03 Przygotowanie materiałów stosowanych w konstrukcjach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Barbara Duda-Dziewierz

Przygotowanie materiałów stosowanych w konstrukcjach
ognioodpornych 712[08].Z1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Halina Darecka
mgr inż. Danuta Gąsiorowska

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Barbara Duda-Dziewierz

Konsultacja:
mgr inż. Piotr Ziembicki

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[08].Z1.03.
Przygotowanie materiałów stosowanych w konstrukcjach ognioodpornych zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu zdun.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. obowiązujące podczas przygotowywania materiałów

stosowanych w konstrukcjach ognioodpornych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Rodzaje cegieł i ich zastosowanie w konstrukcjach ogniotrwałych: cegła zwykła

maszynowa i ręczna, cegła szamotowa. Zastosowanie ich do budowy obiektów
zduńskich

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Wymiary cegieł i ich masa. Dopuszczalne odchyłki od wymiarów

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Praktyczne badanie wytrzymałości gatunku cegły

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Cechy zewnętrzne cegieł: barwa, przełom cegieł

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Przygotowanie tłucznia do wypełniania kafli

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Przycinanie cegły

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Składowanie cegieł

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Moczenie cegieł. Nakładanie zaprawy na ścianki cegieł i kołnierz kafli

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Rodzaje kafli i ich wymiary

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

4.11. Badanie kafli na włoskowatość szkliwa i wytrzymałość

4.11.1. Materiał nauczania

4.11.2. Pytania sprawdzające

4.11.3. Ćwiczenia

4.11.4. Sprawdzian postępów

4.12. Składowanie kafli

4.12.1. Materiał nauczania

4.12.2. Pytania sprawdzające

4.12.3. Ćwiczenia

4.12.4. Sprawdzian postępów

4.13. Rozkładanie kafli do kolorowania (cieniowania). Cieniowanie kafli o szkliwie

białym i kolorowym

4.13.1. Materiał nauczania

4.13.2. Pytania sprawdzające

4.13.3. Ćwiczenia

4.13.4. Sprawdzian postępów

4.14. Sortowanie kafli narożnych i środkowych, wieńczących. Układanie kafli

4.14.1. Materiał nauczania

4.14.2. Pytania sprawdzające

4.14.3. Ćwiczenia

4.14.4. Sprawdzian postępów

4.15. Znaczenie blaszką aluminiową obrysów na szkliwie czerepu

4.15.1. Materiał nauczania

4.15.2. Pytania sprawdzające

4.15.3. Ćwiczenia

4.15.4. Sprawdzian postępów

4.16. Przycinanie kołnierza i czerepu kafli, szlifowanie brzegów kafli

4.16.1. Materiał nauczania

4.16.2. Pytania sprawdzające

4.16.3. Ćwiczenia

4.16.4. Sprawdzian postępów

4.17. Przycinanie kafli na określony wymiar

4.17.1. Materiał nauczania

4.17.2. Pytania sprawdzające

4.17.3. Ćwiczenia

4.17.4. Sprawdzian postępów

4.18. Wykonywanie otworów w kaflach i wycinanie małej powierzchni kafli

4.18.1. Materiał nauczania

4.18.2. Pytania sprawdzające

4.18.3. Ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.18.4. Sprawdzian postępów

4.19. Osprzęt do pieców i trzonów kuchennych

4.19.1. Materiał nauczania

4.19.2. Pytania sprawdzające

4.19.3. Ćwiczenia

4.19.4. Sprawdzian postępów

4.20. Wykonywanie spinaczy do kafli

4.20.1. Materiał nauczania

4.20.2. Pytania sprawdzające

4.20.3. Ćwiczenia

4.20.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności o przygotowaniu

materiałów stosowanych w konstrukcjach ognioodpornych.

W poradniku zamieszczono:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które

powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania

ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną
literaturę i korzystaj z różnych źródeł informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają:

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,

−

polecenia i sposób wykonywania,

−

wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,

−

sprawdzian teoretyczny,

−

sprawdzian umiejętności praktycznych.

Odpowiadając na pytania sprawdzianu postępów powinieneś odpowiadać tak lub nie, co
oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.

4. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy

i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

Jednostka modułowa: Przygotowanie materiałów stosowanych w konstrukcjach

ognioodpornych, której treści teraz poznasz, jest jednym z modułów koniecznych do
zapoznania się z konstrukcjami zduńskimi i kominiarskimi – schemat 1.

Szczególnie istotnym i trudnym zagadnieniem tej jednostki jest określanie gatunków kafli

oraz wykonywanie czynności związanych z obróbką kafli.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie wykonywania ćwiczeń na stanowiskach roboczych musisz przestrzegać

regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych,
wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki i w trakcie wykonywania pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

712[08].Z1

Konstrukcje zduńskie i kominiarskie

712[08].Z1.01

Spalanie paliw technicznych

712[08].Z1.02

Prowadzenie kanałów wentylacyjnych,

spalinowych i dymowych

712[08].Z1.03

Przygotowanie materiałów stosowanych

w konstrukcjach ognioodpornych

712[08].Z1.04

Przygotowanie zapraw ognioodpornych

712[08].Z1.05

Wykonywanie podstawowych operacji

technologicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś, umieć:

–

dobierać ubranie robocze i środki ochrony indywidualnej,

–

znać i przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska,

–

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,

–

rozpoznawać podstawowe materiały budowlane,

–

stosować zasady prawidłowego magazynowania, składowania i transportowania
materiałów budowlanych,

–

posługiwać się dokumentacją techniczną.

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

uczestniczyć w dyskusji,

–

dokonywać prezentacji,

–

współpracować w grupie,

–

oceniać własne możliwości w działaniach indywidualnych i zbiorowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś, umieć:

−

zastosować przepisy bhp, ochrony ppoż. i przeciwporażeniowej obowiązujące podczas
przygotowywania materiałów stosowanych w konstrukcjach ognioodpornych,

−

scharakteryzować materiały stosowane w konstrukcjach ognioodpornych pod względem
właściwości fizycznych, chemicznych i mechanicznych,

−

określić przeznaczenie poszczególnych materiałów stosowanych w konstrukcjach
ognioodpornych,

−

rozpoznać rodzaje cegieł ogniotrwałych,

−

sprawdzić wytrzymałość gatunku cegły,

−

zastosować różne gatunki cegły do budowy obiektów zduńskich i kominiarskich,

−

przygotować tłuczeń do wypełnienia kafli,

−

przyciąć cegły na określony wymiar,

−

dokonać moczenia cegieł,

−

rozpoznać rodzaje kafli ceramicznych,

−

przeprowadzić badanie kafli na włoskowatość szkliwa i wytrzymałość,

−

wykonać składowanie kafli,

−

wykonać cieniowanie, kolorowanie kafli,

−

wykonać sortowanie kafli środkowych,

−

ułożyć kafle,

−

znaczyć obrys na szkliwie czerepu kafla,

−

przyciąć kafle na określony wymiar,

−

oszlifować brzegi kafli,

−

wyciąć otwory w kaflach,

−

wyciąć małą powierzchnię w kaflach,

−

nałożyć zaprawę na kołnierz kafli i ścianki cegieł,

−

rozpoznać osprzęt pieców i trzonów kuchennych,

−

wykonać spinanie kafli,

−

dobrać kafle do rodzaju pieca.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. obowiązujące podczas

przygotowywania materiałów stosowanych w konstrukcjach
ognioodpornych

4.1.1. Materiał nauczania

Materiałami przygotowywanymi do wykonania konstrukcji ognioodpornych są przede

wszystkim: cegły ogniotrwałe, kafle piecowe i zaprawy zduńskie.

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy powinny w sposób harmonijny uwzględniać

realizację podstawowych zadań i uwzględniać ich specyfikę.

Podstawowym czynnikiem, wpływającym na bezpieczeństwo pracy przy robotach

budowlanych, jest technologia zgodna z zasadami sztuki budowlanej. Wszelkie roboty
budowlane muszą być realizowane zgodnie z wymogami technicznymi oraz dokumentacją
techniczną i warunkami technicznymi. Na tej podstawie opracowuje się instrukcje
i wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy bezpośrednio na stanowisko pracy. Duże
znaczenie ma dobra organizacja pracy.

Obowiązki pracownika polegają na przestrzeganiu przepisów, czyli powinien on:

–

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

brać udział w szkoleniach i instruktażach stanowiskowych,

–

zdać wymagane egzaminy sprawdzające,

–

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bhp,

–

dbać o należyty stan urządzeń, narzędzi i sprzętu,

–

narzędzia i sprzęt używać zgodnie z przeznaczeniem,

–

dbać o porządek i ład na stanowisku pracy,

–

używać odzieży ochronnej i roboczej,

–

stosować środki ochrony indywidualnej,

–

przestrzegać przepisów przeciwpożarowych,

–

dbać i chronić środowisko naturalne,

–

poddawać się obowiązującym badaniom lekarskim.
Zagrożenia występujące podczas przygotowywania materiałów do robót zduńskich są

podobne jak przy robotach murarskich i przede wszystkim polegają na realizowaniu robót
sposobem ręcznym, a więc obejmują:
–

skaleczenie i uszkodzenie rąk stosowanymi narzędziami,

–

uderzenie lub otarcie naskórka cegłą lub kaflem,

–

zaprószenie oczu pyłem lub zaprawą,

–

upadek z wysokości,

–

uderzenie spadającymi przedmiotami.
Aby zapobiec tym zagrożeniom, należy przestrzegać obowiązujących przepisów bhp:

–

stanowisko pracy powinno być dobrze zorganizowane, pozwalać na pełną swobodę
ruchów; należy je utrzymywać w porządku i czystości, a w szczególności należy usuwać
rozlaną zaprawę,

–

narzędzia powinny być w dobrym stanie technicznym,

–

przy wykonywaniu pracy na wysokościach obowiązują przepisy jak dla robót
montażowych; nie wolno prac murowych wykonywać z przystawnych drabin, konieczne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jest stosowanie prawidłowo skonstruowanych, znajdujących się w dobrym stanie
technicznym rusztowań; otwory w murach i stropach powinny być zabezpieczone
barierami lub pokrywami,

–

narzędzia i materiały nie mogą być przerzucane, lecz powinny być przenoszone.
Często mogą wystąpić zagrożenia wypadkowe podczas transportu ręcznego lub

zmechanizowanego wszelkich materiałów budowlanych.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynniki wpływają na bezpieczeństwo pracy?
2. W jaki sposób powinien robotnik wykonywać czynności, żeby jego praca była

bezpieczna?

3. Z jakimi robotami można porównać roboty zduńskie?
4. Jakie zagrożenia występują przy robotach zduńskich?
5. W jaki sposób można zapobiec zagrożeniom przy robotach zduńskich?
6. W jaki sposób bezpiecznie transportować materiały zduńskie?
7. W jaki sposób należy ułożyć materiały na stanowisku?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Pobierz z miejsca składowania, wskazaną Ci przez nauczyciela, cegłę szamotową i kafle

do budowy pieca w budynku mieszkalnym na drugiej kondygnacji. Zorganizuj bezpieczny
transport materiałów na miejsce budowy pieca i ułóż materiały na stanowisku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z przepisami dotyczącymi bezpiecznego transportu na budowie,
2) zapoznać się ze stanowiskiem pracy (od składowiska do mieszkania na drugiej

kondygnacji),

3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) wybrać środki transportu do wykonania ćwiczenia,
5) załadować materiały na wybrane środki transportu,
6) przeprowadzić bezpiecznie transport,
7) ułożyć materiały na stanowisku,
8) uporządkować stanowisko pracy (od składowiska do mieszkania na drugiej kondygnacji),
9) odnieść stosowane środki transportowe,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
11) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia,
12) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

składowisko z ułożoną cegłą szamotową i kaflami piecowymi,

–

środki transportu: taczka, nosidło,

–

ubranie robocze i rękawice.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić czynniki wpływające na bezpieczeństwo pracownika?



2) wymienić obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa pracy?



3) wskazać zagrożenia związane z przygotowaniem materiałów zduńskich?



4) wymienić sposoby uniknięcia zagrożeń związanych z przygotowaniem

materiałów zduńskich?



5) wymienić zagrożenia występujące przy transporcie ręcznym?



6) wymienić zagrożenia występujące przy transporcie mechanicznym?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Rodzaje cegieł i ich zastosowanie w konstrukcjach

ogniotrwałych: cegła zwykła maszynowa i ręczna, cegła
szamotowa. Zastosowanie ich do budowy obiektów zduńskich

4.2.1. Materiał nauczania

Zależnie od materiału, a przede wszystkim od jego składników, z którego wyrobiono

cegłę, rozróżniamy cegłę :
–

zwykłą, zwaną piecówką,

–

ogniotrwałą, najczęściej szamotową.

Cegła zwykła wyrabiana jest z gliny.

W zależności od sposobu formowania rozróżniamy cegłę:

–

ręczną,

–

maszynową.

Cegłę ręczną otrzymuje się przez ręczne przygotowanie i napełnianie formy o kształcie cegły
odpowiednio wyrobioną gliną.
Cegłę maszynową otrzymuje się przez mechaniczne formowanie wyrobionej gliny w prasie
strycharskiej lub wytłaczanie w prasie pasmowej.
W prasie strycharskiej formuje się cegłę w sposób podobny do ręcznego, w prasie pasmowej
glinę wytłacza się ze specjalnej maszyny w formie długiej wstęgi, którą się tnie na odcinki
o wymiarach cegły.
Cegła ręczna
Do budowy pieców najczęściej stosowana jest cegła ręczna. Cegła taka ma strukturę
we wszystkich częściach jednolitą porowatą. Rozgrzewa się równomiernie, dobrze chłonie
ciepło, nie pęka od nagrzania. Nie powinna być zbyt mocno wypalana.
Cegła maszynowa
Cegła z prasy pasmowej, tzw. paskówka, ma budowę silnie zwartą o masie równomiernej.
Jest twarda i jej przecięcie jest trudniejsze niż cegły ręcznej. Niektóre gatunki paskówki przy
przecinaniu rozpryskują się na kawałki.
Zwartość masy w paskówce powoduje złe pochłanianie ciepła oraz małą odporność
na zmiany temperatury (pękanie). Z tego względu paskówkę można stosować jedynie do mało
rozgrzewających się części pieca, jak np.:
–

fundamenty,

–

podmurówki.

Pozostałe części pieca budujemy z cegły ręcznej, przy czym części wystawione na działanie
najwyższej temperatury budejmy z cegły ogniotrwałej.
Jako ogniotrwałe stosujemy cegły szamotowe, otrzymane z gliny ogniotrwałej schudzonej
miałkim szamotem.
Cegła szamotowa
Cegły szamotowe, czyli ogniotrwałe używa się do budowy części pieca narażonych
na wysoką temperaturę. Powinny one być porowate.
Wyrabia się je w wielu gatunkach – odpornych na różne temperatury.
Wytrzymałość na temperaturę oznacza się w stożkach Segera.
Cegła szamotowa nadająca się do budowy pieców powinna odpowiadać stożkowi Segera 24 –
26 (ok. 1600°C).

Do wypełniania wewnętrznych części kafli używamy płytek ceramicznych i zaprawy

zduńskiej, wypalanych z gliny, o wymiarach 140 x 140 mm i grubości 25 mm.
Wewnętrzne ściany kanałów piecowych wykładamy płytami szamotowymi szerokości 150
mm i długości 385 mm. Grubość płyt wynosi 20 – 30 mm.
Przegrody piecowe, a w niektórych piecach sklepienie nad paleniskiem, wykonuje się z płyt
szamotowych szerokości 160 mm, długości 385 mm i grubości 40 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do wykładania spodów palenisk pieców chlebowych stosuje się płyty piekarskie szamotowe
o wymiarach 280 x 280 mm i grubości 50 mm. Powierzchnia ułożona z takich płyt ma
mniejszą ilość spoin niż powierzchnia ułożona z cegieł.

Rys. 1. Płyty szamotowe: a) do wykładania wewnętrznych ścian kanałów piecowych,

b) do wykonywania przegród piecowych, c) płyta piekarska [10 s.16]

Cegły i kształtki szamotowe stosuje się jako wykładziny pieców grzewczych, palenisk

oraz pieców przemysłowych.
Cegły termalitowe

Produkowane z ziemi okrzemkowej – służą do obmurowywania urządzeń technicznych

pracujących w wysokiej temperaturze. Cegły te mają małą przewodność cieplną. Typowe
wymiary wynoszą 250 x 120 x 65 mm.
Stosuje się je do izolacji pieców, kotłów i tym podobnych urządzeń grzewczych.
Cegły kominówki

Stosuje się je do budowy przemysłowych kominów ceramicznych, kominów wolno

stojących o przekroju pierścieniowym.

Cegły te mają w rzucie poziomym kształt wycinka pierścienia kołowego oraz otwory

przelotowe skierowane prostopadle do płaszczyzny cięcia. W zależności od długości
rozróżnia się pięć typów kominówek.
Wyroby ogniotrwałe

Płytki płaskie lub klinowate są stosowane do obudowy palenisk.

–

Wyroby kwarcowo-szamotowe są produkowane w czterech gatunkach, wyroby
szamotowe – w siedmiu gatunkach.

–

Wyroby korundowe są produkowane z tlenku glinu i gliny ogniotrwałej w trzech
gatunkach. Mają one małą kurczliwość i rozszerzalność cieplną, toteż stosuje się je do
obudowywania palenisk.

–

Wyroby magnezytowe wyrabia się ze spieczonego naturalnego węglanu magnezytowego,
w pięciu gatunkach. Wyroby te są odporne na ścieranie i działanie żużli zasadowych.

–

Wyroby węglanowe produkuje się z koksu lub antracytu oraz smoły lub paku. Są one
lekkie, porowate i odporne na gwałtowne wahania temperatur.

–

Wyroby szamotowo-grafitowe są wyrabiane z grafitu i gliny ogniotrwałej. Wyrabia się
z nich tygle, retorty i kształtki na potrzeby przemysłu hutniczego.

–

Wyroby karborundowe produkuje się z sypkich mas węglika krzemu i gliny. Są one
odporne na gwałtowne wahania temperatur.

–

Wyroby cyrkonowe (tlenkowe i beztlenowe) służą jako wyposażenie laboratoryjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaką cegłę nazywamy piecówką?
2. W jaki sposób wykonuje się cegłę ręczną?
3. W jaki sposób wykonuje się cegłę maszynową?
4. Jaką cegłę najczęściej stosujemy do budowy pieców?
5. Jakie elementy pieca wykonujemy z cegły „paskówki”?
6. Jakie wyroby szamotowe stosujemy przy budowie pieca?
7. Jakie zastosowanie przy budowie pieca mają cegły i kształtki szamotowe?
8. Kiedy zdun stosuje cegły termalitowe?
9. Jakie zastosowanie ma cegła kominówka?
10. Jakie znasz wyroby ogniotrwałe przydatne zdunom?
11. Jaki element pieca wykonujemy z płytek korundowych?
12. Jakie cechy przydatne zdunom mają wyroby korundowe?
13. Jakie cechy mają ognioodporne wyroby węglanowe?
14. Gdzie stosujemy wyroby cyrkonowe?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie

Dla przykładowych wyrobów ogniotrwałych zapisz ich zastosowanie. Na stanowisku

masz przykładowe wyroby ogniotrwałe podpisane nazwami. Wykonaj na kartkach opisy
zastosowania dla tych wyrobów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wyrobami przygotowanymi na stanowisku,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapamiętać nazwy wyrobów,
4) zabrać kartki leżące przy wyrobach,
5) zapisać na kartkach zastosowanie poszczególnych wyrobów,
6) odłożyć kartki przy pasujących do nich wyrobach,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie oraz uporządkować stanowisko pracy,
8) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przykładowe wyroby ogniotrwałe,

–

kartki podpisane nazwami wyrobów, przybory do pisania.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić rodzaje cegieł?



2) opisać technologię wykonania cegły maszynowej?



3) wymienić cegły stosowane do budowy pieców?



4) wymienić inne wyroby do budowy pieców?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) podać zastosowanie cegieł i kształtek szamotowych?



6) podać zastosowanie cegły termalitowej?



7) omówić cechy cegły termalitowej?



8) podać zastosowanie cegły kominówki?



9) wymienić wyroby ogniotrwałe w zależności od kształtu?



10) wymienić wyroby ogniotrwałe w zależności od zastosowanego materiału?



11) podać zastosowanie kilku wyrobów ogniotrwałych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Wymiary cegieł i ich masa. Dopuszczalne odchyłki

od wymiarów

4.3.1. Materiał nauczania

Masa cegły pełnej wynosi 3,3 do 4,0 kg dla jednej sztuki i 1700 do 1900 kg na 1 m³

muru.

Cegła ma kształt prostopadłościanu spłaszczonego o prostokątnych krawędziach

i wymiarach:
–

długość 250 mm,

–

szerokość 120 mm,

–

wysokość 65 mm.

W trakcie robót rozbiórkowych lub renowacyjnych można spotkać cegły o wymiarach
mniejszych lub większych.

Rys. 2. Cegła pełna

Powierzchnie w cegle mają swoje nazwy:

–

„główka” – najmniejsza powierzchnia o wymiarach 120 x 65 mm,

–

„wozówka” – podłużna powierzchnia o wymiarach 250 x 65 mm,

–

„płaszczyzna wsporna” („podstawa”) – największa powierzchnia o wymiarach 250x120
mm.
Ułożenia cegły największą powierzchnią do poziomu określa się jako położenie

na „płask”.
Ułożenie cegły średnią powierzchnią do poziomu nazywa się położeniem na „rąb”.
Ułożenie zaś cegły najmniejszą powierzchnią do poziomu – ustawieniem „na stojąco”,
„na sztorc”.

Rys. 3. Sposoby ułożenia cegły: a) na płask, b) na rąb, c) na sztorc [10, s.14]

Wymiary cegły ogniotrwałej: długość 250 mm, szerokość 120 mm i wysokość 65 mm lub

wymiary 220 x 110 x 50 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymiary cegły są tak dobrane, aby przy układaniu w różnych kierunkach uzyskać

prawidłowe ich wiązanie zgodnie z obowiązującymi zasadami. Na przykład dwie szerokości
z zastosowaniem spoiny 10 mm dają w sumie długość cegły.

Rys. 4. Zależność między długością i szerokością cegły [10, s.15]

Zdunowie nazywają układanie ściany z cegieł na płask – murowaniem na „szóstkę”,

zaś ściany z cegieł na rąb – murowaniem na „trójkę”.

Części cegły, to tak zwane cegły ułamkowe, mają swoje nazwy używane przez zdunów

albo przez murarzy dla uzyskania wiązania zgodnie z obowiązującymi zasadami:

–

¾ cegły nazywa się „dziewiątką” lub „trzyćwierciówką”

–

½ cegły otrzymane przez przecięcie prostopadłe do najdłuższej krawędzi jest zwane
„szóstką” oraz „połówką zwyczajną lub poprzeczną”

–

½ cegły przecięte równolegle do najdłuższej krawędzi nazywa się „połówką podłużną lub
paskiem”, albo „beleczką”,

–

¼ cegły jest to tzw. „trójka” lub „ćwiartka”.

Nazwy te zmieniają się na przestrzeni lat.

Rys. 5. Części cegły: a) dziewiątka, b) połówka, c) ćwiartka, d) beleczka.

Tolerancje wymiarowe

Duża dokładność wykonania elementów ma istotny wpływ nie tylko na wygląd i jakość, ale
również na zużycie zaprawy, szybkość wykonania, trwałość konstrukcji i jej wytrzymałość.

Tabela 1. Wymiary i dopuszczalne odchyłki wymiarowe, mm [9, s. 349]

Cegły „tradycyjne”

Wielkość

Z (zwykłe)

L (licowe)

Długość

250 ± 6

250 ± 4

Szerokość

120 ± 5

120 ± 3

Wysokość

65 ± 3

65 ± 2

Zalecane w normach Unii Europejskiej dopuszczalne odchyłki wymiarowe elementów

murowych nie powinny przekraczać:
–

w przypadku elementów zwykłych: ± 0,40x(badany wymiar)* (mm), ale nie mniej niż
±3mm,

–

w przypadku elementów licowych: ± 0,25x(badany wymiar)* (mm), ale nie mniej niż
±2mm,

–

w przypadku elementów łączonych na cienkie spoiny: wysokość i płaskość powierzchni
±1,0mm, pozostałe wymiary ±2,0mm,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

w przypadku elementów układanych na sucho: wymagania jak przy elementach licowych
lub łączonych na cienkie spoiny,

–

we wszystkich przypadkach nie więcej niż ±10mm.

(* - podniesienie do potęgi 0,5)
Cegły kominówki
W zależności od długości rozróżnia się pięć typów kominówek:
–

typ 100 – długości 10 cm,

–

typ 150 – długości 15 cm,

–

typ 200 – długości 20 cm,

–

typ 250 – długości 25 cm,

–

typ 300 – długości 30 cm.

W każdym typie produkuje się po cztery formaty cegieł, odpowiadające promieniowi komina
R = 60, 90, 150 i 250 cm. Wymiary cegieł kominówek podano w tabeli. Kominówki
produkowane są w dwu klasach: 25 i 18. Nasiąkliwość wagowa cegły nie może przekraczać
10%, przy tym wymagana jest całkowita mrozoodporność (po 25 cyklach zamrażania
i odmrażania nie powinny wystąpić żadne uszkodzenia)

Rys. 6. Cegły kominówki [8, s.105]

Tabela 2. Wymiary cegieł kominówek [8, s.105]

Długość cegły [cm]

Promień R komina [cm]

Sieczna α [cm]

60
90
150
250

13,3
14,2
14,9
15,4

60
90
150
250

12,0
13,3
14,4
15,0

60
90
150
250

10,7
12,4
13,9
14,7

60
90
150
250

9,3
11,6
13,3
14,4

60
90
150
250

8,0
10,7
12,8
14,1

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakiego kształtu jest cegła zwykła?
2. Jakie wymiary ma cegła zwykła?
3. Czy można spotkać cegły o innych wymiarach?
4. Jakie nazwy noszą poszczególne powierzchnie cegieł?
5. Dlaczego w taki sposób dobrano wymiary cegieł?
6. Jakie nazwy mają poszczególne cegły ułamkowe?
7. Ile wynoszą dopuszczalne odchyłki wymiarowe dla cegły zwykłej?
8. Ile jest typów kominówek?
9. Jakie znasz klasy kominówek?
10. Jaki kształt mają cegły kominówki?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj murowanie z 3 cegieł. Każdą z nich postaw inaczej i nazwij ich ustawienie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) ustawić każdą z trzech cegieł,
3) nazwać każde ustawienie,
4) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

trzy cegły.

Ćwiczenie 2

Nazwij poszczególne płaszczyzny cegły. Na stanowisku masz przygotowaną cegłę

i samoprzylepne karteczki. Na karteczkach zapisz nazwy płaszczyzn cegły i każdą z nich
naklej na odpowiednią płaszczyznę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zastosować się do poleceń nauczyciela,
3) zapisać nazwy płaszczyzn na karteczkach,
4) nakleić karteczki na płaszczyzny cegły,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) ocenić swoje ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

cegła pełna,

–

karteczki samoprzylepne,

–

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać wymiary cegły pełnej?



2) nazwać poszczególne płaszczyzny cegły?



3) nazwać cegły ułamkowe?



4) nazwać ustawienia cegły?



5) podać dopuszczalne odchyłki wymiarowe cegły zwykłej?



6) podać dopuszczalne odchyłki wymiarowe cegły licowej?



7) wymienić typy kominówek?



8) rozróżnić typy kominówek?



9) opisać wybrany typ kominówki?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Praktyczne badanie wytrzymałości gatunku cegły

4.4.1. Materiał nauczania

Dla budowlanych wyrobów ceramicznych wykonuje się badania cech zewnętrznych oraz

badania laboratoryjne. Cechy zewnętrzne będą opisane w następnym rozdziale.

Badania laboratoryjne obejmują oznaczenie:

–

masy,

–

gęstości pozornej,

–

nasiąkliwości,

–

mrozoodporności,

–

odporności na zmiany temperatury,

–

cech wytrzymałościowych.
Ze względu na wytrzymałość na ściskanie rozróżnia się klasy cegieł budowlanych:

–

w grupie Z (zwykłe) - 3,5; 5; 7,5; 15; 20 i 25 (MPa),

–

w grupie L (licowe) – 10; 15; 20; i 25 (MPa).

Pod pojęciem klasy rozumie się wytrzymałość cegły na ściskanie metodą przedstawioną
poniżej.
Cegły wszystkich klas z wyjątkiem klasy 3,5 i 5 powinny przy uderzeniu stalowym młotkiem
wydawać w stanie suchym dźwięk czysty, a nie stłumiony i głuchy.
Cegły te powinny wykazywać dostateczną odporność na uderzenie. Sprawdza się to w ten
sposób, że z wysokości 1,5 m rzuca się próbowaną cegłę na inne cegły. Rzucona cegła może
się szczerbić i pękać na pół, nie powinna się jednak rozpaść w kawałki.

Sprawdzenie liczby wyrobów połówkowych przeprowadza się na specjalnie pobranych

próbkach w ilości minimum 100 sztuk, a maksimum 300 sztuk.

Wyroby ceramiczne objęte badaniami technicznymi dzieli się na trzy grupy

z uwzględnieniem liczności partii.

Tabela 3. Grupy wyrobów ceramiki budowlanej objęte badaniami cech wytrzymałościowych

Grupy wyrobów
(liczność partii)

Rodzaje badań cech

wytrzymałościowych

Nazwy wyrobów

Grupa I
(do 100.000 szt.)

wytrzymałość na ściskanie

[MPa]

cegły pełne

wytrzymałość na ściskanie

[MPa]

cegły kominówki

Grupa II
(do 40.000 szt.)

wytrzymałość na działanie

siły zginającej [N]

kafle (płytki)

Grupa III
(do 16.000 szt.)

wytrzymałość na ściskanie

[MPa]

pustaki wentylacyjne lub

przewody dymowe

Poszczególne oznaczenia przeprowadza się na próbkach w ilości 6 do 8 (dokładne liczby

podają normy przedmiotowe.

Oznaczanie wytrzymałości na ściskanie cegły pełnej przeprowadza się po przecięciu ich

w poprzek przez środek długości i spojeniu uzyskanych połówek oraz wyrównaniu
powierzchni ściskanych zaprawą cementową (o składzie 1 część cementu portlandzkiego
powszechnego użytku 32,5 i 1 część piasku wagowo) w sposób podany na rysunku. Okres

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dojrzewania przygotowanej próbki połączonej zaprawą cementową powinien wynosić nie
mniej niż 6 dni.

Rys. 7. Próbka cegły przygotowana do oznaczania wytrzymałości na ściskanie [8, s.110]

Tak przygotowane próbki układa się w prasie hydraulicznej na podkładzie i przykrywa

nakładką z płyty pilśniowej twardej, a następnie poddaje się ściskaniu. Znając wartość
obciążenia niszczącego P, wytrzymałość na ściskanie R

oblicza się według wzoru:

[Pa]

w którym:
P – obciążenie niszczące [N],
F – powierzchnia ściskana [m²].

Cegły kominówki bada się pojedynczo, a powierzchnie ściskane wyrównuje się zaprawą

cementową. Jako powierzchnię ściskania przyjmuje się powierzchnię zastępczą obliczoną
ze wzoru:

gdzie:
L - długość boku próbki [m],
A - największa szerokość próbki mierzona po linii prostej [m],
a - najmniejsza szerokość próbki mierzona po linii prostej [m].

Wynik badania należy uznać za dodatni, jeżeli średnia arytmetyczna wyników badań

8 lub 16 sztuk odpowiada wymaganiom określonym w normie przedmiotowej. Dopuszcza się,
by 3 próbki miały minimum 80% wartości wymaganej.

Cegły szamotowe mają wytrzymałość na ściskanie 1 do 2 MPa. Ich cechą

charakterystyczną jest odporność na szybkie zmiany temperatury. Zaliczane są do materiałów
ogniotrwałych, izolacyjnych.

Cegły termalitowe mają wytrzymałość na ściskanie odpowiednio:

–

odmiana 650 – nie mniej niż 0,78 MPa,

–

odmiana 750 – nie mniej niż 1,57 MPa.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem klasy cegły?
2. Jakie znasz klasy cegieł budowlanych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Jakie elementy obejmuje badanie cech zewnętrznych budowlanych wyrobów

ceramicznych?

4. Jakie oznaczenia budowlanych wyrobów ceramicznych obejmują badania laboratoryjne?
5. Jak sprawdzisz odporność cegły na uderzenie?
6. W jaki sposób przygotujesz próbkę cegły do badania wytrzymałości na ściskanie?
7. W jaki sposób przeprowadza się badanie cegły na ściskanie?
8. Jak przygotujesz cegłę kominówkę do badania na ściskanie?
9. Kiedy badanie wytrzymałości cegły będzie pozytywne?
10. Jakie wytrzymałości mają cegły szamotowe?
11. Jakie wytrzymałości mają cegły termalitowe?
12. Jakie znasz odmiany cegieł termalitowych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie

Wybierz cegły najlepszej jakości mając dwie palety cegieł, z których na jednej palecie są

cegły klasy 3,5, a na drugiej 15. Odłóż na bok cegły nie spełniające wymagań wymiarowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zastosować się do poleceń nauczyciela,
3) sprawdzić dźwięk przypadkowo wybranych cegieł z palet,
4) wskazać paletę z cegłami o lepszej wytrzymałości,
5) sprawdzić wymiary cegieł na palecie,
6) odłożyć cegły nie spełniające wymagań wymiarowych cegły,
7) ułożyć cegły spełniające wymagania wymiarowe,
8) uporządkować stanowisko pracy,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dwie palety cegieł klasy 3,5 i 15,

–

sprzęt do pomiaru cegieł,

–

ubranie robocze i rękawice.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić pojęcie klasy cegły?



2) wymienić klasy cegieł zwykłych?



3) zbadać jakość cegły?



4) zbadać odporność cegły na uderzenie?



5) przygotować próbkę cegły do badania na wytrzymałość na ściskanie?



6) opisać badanie cegły na ściskanie?



7) sprawdzić wytrzymałość gatunku cegły?



8) przygotować cegłę kominówkę do badania na ściskanie?



9) wymienić wytrzymałości cegły szamotowej na ściskanie?



10) wymienić odmiany cegły termalitowej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Cechy zewnętrzne cegieł: barwa, przełom cegieł

4.5.1. Materiał nauczania

Podczas badań cech zewnętrznych cegieł sprawdza się:

–

kształt,

–

wymiary,

–

grubość obrzeży,

–

wielkość skrzywień powierzchni i krawędzi,

–

wielkość oraz liczby szczerb,

–

uszkodzenia i pęknięcia,

–

wielkość oraz liczbę rys i pęknięć powierzchni,

–

wielkość oraz liczbę pęknięć ścianek wewnętrznych i zewnętrznych,

–

wady powierzchniowe (pęcherze, wytopy, plamy, bruzdy, zgrubienia),

–

odchylenia powierzchni bocznych i czołowych bądź ich prostopadłość,

–

barwę,

–

dźwięk,

–

przełom.
Cegła zwykła wyrobiona jest z gliny i ma kolor od żółtego do ciemnoczerwonego

w zależności od wypalania i składników gliny. Do budowy pieców nie nadają się cegły
o zabarwieniu żółtym, gdyż zawierają związki wapnia. Nie nadają się także cegły zbyt
mocno wypalone, gdyż źle łączą się z zaprawą. Ich przełom jest równomierny
i drobnoziarnisty.

Przełom dobrej cegły powinien być jednolity, drobnoziarnisty, bez nawarstwień ziaren

kamieni lub żwiru. Przy ostukiwaniu cegły wydają czysty metaliczny dźwięk.
Cegła ręczna jest równomiernie porowata i w przełomie nie wykazuje słojów i warstw.

Cegła maszynowa jest bardzo twarda. W przełomie i na powierzchni widać często

wyraźne słoje i warstwy powodujące, że cegła przy przecinaniu nie pęka w pożądanym
kierunku, lecz według słojów i warstw.

Rys. 8. Wygląd zewnętrzny i przełom cegły paskówki [10, s.16)

Cegła zwana licówką jest mocniej wypalana, niż cegła zwykła.
Cegła zwana zendrówką, którą używa się przeważnie do wykonywania fundamentów

oraz bardziej odpowiedzialnych konstrukcji.

Cegła zwana szpałdówką jest cegłą ogniotrwałą, wyrabianą z gliny ogniotrwałej.

Cegła szamotowa powinna mieć powierzchnię przełomu jednolitą, bez uwarstwień i dziur
(pustek). Ogniotrwałe wyroby szamotowe powinny mieć na całej powierzchni przełamu
budowę jednorodną, bez pustek i odpowiadać następującym wymaganiom:
–

poszczególne ziarna szamotu nie powinny łatwo wypadać i wykruszać się,

–

szczerby i pęknięcia mogą występować w granicach dopuszczonych obowiązującymi
normami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie cechy cegieł sprawdzamy przez oględziny?
2. Jaki kolor mają cegły?
3. Jak wygląda przełom cegły zwykłej?
4. Jak wygląda przełom cegły paskówki?
5. Jaki dźwięk wydają cegły przy ostukiwaniu?
6. Czy cegła zwykła koloru żółtego nadaje się do budowy pieców?
7. Dlaczego w konstrukcjach zduńskich nie używamy cegły silnie wypalonej?
8. Jak wygląda przełom cegły szamotowej?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj rodzaje cegieł na podstawie ich przełomów. Na stanowisku są ułożone stosy

z różnymi rodzajami cegieł. Z każdego stosu pobierz cegłę do badania i rozpoznania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze składem cegieł,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) stosować się do wskazówek nauczyciela,
4) sprawdzić stan techniczny młotka stosowanego do badania,
5) odłożyć z każdego stosu cegłę do badania,
6) zaznaczyć cegły, z którego stosu zostały pobrane,
7) wykonać badanie poszczególnych cegieł,
8) opisać cechy przełomu,
9) nazwać poszczególne cegły,
10) sprzątnąć stanowisko pracy,
11) zaprezentować wykonane ćwiczenie wskazując na ewentualne trudności w rozpoznawaniu

cegieł,

12) ocenić wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stosy różnych cegieł,

–

młotek murarski,

–

zeszyt i długopis,

–

stolik,

–

rękawice.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić kilka cech cegieł, które możesz wskazać przez oględziny?



2) nazwać cegłę na podstawie oględzin zewnętrznych?



3) ocenić przydatność cegły do wbudowania na podstawie koloru i oględzin?



4) odróżnić rodzaj cegły na podstawie jej przełomu?



5) odróżnić cegłę ręczną od maszynowej?



6) wskazać cechy odróżniające od siebie różne rodzaje cegieł?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Przygotowanie tłucznia do wypełniania kafli

4.6.1. Materiał nauczania

Wnętrze kafli jak również i przestrzenie pomiędzy kołnierzami kafli wypełnia się

wylepką przygotowaną z chudej zaprawy zduńskiej i tłucznia ceglanego, szamotowego lub
tłucznia z piaskowca.

Rys. 9. Wypełnienie z tłucznia [1, s.90]

Tłuczeń - kruszywo łamane zwykłe o ziarnach od 31,5 do 63 mm.

Kruszywo budowlane otrzymywane jest na drodze przeróbki mechanicznej. Gruz ceglany
kruszy się i klasyfikuje na wymagane klasy ziarnowe. Charakterystyczną cechą kruszywa
budowlanego jest uziarnienie, czyli podział na kruszywa o odpowiedniej wielkości ziaren np.:
pył, piasek, żwir, grys, tłuczeń, żwiro-tłuczeń, pospółka.

Gruz ceglany i szamotowy zostaje pozyskiwany podczas robót remontowych lub

wyburzeniowych. Uzyskiwanie tłucznia ceglanego może odbywać się na placu budowy, albo
w wytwórniach kruszyw budowlanych.

Połamana cegła rozbiórkowa stosowana na tłuczeń powinna być:

–

oczyszczona ze starych zapraw i innych zanieczyszczeń,

–

rozkruszona,

–

przepuszczona przez odpowiednie sita,

–

wypłukana,

–

osuszona.
Do kruszenia można zastosować kruszarki ręczne lub mechaniczne.

Kruszenie odbywa się poprzez:
–

zgniatanie,

–

ścieranie,

–

ścinanie,

–

uderzanie.
Wybór sposobu kruszenia zależy od własności fizycznych i mechanicznych kruszonego

materiału oraz od żądanego stopnia rozdrobnienia.
Rozróżnia się kruszarki działające przez:
–

zgniatanie (szczękowe, stożkowe, walcowe, talerzowe),

–

uderzanie (młotowe),

–

uderzanie i ścieranie (kulowe).
Kruszarki szczękowe zgniatają materiał skalny między dwoma szczękami: ruchomą

i nieruchomą. Stosowane są głównie do kruszenia materiałów twardych i średnio twardych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Schematy kruszarek szczękowych: a) dwurozporowych, b) jednorozporowych [4, s. 226]

1- szczęka ruchoma, 2 – oś, 3 – korbowód, 4 – wał, 5 – szczęka nieruchoma, 6 – płyty rozporowe

Kruszarki talerzowe, tzw. gniotowniki stosowane są do kruszenia materiałów miękkich

i średniej twardości.

Rys. 11. Schemat kruszarki talerzowej: 1 – misa, 2 – koła, a – odległość między dnem misy a zewnętrznymi

powierzchniami kół [4, s. 228]

Kruszarki młotkowe w dolnej części cylindra mają zamontowany ruszt do segregacji

kruszywa. Wymiary oczek rusztu można dowolnie zmieniać

Rys. 12. Schemat kruszarki młotkowej: 1 – cylinder, 2 – wał, 3 – tarcza, 4 – młotki [4, s. 228]

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Gdzie zdun stosuje tłuczeń ceglany?
2. Z jakich materiałów wykorzystujemy tłuczeń do robót zduńskich?
3. Jaka powinna być wielkość ziaren tłucznia wykorzystywanego do robót zduńskich?
4. Skąd pozyskujemy materiał na tłuczeń wykorzystywany w robotach zduńskich?
5. Gdzie zmielimy materiał na tłuczeń?
6. Jakie czynności należy wykonać aby uzyskać tłuczeń ceglany?
7. Jakie procesy kruszące zachodzą w kruszarkach?
8. Jak pracują kruszarki szczękowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Jak pracują kruszarki talerzowe?
10. Jak pracują kruszarki młotkowe?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie

Przygotuj tłuczeń ceglany z cegły rozbiórkowej do wykonania przykładowego pieca.

Na stanowisku masz przygotowane nieoczyszczone cegły rozbiórkowe i kruszarka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze składem cegieł rozbiórkowych,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi przygotowanej kruszarki,
3) wysłuchać szkolenia stanowiskowego,
4) przygotować stanowisko pracy,
5) stosować się do wskazówek nauczyciela,
6) sprawdzić stan techniczny kruszarki,
7) przygotować cegły rozbiórkowe do kruszenia,
8) wykonać tłuczeń ceglany,
9) spryzmować wykonany tłuczeń,
10) sprzątnąć stanowisko pracy,
11) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
12) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stos cegieł rozbiórkowych nieczyszczonych, młotek murarski,

–

kruszarka z instrukcją,

–

ubranie robocze i rękawice.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) opisać zastosowanie tłucznia ceglanego w robotach zduńskich?



2) przygotować cegłę rozbiórkową do kruszenia?



3) opisać zasadę działania przykładowej kruszarki?



4) wykonać tłuczeń do wypełnienia kafli?



5) obsłużyć kruszarkę?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Przycinanie cegły

4.7.1. Materiał nauczania

Elementy wnętrza pieca wykonujemy z cegieł.

Staramy się układać cegły całe, pełne, ponieważ ich równe powierzchnie umożliwiają
szczelne wykonanie ścian pieca. Często jednak z wymiarów pieca wynika konieczność
odcięcia kawałka cegły, przycięcia lub „przykrzesania” cegły, albo przecięcia płyty
ceramicznej.
Do wykonania tych robót służą:

–

młotek zduński duży,

–

młotek zduński mały,

–

punktak.

Do sprawdzania poziomu i pionu przy układaniu cegieł w ścianach pieca służą:

–

poziomnica zduńska,

–

prawidło.

Do wykuwania otworów w ścianach pomieszczenia, w celu połączenia pieca z przewodem
dymowym, służą:

–

pucka,

–

przecinak.

Rys. 13. Młotek zduński duży [2, s.18] Rys. 14. Młotek zduński mały [2, s.18]

Młotek zduński duży o ciężarze około 500g posiada z jednej strony płaskie, nieco

rozszerzone ostrze, z drugiej wydłużony obuch.
Ostrze nie powinno być szersze niż 40 mm. Tym oraz mniejszym ciężarem młotek zduński
różni się od murarskiego. Ostrze służy do odcinania względnie przecinania cegły, obuchem
rozbijamy cegłę na mniejsze kawałki. Otwór do osadzenia trzonka powinien być przy górnej
krawędzi młotka nieco rozszerzony. Wtedy młotek lepiej się trzyma na trzonku. Najlepsze są
trzonki leszczynowe – suche.

Młotek zduński mały o ciężarze około 200g posiada z jednej strony spłaszczone wąskie

ostrze, z drugiej obuch, jak w zwykłym młotku. Służy do przecinania mniejszych kawałków
cegły lub do nadawania cegle potrzebnego kształtu.

Poziomnica zduńska służy do sprawdzania poziomu i pionu. Najczęściej wyrabia się ją

z twardego drewna. Drewniana poziomnica powinna być nasycona gorącym pokostem,
w celu uchronienia jej od zmian kształtu (paczenia się) pod wpływem wilgoci.
Długość poziomnicy nie powinna przekraczać 23 cm. Jeden bok, dłuższy, który przykładamy
do badanej powierzchni, posiada wycięcie, wskutek czego poziomnica dotyka badanej
płaszczyzny dwiema niewielkimi powierzchniami. Powierzchnie te powinny być okute blachą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

mosiężną lub niklową, aby zapobiec ich ścieraniu. Najlepsze są poziomnice wykonane
całkowicie z metalu. Poziom i pion wyznaczają dwie libelle umieszczone w obudowie
poziomnicy.

Rys. 15. Poziomnica zduńska [2, s.19] Rys. 16. Inne narzędzia zduńskie: a) prawidło, b) punktak,
c) pucka, d) przecinak [2, s.19]

Prawidło (liniał, linijka zduńska) jest to łata drewniana o bokach prostych

i równoległych. Najodpowiedniejszy jest przekrój kwadratowy o wymiarach 5 x 5 cm
i długości około 1 m. Dobrze jest mieć jedno prawidło o długości 80 cm, a drugie – 120 cm.
Najlepsze są prawidła z suchego drewna sosnowego. Prawidła takie powinny być dokładnie
wykonane i zabezpieczone od wypaczania przez nasycenie gorącym pokostem. Służą one
do sprawdzania prostoliniowości ścian, pomagają przy sprawdzaniu poziomu i pionu.

Punktak (dornik, sztamborek, wycinak) jest to stalowy trzpień o średnicy 8 ÷ 10 mm,

zaostrzony na końcu. Służy do przecinania płyt ceramicznych i ogniotrwałych.

Pucka – ciężki młot o ciężarze około 2 kg i o kształcie nieco wydłużonego

prostopadłościanu zakończonego z obu stron obuchem. Oba obuchy są płaskie i mają przekrój
kwadratowy. Pucka służy do wykuwania otworów w ścianach dla połączenia pieca
z przewodem dymowym.

Przecinak – wąski i długi kawałek stali. Jeden koniec jest spłaszczony, zaostrzony

i dobrze utwardzony. W komplecie narzędzi powinny być dwa przecinaki: jeden długości
około 18 cm, a drugi – około 40 cm. Przecinak służy wraz z pucką do wykuwania otworów.

Przycinanie cegieł na dziewiątki i połówki wykonuje się przy pomocy młotka

murarskiego w sposób pokazany na rysunku.

Rys. 17. Przycinanie cegieł: a) na dziewiątki, b) na połówki [2, s. 98]

Cegły powinny być przycięte tak, aby ich przekrój poprzeczny był równy, a zwłaszcza

krawędzie boczne od strony licowej ściany spoinowej. Małe nierówności można wygładzić
tarnikiem lub pilnikiem albo osełką. Należy to robić ostrożnie i dokładnie, aby nie powstały
większe uszkodzenia w miejscu przycięcia cegły.
Przycinanie cegieł w poprzek ich długości wykonuje się w następujący sposób:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

bierze się cegłę na dłoń lewej ręki na rąb i uderza po wyznaczonej linii cięcia ostrzem
ciężkiego młotka murarskiego trzymanego w prawej ręce, obracając naokoło,

–

pierwsze uderzenia powinny być słabe i stopniowo mocniejsze, aż cegła pęknie
w określonym miejscu.

Rys. 18. Przycinanie płyty szamotowej [2, s. 98]

Przycinanie płyt i cegły szamotowej wykonuje się za pomocą punktaka i młotka.

Uderzenie młotka musi być mocne, aby punktak dobrze zagłębiał się w płytę lub cegłę.
Uderzenia te wykonuje się w odstępach co 8 – 10 cm po wyznaczonej linii całego obwodu.
Uzyska się przez to szybsze i równiejsze pęknięcie płyty lub cegły szamotowej.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu przycinamy cegły w trakcie robót zduńskich?
2. Jakie podstawowe narzędzia będą potrzebne zdunowi do stawiania pieca?
3. Jakie podstawowe narzędzia będą potrzebne zdunowi do wykonywania pomiarów?
4. Czym różni się młotek zduński od innych młotków?
5. Do czego służy młotek zduński?
6. Do czego służy poziomnica zduńska?
7. Co w zduństwie oznacza „prawidło”?
8. Jak inaczej można nazwać punktak?
9. Do czego służy pucka?
10. Do czego służy przecinak?
11. W jaki sposób obciąć cegłę zwykłą?
12. W jaki sposób obciąć cegłę szamotową?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybierz młotek zduński mały i poziomnicę zduńską spośród zestawu narzędzi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałami potrzebnymi do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować miejsce do odłożenia wskazanych w ćwiczeniu narzędzi,
3) wybrać spośród zebranych młotków, młotek zduński,
4) wybrać spośród zebranych poziomnic, poziomnicę zduńską,
5) odłożyć wybrane narzędzia,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie wskazując na ewentualne trudności w rozpoznawaniu

narzędzi,

7) sformułować wnioski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zbiór młotków o różnym przeznaczeniu, zbiór różnych poziomnic,

–

inne narzędzia zduńskie i murarskie, stół na odłożenie wskazanych narzędzi.

Ćwiczenie 2

Przytnij odpowiednią liczbę cegieł na pół, gdyż do wykonania robót zduńskich

potrzebnych będzie pięć połówek cegły zwykłej i pięć połówek cegły szamotowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zastosować się do poleceń nauczyciela,
3) wybrać po trzy cegły z pakietów,
4) wybrać narzędzia konieczne do przycięcia cegieł zwykłych,
5) wykonać przycięcie cegieł zwykłych,
6) wybrać narzędzia konieczne do przycięcia cegieł szamotowych,
7) wykonać przycięcie cegieł szamotowych,
8) ocenić czy przycięte cegły szamotowe wymagają wygładzenia,
9) w razie konieczności wykonać wygładzenia przyciętych cegieł szamotowych,
10) ułożyć przycięte cegły przy paletach,
11) oczyścić narzędzia i odłożyć na wyznaczone miejsce,
12) uporządkować stanowisko pracy z pozostałego gruzu,
13) składować gruz w wyznaczonym miejscu,
14) zaprezentować wykonane ćwiczenie wskazując na ewentualne trudności,
15) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

pakiet cegieł zwykłych pełnych, pakiet cegieł szamotowych,

–

stół, narzędzia niezbędne do wykonania ćwiczenia,

–

ubranie robocze i rękawice.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić narzędzia niezbędne dla zduna?



2) wymienić narzędzia pomiarowe stosowane przez zduna?



3) wymienić narzędzia niezbędne do przecinania cegieł?



4) rozróżnić młotek zduński spośród innych narzędzi?



5) rozróżnić poziomnicę zduńską spośród innych narzędzi?



6) przyciąć cegłę zwykłą?



7) przyciąć cegłę szamotową?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Składowanie cegieł

4.8.1. Materiał nauczania

Na terenie budowy powinny być wyznaczone miejsca do przechowywania materiałów.

Zaliczamy do nich składowiska i magazyny.

Wyroby ceramiczne układa się w słupy, stosy, pryzmy lub pakiety, w sposób

umożliwiający łatwe przeliczenie, albo pobranie próbek do badań.
Wysokość stosów, słupów lub pakietów nie powinna przekraczać 2,0 do 2,20 m.
Miejsce przeznaczone do przechowywania wyrobów powinno być:
–

wyrównane,

–

utwardzone,

–

oczyszczone z gruzu,

–

wolne od wód powierzchniowych.

Rys. 19. Przykład układania cegły: a) w słupy, b) w stosy [8 s. 109]

Przy układaniu materiałów w stosy lub pryzmy, należy pozostawić przejścia o szerokości

co najmniej 1 m.

Cegłę ogniotrwałą i cegłę ręczną czerwoną należy przechowywać pod zadaszeniem,

ustawioną w kozły po 2 sztuki.
Glinę ogniotrwałą, szamot mielony przechowywać trzeba w workach podobnie jak cement
w specjalnie wykonanych i zabezpieczonych deskami wiatach. Należy pamiętać, że dobrze
przechowany materiał nie niszczeje, a po wbudowaniu daje pełną gwarancję dobrego
funkcjonowania pieców i trzonów kuchennych. Poza tym sposób przechowywania materiałów
i sprzętu świadczy też o kwalifikacjach danego wykonawcy.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Gdzie przechowujemy materiały budowlane?
2. W jaki sposób układamy materiały ceramiczne na składowisku?
3. Jakie warunki powinna spełniać powierzchnia składowiska?
4. Czy pozostawiamy odstępy pomiędzy stosami?
5. Czy cegła ogniotrwała i ręczna wymaga zadaszenia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W czasie transportu pakiety cegieł przewożone na samochodzie zostały uszkodzone

i cegły się rozsypały. Należy rozładować samochód i ułożyć cegły w stosy na wyznaczonym
składowisku. Cegły zostały rozrzucone na samochodzie. Miejsce na składowisko wyznaczy
nauczyciel. Ćwiczenie należy wykonywać w trzyosobowych grupach, w których uczniowie
w trakcie ćwiczenia wymieniają się miejscami (samochód – rozładunek –składowanie cegły).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałami dotyczącymi dostawy materiałów,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń nauczyciela,
4) zapoznać się z koniecznymi instrukcjami dotyczącymi rozładunku,
5) wyrównać i uprzątnąć składowisko,
6) wyznaczyć miejsca ułożenia stosów,
7) wykonać rozładunek,
8) przewieźć cegłę taczką,
9) ułożyć cegłę w stosy,
10) zamieniać się czynnościami przy wykonaniu ćwiczenia,
11) uporządkować stanowisko pracy: samochód, droga transportu ręcznego i składowisko,
12) zaprezentować wykonane ćwiczenie wskazując na ewentualne trudności,
13) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dostawa cegieł na samochodzie,

–

wyznaczone miejsce składowania materiałów,

–

sprzęt niezbędny do wykonania ćwiczenia np. taczka,

–

ubranie robocze i rękawice.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przygotować składowisko do złożenia cegieł?



2) wskazać miejsca gdzie można składować cegły?



3) wymienić wskazania dotyczące wykonania słupów i stosów z cegły?



4) ułożyć cegły w słupie?



5) ułożyć cegły w stosie?



6) wskazać konieczność wykonania przejść między stosami (słupami)?



7) określić w jaki sposób należy przechowywać cegłę ogniotrwałą lub ręczną?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Moczenie cegieł. Nakładanie zaprawy na ścianki cegieł

i kołnierz kafli

4.9.1. Materiał nauczania

Cegłę piecową należy przed użyciem dobrze namoczyć.
Cegłę szamotową trzeba spryskać wodą (nie moczyć).
Murowanie cegłami piecowymi wykonuje się na zaprawie glinianej o średniej tłustości.

Cegła piecowa (wypalana z chudej gliny) powinna być na kilka godzin przed murowaniem
zamoczona w wodzie, ponieważ sucha cegła wyciąga wodę z zaprawy glinianej, zmniejszając
jej plastyczność i zdolność twardnienia. Ponadto moczenie cegły ma na celu usunięcie z niej
kurzu i pyłu, co ułatwia przyczepność zaprawy. Moczenie cegły można też wykonać
przez polewanie jej na murze przed ułożeniem kolejnej warstwy zaprawy.

Układaną cegłę należy docisnąć jednym wprawnym ruchem ręki, bez prostowania cegły,

przesuwania i poruszania po dociśnięciu, wtedy bowiem zaprawa nie zwiąże już należycie.

Cegły szamotowej nie moczy się, tylko spryskuje i układa na zaprawie z gliny

ogniotrwałej zarobionej wodą z domieszką miału szamotowego, tzw. szamotu,
dla schodzenia zaprawy.

Spoiny w murze piecowym powinny być jak najcieńsze (do 5 mm), gdyż w grubych

spoinach glina ulega wykruszeniu przy nagrzewaniu pieca.

Cegły należy przewiązać, pamiętając o tym, że cegieł szamotowych nie należy

przewiązywać z cegłami zwykłymi z powodu różnych współczynników rozszerzalności.

Przy murowaniu kanałów piecowych wygładza się ich powierzchnię wewnętrzną,

wycierając szmatą moczoną w rzadkiej glinie.

Cegły przed ułożeniem powinny być dobrze oblepione zaprawą, aby nie zachodziła

potrzeba ich poruszania dla wyrównania lica ścianek. Cegłę poruszoną należy zdjąć, oczyścić
z zaprawy, nałożyć nową, następnie ponownie dokładnie ułożyć. Poruszona i pozostawiona
bez ponownego ułożenia cegła nie zostanie związana zaprawą z sąsiadującymi cegłami
i osłabi konstrukcję pieca.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czy cegłę piecową przed wbudowaniem moczymy?
2. Czy cegłę szamotową przed wbudowaniem moczymy?
3. Jaką grubość ma spoina w murze piecowym?
4. Dlaczego spoiny piecowe powinny być jak najcieńsze?
5. Dlaczego cegieł zwykłych nie należy wiązać z cegłami szamotowymi?
6. W jaki sposób wygładzamy wewnętrzną powierzchnię kanału piecowego?
7. W jaki sposób można ułożoną wcześniej cegłę dorównać do lica ścianki pieca?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Postaw ściankę pieca z cegły piecowej na wysokość trzech warstw. Na stanowisku został

wykonany wcześniej fundament.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałami dotyczącymi stawiania ścianek piecowych,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń nauczyciela,
4) zamoczyć potrzebną ilość cegieł w wiadrze z wodą,
5) przygotować zaprawę glinianą średniej tłustości,
6) oblepić cegłę zaprawą,
7) ułożyć cegłę,
8) ułożyć trzy warstwy cegieł piecowych,
9) uporządkować stanowisko pracy,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie wskazując na ewentualne trudności,
11) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stos cegieł piecowych, wiadro z wodą,

–

materiały niezbędne do wykonania zaprawy glinianej średniej tłustości,

–

narzędzia zduńskie niezbędne do wykonania ćwiczenia,

–

ubranie robocze i rękawice.

Ćwiczenie 2

Postaw ściankę pieca z cegły szamotowej na wysokość trzech warstw. Na stanowisku

został wykonany wcześniej fundament.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

szamotowego,

5) skrapiać sukcesywnie cegły szamotowe,
6) oblepić cegłę zaprawą,
7) ułożyć cegłę,
8) ułożyć trzy warstwy cegieł szamotowych,
9) uporządkować stanowisko pracy,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie wskazując na ewentualne trudności,
11) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stos cegieł piecowych i wiadro z wodą,

–

materiały niezbędne do wykonania zaprawy ogniotrwałej z miałem szamotowym,

–

narzędzia zduńskie niezbędne do wykonania ćwiczenia,

–

ubranie robocze i rękawice.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przygotować cegłę piecową do wbudowania?



2) przygotować cegłę szamotową do wbudowania?



3) postawić ściankę pieca z cegły piecowej?



4) postawić ściankę pieca z cegły szamotowej?



5) wyjaśnić w jakim celu wycieramy kanały piecowe szmatą zamoczoną w

rzadkiej glinie?



6) wyjaśnić dlaczego spoiny piecowe powinny być jak najcieńsze?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Rodzaje kafli i ich wymiary

4.10.1. Materiał nauczania

Kafle są to wyroby ceramiczne o specjalnym kształcie używane do budowy pieców,

kominków oraz kuchni w celach wyłącznie dekoracyjnych.

Od strony licowej pokryte być mogą szkliwem: kryjącym, transparentnym lub pobiałką

i szkliwem przezroczystym. Strona licowa może posiadać powierzchnię gładką lub ozdobioną
wzorem.

Od strony wewnętrznej kafle wyposażone są w kołnierz zwany często przez

wykonawców rompem.

Według dostępnych informacji na terenie Polski produkowane są trzy rodzaje kafli:

–

kafle zawierające w składzie masy ceramicznej do 35% węglanu wapnia,

–

kafle zawierające w składzie masy do 50% szamotu,

–

kafle fajansowe stosowane głównie do celów dekoracyjnych.

Pod względem sposobu wytwarzania kafli ceramicznych możemy je podzielić na:

–

formowane ręcznie,

–

wyciskane na prasach,

–

odlewane.
Kształt i wymiary kafli zostały znormalizowane w następujący sposób:

–

PN-66/B-12041 - kafle kwadratowe płaskie lub fazowane o wymiarze 220x220 mm,
grubość 12-16mm, kołnierz o wysokości 30-34 mm,

–

PN-66/B-12042 - prostokątne o wymiarach 195x125 mm, grubości 10 mm, kołnierz
o wysokości 40-50 mm.
W dobie rozwoju lub reaktywowania dawnych kaflarni normy te zostały potraktowane

z przymrużeniem oka, ponieważ niemal każdy z wytwórców stara się stworzyć swój
indywidualny produkt. Stąd też duże rozbieżności w wymiarach samych kafli i ich grubości
oraz składzie mieszanki ceramicznej.

Zależnie od wymiarów kafle dzielimy na:

–

kwadratowe,

–

prostokątne.
Dawniej najczęściej spotykanymi rodzajami kafli były:

–

kafle zwykłe płaskie, których odmianą są kafle fazowane,

–

kafle majolikowe,

–

kafle kwadratele.

Rys. 20. Kafel piecowy kwadratowy: a) kafel środkowy płaski, b) kafel narożny płaski [11, s. 75]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W typach kafli płaskich wyrabia się następujące rodzaje:

–

środkowe,

–

narożne,

–

środkowe wieńcowe lub stopkowe,

–

narożne wieńcowe lub stopkowe,

–

podstawy skrzynkowe (cokoły) połówkowe,

–

rozety (korki).

Rys.21. Kafle piecowe prostokątne (wymiary w cm): a) środkowy, b) narożny [15, s. 81]

Rys. 22. Rodzaje kafli dodatkowych: a) kafel środkowy wieńcowy, b) kafel narożny wieńcowy, c) podstawa

skrzynkowa połówkowa, d) rozeta (korek) [11, s. 75]

W typach fazowych przewidziane są kafle:

–

środkowe,

–

narożne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 4. Symbole kafli [15, s.82]

Tabela 5. Wymiary kafli (w mm) [5, s.60]

Kafle prostokątne

Kafle kwadratowe

symbol

Wymiary [mm]

symbol

Wymiary [mm]

P-1, P-2
P-3, P-4
P-5, P-6
P-7, P-8
P-9

195x128

390x70
średnica 90

K-1, K-2
K-3, K-4
K-5
K-6
K-7

220x220

440x80
300x150
średnica 135

Kwadratele należą już do przestarzałego typu kafli stosowanych przed II wojną

światową. Mają one stosunkowo małe wymiary, a krawędzie powierzchni licowej są
sfazowane. Produkowane były w trzech typach:

–

kafel środkowy,

–

kafel narożny typu kapslowego,

–

kafel narożny typu szufladkowego.

Rys. 23. Kafle kwadratele: a) kafel środkowy, b) kafel narożny typu kapslowego, c) kafel narożny typu

szufladkowego [6, s. 77]

Wygląd pieca z kwadrateli jest gorszy niż z kafli zwykłych. Taki piec ma liczne spoiny

sprzyjające gromadzeniu się kurzu i powstawaniu nieszczelności w piecu.

Symbole kafli

Rodzaje kafli

prostokątnych

kwadratowych

Środkowy płaski lub fazowy

P - 1

K - 1

P – 2

K – 2

zaokrąglony
Narożny fazowy lub płaski
bez zaokrąglenia

P – 3

K – 3

Wieńcowy zaokrąglony środkowy

P - 4

K - 4

P - 5

K – 5

prawy
Wieńcowy zaokrąglony narożny
lewy

P - 6

K – 6

Wieńcowy bez zaokrągleń środkowy

P - 7

P - 8

prawy
Wieńcowy bez zaokrągleń narożny
lewy

P - 9

Podstawa skrzynkowa

K – 6

Korek

P - 10

K - 7

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Do jakiego rodzaju wyrobów budowlanych zaliczamy kafle?
2. Jakie rodzaje szkliwa można zastosować na kaflach piecowych?
3. Jakie rodzaje kafli stosowane są w Polsce?
4. Jakie znasz rodzaje kafli ze względu na sposób wytwarzania?
5. Jakie znasz rodzaje kafli ze względu na wymiary?
6. Jakie znormalizowane wymiary kafli piecowych podają normy?
7. Jakie znasz rodzaje kafli płaskich?
8. Jakie znasz rodzaje kafli fazowych?
9. Jakie znasz rodzaje kafli dodatkowych?
10. Jakie kafle wyróżniano dawniej?
11. Czym wyróżniają się kafle kwadratele?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Nazwij i pomierz kafle wyłożone na stoliku. Przy każdym kaflu jest kartka, na której są

zapisane jego dokładna nazwa oraz wymiary.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) obejrzeć kafle ustawione na stoliku,
2) zapisać nazwy na kartkach obok poszczególnych kafli,
3) wziąć przymiar,
4) wymierzyć poszczególne kafle,
5) uporządkować stanowisko pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie wskazując na ewentualne trudności,
7) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stos cegieł piecowych i wiadro z wodą,

–

materiały niezbędne do wykonania zaprawy ogniotrwałej z miałem szamotowym,

–

narzędzia zduńskie niezbędne do wykonania ćwiczenia,

–

ubranie robocze i rękawice.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozpoznać rodzaje kafli?



2) rozróżnić rodzaje kafli płaskich?



3) rozróżnić rodzaje kafli fazowych?



4) rozróżnić rodzaje kafli dodatkowych?



5) rozróżnić gatunki kafli?



6) wymienić kilka wad kafli kwadrateli?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11. Badanie kafli na włoskowatość szkliwa i wytrzymałość

4.11.1. Materiał nauczania

Kafle nie powinny mieć pęknięć lub braków w czerepie, co poznajemy po czystym

dźwięku przy ostukiwaniu kafla młotkiem. Szkliwo kryjące nie powinno mieć rys
włoskowatych, czyli tzw. ceku.

Badanie szkliwa „na cek” przeprowadza się w ten sposób, że kafle umieszcza się

w naczyniu z wodą na 24 godziny, a po wyjęciu kafla szkliwo pokrywa się czarną farbą lub
atramentem w celu uwidocznienia rys włoskowatych.

Poza badaniem „na cek” kafle należy obejrzeć i sprawdzić ich stan zewnętrzny:

–

prawidłowość kształtów,

–

równoległość krawędzi,

–

gładkość powierzchni.
Szczegółowe badania laboratoryjne wykonuje się w przypadku podejrzenia co do złej

jakości dostarczonej partii kafli. Próby przeprowadza się wówczas zgodnie z obowiązującymi
normami.

W zależności od dokładności wykonania rozróżnia się następujące gatunki kafli:

–

gatunek I,

–

gatunek II,

–

gatunek III.
Kafle gatunku I powinny mieć krawędzie proste, równe, nie wichrowate i nawzajem

równoległe do siebie, zaś naroża powinny tworzyć kąty proste. Powierzchnia licowa powinna
być gładka, równa. Dopuszczalne odchylenia powierzchni licowej od płaszczyzny (wklęsłość
lub wypukłość) wynoszą:
–

dla kafli ze szkliwem kolorowym – do 1 mm,

–

dla kafli ze szkliwem białym – do 0,2 mm.

Szkliwo powinno być gładko nałożone i posiadać barwę zharmonizowaną, a szkliwo białe –
jednolity odcień w poszczególnych kompletach użytych do budowy pieca lub kuchni. Kafle
nie mogą mieć braków w czerepie, co poznaje się po czystym dźwięku przy ostukiwaniu.
Niedopuszczalne są wszelkie szkliwa z powierzchni licowej na krawędzi w formie sopli.
Dopuszczalne są mało widoczne plamki, drobne pęcherzyki, dziureczki lub pasemka.
Kafle zaliczane do gatunku II powinny mieć krawędzie, naroża i powierzchnie licowe jak
w gatunku I. Dopuszczalne odchylenie powierzchni licowej od płaszczyzny:
–

dla kafli ze szkliwem białym – do 0,4 mm.

Szkliwo kolorowe o barwach ciemnych może posiadać nieliczne plamki harmonizujące
z całością, a szkliwo kolorowe o barwach jasnych oraz białej – może posiadać nieliczne słabo
dostrzegalne plamki. W szkliwie mogą być poza tym mało dostrzegalne nierówności, drobne
pęcherzyki, dziurki lub pasemka. Dopuszczalne są małe różnice w odcieniu barwy
zharmonizowanej. Kafle II gatunku nie mogą mieć braków w czerepie.

W gatunku III krawędzie kafli mogą mieć zacieki w kształcie sopli i postrzępienia,

spowodowane zlepkami przy wypalaniu. Na licach kafli mogą być miejscowe niedokładności
w postaci zgrubień szkliwa, zacieków, większych pęcherzyków, dziurek, pasemek,
nielicznych miejsc nie pokrytych szkliwem. Różnice w odcieniach barwy mogą być większe
niż w gatunku II. Dopuszcza się również kafle o częściowo słabszym lub mocniejszym
wypalaniu szkliwa oraz małe wybrzuszenia. Trzeci gatunek kafli też nie może mieć braków
w czerepie.

Poza tym niezależnie od gatunku lico kafla powinno być w kształcie prostokąta

o prostych wyraźnych krawędziach i płaskiej powierzchni. Dolne krawędzie kafli
wieńcowych lub stopkowych powinny być zaokrąglone i poszkliwione. Szkliwo powinno

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ściśle przylegać do czerepu. W gatunkach I i II szkliwo kryjące nie może posiadać rys
włoskowatych. Natomiast w szkliwach przezroczystych ryski włoskowate są dopuszczalne.

Tabela 4. Dopuszczalne wady kafli [5, s. 62]

Gatunki

Rodzaj wad

I II

III

Odpryski i obicia na:
-krawędziach

-narożach
-powierzchni licowej

niedopuszczalne

niedopuszczalne
niedopuszczalne

do 2 mm szer. i do
30 mm dług. na
jednej krawędzi
do 4 mm długości
najwyżej 2 odpryski
o średnicy 3 mm

Rysy włoskowate szkliwa:
-na białym szkliwie
-na kolorowym szkliwie

niedopuszczalne
dopuszczalne

dopuszczalne
dopuszczalne

Dziurki

pęcherze

powierzchni szkliwionej

dopuszczalne

niewidoczne

odległości 60 cm

dopuszczalne do 5
sztuk o śr. do 2 mm

Zacieki szkliwa

niedopuszczalne

dopuszczalne

Plamy na pow. szkliwionej

niedopuszczalne

dopuszczalne
nierażące o śr. do
15mm

Odcienie barwy szkliwa:
-na białym szkliwie

-na kolorowym szkliwie

niedopuszczalne

dopuszczalne łagodne odcienie na
poszczególnych kaflach, wynikające
z technologii wypalania

dopuszczalne
nierażące odcienie
dopuszczalne
większe różnice w
odcieniach

poszczególnych
kaflach

Miejsca niedoszkliwione na
powierzchni licowej

niedopuszczalne

dopuszczalne

łącznej pow. do
2cm²

dopuszczalne

łącznej pow. do
4cm²

Wytopy

powierzchni

licowej

niedopuszczalne

dopuszczalne trzy
o łącznej pow. do
4mm²

dopuszczalne pięć o
łącznej pow. do
10mm²

Zaprószenie szkliwa

niedopuszczalne dopuszczalne trzy

o pow.1mm² każda

dopuszczalne pięć o
pow. do 1mm² każda

Przy uderzeniu kafel powinien wydać dźwięk czysty a nie stłumiony lub głuchy.
Porowatość kafli wynosi powyżej 20%. Podczas lekkiego uderzenia młotkiem stalowym

kafle w stanie suchym powinny wydawać dźwięk czysty.
Kafle kwadratowe po ułożeniu kołnierza na podporach odległych od siebie o 18 cm powinny
przenieść siłę 1180 N. Siła powinna być rozłożona na całej szerokości kafla. Kafle
prostokątne powinny przenieść w tych samych warunkach siłę 785 N.
Bardzo ważną cechą kafli jest ich odporność termiczna.

Po ogrzaniu kafli do temperatury 200°C, a następnie ostudzeniu strumieniem powietrza

nie powinny wystąpić pęknięcia, rysy lub odpryski szkliwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakich wad nie powinny wykazywać kafle?
2. Jakich wad nie powinno mieć szkliwo kryjące kafel?
3. Jak długo moczymy kafle przed badaniem „na cek”?
4. W jakim celu pokrywamy mokre kafle czarną farbą lub atramentem?
5. Ile rozróżniamy gatunków kafli?
6. Czym różnią się kafle różnych gatunków?
7. Jakie trzy wady posiadają kafle I gatunku?
8. Jakie trzy wady posiadają kafle II gatunku?
9. Jakie trzy wady posiadają kafle III gatunku?
10. Kiedy konieczne jest badanie laboratoryjne kafli?
11. W jaki sposób badamy wytrzymałość kafli?

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź badanie kafli „na cek”. Masz przygotowane kafle i wybierasz z nich 3

sztuki do przeprowadzenia ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zastosować się do poleceń nauczyciela,
3) wybrać 3 kafle do badania,
4) umieścić kafle w wodzie na 24 godziny,
5) pomalować kafle czarną farbą,
6) przeprowadzić ocenę rys,
7) zapisać wnioski,
8) uporządkować stanowisko pracy,
9) zaprezentować przeprowadzone ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kafle,

–

pojemnik z wodą,

–

czarna farba,

–

ścierka,

–

ubranie robocze,

–

rękawice.

Ćwiczenie 2

Dopasuj po dwie niżej wymienione cechy do każdego z gatunków kafli.

1 –dopuszczalne są małe różnice w odcieniu barwy
2 –dopuszczalne są kafle o częściowo słabszym lub mocniejszym wypalaniu szkliwa
3 – glazura powinna mieć jednolity kolor i połysk
4 – na powierzchni są dopuszczalne małe wklęśnięcia lub wypukłości
5 – glazura jasna i biała może mieć nieliczne słabo dostrzegalne plamki
6 – powierzchnia licowa powinna być gładka, równa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gatunek kafla

Numer cechy

Gatunek I

…… …….

Gatunek II

…… ……

Gatunek III

…… ……

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie przeczytać wymienione cechy,
2) dopasować cechy do gatunków,
3) wypełnić tabelę,
4) zaprezentować przeprowadzone ćwiczenie,
5) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

tabela do wypełnienia,

–

przybory do pisania.

4.11.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) ocenić wzrokowo jakość kafla?



2) przeprowadzić badanie szkliwa „na cek”?



3) ocenić jakość kafla przez ostukiwanie?



4) przeprowadzić badanie wytrzymałości kafla?



5) wykonać ocenę wytrzymałości termicznej kafla?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.12. Składowanie kafli

4.12.1. Materiał nauczania

Kafle zamawia się i dostarcza na budowę zwykle w kompletach piecowych.
Kafle piecowe należy przechowywać w pomieszczeniu zamkniętym, układając w sposób

pokazany na rysunku.

Rys. 24. Przykłady układania kafli w magazynie: a) środkowych i narożnych, b) wieńcowych [15, s. 95]

Pomieszczenie, przeznaczone na tymczasowy skład czy magazyn, powinno być suche

z dobrze zabezpieczonym dachem i posadzką.

Kafle układa się w stosiki do wysokości 1,20 m na podkładach drewnianych lub cegle

ułożonej równo na płask; pierwszy kafel od gruntu należy ustawiać kołnierzem do dołu,
a szkliwem do szkliwa następnego kafla. Kafle wieńcowe lub stopkowe układa się po cztery
sztuki obok siebie w odległości od 5 – 6 cm. Następną warstwę przekłada się wiórami lub
zniszczonymi workami, by nie uszkodzić szkliwa.

Kafle wieńcowe (gzymsy) układa się stosy po 90 sztuk w 15 warstwach po 6 sztuk.
Podstawy skrzynkowe należy układać w stosy po 12 sztuk w 6 warstwach po 2 sztuki.

Osprzęt żelazny piecowy i kuchenny należy umieścić osobno i poukładać według wymiarów
i rodzajów.

4.12.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie ilości kafli zamawia się na budowę?
2. Gdzie przechowujemy kafle piecowe?
3. Jakie wymagania powinien spełniać magazyn przeznaczony do przechowywania kafli

piecowych?

4. W jaki sposób układamy w magazynie, kafle piecowe?
5. W jaki sposób będziemy chronić szkliwo przed zarysowaniem?
6. W jaki sposób składujemy żelazny osprzęt piecowy?

4.12.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie

Przed magazynem złożono dwa komplety kafli piecowych. Ułóż kafle w magazynie,

ale wcześniej sprawdź czy magazyn spełnia wymagania pozwalające składować w nim kafle
piecowe i dobierz sprzęt, za pomocą którego będziesz je transportował.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi składowania kafli,
2) sprawdzić stan techniczny magazynu, w którym masz składować kafle,
3) wybrać sprzęt do przetransportowania kafli,
4) przewieźć kafle do miejsca składowania,
5) ułożyć kafle kompletami w miejscu przeznaczenia,
6) zabezpieczyć kafle przed porysowaniem,
7) uporządkować stanowisko pracy, przed magazynem i w magazynie,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) przedstawić ewentualne trudności występujące w czasie wykonywania ćwiczenia,
10) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dwa komplety kafli piecowych,

–

taczka,

–

podkładki drewniane,

–

wióry drewniane,

–

ubranie robocze,

–

rękawice.

4.12.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić wymagania stawianye magazynom do składowania kafli?



2) wykonać składowanie kafli?



3) uchronić szkliwo kafli przed zarysowaniem?



4) składować żelazny osprzęt piecowy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.13. Rozkładanie

kafli

kolorowania

(cieniowania).

Cieniowanie kafli o szkliwie białym i kolorowym

4.13.1. Materiał nauczania

Jeżeli porównamy barwę dwóch białych kafli wziętych z różnych partii towaru,

to zobaczymy, że barwa ich będzie się różniła odcieniem. Różnice mogą być niekiedy nawet
znaczne. Tak np. biel jednego kafla wyda się nam przy porównaniu bardziej żółtawa,
a drugiej bardziej niebieska.

Podobnie kafle kolorowe często nie mają jednakowej barwy lecz mają różne odcienie.

Różnice możemy zauważyć przy porównywaniu dwóch kafli kolorowych, np. czerwonych:
jeden będzie miał odcień ognistoczerwony, drugi – buraczkowy.

Kafle muszą być blisko siebie umieszczone i tak dobrane, żeby ich barwa i odcień

nie różniły się. Wówczas piec będzie wyglądał ładnie i porządnie. W tym celu przed
przystąpieniem do pracy należy kafle posegregować według barwy, a następnie kafle
jednakowej barwy ułożyć według jednakowych odcieni. Dobieranie kafli według
jednakowych odcieni nazywa się kolorowaniem.
Zasady kolorowania (cieniowania) kafli

Układamy kafle na podłodze płytą do góry, wybierając w tym celu miejsce dobrze

oświetlone. Kafle o podobnym odcieniu układamy w jeden stos. W ten sposób uzyskujemy
kilka stosów kafli o jednakowej barwie, ale różnym odcieniu.

Jeżeli kolorujemy niedużą ilość kafli, może się zdarzyć że nie uda się nam dobrać partii

kafli jednego odcienia w takiej ilości, żeby ich starczyło na budowę jednego pieca.
Grupujemy wówczas kafle tak, aby na górną część pieca dobrać kafle w odcieniu
jak najjaśniejszym, a na dolną część – kafle o odcieniu ciemniejszym.
Zasada: żeby kafle o odcieniu ciemniejszym były u dołu pieca, a kafle jaśniejsze przechodziły
stopniowo ku górze zapewnia, że na poszczególnych powierzchniach nie razi różnica kolorów
kafli. Czynność „kolorowania” kafli najlepiej jest wykonać, rozkładając kafle rzędami
na podłodze na całą szerokość i wysokość pieca.
Rozkładanie kafli przeprowadzamy w ten sposób, że po zgrupowaniu według jednakowych
odcieni kompletujemy kafle w ilości odpowiadającej jednej warstwie pieca. Układamy na
podłodze kolejno rząd za rzędem kafle o odcieniu coraz bardziej ciemnym. Ponieważ kafle
leżą blisko siebie, wszelkie pomyłki co do odcienia i kolejności są od razu widoczne i łatwe
do usunięcia. W ten sposób kompletujemy cały zestaw kafli na jeden piec.

Posegregowane kafle układamy następnie w stożek, przy czym dla uniknięcia pomyłek

oznaczamy kolejność kafli ołówkiem wewnątrz czerepu. Znakiem może być cyfra kolejna
od jedności począwszy lub liczba rzymska oznaczająca kolejny rząd kafli w całym
oblicowaniu. Znakowanie kafli rozpoczynamy od rzędu najjaśniejszego, który wypada w
stosie na samym spodzie, a do pracy będzie wzięty na samym końcu. Budowę pieca
rozpoczynamy od kafli najciemniejszych, te bowiem zgodnie z przyjętą zasadą powinny
znajdować się na spodzie pieca.

4.13.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czy białe kafle mogą się różnić od siebie?
2. Na czym polega różnica między białymi kaflami?
3. Czy kafle jednego koloru mogą się różnić między sobą?
4. Od czego zaczynamy segregowanie kafli o różnych kolorach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Jaką czynność nazywamy kolorowaniem kafli?
6. W jakim miejscu wykonujemy kolorowanie kafli?
7. Jaką zasadą kierujemy się dobierając kafle znacznie różniące się odcieniami?
8. W jakiej kolejności rozkładamy kafle?
9. Co robimy aby uniknąć pomyłki w kolejności wbudowania kafli?
10. W którym miejscu pieca będą wbudowane kafle najjaśniejsze?

4.13.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie

Przygotuj kafle białe i zielone do postawienia dwóch pieców. W magazynie są złożone

różnobarwne kafle, a na stanowisku wytrasowane miejsca postawienia pieców.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wyrobami składowanymi w magazynie,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń nauczyciela,
4) oszacować potrzebną ilość kafli białych i zielonych,
5) przenieść potrzebną ilość kafli na stanowisko,
6) posegregować kafle na białe i zielone,
7) wykonać „kolorowanie” kafli układając je rzędami na podłodze,
8) poznaczyć kafle ołówkiem na czerepie,
9) ułożyć kafle w stożek,
10) uprzątnąć stanowisko pracy,
11) zaprezentować wykonane ćwiczenie wskazując na ewentualne trudności,
12) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kafle,

–

wytrasowane miejsca budowy pieców,

–

sprzęt niezbędny do przeniesienia kafli z magazynu np. taczka,

–

ołówek do znakowania kafli,

–

sprzęt do uprzątnięcia stanowiska,

–

ubranie robocze i rękawice.

4.13.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać różnicę między kaflami tego samego koloru?



2) wskazać różnicę między kaflami białymi?



3) wyjaśnić pojęcie „kolorowanie” kafli?



4) wykonać „kolorowanie” kafli?



5) wyjaśnić konieczność „kolorowania” kafli?



6) wykonać oznaczenie kafli po „kolorowaniu”?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.14. Sortowanie kafli narożnych i środkowych, wieńczących.

Układanie kafli

4.14.1. Materiał nauczania

Przed przystąpieniem do pracy należy także sprawdzić kafle co do ich prawidłowego

kształtu i wyglądu. Zaczynamy sprawdzanie od wyglądu, to znaczy badamy, czy:
–

powierzchnia kafla jest równa,

–

polewa nie posiada widocznych rys i pęknięć,

–

czerep nie jest pęknięty,

–

naroża kafli są pod kątem prostym.

Następnie sprawdzamy, czy kafel narożny posiada prawidłowy kształt ścian (kąt prosty) oraz
czy powierzchnie kafli nie są zwichrowane.

Wykonanie pieca to proces dość powolny - należy zestawić i w razie potrzeby dopasować

sporą ilość kafli, ułożyć i zlepić poszczególne warstwy, wypełnić ich komory gliną i gruzem
(sama glina w dużej ilości długo schnie, łatwo pęka i kruszy się), a co dwie lub trzy warstwy
poczekać aż glina przeschnie i zwiąże. Przed wstawieniem do pieca, kafle moczy się, aby zbyt
szybko nie odciągały wody z zaprawy glinowej. Najpierw ustawia się i poziomuje kafle
narożne, a następnie przez przypiłowanie brzegów (usunięcie nierówności) dopasowuje się na
sucho kafle środkowe. Dopiero po przymiarce ustawia się je na glinie i łączy klamrami
z drutu z niżej leżącymi rzędami. Aby zmniejszyć możliwość przywierania sadzy, wnętrze
pieca wylepia się gładko gliną.

Rys. 25. Ustawienie kafli narożnych w pierwszej warstwie oblicowania: a) prawidłowe, b) nieprawidłowe

[10, s. 42]

Ustawiając kafle należy zwrócić uwagę na prawidłowe rozmieszczenie węższych

i szerszych stron kafli narożnych. Najlepiej odzwierciedla to rysunek przedstawiający
układanie pieca o przekroju prostokątnym a głębokości 2 ½ kafla (rys.25).

Kafle narożne trzeba ustawiać tak, aby przestrzeń między nimi odpowiadała

wielokrotności całych kafli.

Ustawiwszy kafle do pionu sprawdzamy, czy górne krawędzie wszystkich kafli znajdują

się na jednym poziomie. W tym celu kolejno na każdą parę kafli narożnych kładziemy
prawidło i poziomnicę sprawdzając położenie poziome. Kafel położony zbyt nisko
podnosimy do góry nakładając świeżą zaprawę i podsuwając pod kołnierz tłuczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 26. Sprawdzanie prawidłowego ustawienia kafli [10, s. 43]

Po ustawieniu poziomu sprawdzamy, czy powierzchnie licowe kafli narożnych leżą

parami w jednej płaszczyźnie. W tym celu przykładamy prawidło kolejno do każdej pary
powierzchni licowych, leżących przy wspólnym boku pieca (rys.26). Prawidło powinno
przylegać do powierzchni kafli wzdłuż całej linii zetknięcia.

W odstępy między kaflami narożnymi wzdłuż każdej ściany wstawiamy dopasowane

uprzednio kafle. Najpierw ustawiamy kafle na sucho, tzn. bez zaprawy, aby sprawdzić, czy
dobrze pasują. Drobne błędy w przecięciu kafli mogą spowodować, że ostatni z kolejno
ustawionych kafli nie zmieści się albo będzie za luźny.

4.14.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co sprawdzamy oglądając kafle przed wbudowaniem?
2. Jakie elementy kształtu kafli narożnych są najważniejsze?
2. Które kafle ustawiamy i poziomujemy jako pierwsze?
3. Jaka jest kolejność wykonywania czynności przy stawianiu kafli?
4. Na czym polega ustawienie kafli na sucho?
5. W jaki sposób można podnieść zbyt nisko położony kafel?
6. Jak sprawdzamy prawidłowe ustawienia kafli?
7. Jakie konsekwencje mogą wyniknąć z drobnych błędów w przecięciu kafli?

4.14.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie

Postaw trzy warstwy kafli na przygotowanym fundamencie pieca metodą na sucho i na

zaprawie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z planami stawianego pieca,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń nauczyciela,
4) rozłożyć kafle,
5) przygotować zaprawę zduńską,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) przygotować kafle do wbudowania,
7) rozpocząć sprawdzanie kafli i stawianie pieca od kafli narożnych,
8) postawić kafle,
9) kontrolować na bieżąco wymiary pieca,
10) uprzątnąć stanowisko pracy,
11) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
12) ocenić swoją pracę,
13) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

gotowy fundament pieca,

–

plany pieca,

–

kafle przygotowane do wbudowania,

–

składniki zaprawy zduńskiej,

–

pojemnik na zaprawę,

–

zestaw narzędzi zduńskich,

–

zestaw narzędzi pomiarowych,

–

sprzęt do uprzątnięcia stanowiska,

–

ubranie robocze i rękawice.

4.14.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) sprawdzić kafle pod względem wyglądu?



2) sprawdzić kafle pod względem wymiarów?



3) wymienić kolejność wykonywanych czynności przy stawianiu kafli?



4) kontrolować położenie kafli w trakcie stawiania pieca?



5) ułożyć kafle narożne i licowe?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.15. Znaczenie blaszką aluminiową obrysów na szkliwie czerepu

4.15.1. Materiał nauczania

Ważnym narzędziem dla zduna jest blaszka aluminiowa. Służy ona do wyznaczania na

kaflu linii do wycięcia lub obcięcia i rozszycia spoin w piecu z kafli gładkich ciętych. Blaszka
aluminiowa jest wycięta z cienkiej blachy.

Przycinanie kafla odbywa się według zaznaczonych na krawędziach płyty linii. W tym

celu za pomocą kątownika zaznaczamy na szkliwie kafla linię cięcia blaszką aluminiową
wzdłuż tej linii od brzegu płyty. Po obcięciu i wyrównaniu krawędzi ustawiamy kafel
obrobiony krawędzią na stopce kątownika i oznaczamy zarysy dwóch krawędzi pionowych.
Właściwą odległość między krawędziami nanosimy za pomocą przymiaru, w którym
ustawiamy odpowiednio ruchomą zastawkę. Po obrobieniu krawędzi bocznych oznaczamy
krawędź górną kafla, posługując się przymiarem, kątownikiem i blaszką.

Rys. 27. Komplet narzędzi do ręcznej obróbki kafli: a) nóż, b) kątownik, c) przymiar, d) kamień

karborundowy, e) blaszka aluminiowa, f) obcęgi [10, s. 39]

4.15.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Do czego potrzebna jest zdunowi blaszka aluminiowa?
2. W jaki sposób zaznaczyć na kaflu krawędzie?
3. Czym oznaczamy na kaflu krawędzie?
4. Jaki sprzęt pomiarowy służy do obmierzania kafli?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.15.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie

Zaznacz, posługując się blaszką aluminiową linie obrysu na krawędziach kafla, według

których kafel powinien być obrobiony.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi posługiwania się blaszką aluminiową,
2) sprawdzić czy kafel nadaje się do obróbki,
3) wybrać sprzęt niezbędny do wykonania ćwiczenia,
4) zaznaczyć obrys na krawędzi kafla,
5) uporządkować stanowisko pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) przedstawić ewentualne trudności występujące w czasie wykonywania ćwiczenia,
8) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kafel piecowy,

–

blaszka aluminiowa,

–

przymiar z ruchomą zastawką,

–

kątownik,

–

ubranie robocze.

4.15.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać do czego potrzebna jest blaszka aluminiowa?



2) posługiwać się blaszką aluminiową?



3) nanosić krawędzie na kafel przy pomocy blaszki aluminiowej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.16. Przycinanie kołnierza i czerepu kafli, szlifowanie brzegów

kafli

4.16.1. Materiał nauczania

Przed ustawieniem w oblicowaniu należy kafle obrobić, tj. doprowadzić przez przycięcie

brzegów wymiary ich płyt do odpowiedniej wielkości.

Przycinanie brzegów kafli

Nie obrobiony brzeg kafla jest nierówny i niekiedy pokryty soplami polewy. Brzeg ten
stanowi w płycie kafla zapas, który trzeba odciąć, żeby doprowadzić wymiary płyty
do potrzebnej wielkości.

Obcięcia zbędnej części płyty dokonuje się przez zbijanie brzegu małym młotkiem

zduńskim. W tym celu chwytamy czerep kafla lewą ręką, ustawiając go zbijanym brzegiem
ku górze, a płytą ku sobie i uderzamy ostrzem lub obuchem młotka w krawędź. Wewnętrzna
część płyty odpada wówczas, tworząc nierówny wprawdzie, ale cienki brzeg, dość bliski
zaznaczonej linii.
Zbijanie brzegu kafla nosi nazwę ostrzenia.

Rys. 28. Ostrzenie brzegów kafla [2, s. 96]

Przy pewnej wprawie, zwłaszcza jeżeli masa czerepu jest dobra, można zbić kafel tak blisko
zaznaczonej linii, że nie trzeba już dalej obcinać brzegu, a wystarczy wyrównać krawędź
za pomocą kamienia ściernego. Jeżeli brzeg został zbity nieco dalej, przycinamy resztę
krawędzi kafla za pomocą noża i małego młotka. W tym celu siadamy na stołku, układamy
kafel na kolanach płytą ku górze i obrabianym brzegiem od siebie. Nóż ujmujemy lewą ręką
i przystawiamy go ostrzem do kafla na linii o 1 mm dalej od zaznaczonego obrysu. Uderzając
dość mocno w wierzchnią część noża, odcinamy kafel kawałek po kawałku, przy czym
zaczynamy od lewego brzegu kafla.

Rys. 29. Odbijanie boku licowej płyty kafla [2, s. 96]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szlifowanie kafla

Otrzymany po obcięciu brzeg kafla należy jeszcze doprowadzić do zaznaczonej linii

i starannie wyrównać. Czynność tę wykonujemy za pomocą kamienia ściernego. Płytkę
karborundową ujmujemy w prawą dłoń, zaś obrabiany kafel w lewą i przytrzymujemy go
w pozycji pionowej przy lewym udzie. Strona licowa kafla powinna się znajdować pod ręką.
Płytkę pociągamy po obrabianym brzegu w kierunku od strony licowej kafla ku wewnętrznej.
Pociąganie płytką w kierunku przeciwnym powoduje odpryskiwanie polewy.

Szlifowanie na piaskowcu odbywa się w ten sposób, że piaskowiec układamy poziomo,

a kafel pociągamy po piaskowcu obrabianą krawędzią, przy czym strona lica płyty powinna
być zwrócona ku nam i ruch kafla powinien się odbywać także w tym samym kierunku.
Przy posuwaniu kafla po piaskowcu należy kaflowi nadać ruch falisty.

Rys. 30. Szlifowanie boków kafla po obcięciu [2, s. 96]

Fazowanie kafli

Kafle o brzegach gładkich fazujemy, to jest po obcięciu i obrobieniu brzegów nadajemy

im ukos szerokości około 1 mm za pomocą kamienia ściernego. Fazowanie zapobiega
odpryskiwaniu polewy, gdy kafle w oblicowaniu pod wpływem gorąca naciskają na siebie.

4.16.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu obrabiamy kafle przed oblicowaniem?
2. Jak wygląda kafel przed obrobieniem?
3. W jaki sposób chwytamy kafel do zbijania?
4. Jak nazywamy zbijanie brzegów kafla?
5. Jak postępujemy gdy brzeg został zbity za daleko?
6. Co robimy gdy brzeg został zbity blisko zaznaczonego brzegu?
7. W jaki sposób szlifujemy brzegi kafla?
8. Po co fazujemy kafle gładkie?
9. W jaki sposób fazujemy kafle gładkie?

4.16.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie

Przygotuj trzy kafle do oblicowania pieca przez doprowadzenie wymiarów kafli do

odpowiedniej wielkości stosując zbijanie, przycinanie, szlifowanie i fazowanie. Na kaflach
wcześniej zaznaczono obrysy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi wykonywania obróbki kafli,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) sprawdzić czy kafle zostały przygotowane do obróbki,
3) przygotować stanowisko pracy,
4) wybrać sprzęt niezbędny do wykonania ćwiczenia,
5) wykonać zbijanie krawędzi kafli,
6) jeśli jest konieczne to wykonać przycinanie kafli,
7) wykonać szlifowanie kafli,
8) wykonać fazowanie kafli,
9) uporządkować stanowisko pracy,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
11) przedstawić trudności występujące w czasie wykonywania ćwiczenia,
12) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

obrysowane kafle piecowe,

–

duży i mały młotek zduński,

–

nóż,

–

kamień ścierny,

–

ubranie robocze i rękawice.

4.16.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić w jakim celu obrabiamy kafle przed oblicowaniem pieca?



2) zbić brzegi kafla?



3) przeciąć krawędzie kafla?



4) szlifować krawędzie kafla?



5) fazować krawędzie kafla?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.17. Przycinanie kafli na określony wymiar

4.17.1. Materiał nauczania

Przycinanie płyty i kołnierza kafla wykonujemy za pomocą punktaka i małego młotka.
Po zaznaczeniu blaszką na płycie linii przecięcia wbijamy wzdłuż linii punktak raz

za razem. Czynność tę powtarzamy kilkakrotnie, uderzając młotkiem za każdym razem coraz
mocniej. Wbijanie kończymy na 1 cm przed brzegiem kafla. W tym miejscu kafel pęknie sam.
Szczególnie gęsto i mocno uderzamy w tych miejscach płyty, które wypadają nad kołnierzem.
W pewnym momencie kafel zaczyna pękać, co poznajemy po zmianie dźwięku kafla.
Wówczas kilka ostrożnych uderzeń powoduje pęknięcie kafla.

Kafel narożny przecinamy tak jak prosty, wbijając punktak kolejno w linię raz na jednej,

a następnie na drugiej płycie. Unikamy tylko wbijania punktaka w brzegi kafla i w narożną
część; w tych miejscach kafel pęknie sam.

Rys. 31. Przecinanie kafla wzdłuż lini prostej [2, s. 96]

Szczególnie ostrożnie uderzamy młotkiem wtedy, kiedy zmiana dźwięku kafla wskazuje,

że już kafel w części pękł. Prócz ostrożnego wbijania punktaka w tę część kafla, w której
nie nastąpiło jeszcze pęknięcie wzdłuż linii, można jeszcze lekko uderzać młotkiem w brzeg
kołnierza od wewnętrznej strony czerepu.

Obok punktaka do przecinania kafla można też stosować nóż. Nacinamy wówczas

ukośnie kafel wzdłuż zaznaczonej linii. Tworzy się głęboki rowek, wzdłuż którego kafel
w końcu pęka.

Jeżeli masa czerepu jest miękka, można przecinać niezbyt duże odcinki kafla piłką

do metali. Należy wówczas zbić polewę kafla wzdłuż linii przecięcia, bo piłka najwięcej się
tępi o polewę.

Najlepszym sposobem przecinania kafli, nawet osłabionych przez przepalanie, jest

przerzynanie kafla linką stalową. Jeden koniec skręconej z dwóch drutów (0,3÷0,5 mm
średnicy) linki stalowej zaczepiamy o gwóźdź wbity w ścianę wyżej głowy. Drugi koniec
linki, zakończony kawałkiem drewna przydeptujemy nogą lub chwytamy kolanami. Kafel
pocieramy o naprężoną linkę, pociągając szerokim ruchem w górę i w dół, w wyniku czego
linka przecina kafel.

Przez odpowiednie nastawienie kafla regulujemy kierunek cięcia, który może być

zupełnie dowolny. Brzegi przecięcia są równiejsze niż przy innych sposobach
i dla ostatecznego wyrównania krawędzi wystarcza niewielka obróbka kamieniem ściernym.

Do przycinania należy mieć zapas drutu, ponieważ drut łatwo się przeciera i pęka.

4.17.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakich narzędzi użyjesz do przecinania płyty i kołnierza kafla?
2. Jakie czynności musisz wykonać przed ostatecznym zbiciem kafla?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Kiedy kończymy przebijanie kafla?
4. W jaki sposób przetniemy kafel narożny?
5. Jakich narzędzi oprócz punktaka można jeszcze użyć do przecinania kafla?
6. Kiedy można użyć piłkę do metali aby przeciąć kafel?
7. W jaki sposób wykonujemy przecięcie kafla linką stalową?

4.17.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Mając do dyspozycji partię jednakowych kafli wykonaj przecięcia ich na pół. Za każdym

razem zastosuj inne narzędzie. Porównaj trudności występujące przy przecinaniu
poszczególnych kafli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze stanowiskiem pracy,
2) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przecinania kafli,
3) przygotować stanowisko pracy,
4) przygotować kafle do obróbki,
5) zastosować się do wskazówek nauczyciela ,
6) wybrać narzędzia niezbędne do wykonania ćwiczenia,
7) zaznaczyć blaszką aluminiową linię przecięcia,
8) wykonać przecięcie za pomocą punktaka i młotka,
9) wykonać przecięcie za pomocą noża,
10) wykonać przecięcie za pomocą piłki do metalu,
11) wykonać przecięcie za pomocą linki stalowej,
12) ułożyć oddzielnie połówki kafli przecinane różnymi narzędziami,
13) uporządkować stanowisko pracy,
14) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
15) przedstawić trudności występujące w czasie wykonywania ćwiczenia,
16) porównać efekty wykonanej pracy,
17) sformułować wnioski, wskazując metody które sprawiły Ci najmniej i najwięcej kłopotu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kafle piecowe,

–

narzędzia konieczne do przecinania kafli: blaszka aluminiowa, punktak, mały młotek,
nóż, piłka do metalu, drut stalowy,

–

szmatka do przetarcia kafli,

–

sprzęt do uporządkowania stanowiska,

–

ubranie robocze i rękawice.

4.17.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić narzędzia, którymi możemy przecinać kafle?



2) przeciąć kafel przy pomocy punktaka i młotka?



3) przeciąć kafel przy pomocy noża?



4) przeciąć kafel przy pomocy piłki do metalu?



5) przeciąć kafel przy pomocy drutu stalowego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.18. Wykonywanie otworów w kaflach i wycinanie małej

powierzchni kafli

4.18.1. Materiał nauczania

Wycięcie części kafla ze środka lub z brzegu tzw. sztuczki wykonuje się w taki sposób

jak przycięcie lecz na punktach załamania linii przecięcia należy najpierw wykuć otwór,
a następnie przecinamy kafel wzdłuż zaznaczonych linii. Kafel, aby nie pękł w niepożądanym
kierunku, należy najpierw przebić na wylot kafel punktakiem. W tym celu, trzymając kafel
na kolanach, nacinamy punktakiem niewielką powierzchnię kafla, o średnicy około 1 cm,
miejsce obok miejsca. Zaczynając od miejsca przebicia wykruszamy resztę materiału
aż powstanie dostatecznie duży otwór stykający się z obydwiema liniami przecięcia. Otwór
ten zabezpiecza kafel przed pęknięciem wzdłuż linii przecięcia poza wycinkiem.

Rys. 32. Kafel przygotowany do wycięcia sztuczki [2, s. 97]

Linię przecięcia należy nacinać punktakiem tak, jak przy zwykłym przecinaniu kafla,

nacinając kolejno raz jedną, a raz drugą linię. W chwili kiedy zmiana dźwięku przy uderzeniu
punktaka młotkiem sygnalizuje początek pękania kafla, przerywamy nacinanie i lekkimi
uderzeniami młotka w kierunku wnętrza kafla uzyskujemy oderwania się wycinka.

Otwór prostokątny, kwadratowy lub okrągły w środku kafla wycinamy podobnie jak

wycinek z brzegu przez zwykłe nacinanie punktakiem po oznaczonej uprzednio linii
wycięcia.
Przy otworach prostokątnych lub kwadratowych można przebić cztery otwory w płycie
w miejscach załamania linii.
Przy otworach okrągłych przebicie jest konieczne, ale przyspiesza wycięcie koła przez
wykruszanie kawałków płyty kafla.

4.18.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co oznacza pojęcie „sztuczka”?
2. W jaki sposób wycinać „sztuczki”?
3. Jak zapobiec niepożądanemu pęknięciu kafla w trakcie wykonywania „sztuczki”?
4. Jakim narzędziem wycinamy „sztuczki”?
5. Kiedy należy zakończyć przecinanie kafla?
6. W jaki sposób wycinamy otwory w środku kafla?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.18.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W trzech kaflach wytnij kolejno:

–

„sztuczkę” wielkości 5 cm x 5 cm,

–

otwór prostokątny w środku kafla wielkości 7 cm x 3 cm,

–

otwór okrągły w środku kafla o średnicy 4 cm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) natrasować otwory na kolejnych kaflach,
3) wyciąć sztuczkę według natrasowanych linii,
4) wyciąć otwór prostokątny według natrasowanych linii,
5) wyciąć otwór okrągły według natrasowanych linii,
6) uporządkować stanowisko pracy,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie porównując stopień trudności przy wycinaniu

poszczególnych otworów,

8) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kafle,

–

przecinak,

–

młotek,

–

ołówek do trasowania, przymiar, cyrkiel,

–

sprzęt do uprzątnięcia stanowiska pracy,

–

ubranie robocze.

4.18.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wykonać „sztuczkę”?



2) wyciąć w środku kafla otwór prostokątny?



3) wyciąć w środku kafla otwór okrągły?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.19. Osprzęt do pieców i trzonów kuchennych

4.19.1. Materiał nauczania

Na osprzęt składają się ruszty, drzwiczki, piekarniki, rury metalowe do podłączenia pieca

z kominem oraz inne drobne elementy.

Ruszty
Ruszty dla pieców mogą być:

–

tabliczkowe, stanowiące ruszt jednolity,

–

sztabkowe w pojedynczych sztukach.

Powierzchnia rusztów powinna wynosić w piecu na węgiel 1/200, na drewno zaś 1/150 całej
powierzchni pieca. Światło rusztu w stosunku do jego powierzchni jest również zależne od
rodzaju paliwa: dla węgla kamiennego i koksu wolna przestrzeń między beleczkami rusztu
ma równać się 1/3, dla drzewa 1/5 powierzchni całego rusztu.

Rys. 33. Ruszt: a) tabliczkowy, b) sztabkowy [10, s.74]

Drzwiczki

W piecach stosujemy drzwiczki:
–

rewizyjne,

–

hermetyczne,

–

dekoracyjne.
Drzwiczki paleniskowe i popielnikowe dla pieców kaflowych hermetycznych muszą być

stosowane w jednej ramie, ściśle zamykane na belki i śruby, o wymiarach 12x18” i 10x16”.
Krawędź drzwiczek w 4 rogach powinna posiadać otwory do śrub kotwowych, którymi
mocuje się drzwiczki w piecu. Jeden koniec śruby jest zagięty dla wmurowania w ścianki
paleniskowe, drugi wychodzący na zewnątrz jest nagwintowany i posiada nakrętki,
za pomocą których można należycie przyciągnąć drzwiczki do pieca. W razie zdeformowania
lub uszkodzenia drzwiczek łatwo można odkręcić nakrętki i bez uszkodzenia pieca zamienić
drzwiczki na nowe. Nie należy używać drzwiczek paleniskowych posiadających na swoich
bokach otwory zamiast haków lub tak zwane „wąsy” z płaskowników, które bardzo prędko
przepalają się i powodują wypadanie drzwiczek z pieca. Wewnętrzne drzwiczki paleniskowe
(ochronne) są lepsze do wylepienia na zaprawie szamotowej drobnym tłuczniem ceglanym.
Hermetyczność drzwiczek wypróbowuje się w ten sposób, że do mocno zakręconych
i przewróconych zakrętkami ku dołowi nalewa się wody lub lepiej nafty, która nie powinna
wyciekać przez miejsca zamknięcia na zewnątrz. Ścisłość zamknięcia drzwiczek można
wypróbować również cienkim papierem wkładając go na około miejsca zamknięcia
drzwiczek. Po mocnym zakręceniu drzwiczek papier nie powinien dać się wyciągnąć.
Dla pieców mniejszych nadają się nieco mniejsze drzwiczki o wyżej podanych wymiarach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 34. Drzwiczki: a) piecowe hermetyczne, b) piecowe dekoracyjne [14, s.17]

Piekarnik
Piekarnik jest to pudło z blachy stalowej grubości 1,0 do 1,5 mm, z jedną lub dwiema

wysuwanymi półkami, zaopatrzone w drzwiczki. Gazy obiegające piekarnik muszą
nagrzewać go mniej więcej jednakowo ze wszystkich stron. Miejsce, w którym piekarnik
może się stykać z płomieniem, należy odpowiednio izolować płytkami ceramicznymi.
W przypadku stosowania w trzonie wnęki, piekarnik umieszcza się w nadbudówce powyżej
nawierzchni trzonu.

Rys. 35. Piekarnik: a) wysuwany, b) stały [14, s. 18]

Kociołek na wodę
Kociołek nie potrzebuje być zbyt silnie ogrzewany. Wpuszcza się go po zewnętrznej

stronie paleniska. Wykonuje się kociołki żeliwne wewnątrz emaliowane lub z blachy stalowej
(wewnątrz cynkowane lub pobielane cyną), grubości 1,5 do 2 mm. W większych trzonach
kociołki mogą być rozmieszczone inaczej.

4.19.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie elementy zaliczamy do osprzętu piecowego?
2. Jakie elementy zaliczamy do osprzętu trzonów kuchennych?
3. Jakie znasz rodzaje rusztów piecowych?
4. Jak wykonane są drzwiczki piecowe hermetyczne?
5. W jaki sposób mocujemy drzwiczki paleniskowe w piecu?
6. Z jakiego materiału wykonany jest piekarnik?
7. Z jakiego materiału wykonany jest kociołek na wodę?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.19.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż elementy osprzętu piecowego i kuchennego na planach pieców i wskaż, które

elementy występują we wszystkich piecach, a które tylko czasami albo wcale.
Na stanowisku masz przygotowane przez nauczyciela plany w formacie min. A-3
przykładowych dwóch pieców pokojowych i dwóch trzonów kuchennych.
Za pomocą małych kolorowych karteczek samoprzylepnych wskaż osprzęt piecowy
zakładając, że poszczególne kolory karteczek wskazują opisany osprzęt (białe-drzwiczki,
czerwone-ruszt, pomarańczowe-piekarnik, żółte-kociołek na wodę).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wystawionymi przez nauczyciela planami,
2) rozpoznać elementy osprzętu piecowego,
3) rozpoznać elementy osprzętu trzonów kuchennych,
4) przykleić kolorowe karteczki zgodnie z wcześniejszymi założeniami,
5) sprawdzić, które karteczki są przy każdym piecu,
6) sprawdzić, których karteczek wykorzystałeś najmniej albo wcale,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plany 2 pieców pokojowych w formacie min. A-3,

–

plany 2 trzonów kuchennych w formacie min. A-3,

–

kolorowe karteczki (białe, czerwone, pomarańczowe, żółte).

4.19.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić kilka elementów osprzętu piecowego i kuchennego?



2) wymienić rodzaje rusztów?



3) opisać budowę drzwiczek paleniskowych?



4) wymienić niezbędny osprzęt piecowy i kuchenny?



5) rozpoznać elementy osprzętu piecowego i kuchennego na planach pieców?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.20. Wykonywanie spinaczy do kafli

4.20.1. Materiał nauczania

Układając ścianki z kafli podczas ich ostatecznego wbudowywania musimy unikać

szkodliwych odkształceń lub pęknięć. W tym celu w spoinach lub samych kaflach
wykonujemy wiązadła łączące je między sobą.

Do spinania kafli przystępuje się po osadzeniu trzech rzędów kafli w ścianach pieca.

Spinanie ma utrudnić rozsuwanie się kafli pod wpływem gorąca oraz zapewnić ich powrót
w poprzednie położenie po ostygnięciu pieca. Dlatego spinanie powinno być sprężyste.

Są dwie metody spinania sprężystego:

–

za pomocą sprężystych spinaczy wygiętych w kształcie klamer podobnych do litery M,

–

za pomocą prętów pionowych i pasemek cienkiego drutu wyżarzonego.
Spinacze stosowane w metodzie pierwszej wykonane są z drutu stalowego grubości

od 2,8 do 3 mm, pokrytego miedzią lub cynkiem w celu zabezpieczenia go przed korozją.
Stosowane nieraz wygięcie spinaczy jak na rysunku jest nieodpowiednie, gdyż może
spowodować rozrywanie kafli podczas rozszerzania się pieca pod wpływem gorąca.

Rys. 34. Klamry: a) prawidłowe wygięcie klamry z drutu, b) złe zgięcie klamry [2, s. 104]

Również niewskazane są spinacze wykonane z bednarki. Spinacze należy zakładać

na kołnierze dwóch sąsiednich kafli w ten sposób, aby je obejmowały swymi końcami.

Spinanie należy wykonywać w kierunku pionowym i poziomym, dając na każdym

kołnierzu kafla co najmniej dwa spinacze.
Spinacze należy dobrze dopasować tak, aby nie były zbyt luźne, ani nie ściągały kołnierzy
zbyt mocno.

Rys. 35. Wiązanie kafli spinaczami [10, s. 47]

Cały rząd kafli nad drzwiczkami paleniskowymi wiąże się dodatkowo jednym drutem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Druga metoda spinania kafli, obecnie raczej zaniechana, polega na wywierceniu

w każdym kaflu w środku dolnej i górnej ścianki skrzynki otworów, przez które przetyka się
kawałek stalowego drutu średnicy 6 mm zagiętego w górnym końcu.
Za tymi drutami, mniej więcej po środku kołnierzy (rump) kaflowych, przewleka się
w kierunku poziomym pasma z miękkich drutów stalowych średnicy 0,5 mm (po 12 sztuk
w paśmie) i naciąga się je ściągaczem.
Kiedy podczas nagrzania się pieca ścianki jego rozszerzają się, pasma wiążące naciągają się,
a tym samym – dzięki drutom pionowym – uniemożliwiają nadmierne rozchodzenie się kafli
w spoinach.

Niezależnie od tego wiązane kafle spina się między sobą stalowymi klamerkami.

Rys. 36. Spinanie kafli pasemkami cienkiego drutu [10, s.47]

4.20.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Dlaczego musimy wiązać kafle?
2. Z czego wykonujemy wiązania kafli?
3. Gdzie umieszczamy wiązadła łączące kafle?
4. Jakie czynności są konieczne aby wykonać wiązanie kafli?
5. W którym miejscu kafla wykonujemy otwory na wiązania?
6. W którym miejscu przewlekamy pasma z miękkiego drutu?
7. Ile drutów stosujemy w paśmie?
8. Jak pracują wiązania w czasie nagrzewania się pieca?
9. Kiedy kafle spina się klamerkami?
10. Z jakiego materiału wykonane są spinacze (klamerki) ?

4.20.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj wiązanie bocznej ściany pieca kaflowego. Wykonaj spinacze, przygotuj pasma

drutu, nawierć kafle, wykonaj ściankę z kafli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze stanowiskiem przygotowanym do wykonywania ćwiczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zastosować się do poleceń zawartych w wymaganiach technicznych,
3) oszacować potrzebną ilość kafli i drutu do wykonania zadania,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) sprawdzić stan techniczny narzędzi koniecznych do wykonania zadania,
6) zastosować się do poleceń nauczyciela,
7) przyciąć odpowiednie kawałki drutu,
8) wygiąć spinacze,
9) wykonać pasma drutu,
10) ustawić kafle,
11) wykonać wiązadła kafli,
12) sprawdzić wiązadła kafli,
13) uporządkować stanowisko po wykonaniu ćwiczenia,
14) oczyścić i zakonserwować narzędzia i sprzęt,
15) wykonać prezentację wykonanego ćwiczenia,
16) zaprezentować ćwiczenie zwracając uwagę na trudności, które wystąpiły w trakcie

wykonywania ćwiczenia,

17) sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kafle, drut,

–

komplet narzędzi zduńskich,

–

wytyczone miejsce ścianki,

–

sprzęt pomiarowy,

–

ubranie robocze, rękawice.

4.20.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić konieczność wiązania kafli?



2) wykonać wiązania z klamerek i pasm drutu?



3) wykonać klamerki z drutu?



4) wskazać miejsca w kaflu, gdzie należy wywiercić otworki do wykonania

wiązania kafli?



5) opisać jak pracują kafle i wiązania w czasie nagrzewania się pieca?



6) wskazać drut odpowiedni do wykonywania spinaczy?



7) wskazać drut odpowiedni do wykonywania pasm ściągających?



8) wykonać spinanie kafli?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Test składa się z 22 zadań dotyczących przygotowania materiałów stosowanych

w konstrukcjach ognioodpornych

6. Wybraną odpowiedź zakreśl kółkiem. Jeśli uważasz, że pomyliłeś się i wybrałeś

nieprawidłową odpowiedź, to przekreśl ją znakiem X i otocz kółkiem prawidłową
odpowiedź.

7. Zadania 1 – 10 zawierają cztery odpowiedzi, z których tylko jedna jest poprawna.
8. W zadaniach 11 – 15 zdecyduj czy zdanie jest poprawne i zakreśl TAK lub NIE.
9. Zadaniach 16 – 22 uzupełnij zdania.
10. Ogółem możesz uzyskać 22 punktów. Każde zadanie to jeden punkt.
11. Po rozwiązaniu testu, sprawdź swoje wyniki z nauczycielem.
12. Na rozwiązanie zadań masz 45 minut.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Zagrożenia występujące przy stawianiu pieców są podobne do zagrożeń przy robotach:

a) zbrojarskich,
b) ciesielskich,
c) murarskich,
d) stolarskich.

2. Cegłę zwykłą używaną do konstrukcji zduńskich nazywamy:

a) klinkierówką,
b) szamotówką,
c) kominówką,
d) piecówką.

3. „Beleczką” nazywamy cegłę ułamkową równą:

a) ¼ cegły,
b) ½ cegły przeciętej w poprzek,
c) ½ cegły przeciętej wzdłuż,
d) ¾ cegły.

4. Wielkość ziaren tłucznia stosowanego do robót zduńskich wynosi:

a) od 0 do 2 mm,
b) od 2,0 do 31,5 mm,
c) od 31,5 do 63,0 mm,
d) powyżej 63,0 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Płytę szamotową przycinamy za pomocą:

a) dużego młotka zduńskiego,
b) małego młotka zduńskiego,
c) punktaka i młotka,
d) piłki do metali.

6. Rysunek przedstawia:

a) kafel typu kapslowego,
b) podstawę skrzynkową,
c) kafel środkowy,
d) rozetę.

7. Kafle piecowe układamy w stosy do wysokości:

a) 0,5 m,
b) 1,2 m,
c) 1,5 m,
d) 2 m.

8. Układanie kafli w piecu zaczynamy od ustawienia kafli na sucho rozpoczynając od:

a) kolejnych dwóch kafli,
b) osprzętu piecowego,
c) kafli środkowych,
d) kafli narożnych,

9. Kafel piecowy po obcięciu szlifujemy za pomocą:

a) kamienia ściernego,
b) papieru ściernego,
c) szlifierki,
d) pilnika.

10. Spinając kafle w pionie i poziomie na każdym kaflu zakładamy co najmniej:

a) jeden spinacz,
b) dwa spinacze,
c) cztery spinacze,
d) osiem spinaczy.

Zaznacz TAK lub NIE odpowiadając na pytania

11. Klasa cegły to jej wytrzymałość na ściskanie.

TAK NIE

12. Kolorowanie kafli to pokrywanie ich kolorowym szkliwem.

TAK NIE

13. Badając szkliwo kafla „na cek” można użyć atramentu.

TAK NIE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Brzeg kafla piecowego stanowi zapas przeznaczony do obcięcia. *

TAK NIE

15. Należy stosować drzwiczki paleniskowe posiadające na bokach tzw. „wąsy”

z płaskowników. *

TAK NIE

Uzupełnij zdania

16. Cegłę piecową moczymy w wodzie przez ……………………. .

17. Spoiny w murze pieca powinny mieć grubość najwyżej do ……………….. .

18. Fazując kafle piecowe zapobiegamy ……………….. polewy. *

19. Kafel piecowy o miękkim czerepie najlepiej przyciąć za pomocą ………………… *

20. Podstawy skrzynkowe należy układać w stosy po ……… sztuk. *

21. Rysunek przedstawia ………………………….

22. Rysunek przedstawia …………………………………..

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Przygotowanie materiałów stosowanych w konstrukcjach ognioodpornych

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

b) c)

10.

11.

TAK

NIE

12.

TAK

NIE

13.

TAK

NIE

14.

TAK

NIE

15.

TAK

NIE

16.

17.

18.

20.

21.

22.

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Birszenk A.: Piece mieszkaniowe i trzony kuchenne. Budowa i użytkowanie. PWT,

Warszawa 1953

2. Birszenk A.: Roboty zduńskie. ARKADY, Warszawa 1973
3. Francuz W. M., Sokołowski R.: Bezpieczeństwo i higiena pracy na budowie. KWP Bud-

Ergon, Warszawa 1998

4. Janicki L.: Maszyny i urządzenia budowlane. WSiP, Warszawa 1980
5. Jarząbek t., Konkowski A.: Materiały budowlane mineralne i chemiczne. Państwowe

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1972

6. Kierski B.: Materiałoznawstwo dla szkół rzemiosł budowlanych. Państwowe

Wydawnictwa Szkolnictwa Zawodowego, Warszawa 1965

7. Lenkiewicz W., Lichnowski Z. B.: O materiałach budowlanych. Technologia. WSiP,

Warszawa 2002

8. Martinek W., Szymański E.: Murarstwo i tynkarstwo. Technologia. WSiP, Warszawa

1999

9. Nowy Poradnik majstra budowlanego. Warszawa ARKADY, 2003, 2005
10. Paradistal J.: Roboty zduńskie. Część 1. Państwowe Wydawnictwa Szkolnictwa

Zawodowego, Warszawa 1960

11. Paradistal J.: Technologia zduńska. Biblioteka Związku Zakładów Doskonalenia

Rzemiosła, Warszawa 1961

12. Poradnik majstra budowlanego. ARKADY, Warszawa 1985
13. Poradnik mistrza budownictwa wiejskiego. ARKADY, Warszawa 1976
14. Snopiński T.: Roboty zduńskie w budownictwie. Budownictwo i Architektura, Warszawa

1954

15. Szymański E., Kołakowski J.: Materiały budowlane z technologią betonu. Skrypt

Politechnika Białostocka, Białystok 1992

16. Urban L.: Technologia robót murarskich i tynkarskich. Państwowe Wydawnictwa

Szkolnictwa Zawodowego, Warszawa 1969

17. Żenczykowski W.: Budownictwo ogólne. Tom IV. ARKADY, 1970.

Polskie Normy
1. PN-B-12044:1999 „Wyroby budowlane ceramiczne. Kafle”
2. PN-B-12050:1996 „Wyroby budowlane ceramiczne. Cegły budowlane”
3. BN-85/4817-12 Osprzęt piecowy i kuchenny. Rury zapiecowe.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
03 Przygotowanie materiałów stosowanych w konstrukcjach
Dobieranie materiałów stosowanych w układach konstrukcyjnych pojazdów samochodowych
Skrekon.03, POLITECHNIKA GDAŃSKA, MiBM - materiały, PODSTAWY KONSTRUKCJI MASZYN - PKM, PKM z rysunki
Dobieranie materiałów stosowanych w układach konstrukcyjnych pojazdów samochodowych
03 Rozróżnianie materiałów konstrukcyjnych
Dobieranie materiałów stosowanych w układach konstrukcyjnych pojazdów samochodowych
Materiały stosowane na konstrukcje
03 Zmęczenie materiału
03.1. S. Bortnowski, Materiały do egzaminu z dydaktyki (licencjat)
MATERIAŁY STOSOWANE DO POKRYĆ DACHOWYCH, referaty-budownictwo
przygotowanie materialu siewnego
322[01] Z1 02 Przygotowanie materiałów stomatologicznych
008 Podstawowe materiały stosowane do produkcji rękojeści
56 MT 03 Przygotowanie roweru
Wielkie Seminarium tydz 03, NOWE MATERIAŁY, Seminarium diecezjalne 2010
2. Przygotowanie materiału do mikroskopu świetlnego, 3
2. Przygotowanie materiału do mikroskopu świetlnego, 3

więcej podobnych podstron