DLACZEGO

DZIEŃ TRZECIEGO MAJU

J E S T

ŚWIĘTEM NARODOWEM?

MAJ 1915 ROK.

DLACZEGO

DZIEŃ TRZECIEGO MAJA

J E S T

ŚWIĘTEM NARODOWEM?

K ażd y z nas, P olak ó w , w P io tr ­

kow ie, C z ę sto ch o w ie czy Warszawie

mieszkający — tak p rzy w y k ł od m ło ­

dości widzieć Rosyanina, słyszeć r o ­

syjską m o w ę w szkole, sądzie, w każ­

dej kancelaryi, że n iejednem u n aw et

d o g ło w y nie przychodzi, iż nie z a w ­

sze tak było, że nie zaw sze tylko

R osyanie byli nauczycielami, sędziami,

g u b e rn a to ra m i i rządzili nami, P o la k a ­

mi, narzucając nam swoją m o w ę, s w o ­

je prawa,, sw oich u rzęd n ik ó w i suro w o

karząc za wszelkie nieposłuszeństw o.

A ty m czasem było inaczej.

Niewiele

więcej niż sto lat tem u mieliśmy je sz­

cze s w e g o polskiego króla, swoje p o l­

skie wojsko, w szkołach u czo n o po p o l­

sku, w szędzie w urzędach po polsku

m ó w io n o i pisano, a R osyanie m iesz­

kali w sw oim kraju i nie mieli praw a

nam i rządzić, nie mogli nam rozkazy-

—

4

wac, b o byliśm y n aro d em w o ln y m i

n i e p o d l e g ł y m , to znaczy takim,

co miał, jak wyżej pow ied zian o, s w e ­

g o króla w W arszaw ie, swoje sądy w

Lublinie i P iotrkow ie, swój sejm, co

się w W arszaw ie zbierał raz na dw a lata

i w polskim języku o b rad o w ał i p r a ­

wa dla kraju postanawiał.

Tak było lat tem u więcej niż 100 i

więcej niż 2 0 0 i 3 0 0 a n a w e t więcej

niż 500. Były takie d o b re dla nas czasy,

że P o lsk a była p a ń s tw e m tak wielkiem

i p o tężn em , że bali się jej i szanow ali

ją w sz y sc y sąsiedzi: N iem cy, Turcy,

M oskale; raz było n aw et tak, że k ie­

d y T u rc y napadli na W iedeń, stolicę

Austryi, w te d y papież, Ojciec święty

prosił króla polskiego, J an a S o b ie ­

skiego, ż eb y poszedł na p o m o c c e s a ­

rzowi austryjackiem u i bronił go, c e ­

sarza

katolickiego,

od

niew iern y ch

T u rk ó w ; król nasz usłuchał tej p ro śb y ,

p o m ó g ł

cesarzow i

austryjackiem u i

W ied eń obronił.

A jeszcze daw niej

było i tak, że P o lac y M o s k w ę — sto li­

cę cesarza rosy jsk ieg o zajęli, p o b iw szy

Rosyan... T o też b a n o się P olaków ,

nie n a p ad a n o ich i d łu g o żyła Polska

w spokoju i szczęściu.

Ale kiedy człow iekow i jest d o b rze

przez dłuższy czas, to zap o m in a o pracy,

0 oszczędności, o tem, że nic d arm o nie

p rzychodzi, że n a w e t największy mają­

tek u pada i m arnuje się, jeżeli g o s p o ­

darz nie d b a o niego, baw i się, nie d o ­

gląda sw y ch p raco w n ik ó w , a myśli tyl­

ko o tem, jak by użyć sw oich b o g a c tw

na przyjem ności i zbytki.

Tak samo

b y w a i z naro d em .

N aród pow inien

mieć silne w ojsko, a w ojsko to p o ­

w in n o nietylko stroić się w piękne

m u n d u r y i szablą brząkać, ale n aro du

1 kraju, g d y przyjdzie potrzeba do

ostatniej kropli krwi bronić.

N aród

pow in ien króla s w e g o i sąd ów swoich

i u rzęd ó w słuchać, a z n ó w król p o ­

w inien dbać, a b y sądy i urzędy s p r a ­

wiedliwie i m ądrze sądziły i rządziły,

a nie pozw alały silniejszym krzyw dzić

słabszych.

Dalej nikt nie pow inien

być d u m n y ze sw y ch b o g a c tw i sta­

now iska i w yw yższać nad uboższym i

i trudniącym i się pracą rąk swoich,

lecz m a pamiętać, że bez rolnika-chło-

pa, co zboże zasieje i d o miasta p rzy ­

wiezie, bez ro bo tn ik a tru d n o b y było

żyć i spokojnie swą pracą się zaj­

m o w ać.

P rzed ew szy stk ie m zaś cały

n aró d od p ierw szeg o do o statniego

pow in ien pam iętać, że kto krzyw dzi

s w e g o rodaka — ten krzyw dzi kraj

cały a przez to i siebie sam eg o , b o

im więcej jest w kraju p o k r z y w d z o ­

n y ch i n ie zad o w o lo n y ch i n ien aw i­

dzący ch się w zajemnie, tem kraj jest

słabszy, a każdy je g o m ieszkaniec nie

może

być p e w n y m s w e g o b e z p ie ­

czeństw a.

O tó ż w Po lsce po latach s p o k o ­

ju i szczęścia p o p su ło się wiele rze­

czy.

Szlachta, która dawniej w o jo ­

wała i kraju

przed nieprzyjacielem

broniła, zanad to zaczęła ufać w to,

iż nikt już Polski nie ośmieli się za ­

czepić i myślała tylko o tem, jakby

7

się więcej w zbogacić.

Nie b y ło b y w

tem nic złego, g d y b y je d n o cześn ie nie

zan ied b y w ała się i była g o to w ą d o

o b r o n y kraju, a p o w tó re , g d y b y to

w z b o g acen ie nie działo się ze szkodą

włościan.

D aw niej

było b o w iem tak, że

w łościanie swojej ziemi nie mieli, siali

i orali na sw e p o trz e b y ziemię szlach­

cica, a za używ anie je g o g ru n tu m u ­

sieli m u z n ó w obrabiać te grunta, z

k tó ry c h on sam korzystał.

N a tu ra l­

nie dla szlachty było lepiej, g d y w ło ­

ścianie więcej pracowali dla niej i d late­

g o w ym ag ała ona od nich coraz w ię ­

cej i więcej pracy, a włościanie nie

mogli się tem u opierać, b o nie w o ln o

im było p o d su ro w e m i karami o p u s z ­

czać wsi, w której się urodzili i m ie ­

szkali i tym sp o so b e m byli jak b y n ie ­

wolnikami szlachty.

T ak co p raw d a

było wszędzie, w N iem czech i we

Francyi i w Anglii, ale było to b a r ­

dzo źle, b o przez to włościanie czuli

się tylko niewolnikam i i mało ich ob-

chodziło, co się z krajem dzieje, b o

wiedzieli, że zaw sze b ę d ą mieli nad

sobą p an a i nic się w ich doli nie

zmieni, nikt b o w ie m o p o p raw ie ich

losu nie myśli.

D u m n a szlachta i mieszczan nie

lepiej traktowała, nie byli oni w p r a w ­

dzie jak włościanie zm uszani d o p ra ­

cy dla szlachcica na je g o roli, ale

p ró cz h an d lu niczem się zajmować

nie mogli, a d o u rzęd ó w żadn y ch ich

nie d o p u szcza n o , b o c h o ć k tó ry i księ­

dzem został, to nie m ó g ł b y ć ani bis­

k u p em , ani n aw et kanonikiem .

Szlachta zaś nie tylko coraz g o ­

rzej spełniała sw e obow iązki w zględ em

kraju, ale nie chciała płacić p o d atk ów ,

bez k tó rych przecie żad n e p ań stw o

nie m oże istnieć, a które w Polsce

były bardzo małe, bo ledwie dw a gr. z

łanu w ynosiły... Dalej ta sam a szlach­

ta przestała szan o w ać praw o, nie słu­

chała

sądów , napadała się wzajem,

skutkiem czeg o w kraju b y ł zamęt,

n ie p o rz ąd ek i w ojn y d o m o w e ...

—

9

—

Że u nas na tron królew ski nie syn

po ojcu w stępow ał, lecz po śmierci każ­

d e g o króla naród sobie obierał n o w e g o

w ładcę, to zw ykle p o śmierci króla

szlachta kłóciła się, k o g o o b rać i stąd

były n o w e zamieszki... N areszcie szlach­

ta obmyśliła taki obyczaj, że kiedy się

zbierze sejm, to na każde praw o jakie

ch ce uchwalić musi być z g o d a w s z y s t­

kich posłów , jeżeliby zaś ch oć jeden

p oseł nie zgodził się, to sejm się ro z ­

chodził c h o ć b y nic nie p o stan o w io n o .

Że zaś sejm zbierał się tylko raz na

d w a lata, więc przez całe dw a lata

z

w in y

je d n e g o

złego

albo

g łu ­

pieg o człowieka nic nie m ożna było

o b m y śle ć lub p o stan o w ić dla kraju.

Było to najgorszem , bo żadnej biedzie

nie m o ż n a było zaradzić, żadnej p o ­

trze b y nie dało się zaspokoić.

A są-

siedzi widzieli, że w P olsce coraz

gorzej się dzieje i cieszyli się, że

g ro ź n y i m o c n y sąsiad słabnie i u p a ­

da i starali się u p a d e k je g o p rzy śp ie­

szyć.

Zaczęli w trącać się do spraw

—

10

—

Polski, p rzek u p y w ać go rszy ch P o la ­

ków , a b y nie dopuszczali d o niczego

d o b re g o , a szczególnie d o utw orzenia

silnego wojska.

1 byli ta cy Polacy,

co pieniądze od o b c y c h brali za to,

ab y szkodzić

sw e m u

krajowi.

Źle

w ted y było b ard zo i trw ało to złe

kilkadziesiąt lat.

I zdaw ało się, że

Polska zginie marnie przez ciem notę,

złość własną, lenistw o i bezład.

Byli

jed n ak ludzie, co widzieli, że trzeba kraj

ratow ać.

Więc przez dw adzieścia kil­

ka lat pracow ali nad tem, aby Polsce

d ać d użo d o b r y c h szkół, ż eb y ludzi

oświecić i przez to po p raw ić i zrobić

z nich

m ądrych,

n ie p rz eku p n y ch i

dbających o swój kraj P olak ó w . P r a ­

cowali nad tem , a b y szlachtę p r z e k o ­

nać, że trzeba mieszczan i włościan

uw ażać za ludzi i dać im ludzkie p r a ­

wa, to jest w olność.

M ówili ciągle

i pisali ci m ąd rzy i zacni ludzie, że

nie jed en lub kilku m o g ą rozkazyw ać

w szystkim , lecz p o w in n o być p r z e ­

ciwnie.

Przekonyw ali, że trzeba pła­

—

1 1

—

cić podatki, ab y było z czeg o u trzy ­

m ać w ojsko, b o inaczej kraj zginie,

g d y ż się nie o b ro n i od nieprzyjaciół...

Tak pisali i powtarzali ciągle, nie

zważając na to, że i o b ce p ań stw a

i n aw et źli P o la c y przeszkadzali, aż

w reszcie udało się im p rzek o n ać w ię ­

kszą część narodu.

I o to 3 -g o Maja 1791 król Stan.

A u g u st P o n iato w sk i razem z sejmem,

k tó ry w te d y był zeb ra n y w W arsza­

wie, skorzystali z teg o , że Rosya, która

najwięcej nie chciała w zm o cn ien ia się

Polski, w ojow ała akurat z T urcy ą i nie

m o g ła wtrącić się w sp raw y Polski

i ogłosili ustaw ę, nazy w an ą później

U staw ą 3 -g o Maja.

B ardzo wielkie zm iany w p ro w a d z i­

ła w życie n a ro d u ta U staw a i dużO'

d o b r e g o zapewniła narodow i.

P rzed ew szy stk ie m zajęła się dolą

w łościan i ułatwiła im zawieranie z

szlachtą u m ó w co do w aru n k ó w , na

jakich włościanie mają korzystać z zie­

mi szlacheckiej.

Nie dała w praw dzie

12

—

U staw a zupełnej w olności, ale wzięła

w łościan p o d opiekę rządu: byli oni

już pew ni, że kiedy u m ó w ią się z p a ­

n em ziemi—-szlachcicem, że b ęd ą m u ­

sieli mniej pracow ać, to szlachcic t a ­

kiej u m o w y nie zerwie, b o mu rząd

nie pozwoli.

Nie tracili w iary ci, co

pisali U staw ę, że z biegiem czasu uda

się zrobić więcej, dać

w łościanom

w o ln o ść zupełną, a p o te m i ziemię.

O d r a z u nie m o żn a było te g o zrobić,

bo d u żo jeszcze było ciem n y ch i złych

ludzi, co g o to w i byli c h o ć b y i b u n t

p o d n ieść, byle nie dopuścić, ab y w ło ­

ścianie mniej musieli praco w ać i aby

mogli sobą w ed le w o li własnej ro z p o ­

rządzać.

Dalej p o s ta n o w io n o , ab y tron k r ó ­

lewski p rzy p ad ał p o śmierci ojca—c y ­

no w i to jest, ż eb y za k ażd y m razem

nie o b ie ra n o już króla, lecz a b y w p ro st

sy n po ojcu n a stęp o w ał bez żad ny ch

w y b o ró w , ab y przez to uniknąć z a ­

mieszek i kłótni.

P o s ta n o w io n o , że

na sejm ach jed en człowiek nie może

-

13

rządzić i przeszkadzać in n y m , lecz że

na co się w iększość p o słó w zgodzi,

to już ma tak być, że te sejm y p o ­

w inny ciągle radzić, a nie zbierać się

raz na dw a lata, że do nich należy

nakładanie p o d a tk ó w , które m uszą być

w ysokie, ab y kraj m ó g ł się rozw inąć

i żyć.

A że wcześniej jeszcze u c h w a ­

lo n o pow ięk szenie w ojska d o 100,000

(dotąd było g o ledwie kilka tysięcy),

że u tw o rz o n o K om isyę E dukacyjną,

która miała m yśleć o oświacie dla

w szystkich, i która d o sk o n ale swój

o b o w iąze k spełniała, więc zdaw ało się,

że krajowi sp o k ojn ą przyszłość już za­

p ew n io n o i że w róci mu d aw n e sz c z ę ­

ście i spokój.

N iestety jed n ak źli i n ie zad o w o le­

ni Polacy, którzy nie mogli już ryb

w mętnej w odzie łowić, posłuchali

p o d s z e p tó w Rosyi i P rus, k tó re b a r ­

dzo nie chciały o d ro d zen ia Polski i,

połączyw szy się z niemi, w krótkiej

wojnie

zwyciężyli

w ojska

polskie,

U staw ę 3 -g o Maja odwołali i w szyst-

_

14

-

kiem zaczęli p o starem u rządzić, aż

w krótce, g d y P olska zupełnie osłabła

i b ronić się nie m ogła, P rusy, Rosya

i A ustrya podzieliły ją m iędzy siebie

i P o lsk a jako p a ń stw o przestała ist­

nieć.

Zapyta niejeden — więc jeżeli ta

U staw a nic d o b r e g o nie zdążyła z ro ­

bić, to po cóż ją czcić i dzień jej

św iętow ać? M oże była m ądra i dobra,

ale nic nam , P o lak o m z niej nie p rzy ­

szło, d a w n o ją źli ludzie zmarnowali.

Na to py tan ie o d p o w ie d ź jest ła ­

tw a — n aród uchwalając U staw ę 3 M a ­

ja dow iódł, że rozum ie w czem b łą­

dził, d o w ió d ł, że p o zn ał sw e g r z e ­

chy, że czyni ra c h u n e k sum ienia i p o ­

kutę, że w y zdro w iał na duszy, że w y ­

rzekł się próżniactw a, rozpusty, ucisku

słabszych, że każdy przestał m yśleć

tylko o sobie, a zaczął myśleć prze-

d ew szy stk iem o narodzie całym.

Polska, uchwalając U staw ę 3 M a ­

ja, w której w yrzekła się b łę d ó w s w o ­

ich była ja k b y grzesznikiem wielkim

-

15

—

co po kilkunastu latach przystąpił do

spow iedzi z całego

życia, oczyścił

sw ą duszę i nietylko obiecał p o p r a ­

w ę, ale n a p ra w d ę zaczął n o w e życie.

Taki grzesznik ma p raw o p o w ie ­

dzieć o sobie, że dusza je g o u m iera­

ła w g rzechach, ale ocknęła się i

żyje.

Ś w ięty m jest taki dzień dla g r z e ­

sznika.

Ś w iętym jest dzień 3 Maja

dla Polski.

O czyściła się z win i

błędów , zaczęła n o w e życie.

Laską

te g o dnia odżyła, żyje do dziś i ma

p ra w o p ow ied zieć o sobie, że „jesz­

cze nie z g in ę ła 11.

Biblioteka Śląska w Katowicach

ID: 0030001463691

I 1719769