNegebie,przylegały

przypuszczalniedoziemSiklagiziempokoleniaJudy.

30,14.ZiemiaKaleba.DziałziemiprzekazanyKalebowiijegorodzinieznajdowałsięwokolicyHebronuiDebiru(zob.Joz14,6-15;15,13-19)wpołudniowymKanaanie.Wokresie

późniejszymziemiataznajdowałasięwgranicachterytoriumpokoleniaJudy(Joz15,1-12).

15

ZapytałgoDawid:Czymógłbyśnaszaprowadzićdotejzgrai?

Odrzekł:PrzysięgnijminaBoga,żemnieniezabijeszinieoddasz
mniewręcemojegopana,awtedyzaprowadzęciędotejzgrai.

16

I

poprowadziłgo.Tamcirozeszlisiępocałejkrainie,jedliipili,i
świętowalizpowoducałegowielkiegołupu,któryzabralizkrainy
filistyńskiejizkrainyjudzkiej.

17

IbiłichDawidodwieczoraażdo

zmierzchudnianastępnego.Niktznichnieocalałpróczczterystu
młodychludzi,którzy,dosiadłszywielbłądów,uciekli.

30,14.Keretyci.LudtenbyłzwiązanyzFilistynamiiPeletytami.Nazwawskazujenato,żewywodziłsięonzKrety.Ziemie,któreKeretycizajmowaliwNegebie,przylegały

przypuszczalniedoziemSiklagiziempokoleniaJudy.

30,14.ZiemiaKaleba.DziałziemiprzekazanyKalebowiijegorodzinieznajdowałsięwokolicyHebronuiDebiru(zob.Joz14,6-15;15,13-19)wpołudniowymKanaanie.Wokresie

późniejszymziemiataznajdowałasięwgranicachterytoriumpokoleniaJudy(Joz15,1-12).

18

Dawidodzyskałwszystko,cozabraliAmalekici.Dawid

wyzwoliłteżswojedwieżony.

19

Niktniezginął,odnajmniejszegodo

największego,anisynowie,anicórki,aniniczłupu,ztych
wszystkichrzeczy,którezabrali.WszystkoDawidwziąłzpowrotem.

30,19Kolejnośćwyrazówwzdaniuprzejętazgrec.

20

Dawidwziąłnawetcałedrobneiwiększebydło.Pędzonoje

przednim,wołając:OtozdobyczDawidowa.

21

Dawidprzybyłdo

owychdwustumężów,którzybylizbytzmęczeni,byiśćzaDawidem,
idlategopozostalikołopotokuBesor.WyszlioninaprzeciwDawidai
towarzyszącychmuludzi.Przybliżywszysię,Dawidzżołnierzami
pozdrowiłich.

22

Jednakróżniźliludzieiniegodziwcy,którzyposzli

przedtemzaDawidem,odezwalisięipowiedzieli:Ponieważciznami
nieposzli,więcniepodzielimysięznimiłupem,któryocaliliśmy.
Zabraćsobiemogątylkoswojeżonyidzieciiodejść.

23

Odpowiedział

Dawid:Nietakpostąpicie,braciamoi,ztym,conamdarowałPan.
PrzecieżtoOnnasochronił.Onoddałwnaszeręcetęzgraję,którana
nasnapadła.

24

Ktowasposłuchawtejsprawie?Jednakowyudział

miećbędąci,którzyuczestniczyliwwalce,ici,którzypozostaliprzy
taborze:jednakowosiępodzielą.

25

Takzostałoodtegodniana

przyszłość:ustalonotojakoprawoizwyczajdlaIzraelitów,trwające
ażdodniadzisiejszego.

30,18-25.Podziałłupów.Zob.komentarzdoPwt20,10-15,gdzieomówionosposóbpodziałułupówpobitwie.Dawidprzestrzegałświętegozwyczajuoddziałówpomocniczych,

dopilnowując,byludzie,którzypozostalinastrażytwierdzylubodwodów,otrzymalitakąsamączęśćłupówjakpozostali.DwustuludziDawidazbytwyczerpanychdrogązAfek,bykontynuować
pościgzaAmalekitami,mogłoposłużyćzastrażtylnąwprzypadku,gdybyDawidzostałzmuszonydoucieczki.Takżeionizasłużyliwięcnaczęśćłupów.

26

GdyDawidpowróciłdoSiklag,posłałczęśćzdobyczystarszym

Judyiprzyjaciołomzesłowami:Otojestdlawasdarzezdobyczyna
wrogachPańskich.

30,26iprzyjaciołom.BJ:„wedługichmiast”,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:„iprzyjacielowiswemu”.
30,26.StarsiJudy.HojnośćDawida,któryposłałimczęśćłupówzabranychAmalekitom,miaławyraźnieokreśloneimplikacjepolityczne.Zdolnośćdorozdzielaniabogactwbyłana

BliskimWschodziepostrzeganajakoznakpotęgi.OkreśliłateżtychlokalnychstarszychjakoklientówDawida,możnawięcbyłooczekiwać,żebędągowspieraliwwalceokrólestwo(zob.2Sm2,4).

27

[Posłałteż]dotych,którzybyliwBetel,dotych,cobyliw

Rama,wNegebieiJattir,

28

iktórzybyliwArara,dotych,cow

Sifemot,itych,cowEsztemoa,

29

idotych,comieszkaliwKarmelui

wmiastachJerachmeelitów,iwmiastachKenitów,

30

równieżdo

mieszkającychwChormaiwBor-Aszan,wEter

31

iwHebronie,do

wszystkichmiejscowości,poktórychkrążyłDawidwrazzeswymi
ludźmi.

30,31Jesttosposóbodwdzięczeniasięzaudzielonągościnę,azwłaszczazjednywaniasobieprzyjaciół,którzywyniosąDawidanatron(2Sm2,4).Wszystkiewyliczonetumiasta(wBJsą

poprawionewedługgrec.iwedługJoznastępującenazwy:BetuelnaBetul,„wRama,wNegebie”na„RamawNegebie”,AraranaAroer)leżąnapołudnieodHebronu.

30,27-31.Miasta.Miasta(opróczHebronu),doktórychDawidwysiałczęśćłupów,toBetel(Chirbetel-Karjaten[Keriot?])położonenapółnocodArad(Joz19,4);Bet-Sur(Chirbetet-

Tubeika),leżące6,5kmnapółnocodHebronu,związanezKalebem(Joz15,58);RamotwNegebie(byćmożeBirRakme;nazwaneBaalat-BeerwJoz19,8)położone30kmnapołudniowywschódod
Beer-Szeby;Jattir(ChirbetAttir),miastolewitówpołożone19,5kmnapołudniowyzachódodHebronu(Joz21,14);Aroer(współczesneArara)położony19,5kmnapołudniowywschódodBeer-Szeby
(Joz15,52);Sifemot,miejscepołożenianieznane;Esztemoa(Es-Semu),16kmnapołudnieodHebronu(Joz15,50);Karmel(Tellel-Kirmil),11,5kmnapołudnieodHebronu(1Sm15,12);Chorma,
przypuszczalnieChirbetel-Meszasz,znajdującasię11,5kmnawschódodBeer-Szeby(Joz15,30);Bor-Aszan(ChirbetAsan),leżącenapółnocnyzachódodBeer-SzebymiastolewickiewJudzie(Joz
19,7),iEter(Atach;Chirbetel-Ater)wSzefeli,położonewodległościok.24kmnapółnocnyzachódodHebronu.WiększośćztychmiejscznajdujesięnawzgórzachkrajuJudy,tylkonielicznedalejna
południe,wNegebie.

1Sm31

ŚmierćSaulaiJonatana

1

FilistynitymczasemwalczylizIzraelem;amężowieizraelscy

uciekliprzedFilistynamiipadlipobicinawzgórzuGilboa.

31,1-11Kontynuacjarozdz.28.
31,1.GóryGilboa.Zob.komentarzdo1Sm28,4,wktórymomówiliśmypozycjęsilFilistynówiIzraelitówwdolinieJizreel(zob.też1Krn10,1-12).Fakt,żetakwieluludziSaulaitrzej

jegosynowiezginęlinazboczachgórGilboa,wskazuje,żeszybkozostalizmuszenidoodwrotuwrezultacietaktykizastosowanejprzezFilistynów.ByćmożeIzraelicichcielizapanowaćnadpaniką,
wchodzącnawzniesienie,leczpozbawieniprzywództwasynówSaulaszybkozostalipokonaniiSaulstanąłwobecperspektywypojmania.

2

FilistynirozpoczęlinatarcienaSaulainajegosynów,zabijając

Jonatana,AbinadabaiMalkiszuę–synówSaula.

3

Wkońcuwalka

srożyłasiętylkowokółSaula.Wytropiligołucznicy,aonzadrżałna
widokłuczników.

31,3łucznicy.Za1Krn10,3.Teksthebr.:„strzelcy,mężczyźnizłukiem”.
—zadrżał.Zatekstemhebr.WBJ:„zostałzraniony”,zagrec.

4

IodezwałsięSauldoswegogiermka:Dobądźswegomieczai

przebijmnienim,ażebynieprzyszlicinieobrzezańcyinieprzebili
mniesami,inienaigrawalisięzemnie.Leczgiermekniechciałtego
uczynić,gdyżbardzosiębał.Saulwięcdobyłmieczaisamrzuciłsię
naniego.

31,4inieprzebilimniesami.Wedługtekstuhebr.WBJpominięteza1Krn.

5

Gdygiermekzobaczył,żeSaulumarł,samteżrzuciłsięnaswój

miecziumarłrazemznim.

31,3-5.LosSaulawprzypadkudostaniasiędoniewoli.Wtymokresiewzięcidoniewoliwładcybyliczęstookaleczaniiskazywaninażyciewupodleniu.Wyłupienieoczuiodcięcie

kciukóworazdużychpalcówunógtotylkoniektórezestosowanychwówczaspraktyk.Naznakhańbymusieliwieśćnędznyżywot,walczącoresztkipodstołemzwycięskiegowładcy(zob.komentarz
doSdz1,6-7);wystawianoichteżnawidokpubliczny,gdziezdanibylinawszelkiezniewagi.TorturybyłystosowanetakżepóźniejprzezBabilończykówiPersów,zaśliteraturastarożytnapełnajest
opisówmakabrycznychczynówdokonywanychnawziętychdoniewolinieprzyjaciołach.Innyprzykładkróla,proszącegogiermkaozabicie,znaleźćmożnawtekstachAsyryjskich.KrólElamitówijego
giermekzadalisobiejednocześnieśmiertelnepchnięcia.

6

UmarliwięcrazemtegodniaSaulitrzejjegosynowie,i

giermek,iwszyscyjegotowarzysze.

31,6Słowawnawiasiepominiętowgrec,azanim—wBJ.

7

AgdyIzraelicizamieszkującytakdrugąstronęrówniny,jaki

Zajordanie,zobaczyli,żewojsko[izraelskie]uciekłoiżepolegliSaul
ijegosynowie,opuściliswojemiastaipouciekali.Przyszliwięc
Filistyniizamieszkaliwnich.

8

NazajutrzprzyszliFilistyniobdzierać

zabitychiznaleźliSaulaitrzechjegosynówleżącychnawzgórzu
Gilboa.

9

Odcięlimugłowęizdarlizbroję.Pocałejziemifilistyńskiej

rozesłalipolecenie,abyobwieścićtęradosnąnowinęwświątyni
swoichbożkówiludowi.

31,9Tłumaczenieniepewne.BJ:„izdarlizbroję,ikazalijąobnieśćpocałymkrajufilistyńskim”.
—świątyniswoichbożków.Zatekstemhebr.Grec:„swymbogom”.
31,9.Odcięciegłowy.Głowakrólabyłauważanazacennetrofeum,umożliwiałateżchlubieniesięodniesionymzwycięstwem.KrólAsyriiAsurbanipalmiałspożywaćposiłekwrazz

królowąwogrodzie,wktórymnapobliskimdrzewieumieszczonogłowękrólaElamu.Asurbanipalstwierdza,żeobcięciegłowywrogowi„sprawiło,iżbyłbardziejmartwyniżwcześniej”.

10

ZbrojęjegozłożyliwświątyniAsztarty,aciałopowiesilina

murzeBet-Szean.

31,10.Zbrojaumieszczonawświątyni.Filistyni,opróczodarciaciałzabitychwceluwzięciałupów,zabralirównieżzbrojęSaula(symboljegokrólewskiejwładzyiprzedmiotnależącydo

sławnegonieprzyjaciela-zob.1Sm17,54)jakowojennetrofeum;wcześniejpodobnieuczynionozmieczemGoliata(1Sm17,54)orazArkąPrzymierza(1Sm5,2),którezostałyumieszczonew
świątyni.WtensposóbuczczenizostalibogowieFilistynów,okazanoteżwsposóbobrazowy,żeSaulijegoBógponieśliklęskę.Zob.komentarzdoSdz2,13natemataszer.

31,10.Powieszenieciałanamurze.OkaleczenieciałaSaulainieurządzeniemuwłaściwegopogrzebubyłowielkązniewagąihańbądlazabitegoijegorodziny/narodu.Starożytniwierzyli,

żebrakodpowiedniegopochówkuzagrażażyciupośmiertnemuzmarłego(natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdo1Krl16,4).Wbijanienapałciałpokonanychnieprzyjaciółbyło
powszechniestosowaneprzezarmieBliskiegoWschodu.Naprzykład,Asyryjczycypraktykowalitenzwyczajjakochwytpsychologicznyzmierzającydozastraszenia(zob.obrazywbitychnapal
wrogówprzedstawionenareliefachkrólewskichpałaców).

11

GdyusłyszelimieszkańcyJabeszwGileadzieotym,jak

FilistynipostąpilizSaulem,

31,11MieszkańcyJabeszwGileadziezostalikiedyśocaleniprzezSaula(rozdz.11)ichcąmuterazoddaćostatniąposługę.

12

powstaliwszyscydzielniludzieiszliprzezcałąnoc,poczym

zdjęliciałoSaulaiciałajegosynówzmuruBet-Szean.Przynieślije
doJabeszituspalili.

31,12Przynieśli.Zagrec.i1Krn10,12.Teksthebr.:„iposzli”.
—spalili.ZwyczajwIzraelunieznany.
31,10-12.Bet-Szean.WtymokresieBet-Szean(Tellel-Husn)znajdowałosiępodkontroląFilistynówlubbyłoznimisprzymierzone.Ponieważmiastotoleżałowmiejscugórującymnad

dolinąJizreel(nabardzowysokimwzgórzu),byłodoskonałymmiejscemnawystawienieokaleczonegociałaSaulanawidokpubliczny.WzgórzetoznajdujesięnawschodnimkrańcudolinyJizreel,
strzegącprzejściadoważnegoszlakuhandlowegowiodącegododolinyJordanu.Bet-Szeanstanowiłoniezależnąkananejskąenklawęjeszczewokresiemonarchii(1Sm31,10-12),zostałojednak
włączonedookręgówadministracyjnychSalomona(1Krl4,12).Dzisiajznajdująsiętamruinydwóchstarożytnychmiast,rzymskiegoibizantyńskiego(Scytopolis),zbudowanegoupodnóżatell.
Badaniaarcheologicznepotwierdziłystałezasiedlenietegomiejsca,począwszyodokresuchalkolitu(4500-3300przedChr.).Źródławody(WadiDżalud),urodzajnaziemiaistrategicznepołożenie
zapewniałypomyślnośćjegomieszkańcom,szczególniewokresiepanowaniaegipskiego(począwszyodTotmesaIIIwXVw.przedChr.),późniejzaśpodpanowaniemLudówMorzaiIzraelitów.Ztego
okresupochodząodnalezioneprzezarcheologówbliźniaczeświątynie,któreniektórzyutożsamiajązeświątyniamiAsztarteiświątyniąDagona(zob.1Krn10,10).

31,11-12.JabeszwGileadzie.Zob.komentarzdo1Sm11,1,gdzieomówionopierwotnyzwiązekSaulaztymmiastemZajordania.ZabranieciałaSaulazBet-Szeanodzwierciedlapoczucie

obowiązku,wynikającezocaleniaichmiastaprzezSaula,gdybyłoobleganeprzezAmmonitów(1Sm11).

31,12.PodróżzJabeszwGileadziedoBet-Szean.ChociażdokładnepołożenieJabeszwGileadzieniejestznane,musiałosięonoznajdowaćgdzieśnadWadiel-Jabiswpółnocnejczęści

górzystejkrainyGileadu.PrawdopodobnymmiejscemjegolokalizacjijestTellMakluboddaloneo24kmodBet-Szean.

31,12.Spalenieciałzabitych.Winnychtekstachbiblijnychkremacjaciałniejestukazanajakotradycyjnyobrzędpogrzebowy(zob.Kpł20,14;Joz7,25,wktórychspaleniejestformą

wymierzeniakaryśmierci).Możliwe,żezaawansowanestadiumrozkładuwymagałopodjęciaskrajnychśrodkówwceluoczyszczeniaciała.Wtakiejsytuacjiżadnemetodybalsamowaniaciałzabitych
niebyłybyskuteczne.SpalenieciałbohaterówwHomerowejIliadziemożewskazywać,żeuroczystośćnacześćSaulabyłapodobna.JedynymiludamiBliskiegoWschodu,którepraktykowałykremację
zmarłych,byliHurycizMitanniiChetyci(obydwazpołowyIItysiącleciaprzedChr.).

13

WzięlipotemichkościipogrzebalipodtamaryszkiemwJabesz.

Pościlipotemprzezsiedemdni.

31,13Natematpostuzazmarłychpor.2Sm1,12;3,35;natletegokontrastuzrozumiałyjest2Sm12,23.Natematsiedmiodniowejżałobypor.Rdz50,10;Jdt16,24;Syr22,12.
31,13.TamaryszekwJabesz.OstatniąironicznąwzmiankąwnarracjioSaulujestpodanie,iżwładcapochowanyzostałpodtamaryszkiemwJabesz.W1Sm22,6ukazanogojako

zwołującegowojskaisprawującegoswojąkrólewskąwładzępoddrzewemtamaryszku.Miejscemjegogrobustałosięzwyczajnedrzewopustyni,zamiastpałacu,stolicylubkrólestwa.Drzewo
tamaryszkurośnienapiaszczystejglebie.Zrzucaliścieimożeosiągaćponad6mwysokości.Jegomałeliściewydzielająsól.Wstarożytnościkoratamaryszkuwykorzystywanabyławprocesie
garbowaniaskóry,zaśdrewnaużywanojakomateriałubudowlanegoorazsurowcadowytwarzaniawęgladrzewnego.Beduinisadzątomocnedrzewozpowodudostarczanegoprzezniecieniailiści,
którestanowiąkarmędlazwierząt.WstarożytnychzaklęciachzMezopotamiitamaryszekjestświętymdrzewemooczyszczającychwłaściwościach.Zjegodrewnawykonywanoposągibożkówi
czasamiłączonojezkosmicznąrównowagą.

TableofContents

WstępdoKsiągSamuela.5
1Sm1.7
HELIISAMUEL.7
DziecięuproszoneuBoga.7
OfiarowanieSamuelanasłużbęBożą.11
1Sm2.13
KarygodneczynysynówHelego.15
1Sm3.19
WidzenieSamuela.19
1Sm4.21
DZIWNEDZIEJEARKIPRZYMIERZA..21
Arkawniewoli21
1Sm5.25
1Sm6.28
ZwrotArkiPrzymierza.28
1Sm7.32
SAMUELISAUL.32
Samuel-ostatnisędziaIzraela.32
1Sm8.36
Król-człowiekzamiastBoga.36
1Sm9.40
NamaszczenieSaulanakróla.40
1Sm10.45
WybórSaulapotwierdzalosowanie.48
1Sm11.50
WalkazAmmonitamiwzmacniaSaula.50
1Sm12.53
PożegnalneprzemówienieSamuela.53
1Sm13.56
PoczątekwojenzFilistynami56
1Sm14.61
KlęskaFilistynów..61
CharakterystykarządówSaula.68
1Sm15.69
ŚwiętawojnazAmalekitamiiodrzucenieSaula.69

1Sm16.74
SAULIDAWID..74
NamaszczenieDawida.74
Dawidwłaskachmonarchy.77
1Sm17.79
WalkaDawidazGoliatem..79
1Sm18.87
SaulzazdrościDawidowi88
ZwiązekmałżeńskiDawidazcórkąkrólewską.90
1Sm19.92
Jonatan–pośrednik.92
ZasadzkiSaula.93
1Sm20.95
JonatanpoprzyjacielskuostrzegaDawida.95
1Sm21.100
DawidwNob.100
DawiduAkisza.102
1Sm22.103
DawidwAdullamiMispe.103
ZemstaSaulanakapłanachzNob.105
1Sm23.108
DawidwKeili108
Dawidwniedostępnychmiejscachpustyni110
1Sm24.112
DziwnespotkaniewjaskiniEngaddi112
1Sm25.115
ŚmierćSamuela.115
Abigail115
1Sm26.120
Dawidnapustyni120
1Sm27.123
WspółpracazAkiszem..123
1Sm28.126
SauliwróżkazEndor127
1Sm29.131
Dawidosobąpodejrzaną.131
1Sm30.133
WyprawaprzeciwAmalekitom..133
1Sm31.137

ŚmierćSaulaiJonatana.137