Prof. dr hab. Krzysztof Krajewski

Katedra Kryminologii

Kryminologia

Rok akademicki 2010/2011

Semestr zimowy

Wykład 8

Przestępczość, jako przedmiot

badań kryminologicznych:

przestępczość rzeczywista,

ujawniona, ciemna liczba

przestępstw i statystyki

przestępczości

3

Przestępczość rzeczywista

Zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa

(realizujących znamiona przestępstwa) w danym

okresie czasu, na danym terenie

4

Przestępczość ujawniona

(zarejestrowana)

Zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa

(realizujących znamiona przestępstwa), wiadomość o

których dotarła do organów ścigania, oraz które

zostały przez te organy uznane za przestępstwa i

zostały jako przestępstwa zarejestrowane

5

Przestępczość nieujawniona

(ciemna liczba przestępstw)

Zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa

(realizujących znamiona przestępstwa), o których

wiadomość nie dotarła do organów ścigania lub

dotarła, lecz nie zostały one przez nie jako

przestępstwa zarejestrowane

6

= +

p

r

=

p

u

+ p

n

Przestępczość

rzeczywista

Przestępczość

ujawniona

Ciemna liczba

7

Relacja pomiędzy przestępczością

ujawnioną a nieujawnioną

Hipoteza A

Przestępczość

ujawniona

Przestępczość

nieujawniona

8

Relacja pomiędzy przestępczością

ujawnioną a nieujawnioną

Hipoteza B

Przestępczość

ujawniona

Przestępczość

nieujawniona

9

Relacja pomiędzy przestępczością

ujawnioną a nieujawnioną

Hipoteza C

Przestępczość

ujawniona

Przestępczość

nieujawniona

10

Relacja pomiędzy przestępczością

ujawnioną a nieujawnioną

 hipoteza A



prawdziwa przede wszystkim odnośnie

najpoważniejszych przestępstw p-ko życiu i zdrowiu;

 hipoteza B



hipoteza pośrednia;

 hipoteza C



prawdziwa dla przestępstw drobniejszych, np.

wielu przestępstw p-ko mieniu;

11

Przestępczość ujawniona

Przestępstwa rzeczywiście popełnione

(przestępczość rzeczywista)

Przestępstwa ujawnione

(przestępczość ujawniona)

Przestępstwa wykryte

(takie, w których ustalono sprawcę)



liczba przestępców („ujawnieni” przestępcy)

12

Relacja pomiędzy przestępczością

ujawnioną a wykrytą

Sytuacja optymalna

– wykrywalność = 100%

Przestępczość

ujawniona

Przestępczość

wykryta

13

Relacja pomiędzy przestępczością

ujawnioną a wykrytą

Sytuacja optymistyczna

– 50% < wykrywalność < 100%

Przestępczość

ujawniona

Przestępczość

wykryta

14

Relacja pomiędzy przestępczością

ujawnioną a wykrytą

Sytuacja pesymistyczna

– wykrywalność < 50%

Przestępczość

ujawniona

Przestępczość

wykryta

15

Relacja pomiędzy przestępczością

ujawnioną a wykrytą

 sytuacja optymalna



nie występuje w rzeczywistości jako

przeciętna; może natomiast dotyczyć takich przestępstw w
których ujawnienie przestępstwa jest równoznaczne z
wykryciem jego sprawcy;

 sytuacja optymistyczna



jako przeciętna występuje w wielu

krajach; dotyczy szczególnie poważniejszych przestępstw;

 sytuacja pesymistyczna



jako przeciętna nie jest rzadka w

wielu uprzemysłowionych krajach świata; dotyczy szczególnie
mniej poważnych przestępstw;

16

Przestępczość ujawniona

Przestępczość ujawniona (popełnione przestępstwa)

Stopień zakłócenia porządku prawnego przez przestępczość

Przestępcy ujawnieni (sprawcy wykryci)

Stopień kryminalizacji społeczeństwa

17

Czynniki kształtujące rozmiary

przestępczości ujawnionej

1.

Czynniki o charakterze normatywnym (zakres
kryminalizacji):



neokryminalizacja;



kryminalizacja;



dekryminalizacja;



depenalizacja;

18

Czynniki kształtujące rozmiary

przestępczości ujawnionej

2.

Czynniki wpływające na gotowość obywateli do
meldowania o fakcie pokrzywdzenia:



stosunek ofiary do czynu;



stosunek ofiary do sprawcy;



stosunek ofiary do organów ścigania;



sytuacja w jakiej znajduje się ofiara;



cechy osobowe ofiary;

19

Czynniki kształtujące rozmiary

przestępczości ujawnionej

3.

Czynniki wpływające na praktykę przyjmowania przez
policję zgłoszeń o popełnieniu przestępstwa oraz ich
rejestrowanie:



formalne mechanizmy selekcji ścigania na etapie
podejmowania decyzji o wszczęciu lub odmowie wszczęcia
postępowania;



nieformalne mechanizmy selekcji ścigania na etapie
podejmowania decyzji o wszczęciu lub odmowie wszczęcia
postępowania;

20

Czynniki kształtujące rozmiary

przestępczości ujawnionej

4.

Czynniki związane z polityką ścigania i strategiami
działań policyjnych:



reaktywna strategia działań policyjnych;



proaktywna strategia działań policyjnych;

21

Mechanizmy selekcji



w procesie karnym wszczęcie postępowania i zarejestrowanie
przestępstwa w statystyce policyjnej nie oznacza
automatycznie, iż proces ten przejdzie przez wszystkie swoje
kolejne stadia, do skazania włącznie;



proces karny to poniekąd proces „odpadania”, eliminowania
spraw na kolejnych etapach postępowania na skutek
podejmowania decyzji selekcjonujących;



mechanizmy selekcji to proces prowadzący do zmniejszania się
liczby spraw będących przedmiotem rozpoznania na kolejnych
etapach postępowania;

22

Mechanizmy selekcji

 ustawowe (prawne) kryteria selekcji;
 pozaustawowe (pozaprawne) kryteria selekcji (to ostatnie nie

oznacza zawsze sprzeczne z prawem);



zasada legalizmu ścigania, a mechanizmy selekcji;



zasada oportunizmu ścigania, a mechanizmy selekcji;

23

Mechanizmy selekcji

w amerykańskim procesie karnym (1967)

727.000 aresztowań

= 26,2%

177.000 oskarżeń

= 6,4%

162.000 skazań

= 5,8%

63.000 uwięzionych

= 2,3%

2.780.000 przestępstw zameldowanych

= 100%

24

Mechanizmy selekcji w polskim procesie karnym

Rok 2005

Liczba wszczętych postępowań: 1 235 239

Liczba przestępstw stwierdzonych: 1 379 962 = 100%

Liczba przestępstw wykrytych: 816 961 = 59,2%

Liczba podejrzanych: 594 088 = 43,1%

Liczba oskarżonych: 531 377 = 38,5%

Liczba skazanych: 504 281 = 36,5%

Liczba skazanych

na karę

bezwzględnego

pozbawienia

wolności: 42 969

= 3,1%

25

Przestępczość ujawniona

Podstawowe mierniki przestępczości ujawnionej:

• Rozmiary przestępczości:



liczba zdarzeń będących przestępstwami w pewnym okresie
czasu (liczba bezwzględna, całkowita);

26

Przestępczość ujawniona

Podstawowe mierniki przestępczości ujawnionej:

• Nasilenie przestępczości:



liczba zdarzeń będących przestępstwami przypadających w
pewnym okresie czasu na określoną stałą liczbę mieszkańców,
najczęściej na 100 tys. (liczba bezwzględna, ułamkowa);



współczynnik przestępczości: liczba przestępstw
stwierdzonych przypadających na 100 tys. mieszkańców;

27

Przestępczość ujawniona

Podstawowe mierniki przestępczości ujawnionej:

• Dynamika przestępczości:



zmiany, jakim podlegają rozmiary lub nasilenie przestępczości w

określonym przedziale czasowym (odsetki przy przyjęciu stanu w

określonym momencie czasowym, punkcie wyjściowym, za
100%);



wskaźnik dynamiki przestępczości: procentowa ilustracja

wzrostu (spadku) rozmiarów lub nasilenia przestępczości

ujawnionej między wybranymi punktami czasowymi;

28

Przestępczość ujawniona

Podstawowe mierniki przestępczości ujawnionej:

• Struktura przestępczości:



odsetek jaki dany typ przestępstwa, dana grupa przestępstw

stanowi w stosunku do ogólnej liczby zdarzeń przestępnych w
danym okresie czasu (odsetki);

29

Przestępczość ujawniona

Podstawowe mierniki dotyczące sprawców:

 liczba podejrzanych;


współczynnik podejrzanych na 100 tys. ludności;



współczynnik podejrzanych na 100 tys ludności w danej grupie
wiekowej;



liczba skazań

 liczba skazanych;


współczynnik skazań na 100 tys. ludności w wieku

odpowiedzialności karnej;



współczynnik skazań na 100 tys. ludności w danej grupie
wiekowej;

30

Przestępczość ujawniona

Główne rodzaje statystyk przestępczości:

• Statystyka policyjna
• Statystyka prokuratorska
• Statystyka sądowa
• Statystyka penitencjarna

31

Statystyka policyjna

Jednostki obliczeniowe:



postępowanie przygotowawcze;



przestępstwo stwierdzone;

 podejrzany;

32

Statystyka policyjna

Współczynnik przestępczości:



liczba przestępstw stwierdzonych przypadająca na 100 tys.
mieszkańców;

Współczynnik wykrywalności:



stosunek procentowy liczby przestępstw wykrytych do liczby
przestępstw stwierdzonych;

Wskaźnik dynamiki:



stosunek procentowy liczby przestępstw stwierdzonych lub
współczynnika przestępczości w roku bieżącym i ubiegłym lub w
innych okresach porównawczych;

33

Statystyka sądowa

Jednostki obliczeniowe:

 sprawa;



osądzenie osoby (skazanie, warunkowe umorzenie, umorzenie,
uniewinnienie; orzeczenia pierwszej instancji, orzeczenia
prawomocne);

 skazanie osoby (orzeczenia pierwszej instancji, orzeczenia

prawomocne);

34

Statystyka sądowa

Współczynnik skazań:



liczba skazań (prawomocnych) przypadająca w danym roku na
10 tys. ludności w wieku odpowiedzialności karnej (tj. powyżej
17 roku życia)

35

Statystyka penitencjarna

Jednostki obliczeniowe:

 osoba tymczasowo aresztowana;

 osoba skazana;



osoba ukarana (w przypadku wykroczeń);

36

Statystyka penitencjarna

Populacja więzienna:



liczba osób pozbawionych wolności w danym okresie czasu, w danym

momencie, lub przeciętna dla danego okresu (liczby bezwzględne;
element statyczny);



przyjęcia do zakładów karnych (liczby bezwzględne; element
dynamiczny);



zwolnienia z zakładów karnych (liczby bezwzględne; element
dynamiczny);

37

Statystyka penitencjarna

Współczynnik prizonizacji:



liczba osób pozbawionych wolności (tymczasowo aresztowanych,

skazanych, ukaranych) przypadająca na 100 tys. ludności;

Wskaźnik zaludnienia (przeludnienia):



stosunek liczby osadzonych do liczby miejsc w zakładach karnych;