0209; 29.04.2009, wykład nr 9., - Tkanka nabłonkowa; Paul Esz

Charakteryzuje się zwartym układem połączonych nieznaczną ilością substancji międzykomórkowej.

Tkanka nabłonkowa pochodzi ze wszystkich listków zarodkowych

–

z mezodermy – wywodzi się śródbłonek (endothelium) wyściełający naczynia krwionośne i chłonne oraz nabłonek
surowiczy (mesothelium) wyściełający jamy ciała i nabłonek dróg moczowych

–

z ektodermy pochodzi ependyma – wyścieła ona jamy ośrodkowego układu nerwowego oraz między innymi
nabłonek skóry, jamy ustnej i odbytu

–

z endodermy – nabłonek wyściełający drogi oddechowe i prawie cały przewód pokarmowy

Funkcje tkanki nabłonkowej

–

ochronna - oddziela organizm od otaczającego środowiska chroniąc głębsze warstwy przed czynnikami
szkodliwymi (tworzy bariery pomiędzy środowiskiem zewnętrznym i wewnętrznym oraz bariery pomiędzy
narządami)

–

wydzielnicza – wchodzi w skald wszystkich gruczołów

–

wchłaniająca – nabłonek jelita kanalików krętych

–

zmysłowa – komórki nabłonkowe zmysłowe reagują na bodźce

Podstawowe cechy morfologiczne tkanki nabłonkowej

–

posiada ona szereg cech charakterystycznych, nie występujących w innych tkankach lub dla nich nietypowych

–

błona podstawna, oddzielająca komórki wszystkich typów nabłonka od tkanki łącznej

–

obecność w cytoplazmie komórek nabłonka filamentów keratynowych

–

występują w niektórych typach nabłonków rzęski oraz regularne uszeregowanie w formie rąbka szczoteczkowego
mikrokosmki

Podział nabłonków

–

nabłonki jednowarstwowe (plaski, sześcienny, walcowaty, wielorzędowy)

–

nabłonki wielowarstwowe (płaski nie rogowaciejący, plaski rogowaciejący, walcowaty)

Nabłonki i przykłady ich lokalizacji

Typ nabłonka

Występowanie

jednowarstwowy plaski

naczynia, pęcherzyki płucne, jamy ciała

sześcienny jedno

kanaliki nerkowe, gruczoły

Jedno walcowaty

cewa pokarmowa, drogi żółciowe i rozrodczy, gruczoły

wieloszeregowy

drogi oddechowe, kanał najądrza

wielowarstwowy plaski

skóra, rogówka, jama ustna, gardło, przełyk, odbyt, pochwa

wielowarstwowy walcowaty

spojówka, nagłośnia, wpust, odbyt, cewka moczowa,
przewody wyprowadzające dużych gruczołów

przejściowy

drogi moczowe

Połączenia komórkowe
Wyspecjalizowane struktury spajające błony komórkowe w miejscach zetknięcia się komórek.

Można je ująć w 3 kategorie

–

barierowe (zamykające)

–

mechaniczne (zwierające, desmosomy)

–

komunikacyjne (neksus, szczelinowe)

Różnią się między sobą

–

zewnątrzkomórkową przestrzenią między błonami sąsiadującymi komórek

–

rozległością kontaktu powierzchni komórkowych

–

materiałem jakim pojawia się między błonami obu komórek

–

funkcją spełnianą przez dane złącze

Połączenia międzykomórkowe spełniają 3 zasadnicze funkcje

–

zapewniają mechaniczne powiązanie sąsiadujących komórek

–

uszczelniają przestrzeń międzykomórkową – zapobiegają swobodnej dyfuzji substancji pomiędzy komórkami

–

umożliwiają komunikowanie się komórek ze sobą, poprzez bezpośrednią wymianę jonów i niskocząsteczkowych

substancji biologicznie czynnych

Połączenia barierowe (zonula occludens)

–

w rejonach ścisłego styku dochodzi do zespolenia zewnętrznych warstw sąsiadujących błon i wytworzenia w tym
miejscu układu 2 ściśle do siebie przylegających łańcuchów białkowych

Połączenia zamykające (ścisłe, tight junction) – integralność tych sfer zależy od prawidłowego stężenia jonów Ca

2+

w

przestrzeni, spadek jonów Ca2+ powoduje destabilizację tego połączenia

Rodzaje tight junction (połączenia barierowego) – styk zwarty w postaci:

–

obwódki (zamykające)

–

strefy (zamykającej)

–

plamki (zamykającej)

Połączenie to stanowi barierę dla dyfuzji białek i lipidów w płaszczyźnie błon co umożliwia:

–

utrzymanie polaryzacji błony komórkowej

–

zapewnia penetrację substancji wzdłuż szczelin pomiędzy sąsiadującymi komórkami

–

wymusza transport substancji przez blonę i cytoplazmę komórek

Strefy zamykające

–

występują w tkance nabłonkowej, także pomiędzy komórkami mięśni gładkich

–

obecność ich w komórkach śródbłonka naczyń centralnego systemu nerwowego jest przyczyną istnienia
fizjologicznej bariery krew - mózg

Połączenia mechaniczne

Rodzaje:

–

zwierające

–

desmosomy

–

hemidesmosomy

Charakterystyka

–

związane są z cytoszkieletem (łączą silnie komórki ze sobą i z błona podstawną)

–

cząsteczka odpowiedzialna za zewnętrzne przyleganie przechodzi przez błonę i łączy się wewnątrz komórki z
cytoszkieletem

–

filamenty cytoszkieletu zostają powiązane w siec, która przechodzi z komórki do komórki na cały obszar tkanki
nabłonkowej

Połączenie zwierające – cząsteczka kadheryny związana jest wewnątrz komórki za pomocą kilku białek łączących (wilkulina,
plakoglobina) z filamentami aktynowymi, które tworzą obwódkę przylegania

Desmosom – na cytoplazmatycznej powierzchni obu błon komórkowych znajduje się płytka zbudowana z białek wiążących
(desmoplakina, plakoglobina), płytka przylegania – mocująca łącz się z filamentami cytokeratynowymi. Białka rodziny
kadheryn zakotwiczającą się z powierzchnią zewnętrzna płytki i przebijają błony łącząc dwie komórki.

Hemidesmosom (półdesmosom) – cząsteczkami adhezyjnymi są nie kadheryny, a integryny. Łączą one filamenty
cytokeratynowe w komórkach nabłonkowych z błoną podstawną

Połączenia komunikacyjne – połącznie szczelinowe, neksus, gap junction

–

przez obie dwuwarstwy lipidowe przechodzą zespoły białek zwanych koneksonami (składają się one z 6
identycznych podjednostek białkowych). 2 koneksony łączą się w poprzek szczeliny międzykomórkowej tworząc
wodny kanał łączący dwie komórki

–

umożliwiają przechodzenie jonom i małym cząsteczkom rozpuszczalnym w wodzie

–

koordynują funkcję komórek tworzących dany narząd

–

biorą udział w przekazywaniu sygnałów warunkując rozwój i różnicowanie tkanek

–

wymiana aminokwasów, jonów, nukleotydów, hormonów, witamin

–

w tkance nerwowej, w mięśniu sercowym, komórkach mięśni gładkich tworzą tak zwane synapsy elektryczne –
szybkie przewodzenie potencjału czynnościowego

Przystosowania wydzielnicze komórek nabłonkowych

–

komórki nabłonkowe wydzielające białka mają duże jądra i dużą ilość siateczki śródplazmatycznej ziarnistej

–

wydzielające śluz mają dobrze rozwinięty aparat Golgiego

–

wydzielające steroidy mają dobrze rozwinięta siateczkę śródplazmatyczna gładką

–

komórki nabłonkowe transportujące jony mają liczne mitochondria