Wykłady: Dr hab. Alina Kolańczyk, prof. UG
Ćwiczenia: Dr A. Bobłowska
WYKA
AD I
PSYCHOLOGIA JAKO DZIEDZINA BADAC

PODSTAWOWYCH I STOSOWANYCH
1
Psychologia jako nauka
1) y
ródłosłów (grecki): psyche  dusza, umysł; logos  nauka, powszechna
prawidłowość.
2) Okres przednaukowy: do XIX w. jako dziedzina filozofii.
3) 1879r.: pierwsze laboratorium psychologiczne (eksperymentalne) założone przez
W. Wundta w Lipsku.
4) Rozwój szkół i podejść psychologicznych: szkoła  grupa ludzi podzielających
poglądy co do przedmiotu badań i metod badawczych (introspekcjonizm,
behawioryzm, psychoanaliza, psych. postaci, psych. humanistyczna, psych.
poznawcza).
Cele dydaktyczne
1) Uzyskanie orientacji w całości problematyki psychologicznej ( mapa terenu ).
2) Poznanie nowego języka (terminologii psychologicznej).
3) Rozpoznanie własnych motywów wyboru studiów (ku czemu zmierzamy?) (Sic!)
Psychologia jako nauka podstawowa
1) Wyjaśnia zachowania się człowieka i wyżej zorganizowanych zwierząt, w tym ich
doświadczenia.
2) Nauka: z
ródło wiedzy ogólnej; system twierdzeń uzasadnionych i sprawdzonych,
dotyczących ważnej dla człowieka dziedziny rzeczywistości (Kotarbiński)
3) Opisuje i wyjaśnia.
4) Nie formuje sądów wartościujących.
5) Twierdzenia uzasadnione i sprawdzone: wysunięte na podstawie doświadczenia,
obserwacji; zawsze otwarte na dyskusjÄ™, weryfikowane przy pomocy uznanych
metod (nie trzeba ich dalej uzasadniać).
Mechanizmy zachowania siÄ™
Czynniki Głównie zewnętrzne Głównie podmiotowe
Aktualne, chwilowe Sytuacja Procesy psychiczne
Względnie stałe Środowisko Osobowość
 Uzasadnianie  weryfikacja hipotez
1) Opis  faktów : zachowania się w kontekście sytuacji.
2) Trudność oddzielenia obserwacji od wniosków i wartościowań.
3) Wyjaśnienie: wyprowadzenie wyjaśnień z teorii, szukanie nowych związków
przyczynowych lub strukturalnych (tworzenie hipotez, przypuszczeń).
4) Weryfikacja hipotez: przy użyciu przyjętych metod. W psychologii naukowej
zwykle metodÄ… eksperymentu.
Psychologia jako nauka stosowana
2
1) Dziedziny: kliniczna, wychowawcza, organizacji i zarzÄ…dzania, ekologiczna.
2) Stosuje prawa podstawowe w tych dziedzinach.
3) Formułuje własne obszary badań i dociekań naukowych (np. wyjaśnia zaburzenia
zachowania).
4) Dostarcza narzędzi pomocy psychologicznej  metody badania psychologa
praktyka: np. testy, reguły prowadzenia rozmowy psychologicznej itp.
Porównanie postępowania badawczego naukowca (klinicysta) i praktyka
Etapy Nauka Praktyka
Obserwacja zachowań wielu ludzi Obserwacja zachowania się osoby  klienta
1
kierowane wiedzą psychologiczną. (także zachowań werbalnych).
Pytanie o z
ródła zachowań  próba Wyłonienie istotnych objawów
2
odpowiedzi; formułowanie hipotez. zaburzonego zach.  hipotezy.
Wyłonienie zmiennych, ich Stosowanie standaryzowanych metod
3
operacjonalizacja, eksperyment. diagnostycznych.
Statystyczna analiza wyników  przyjęcie Zebranie wskaz
ników z różnych metod 
4
bÄ…dz
odrzucenie hipotezy. włączenie diagnozy w proces terapii.
3
WYKA
AD II
OTOCZENIE CZA
OWIEKA
Przedmiot psychologii (dziedzina jej badań)
Układ: człowiek  otoczenie (społeczne, kulturowe, przyrodnicze itp.).
- Relacje pomiędzy podmiotem (aktywnym człowiekiem) a otoczeniem określają
mechanizm zachowania się, a więc determinują dane zachowanie.
- Osobowości uczymy się na skutek socjalizacji, uwewnętrznienia (internalizacji)
norm społecznych.
- Nasze spostrzeganie, uczucia i myślenie odnoszą się przede wszystkim do realnej
rzeczywistości (ludzi i zjawisk otoczenia).
Człowiek  otoczenie
- Kierunek regulacji wzajemnych stosunków człowieka z otoczeniem zależy od obu
stron układu.
- Standardy regulacji to pożądane stany otoczenia, podmioty lub relacji pomiędzy
nimi.
CZA
OWIEK OTOCZENIE
Potrzeby biologiczne (popędy); zależne Normy społeczne (etyczne, obyczajowe,
od homeostatów organizmu  częściowo prawne).
wyuczone.
Potrzeby psychologiczne (wyuczone) Chwilowe (aktualne) naciski: potrzeby,
zależne od psych. standardów regulacji. oczekiwania innych ludzi, zmiany
przyrodnicze wymagajÄ…ce dostosowania.
Standardy regulacji
1) Zapisane kodem (językiem) biologicznym w ośrodkowym układzie nerwowym
(fizjologiczne stany organizmu rejestrowane np. w pniu mózgu); organizm poci
siÄ™ po zarejestrowaniu zbyt wysokiej temperatury.
2) Zapisane w postaci odruchów i nawykowych sposobów działania (należą do tzw.
Pamięci proceduralnej); Adam stara się jez
dzić samochodem szybciej niż inni.
3) Zapisane w postaci sadów w naszym systemie poznawczym (są częścią tzw.
Pamięci deklaratywnej); Ewa wie, że najlepsze dla niej są kameralne spotkania
towarzyskie; w domu nie powinno być kotów.
Zewnętrzne standardy regulacji
- ich z
ródłem jest otoczenie społeczne.
- Znaczna ich część przenika do podmiotu w procesie wychowania i przekształca
się w podmiotowe standardy regulacji; nie kradnij!  nie wezmę obcego pióra,
chociaż go nie mam, nie zniósłbym wyrzutów sumienia.
- Otoczenie kształtuje człowieka, ale i on zmienia kształt otoczenia. Trwałe zmiany
zachodzą przede wszystkim w zakresie środowiska.
4
- W psychologicznym sensie środowisko zawsze ma wyróżniony podmiot (jest
czyjeÅ›).
Åšrodowisko
Środowisko  struktura elementów otoczenia człowieka tworząca funkcjonalną
całość (system) np. szkoła, dzielnica, rodzina.
Rodzina:
M T
S1 S2
C
Relacje:
1) Zależnościowe  syn potrzebuje rady ojca  jest od niego zależny.
2) Oddziaływania  córka słucha muzyki, którą także słyszy jej brat  muzyka
oddziałuje na jego gust i kształtuje go.
3) Rodzaj środowiska określają elementy otoczenia człowieka; ludzie, środowisko
społeczne lub wiodąca aktywność grupy; nauka, szkoła.
- Środowisko społeczne: najistotniejsze w rozwoju człowieka. Relacje w ich
zakresie zależą od sposobu komunikowania się. Rodzaje komunikacji:
a) werbalna  Krzyś pyta Adama:  Która Godzina? . Adam odpowiada, że wpół do
komina! Ha, ha, ha!
b) Niewerbalna  Adam wzrusza ramionami, spoglÄ…da spod zmarszczonych brwi i
odwraca się od Krzysia. Jest to po prostu mowa ciała.
4) Sposób komunikacji w rodzinie jest podstawą rozwoju i zdrowia psychicznego;
terapia systemowa.
- spójność komunikatów werbalnych i niewerbalnych (podwójnie związane)
- zakres komunikowanych treści; intymność, przestrzeganie granic  przestrzeń
fizyczna i psychiczna.
5
Określone role w środowisku społecznym
Komunikacja w rodzinie i innych środowiskach społecznych określają role przyjęte
przez poszczególne osoby.
- rolę rodzica może pełnić w rodzinie dziecko (np. w rodzinie alkoholika).
- Ludzie wywierają nacisk na innych członków rodziny poprzez przyjmowanie ról
( biedny kotek : należy mi się pomoc; twardziel : słuchaj mnie, ze mną nie
zginiesz).
- Terapia: przez zmianę systemu (komunikacji, granic, pełnionych ról, etc.). Do
tego na ogół nie wystarcza praca z jedną osobą (klientem), choć zmiana jednego
elementu systemu zmienia cały system (uniezależnienie się uniemożliwia np. ojcu
pełnienie roli  twardziela ).
Åšrodowisko szkolne
Tworzą je zarówno ludzie (dzieci, nauczyciele) jak i dobra kultury (pomoce szkolne,
architektura budynku, etc.). o jego wyróżnieniu decyduje wiodąca aktywność 
nauczanie i uczenie siÄ™.
- Klasa: podsystem szkoły
- jej strukturę poznajemy m. in. drogą socjometrii czyli wzajemnych wyborów do
różnych dziedzin aktywności.
- rozpatrywana jako z
ródło lęków (tzw. nerwic szkolnych) akcentuje system relacji:
nauczyciel  uczniowie a także program nauczania.
6
WYKA
AD III
SYTUACJA JAKO WYZNACZNIK ZACHOWANIA
Sytuacja
1) Sytuacja  aktualny wyznacznik zachowania podmiotu ( tu i teraz )
Przykład 1: ludzie często zachowują się w sposób agresywny i nieprzyjemny pod
wpływem sytuacji, w której się znalez
li. Ilustruje to eksperyment Zimbarda i
Milgrama z  więz
niami i  strażnikami ( Wprowadzenie do psychologii  Mietzel,
str. 283-284).
Przykład 2: zachowanie względem innych ludzi zależy od etykietek; jakie im
przypisujemy. Przykładem jest eksperyment Rosenhana z umieszczeniem zdrowych
ochotników na oddziale psychiatrycznym. Gdy ochotnicy przestali grać wariatów, nie
chciano ich wypuścić. Gdy raz nadano im etykietkę z chorobą to nawet po ustąpieniu
objawów nie chciano uwierzyć, ze są oni zdrowi.
2) Sytuacja  obejmuje wszystkie oddziaływania, a także stany otoczenia i podmiotu,
które wyznaczają zachowanie w danym momencie czasu.
Zachowanie w sytuacji (Lewicki):
R = f (S,A, W, O)
R  reakcja
S  bodz
ce zewnętrzne
A  antecedenty, stany wywołane przez uprzednie sytuacje ( podz
więki )
W  bodz
ce wisceralne, wewnętrzne
O  osobowość; skłonności, predyspozycje
3) Sytuacja jako system: system chwilowy (aktualny), układ elementów otoczenia
człowieka  z nim samym jako podmiotem  oraz relacji między nimi.
- postulat uwzględniania w sytuacji struktury (całości) relacji podmiotu z
otoczeniem. Relacje te zależą od biologicznego i psychologicznego stanu
podmiotu.
- Zachowanie w sytuacji może więc zależeć w większym stopniu od:
a) kontekstu otoczenia
b) stanów podmiotu
Uwzględniając głównie to kryterium Tomaszewski wydzielił sytuacje:
a) bodz
cowe (bodziec  zmiana energii otoczenia rejestrowana przez organizm i
wywołująca ukrytą lub jawną reakcję.
b) Zadaniowe
4) Sytuacje bodz
cowe
W psychologii społecznej mówi się o osobie bodz
cowej tzn. o człowieku, który
oddziałuje na podmiot nie tylko fizyczne, ale także określonymi treściami,
znaczeniami.
7
Sytuacja bodz
cowa
S1 R
P
S2
S3
P  podmiot
R  reakcja
S1 do S3  bodz
ce otoczenia
Przykład: zachowanie się człowieka zależy od:
- pogody
- treści zasłyszanych w środkach masowego przekazu
- tonu głosu matki
- etc.
Można też mówić o aspekcie bodz
cowym sytuacji.
5) Sytuacja zadaniowa
W takiej sytuacji przyczyna sprawczÄ… zachowania jest cel  zadanie wyznaczone
lub przyjęte przez podmiot.
R
P
cel
- Cel  może dotyczyć stanów bardziej I mniej odległych w czasie. Z tym wiąże się
zwykle jego ogólność (im dalsza perspektywa czasowa tym bardziej ogólne cele).
- strukturę sytuacji zadaniowej określa stała konfrontacja możliwości osiągnięcia
celu przez podmiot i wartości, do których on zmierza.
- możliwości determinowane są:
a) podmiotowo (umiejętności, budowa ciała)
b) zewnętrznie (narzędzia, stosunek innych osób)
Rodzaje sytuacji zadaniowych:
a) naturalne: zadania nie przekraczają możliwości podmiotu ( może posiadać
 przepis działania, albo umiejętności jego tworzenia)
8
b) optymalne: warunki realizacji zadania (możliwości) są najlepsze z możliwych 
są to sytuacja postulowane; np. dla sterowania maszynami (dostępność i
operatywność urządzeń, rozłożenie przestrzenne itp.)
c) trudne: możliwości nie odpowiadają zadaniu
Co okaże się bodz
cem, zależy jednak od stanu potrzeb podmiotu!
Ad. c) sytuacje trudne  wydziela siÄ™ na podstawie emocjonalnych konsekwencji
rozbieżności pomiędzy możliwościami podmiotu i wartościami, do których zmierza.
- wskaz
nikiem trudności jest stres (negatywne napięcie emocjonalne). Pojawia się
on w następujących sytuacjach:
a) frustracji  gdy pojawia siÄ™ istotna przeszkoda w realizacji zadania
(zewnętrzna lub wewnętrzna)
b) deprywacji  gdy nie ma możliwości zaspokojenia potrzeb (np. sensoryczna)
c) przeciążenia  gdy człowiek działa na granicy wydolności organizmu
d) konfliktowa  gdy współwystępują sprzeczne dążenia uniemożliwiające
realizacjÄ™ celu.
Najtrudniejszy do rozwiązania jest nerwicogenny konflikt dążenia i unikania.
(-) unikanie
(+) dążenie
Przykład: Miłość i lęk przeżywane w stosunku do ojca.
SYTUACJONIZM  tendencja do wyjaśniania zachowania człowieka raczej w
terminach uwarunkowań sytuacyjnych (nie zaś osobowościowych); popularna w
latach 70-tych i 80-tych.
INTERAKCJONIZM  podejście badawcze, które cechuje przekonanie, że poprzez
swoje właściwości współtworzące osobowość człowieka oddziałuje na otoczenie, a
otoczenie zwrotnie kształtuje człowieka (te właściwości).
Skutek dla badań  podejście systemowe i kontrolowanie czynników podmiotowych
i zewnętrznych (Przykład: badania myślenia twórczego; :Wpr. do psychologii 
Mietzel, str. 25  185)
9
WYKA
AD IV
PROCESY PSYCHICZNE
Sytuacja  ogniskuje wszystkie elementy mechanizmu zachowania się, włącznie z
osobowością i aktualnie wyzwalanymi procesami psychicznymi. Dlatego tzw.
sytuacjonizm, traktujący chwilowe oddziaływanie zewnętrzne jako podstawowy
wyznacznik zachowania jest podejściem redukcjonistycznym.
Interakcjonizm wynika z szerokiego pojmowania sytuacji determinujÄ…cej
zachowania; jego reprezentantem był by np. A. Lewicki.
Procesy psychiczne nie zostały jednak ujęte w formule: S, A, W, O. Tylko
antecedenty (A) to  odbicia dawnych sytuacji w aktualnym przeżywaniu sytuacji.
PROCESY PSYCHICZNE  nie zostały zdefiniowane w słowniku
psychologicznym (MACMILLAN DICTIONARY OF PSYCHOLOGY Stuarta
Sutherlanda  1991). Tu traktuje je jako chwilowe i podmiotowe determinanty
zachowania.
Pojęcie proces psychiczny jest pojęciem treściowo bardzo pojemnym. Z języka
potocznego (introspekcji) pochodzą wymieniane także w psychologii rodzaje
procesów psychicznych: poznawcze czy emocjonalne i motywacyjne.
Otoczenie Podmiot
Teraz
Sytuacja: S, A, W, O Procesy psychiczne
Stale
Środowisko Osobowość
Ewolucja koncepcji procesu psychicznego
Pojęcie procesu psychicznego zmieniało swoje znaczenie w zależności od szkoły
psychologicznej i okresu rozwoju nauki.
- w okresie introspekcjonizmu proces psychiczny rozumiano jako  dane
doświadczenia wewnętrznego  specyficzne, różne od procesów fizycznych.
- w okresie behawioryzmu (mniej skrajnego  Tolmana, Mowrera i in.) procesy
psychiczne rozumiane są jako  zmienne pośredniczące pomiędzy bodz
cem a
reakcjÄ….  NaprawdÄ™ sÄ… one procesami fizjologicznymi (Hebb, Hunt).
- w latach 50-tych chętniej używano terminu  czynności psychiczne . Guilford,
Tomaszewski   czynności psychiczne wyższe za pomocą, których człowiek
reguluje stosunki z otoczeniem.
10
Rozumienie tego terminu w latach póz
niejszych:
PROCES PSYCHICZNY  to ciÄ…g zmian polegajÄ…cych na przetwarzaniu informacji
(znaczeń), formowanych dzięki danym o charakterze zmysłowym i \ lub
symbolicznym, pełniących funkcję adaptacyjne i transgresyjne (twórcze).
- o  przetwarzaniu informacji pisze się w psychologii od czasu, gdy posługujemy
siÄ™ w opisie metaforÄ… komputerowÄ…; od czasu rozkwitu cybernetyki; np.:
a) hardware  budowa i funkcjonowanie mózgu.
b) software  treści, znaczenia przetwarzane przez mózg.
Jest w tym ukryte założenie, że proces psychiczny zachodzi w ośrodkowym
układzie nerwowym (OUN) i polega na przekształcaniu treści, czy znaczeń
(których istota wymaga odrębnej analizy)
Rola ośrodkowego układu nerwowego (OUN) w przebiegu procesów psychicznych
 fizjologiczny nośnik znaczeń:
- kod biologiczny: np. pompa sodowo  potasowa K-Na; zmiany fizykochemiczne
na synapsach; zmiany w mikroturbulach,  szkieletach białkowych , komórek
nerwowych  procesy świadome.
Badanie funkcji mózgu:
1) uszkodzonego (met. kliniczna): lokalizacja funkcji (zaburzona czynność 
odpowiada za nią uszkodzony  np. guzem  ośrodek).
2) Stymulacja elektryczna poszczególnych obszarów mózgowia; eksperymenty nad
zwierzętami (np. ośrodki przyjemności i przykrości), zabiegi neurochirurgiczne.
3) Odprowadzanie impulsów z pojedynczych neuronów (ich części) za pomocą
elektrod implantowanych zwierzętom podczas snu (Hubel i Weisel).
4) Pozytronowa tomografia komputerowa: rejestruje obszary kory aktywne przy
wykonywaniu czynności danego rodzaju, np. przy uwadze nakierowanej na lewą
stronÄ™.
5) PET (positron emission tomography): technika pomiaru aktywności
metabolicznej w różnych obszarach mózgu, oparta na rozprowadzaniu
radioaktywnej substancji metabolicznej  glukozy.
Za pomocą detektorów usytuowanych tuż koło głowy następuje pomiar fal
gamma, które powstają w wyniku zderzania się pozytronów z elektronami.
PET umożliwia lokalizację radioaktywnej glukozy w 3-wymiarach mózgowia i
Wskazuje na wielkość aktywności poszczególnych obszarów.
6) badanie tzw. potencjałów wzbudzonych w zapisie EEG
(elektroencefalograficznym). Poszczególne elementy zapisu wiążą się z innymi
procesami psychicznymi (P300  koncentracja uwagi).
Przetwarzanie znaczeń (informacji)  na poziomie świadomym przejawia się jako
 strumień świadomości : myśli, wyobrażeń, doznań i odczuć. Istota tych
przekształceń pozostaje poza świadomością człowieka.
- znaczenia, treści to pewne sensowne całości (przedmioty, zjawiska, znaczenia)
służące rozumieniu i interpretowaniu świata. Stanowią rodzaj psychologicznego
kodu (języka zapisu).
11
- Psychologiczny zapis, wypełniający naszą pamięć nie jest jednorodny. Wyróżnia
się co najmniej kod wyobrażeniowy oraz kod semantyczny (Paivio).
Kod obrazowy Kod semantyczny
LEW
Funkcje procesu psychicznego: najogólniej jest to regulacja stosunków z
otoczeniem (adaptacja twórcza zmiana otoczenia).
Poszczególne rodzaje procesów psychicznych wyróżnia się z uwagi na funkcje jakie
pełnią:
a) procesy poznawcze: funkcje zdobywania i wykorzystywania informacji (wiedzy),
np. spostrzeżenie KTO potrzebuje pomocy umożliwia zaplanowanie pomocy.
b) procesy emocjonalne: funkcje oceny, ustosunkowania się do różnych
przedmiotów i zdarzeń, np. pozytywna ocena sytuacji konkurencji (nadzieja,
podniecenie) powoduje, że traktujemy ją jak wyzwanie.
c) procesy komunikacyjne: język, mowa; posługiwanie się umownymi znakami
i symbolami.
12
WYKA
AD V
UCZENIE SI

Uczenie się: to względnie trwała zmiana zachowania się powstała w wyniku
doświadczeń (a nie np. uszkodzenia analizatorów)
{Analizator: funkcjonalny odcinek OUN }
Objawem uczenia siÄ™ jest modyfikacja, zmiana zachowania. Efekty uczenia siÄ™ sÄ…
obserwowalne. Jest to także nabywanie doświadczeń.
Uczenie się pojawia się dzięki kształtowaniu różnych systemów pamięci trwałej:
a) Proceduralnej: reprezentowanej w postaci  systemu produkcji  sekwencji,
czynności (np. automatyczne porządkowanie materiału do zapamiętania). Jest to
wiedza, o której nie potrafimy powiedzieć np. coś robimy.
b) Deklaratywnej: reprezentowanej w postaci twierdzeń, które można zdeklarować
(możemy o niej powiedzieć semantyczna).
Pamięć procedur tworzy się w wyniku:
a) podstawowych form uczenia siÄ™ zwanych warunkowaniem (efekt  odruchy
warunkowe, nawyki)
b) bardziej złożonych mechanizmów pamięci proceduralnej  automatyzowania
wiedzy pierwotnie deklaratywnej. (np. przy nauce jazdy samochodem  od
instrukcji do pamięci wzrokowo  ruchowej; na początku potrafimy powiedzieć
jak należy wykonywac poszczególne czynności, ale póz
niej wpadamy w nawyk
i tłumaczenie poszczególnych czynności idzie nam gorzej).
Warunkowanie
a) klasyczne  Pawłow; warunkowanie bodz
ca
b) instrumentalne \ sprawcze  Thorndike \ Skinner; warunkowanie reakcji
Związki S-R zachodzą ze względu na znaczenie bodżca (zmiana energii, która
wywołuje daną czynność) dla człowieka lub zwierzęcia.
Zpowiedz
czegoś ważnego dla organizmu (np. zaspokojenie potrzeb, pojawienie się
zagrożenia) są sygnałami. Przykładem mogą być pisklęta gołębia dla, których kształt
sokoła jest sygnałem niebezpieczeństwa (bezwarunkowy, wrodzony).
Niektóre S wywołują tylko odruch orientacyjny, nastawienie całej powierzchni
receptorycznej na jego odbiór, a nastepnie wygaszenie reakcji (nic waznego sie nie
dzieje, jest zbędny).
Aby bodziec pełnił swoje stymulacyjne funkcje musi dotyczyć aktywnych
standardów regulacji (potrzeby).
1) Schemat warunkowania klasycznego:
13
So
Sb Rb
So
So So- obojętny (nie mają znaczenia, ulegną wygaszeniu)
Sw Rw
Sb  pokarm
So  dz
więk, światełko, szelest w końcu staje się Sw (wpr. nowego bodz
ca
wywołującego podobną reakcję co Sb).
Prawidłowości występujące w trakcie warunkowania klasycznego:
a) Różnicowanie  reagowanie na podobne bodz
ce w sposób specyficzny dla ich
właściwości (np. światło o różnej barwie).
b) Generalizacja bodz
ca  reagowanie takÄ… samÄ… reakcjÄ… na bodz
ce podobne
(zwierzątka futerkowe  reakcja np. lękowa).
c) Generalizacja reakcji  reagowanie na dany bodziec w sposób nie identyczny do
reakcji pierwotnej, ale prowadzÄ…cy do tego samego efektu (np. szczur w
labiryncie zamiast biec, płynie).
d) Wzmacnianie zwiÄ…zku S-R; stosowania Sb oraz Sw.
e) Wygaszanie R; obniżenie prawdopodobieństwa R przy braku wzmocnienia.
f) Reakcja lękowa jest najtrudniejsza do wygaszenia.
Znaczenie warunkowania klasycznego w życiu człowieka:
- przy wzmocnieniach negatywnych, które wywołują Rw lękową, zawiera ona R
całego organizmu AUN (np. wycie syren  negatywna reakcja na ten bodziec to
strach).
- Wykorzystywanie prawidłowości warunkowania na oddziałach onkologicznych
(chemioterapia, różnicowanie smaków; podawanie lodów przed chemoterapią
powoduje awersjÄ™ do tego typu pokarmu)
- Zależność otyłości od reagowania na S pokarmowe jak na S zaspokajające inne
potrzeby.
Nerwica eksperymentalna - jako wynik eksperymentu z warunkowaniem.
Polega na wywołaniu konfliktu: dążenie  unikanie. Zwierzę uczy się
różnicowania S np. koło  elipsa. Przy podaniu kształtu trudnego do odróżnienia
występuje konflikt reakcji  objawy nerwicowe.
2) Warunkowanie instrumentalne:
So R1
(klatka) Sb strach\ głód R2
Rn Sb (dz
wignia, pokarm)
So (wszystko co znajduje siÄ™ w klatce)
Rw
14
Prawo efektu Thorndike a: każde zachowanie, które w danej sytuacji wywołuje
zadowolenie zostaje z ta sytuacją skojarzone i w warunkach podobnych zwiększa się
prawdopodobieństwo jego powtórzenia.
3) Warunkowanie sprawcze (Skinner)
Akcent położono nie na popędy jako przyczynę uczenia się, ale na zmiany
prawdopodobieństwa reakcji.
Reakcja sprawcza  wywołuje zmiany w otoczeniu (np. otworzenie skobla
zamykającego klatkę; podobnie jak wyżej u Thorndike a).
Wytworzenie reakcji sprawczej zwiększa prawdop. ponownego jej wystąpienia.
Poziom sprawczy  tępo warunkowania reakcji.
Wzmocnienie negatywne  zwiększa prawdop. reakcji i unikania.
Kara  zmniejsza prawdop. zachowania, po której następuje.
Zastosowanie warunkowania instrumentalnego\ sprawczego:
- w wychowaniu zwierząt i małych dzieci
- zaspokajanie otrzymywania miłości, bycie lepszym (emocje)
- w terapii behawioralnej (np. w depresji  wzmacnianie przekonania o własnym
wpływie na zdarzenia drogą nagradzania najmniejszych osiągnięć)
Seligman wyuczona bezradność (depresja); badanie nad zachowaniem się
szczura, który wcześniej nie miał wyjścia z klatki. Po włożeniu go do klatki, z której
jest wyjście, szczur nie potrafi z niej wyjść.
15
WYKA
AD VI
UCZENIE SIE POZNAWCZE
Eksperyment na kurach:
1)
Tu znajdował się pokarm
2)
Stąd dziobały pokarm
Kury spostrzegały to jako całość!
Pamięć proceduralna  drogą warunkowania, naśladowania (modelowania),
zautomatyzowania.
Uczenie się poznawcze  to taka zmiana zachowania wywołana indywidualnym
doświadczeniem, w którym pośredniczy rozwój pamięci deklaratywnej,
epizodycznej, semantycznej (rozróżnienie Tolvinga) w aktywności ukierunkowanej
na cel
1) Pamięć proceduralna  kształtuje się we wczesnej filo- i ontogenezie (m. in.
drogÄ… warunkowania)
2) Pamięć semantyczna  pojęć (jednostek abstrakcyjnych objaśnionych przez
trójkąt Osgooda) i związków między nimi  pojawia się w drugiej kolejności.
Trójkąt semantyczny Osgooda
16
Umysł
KRÓLIK
Obiekt  znaczenie  nazwa (etykietka)
Nazwa  wywołuje znaczenia
Zależy od kontekstu, jak dany termin oznaczamy
3) Pamięć epizodyczna  wyłania się dzięki ukształtowanej pamięci semantycznej,
gdy człowiek dobrze wyodrębnia siebie jako podmiot działania (sekwencja
zdarzeń  epizod) razem z umiejętnością dokonywania introspekcji. Jest to pamięć
obejmująca sekwencję zdarzeń, w których człowiek był podmiotem (Ja, nie Ja),
(postrzeganie siebie jako aktora wydarzeń).
- Uczenie się poznawcze: nie dotyczy związków S-R, tylko związków miedzy
podmiotami i zjawiskami otoczenia, a więc ich znaczeń (sensów), (związki te
mogą być bardzo złożone).
- Uczeniu się towarzyszy lub stanowi istotę czynności celowych (gdy jest ono
celem aktywności).
- Nie obejmuje stereotypów reakcji na bodz
ce, a pozwala te reakcje plastycznie
dostosować do znaczenia sytuacji.
- Zachodzi m. in. poprzez rozwiązywanie problemów  nie tylko drogą reprodukcji,
ale dzięki tzw. olśnieniu (twórczy poziom uczenia się).
- Pamięć semantyczna i epizodyczną cechuje długotrwałość  przechowywanie
informacji wg. niektórych badaczy nawet przez całe życie.
- Uczenie się poznawcze jest więc pokrewne jednemu z procesów pamięciowych:
zapamiętywaniu.
- Uczenie się przejawia się trwałą zmianą w zachowaniu, zaś zapamiętywanie
rozwojem wiedzy.
- Efekty zapamiętywania zalezą od aktywnego przechowywania informacji w
pamięci długotrwałej (LTM) i od procesów odtwarzania.
- Badanie uczenia siÄ™ poznawczego polega zawsze na stwierdzeniu zmian w
zachowaniu  także werbalnym (w wydawaniu sądów).
17
 Model magazynowy pamięci
Atkinsona i Shiffrin
Proces
kontroli
Pamięć super Pamięć
krótka Krótkotrwała
(VSTN) (STM)
rejestry zmysłowe
Pamięć długotrwała
(LTM)
{  Wprowadzenie do psychologii  G. Mietzel; str. 224}
VSTM  Very Short Term Memory; jest to pamięć super krótka, informacje są w niej
 zatrzymywane 1-2 s.
STM  Short Term Memory; pamięć krótkotrwała; tzw. pamięć operacyjna;
informacje przechowywane dłużej niż 2-3 s.
LTM  Long Term Memory  pamięć długotrwała; informacje zatrzymywane na całe
życie (?). Wyróżnia się trzy rodzaje pamięci długotrwałej:
Pamięć długotrwała
Pamięć zawierająca wiedzę Pamięć przebiegu ruchów
Relacji S-R (pamięć proceduralna)
Wiedza ogólna przeżycia jazda gra
(pamięć semantyczna) (pamięć epizodyczna) na rowerze na saksofonie
Doświadczenie Sperlinga z tablicami i brzęczykami ( Wpr. do psychologii  E.
Mietzel; str. 225).
18
- Trwałe zmiany w zachowaniu obserwujemy dzięki wytworzeniu pamięci
długotrwałej. Dotyczą jej procesy:
a) kodowanie (zapis) i organizowanie informacji dzięki VSTM i STM
b) przechowywanie informacji (zmiany w samej LTM)  podlegajÄ…ce
modyfikacji.
c) Odtwarzanie informacji poprzez STM
d) Zapominania  m. in. według autorów modelu (patrz  model magazynowy"),
dotyczy on niemożności przemieszczania informacji z LTM do STM.
są to kłopoty z odnalezieniem informacji w zasobach pamięci
długotrwałej. Zapominanie może mieć charakter aktywnej czynności
we wczesnych etapach uczenia siÄ™. Jest to raczej niedopuszczenie do
utrwalenia materiału poprzez hamowanie ze strony czynności
konkurencyjnej.
Wpływ dwóch kolejnych procesów uczenia się (zapamiętywania):
1) Wpływ negatywny:
Ilustruje to eksperyment:
Dwie grupy ludzi; grupa eksperymentalna (E) oraz grupa kontrolna(K).
Hamowanie reproduktywne: gdy nabywanie nowego materiału utrudnia
przypominanie materiału wcześniej wyuczonego.
E K
Uczenie siÄ™ Uczenie siÄ™
1
2 Uczenie siÄ™ Relaks
3 Odtwarzanie Odtwarzanie
Konsolidacja inf. efektywniejsze
Hamowanie proaktywne: gdy materiał dawniej przyswojony utrudnia uczenie się
nowego.
E K
1 Uczenie siÄ™ Nic
2 Uczenie siÄ™ Uczenie siÄ™
3 Odtwarzanie Odtwarzanie
Gorsze Lepsze
2) Wpływ pozytywny:
Transfer  np. ułatwia naukę języków obcych
- Badanie procesu uczenia siÄ™ poznawczego zgodnie z definicjÄ… tego procesu 
obejmuje zwykle zachowanie. Często obserwowalne zmiany są słabsze niż
poziom wyuczenia (różna czułość metod).
- Pomiary odtworzenia treści w warunkach nie zmienionych (materiał nie
zmieniony)  uczenie się rutyn np. wiersza na pamięć.
19
- Pomiary w warunkach zmienionych np. uczenie się reguł matematycznych
(nastrój, warunki maja wpływ).
Bezpośrednie wskaz
niki wyuczenia:
a) Reprodukcja - odtwarzanie w warunkach braku spostrzegania materiału, np.
powtórzenie twierdzenia.
b) Rekonstrukcja  tworzenie całości z elementów jej przynależnych, np. składanie
wizerunku twarzy przestępcy.
- inf. Werbalne (tworzenie całości)
- pamięć utajona (dodatkowa); nie mamy świadomości czy dane np. zdarzenie
widzieliśmy czy też nie (dużo bardziej trwała niż semantyczna).
Ebinghaus krzywe uczenia siÄ™; wyrazy i sylaby  badania nad tempem ich nauki.
Krzywe uczenia się służą do prezentacji wyników zapamiętywania. Prezentują
informacje o efektach uczenia się w poszczególnych etapach (tempo, okresy
zmęczenia) oraz różnią poszczególne osoby (wpływ temperamentu, inteligencji).
( wpr. do psychologii  E. Mietzel, str. 229, 243, 244)
Czas Ilość
wykonywania sylab
Kolejne próby Kolejne próby
Efektywność uczenia się zależy od:
a) organizacji materiału  zastosowanie reguł hierarchii ogólności, ważności
(rozłożenie w czasie samego procesu uczenia się).
b) Kodu  obrazowy, semantyczny; informacja, która może być wyobrażona
prowadzi do lepszych odtworzeń.
c) Strategii zapamiętywania  wykorzystywanie organizację i rodzaj kodu
pamięciowego np. wskazówki,  przypominacze  obiekt towarzyszący
zapamiętywaniu (zapominanie to tylko brak wskazówek dla wydobycia
informacji).
d) Indywidualnych właściwości osoby  inteligencja, styl poznawczy, samoocena,
poziom aspiracji.
e) Aktywności podmiotu  zaangażowanie w działanie, dochodzenie do nowych
stwierdzeń.
20
WYKA
AD VII
SPOSTRZEGANIE
Spostrzeganie (percepcja)  pierwszy etap procesu przetwarzania informacji.
Obejmuje on kodowanie sensoryczne (w receptorach i VSTM) i kończy się tworzenie
reprezentacji (znaczeń) obiektów i zdarzeń, które w danym momencie na nas
oddziałują.
- ma ono charakter podmiotowy (spostrzegamy pewne kategorie: ludzi, przedmioty)
- odbiór poszczególnych wrażeń zmysłowych (ból, dotyk) nie jest jeszcze
spostrzeżeniem (polisensoryczne odbieranie wrażeń).
- Spostrzeżenie jest końcowym efektem spostrzegania, o którym dowiadujemy się
na podstawie tzw. sadów identyfikacyjnych ( to jest to! ).
- Gdy człowiek nie jest świadomy tego, że widział\ słyszał\ doznawał jakiegoś
obiektu, a daje wyraz zaznajomienia się z nim w zachowaniu, mówimy wtedy o
percepcji podprogowej.
Progi spostrzegania: najmniejsza wartość bodz
ca, przy której człowiek jest zdolny
go rozpoznać (jasność, głośność, zapach starych skarpetek, itp.); np. na tle szumów
podawana jest informacja: na ułamek sekundy pokazywanie obrazu; wyłanianie się z
jasności kształtów.
Progi wrażliwości: badane przez Webera i Fechnera. Najmniejsza wartość bodz
ca,
która wywołuje specyficzną dla danego zmysłu reakcję tj. Dolny próg.
Próg różnicy: jesteśmy w stanie odróżnić najmniejszą wartość bodz
ca wyróżniającą
jako dane bodz
ce (?).
Próg górny: największa wartość bodz
ca wywołująca specyficzną reakcję.
- Progi spostrzegania dotyczą identyfikowania przedmiotów lub zjawisk. Wiąże się
to z funkcją świadomości  z jej nakierowaniem ku czemuś. Skierowanie
podmiotu ku obiektom świata zewnętrznego lub ku sobie samemu.
- W badaniach najczęściej posługiwano się warunkiem suboptymalnej ekspozycji
bodz
ców w czasie  przeduwagowym (zanim informacja osiągnie pamięć
operacyjnÄ…); (to co odbierane jest do granic STM nie odbierane jest uwagÄ…).
Tachistoskop  urządzenie służące ekspozycji bodz
ców wzrokowych w
ustalonym czasie (dawniej używano migawek).
- ekspozycje podprogowe ok. 4 milisekund.
- Ekspozycje okołoprogowe (mikrogeneza), rozpoznanie ok. 50% i ok. 200 milisek.
Mikrogeneza  wyłanianie się świadomych bodz
ców, znaczeń, jak stopniowo
wyłania się spostrzeżenie.
- Ekspozycje nadprogowe  swobodne rozpoznanie, ok. 500 milisek.
21
- Percepcja podprogowa nie obejmuje poszczególnych cech obiektów, a tylko ich
globalnÄ… strukturÄ™ i zwiÄ…zany z niÄ… stosunek emocjonalny (afekt)
Eksperyment: pokazywano wymyślone ideogramy chińskie, a następnie
dodawano nowe, a badany musiał stwierdzić czy to: nowy\ stary, lubię\ nie lubię. Im
częściej pokazywano stare znaki, tym bardziej były lubiane.
Eksperyment, w którym w super krótkim czasie eksponowano fotografie, tworzy
emocje pozytywne (szczęście) oraz negatywne (złość); w warunkach kontrolowanych
nie stosowano takiej ekspozycji.
Okazało się, że spostrzeganie przedprogowe prowadzi do pojawienia się preferencji
(pozytywna emocja przenoszona jest na następujący po niej ideogram).
Identyfikowanie przedmiotów jest możliwe dzięki wytworzeniu się w rozwoju
człowieka tzw. stałości spostrzegania. Jest to przyjmowanie niezmienności obiektów
w formie zmniejszających się warunków rejestracji zmysłowej, np. słowa
wypowiedziane w różnym otoczeniu; przedmioty okrągłe najczęściej widzimy pod
kÄ…tem jako elipsy:
Perspektywna zmiana równoległe w zbieżne:
Rozpoznawanie obiektów jako tożsamych (powracających) jest możliwe dzięki
poznaniu zmysłowych wyznaczników zmienionego widzenia (np. złudzenie,
perspektywy) i wytworzeniu reprezentacji obiektu w LTM. Wiem, że po odwróceniu
obraz będzie inny.
Stałość spostrzegania dotyczy: kształtu, wielkości (niezależnie od odległości), barwy
(niezależnie od oświetlenia).
Schematyzowanie, stabilizowanie spostrzegania narasta z rozwojem kategorii
spostrzeganych (pojęć) o coraz wyższym stopniu ogólności. Coraz mniej cech
potrzeba, aby określić  co to jest? . Może to doprowadzić do błędów w postrzeganiu
(złudzenia), np. szybkie podejmowanie decyzji  trapezoidalny pokój . Badany
widział przez wizjer dwoje ludzi o różnym wzroście, ale tak naprawdę mierzyli po
tyle samo.
Chwilowe nastawienia (sytuacyjne) wytwarzajÄ… uprzednie torowania
(antecendenty), np. słowo  owoc poprzedzające wyświetlane słowo gruszka
przyspiesza jego rozpoznanie, a opóz
nia rozpoznanie słowo kategorialnie niezwiązane
np. lampa.
Torowanie  przygotowanie struktur do użycia poznawczego. Hamowanie tych
kategorii, które nie dotyczą spostrzeżenia  wzbudzenie potrzeby.
Człowiek przeczuwa wielkość obiektów ważnych, np. wielkość monet oceniana przez
biedne dzieci. Im większa wartość (dla nas), tym bardziej przeceniamy daną rzecz.
22
Wkroczenie  rozpoznajemy obiekty przedwcześnie i fałszywie, np. myśliwy, który
postrzelił kolegę  silna motywacja).
Fundamentalny błąd atrybucji  przypisywanie przyczyn własnego zachowania
chwilowym zdarzeniom zewnętrznym (ból głowy), a innych  cechami osoby, np.
przewrócenie się na ulicy zwalamy na złe buty.
Spostrzeganie modyfikowane jest przez stany emocjonalne.
Powstała wiedza (kategorie  pojęcia) sprzyjają poznawaniu nowych obiektów
i zdarzeń w ramach tych kategorii w zakresie LTM kodowane są informacje
potwierdzające znany już obraz świata (schematyzacja); Bruner  karty do gry, np.
czerwony pik, czarny kier.
Piaget opracował dwa przeciwstawne procesy zachodzące w trakcie spostrzegania I
dalszego kodowania do LTM:
a) akomodacja  zmiana kategorii (schematów poznanych) na skutek informacji
docierajÄ…cych aktualnie.
b) asymilacja   naginanie inf. docierających w sposób zgodny z nastawieniem
wytworzonym przez kategorie LTM  skrajna postać asymilacji to projekcja.
Spostrzeganie, w którym uczestniczą pojęcia wychodzi daleko poza obraz
zmysłowy. Szczególnie widoczne jest to w percepcji społecznej, np. wysunięta
szczęka  uparty człowiek.
Niektóre wnioskowanie z cech fizycznych może mieć związek z doświadczeniami w
kontaktach z ludz
mi. Ekspresja emocji np. strach może się ukazać w sposobie
poznania.
Spostrzeganie może mieć także charakter bardziej globalny, zmysłowo  afektyczny,
wówczas przebiega ze względu na zasoby pamięci o charakterze proceduralnym, czy
uprzednie rejestracje progowe.
23
WYKA
AD VIII
MYÅšLENIE
Myślenie i spostrzeganie pełnią tę samą funkcję poznawczą. Służą orientacji
człowieka w otoczeniu i umożliwiają tym samym sprawne i skuteczne działanie
(dostosowanie elementów otoczenia służy przystosowaniu człowieka do świata zew.).
Spostrzeganie doprowadza do stworzenia reprezentacji obiektów, z którymi człowiek
ma kontakt zmysłowy (za pośrednictwem telereceptorów  zmysłów).
Prowadzi do subiektywnego odzwierciedlenia obiektywnej rzeczywistości
(niezależnej od podmiotu poznającego rzeczywistość).
Niezależnie przez kogo spostrzegane jest otoczenie to reaguje na nas tymi samymi
oddziaływaniami. To jak spostrzegamy świat zależy od naszych zmysłów.
Subiektywizm jest determinowany m. in. ograniczonością rejestracji zmysłowej
(zależy od tego na ile pozostajemy w kontakcie z otoczeniem), nastawieniami oraz
wpływem emocji, szczególnie lęku.
Obronność percepcyjna oraz uwrażliwienie percepcyjne  pośredniczą w
tworzeniu tunelowego spostrzegania.
Trauma  przykre zdarzenie, które może spowodować psucie się wzroku, słuchu
(mniejsza wrażliwość).
Myślenie zachodzi głównie w zakresie pamięci operacyjnej, przy znacznym
udziale uwagi (w ramach przetwarzania inf.) choć szereg zautomatyzowanych reakcji
przebiega nieświadomie (aż po  wglądy poprzedzone całkowicie nie uświadomioną
pracą umysłu).
Myśleniem nazywa się przetwarzanie informacji zawartych w spostrzeżeniach,
wyobrażeniach, pojęciach. Operacje myślowe zachodzą w kontynuacji niezależnych
procesów spostrzegania, wyobrażania i uogólniania (tworzenia pojęć) na danych
stanowiących wynik tamtych procesów.
Wyobrażenia  to zmysłowe reprezentacje rzeczywistości, z którymi człowiek nie
ma bezpośredniego (zmysłowego) kontaktu. Możemy przywoływać obrazy:
a) odtwórcze po-spostrzeżeniowe, np. obraz własnej twarzy.
b) twórcze; mogą stanowić obrazy symboliczne, np. Einsteinowski ruch po
promieniu świetlnym.
Schemat:
wyobrażenie  teoria  wzorowy materiał  przekazanie
Pojęcia (kategorie obiektów)  reprezentacje umysłowe zbioru obiektów, określające
ich ważne i wspólne cechy (cechy wspólne i nieważne, np. kosiarka  jabłka, dla nich
te cechy to to, że są trójwymiarowe, mają wnętrze).
24
Pojęcia jednostkowe  reprezentacja pojedynczego obiektu odnosząca się do jego
różnych stanów (podstawa stałości i tożsamości obiektu spostrzeganego i
wyobrażonego).
Pojęcia sztuczne  wymienione drogą celowego ich przyswajania (np. w szkole),
definiowane przez ważne cechy i związki między nimi. Każdy egzemplarz pojęcia
musi spełniać wszystkie warunki definicyjne (przynależności kategorialne), np.
trójkąt prostokątny to figura geometryczna, złożona z 3 boków i kątów, z których
jeden ma 90°ð
Pojęcia naturalne  wyuczone w procesie specjalizacji, najczęściej poza
świadomością; określone przez cechy ważne ujęte w prototypie (najlepszy
egzemplarz pojęcia), np. jak wykazał Rosch, Drozd jest bardziej  ptasi od strusia,
bliższy prototypowi.
Prototyp  zawiera cechy ważne, w różnym stopniu charakteryzujące poszczególne
egzemplarze pojęć. Istnieją dopuszczalne granice przekształcenia prototypu, które
pozwalają dany obiekt włączyć w zakres pojęcia, np. zdolność latania u ptaków. Te
dopuszczalne przekształcenia dotyczą całej struktury skorelowanych cech, np.
posiadania piór i skrzydeł i latania.
Cechy prototypu i zakres dopuszczalnych transformacji tworzÄ… siÄ™ w drodze
gromadzenia doświadczeń w kontakcie z poszczególnymi egzemplarzami pojęcia
dzięki  statystyce doświadczenia ; uśrednia się dotychczasowe obserwowane cechy
(średnia krągłość, soczystość jabłek).
Operacje umysłowe, czyli elementarne przekształcanie obrazów i pojęć:
a) przekodowywani informacji (z kodu wyobrażeniowego na kod semantyczny i
odwrotnie), dzięki temu ingeruje się w znaczenia zawarte w pamięci semantycznej
(pojęcia) i obrazowej (spostrzeganie i wyobrażenie). Cechy wyabstrahowane
nadają nowe pojęcia, raz wyobrażenia twórcze, a raz metafory.
b) analiza (percepcyjna), synteza (widzenie oddzielnych elem.) i porównanie
(polega na odnajdywaniu podobieństw i różnic)  są podporządkowane
aktywności celowej rozwiązywania problemów.
Problem   luka informacyjna (Barlett), np. niezgodność informacji, zbyt duża
ilość danych, etc.
Myślenie wymaga oderwania się od aktualnej sytuacji,  wycofaniu się ze
świata zjawisk i działania w kierunku obserwacji i refleksji.
Myślenie dziecięce i człowieka dorosłego różni rodzaj dominującego kodu
pamięciowego jak i operacji umysłowych.
Rodzaje myślenia:
a) myślenie konkretne  obrazowe
- na spostrzeżeniach i wyobrażeniach
- na ścisłym powiązaniu z sytuacją
- operacje mogą polegać tylko na wyobrażeniu celu (rozwiązania) i mieć jeden
kierunek
b) myślenie abstrakcyjne
- głównie na pojęciach (znaczeniach semantycznych, abstrakcyjnych)
- mogą dotyczyć zjawisk i zdarzeń całkowicie nie związanych z sytuacją
25
- operacje odwracalne (Piaget), złożone zależności logiczne, przymusowo 
skutkowe, np. dziecko widzi drut, który jest wygięty i drugi prosty. Widzi
przekształcenie, ale nie potrafi odwrócić operacji.
Etapy rozwiązywania problemów
( Wpr. do psychologii G. Mietzel, str. 195  199)
1) Analiza sytuacji problemowej  ocena na podstawie zamierzonego wyniku i
aktualnych danych zakresu brakujących informacji (co chcemy osiągnąć).
2) Generowanie pomysłów  próby znalezienia rozwiązania, zależne od typu
problemu {zamknięty  jedno dobre rozwiązanie, myślenie konwergencyjne
(zbieżne); otwarty  wiele rozwiązań dobrych, myślenie dywergencyjne
(potencjalnie twórcze)}. Generowanie pomysłów może zachodzić dzięki
liniowemu, analitycznemu przetwarzaniu informacji.
3) Weryfikacja pomysłów  ocena pomysłu dokonana dzięki ponownemu
porównaniu efektów myślenia z założonym celem (zadaniem). Może następować
sukcesywnie po każdym pomyśle, może zachodzić w odroczeniu, po zebraniu
większej ilości pomysłów (szczególnie pożądane w myśleniu twórczym).
Algorytm  skończona ilość ściśle określonych kroków w myśleniu. Metoda
poszukiwania rozwiązań gwarantująca sukces, ale ograniczająca zakres myślenia.
Heurystyka  ogólne, ale zaradne postępowanie, np. strategia wywierania wpływu na
ludzi.
Myślenie twórcze prowadzi do wyników nowych, wartościowych z punktu
widzenia podmiotu lub kryteriów ustalonych przez ekspertów w danej dziedzinie.
Sposób myślenia zależy od uwagi. Uwaga wchodzi w skład mechanizmu
świadomości i oznacza sterowanie zakresem i głębokością przetwarzanej inf.
Zakres przetwarzanej informacji zwiÄ…zany jest z selekcjÄ…, wyznacza tzw. filtr uwagi
(proces selekcji). Głębokość przetwarzania zależy od intensywności uwagi.
- przy uwadze intensywnej przetwarzanie jest głębokie, wysiłkowe informacji
semantycznej, np. próba rozczytania hieroglifów.
Przy uwadze ekstensywnej przetwarzanie jest płytkie, bez wysiłkowe raczej
informacji zmysłowej, np. odbiór zapachów, kolorów, etc.
26
WYKA
AD IX
EMOCJE  PROCESY EMOCJONALNE
( Wprowadzenie do psychologii G. Mietzel, str. 300  326)
Dwa podejścia do badania emocji
Stan świadomości Proces
cały złożony epizod, który składa się na emocje;
Odczuwamy, strach, miłość, etc. ciąg zsynchronizowany, równocześnie zachodzą
zmiany w wielu podsystemach organizmu
Podejście tradycyjne; do analizy wyjaśnienia Zmiany:
stanów stosuje się trzy elementy: 1) autonomiczne  sterowane autonomicznym
1) Sytuacja poprzedzająca np. porażka układem nerwowym.
2) Fizjologiczne zmiany w organizmie np. 2) Mimiczne i pantomimiczne
pocenie się, rumieniec, itp. 3) Mózgowe (OUN)
3) Tendencja do działania  reakcja może być
pozytywna lub negatywna w zależności od
charakteru emocji.
Dwa rodzaje emocji:
1) Wskaz
nik siły emocji stenicznych  ze wzrostem pobudzenia rośnie gniew,
namiętność, strach, etc.
2) Emocje asteniczne  spadek pobudzenia, np. smutek.
Emocje mają charakter samo-wzbudzający  efekt sprzężeń zwrotnych z obwodami
ciała.
Relaks  przerwanie obwodów, ingerencja w aktywność mięśniową.
Jak pobudzenie wpływa na działanie?
Przy wzrastającej aktywacji różnych działań do pewnego momentu wzrasta
pobudzenie (np. przy przebudzeniu). Póz
niej pobudzenie utrzymuje siÄ™ przez jakiÅ›
czas na optymalnym poziomie. Kolejne pobudzenie powoduje spadek poziomu
wykonania.
A
atwe zadanie przy wyższym pobudzeniu wychodzi dobrze, ale trudne zadanie lepiej
wychodzi przy niskim pobudzeniu.
Zależności poziomu aktywacji od poziomu wykonania
poziom
wykonania
coma sen optimum maksimum aktywacja
27
I prawo Yerkes a i Doosona
Przy wzrastającej aktywacji poziom wykonania rośnie do optimum i maleje przy
maksimum.
II prawo
A
atwe zadania powodują, że optimum jest przesunięte w prawo, a trudne optimum w
lewo.
Rola ekspresji emocjonalnej w wzbudzaniu emocji
( Wpr. do psychologii G. Mietzel, str. 321  326)
- Mimika: twarz; kluczowe znaczenie dla emocji. Mimika jest podstawowa dla
przeżywania świadomych emocji.
- Pantomimika  ciało; podlega kulturowemu kształtowaniu (np. lęk  ramiona idą
do góry).
- Wokalizacja  jak mówimy
Znak emocji: pochodny od oceny i ustosunkowany do zdarzeń. Ustosunkowanie
dotyczy wybrania standardu regulacji.
Pierwsze ustosunkowanie  dzieje siÄ™ przed uwagÄ…; znak emocji formuje siÄ™ bardzo
szybko.
Afekt  pierwotne ustosunkowanie się do lud od obiektu, który wyznacza pierwotny
stan emocji przed uświadomieniem treści emocji. Pojawia się podczas rozpoznania i
uwagi sytuacji.
Wieloetapowość sytuacji spostrzeganej przez osobę dorosłą
Ocena wielokategorialna, z włączeniem szacowania możliwości działania;
szereg ocen, które składają się na emocje, np. poczucie winy.
- ocena (pokazuje określony stan emocjonalny) przyczyny i możliwości
zadziałania.
- Treść emocji (jakość); doświadczenie emocjonalne
- Subiektywne doznawanie emocji
- Produkt spostrzegania zmian we własnym organizmie
- Fala emocji poprzedzona jest ustosunkowaniem (patrz  znak emocji ), co siÄ™
zemną dzieje?; przy konfrontacji z sytuacja człowiek może doświadczyć emocji.
Teorie emocji
1) Teoria Jamesa i Langego ( Wpr. do psych. G. Mietzel, str. 307)  jest to teoria
wyjaśniająca przebieg procesów emocjonalnych. Mówi ona, że emocje i
zachowanie emocjonalne sÄ… skutkiem odczuwania zmian zachodzÄ…cych w
organizmie w związku z sytuacją, np. najpierw zachodzą różnego rodzaju zmiany
w organizmie, a dopiero potem się boimy. Spotykamy strasznego lwa, który
zaczyna nas gonić. Zaczynamy uciekać, serce przyspiesza swój rytm ( kołacze ) i
to wszystko powoduje strach.
28
Czego Oni
siÄ™ bojÄ…?
Ratun-
ku!!!
2) Teoria Cannona i Barda ( Wpr. do psych. G. Mietzel, str. 308)  narzÄ…dy
zmysłów przekazują informację o doznanym bodz
cu najpierw do podwzgórza,
który po otrzymaniu i przetworzeniu wysyła ją równocześnie w dwie strony: w
 dół , do autonomicznego układu nerwowego, który wywołuje stan
fizjologicznego pobudzenia, oraz do  góry , do kory mózgowej dzięki, której
powstaje subiektywne odczuwanie emocji.
3) Teoria Schachtera ( Wprowadzenie&  G. Mietzel, str. 313 - 316) 
nieuświadomienie emocji jest skutkiem przypisania pobudzenia czynnikom
sytuacji; brak specyficznych wzorców pobudzenia  różne dla każdej emocji.
Pobudzenie jest uniwersalne; każda emocja musi wiązać się ze wzrostem
pobudzenia.
29
WYKA
AD X
MOTYWACJA  PROCESY MOTYWACYJNE
( Wprowadzenie do psychologii G. Mietzel, str. 258  290)
Emocja i motyw pojęcia o podobnym z
ródłosłowie:
EMOTIO  silne wzbudzenie, wzburzenie
MOTIVUM  czynnik wewnętrzny skłaniający do działań; powód
EMOVERE  ruszać z miejsca
Współcześnie emocja to:
Nieuświadomiony afekt związany z tendencją do działania (do  od obiektu). Jest to
reaktywny tor zachowań wyznaczany zewnętrznymi bodz
cami.
Dollard i Miller  strach i lęk nazywają popędami, akcentując ich motywacyjny, ale
i biologiczny charakter.
Popęd  potrzeba biologiczna powstała przy zaburzeniu homeostazy, powoduje
zachowanie reaktywne.
Motyw   racja działania , a więc uświadomiony powód zachowania, np. zostałem w
domu z powodu mrozu; wiemy dlaczego coÅ› robimy.
Proces motywacyjny:
Polega na ukierunkowaniu i podtrzymaniu aktywności człowieka aż do
osiągnięcia celu. Proces motywacyjny jest właściwy zachowaniom celowym.
Etapy formowania siÄ™ procesu motywacyjnego:
1) Najpierw pojawia się tzw. napięcie motywacyjne  specyficzne, kierunkowe,
zenergetyzowanie organizmu.
2) Emocje lub popędy wywołane zaburzeniem homeostazy lub sytuacją
uwarunkowaną (np. pierwotne uczucie głodu poprzedzające celowe zdobywanie
pokarmu).
3) Rozbieżność między standardami psychologicznymi  wyzwala ona emocje;
standardem może być wyobrażony efekt, do którego chcemy dążyć; jakiś standard
normatywny, który złamiemy (wstyd, poczucie winy, itp.) też może być bodz
cem
spustowym do podjęcia złożonej, celowej czynności.
ORGANIZACJA PROCESU MOTYWACYJNEGO
Program aktywności  wynika
z rozpoznania i zrozumienia
Napięcie motywacyjne 
napięcia. Ma swoje
dynamizuje zachowanie;
przeniesienie na cel.
oceniamy sytuacjÄ™;
Cel
Wc  wartość celu
rozpoznajemy do jakiego celu
Ps  subiektywne
dążymy.
prawdopodobieństwo jego
realizacji
30
Napięcie motywacyjne
Jego z
ródłem może być samo aktualizowanie standardów (ich sytuacyjne
uwypuklenie) np. Piotr opowiedział o zarobionych pieniądzach. Ja też mógł bym
spróbować. Pokazanie, że coś jest możliwe staje się motywacją.
Napięcie motywacyjne jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym,
przebiegu procesu motywacyjnego (chciałbym, ale& ).
Podtrzymywanie aktywności tak, aby osiągnąć cel zależy od programu czynności.
Program czynności
1) rozpoznanie z
ródła napięcia
2) sformułowanie celu
3) oszacowanie wartości (Wc) celu i subiektywnego prawdopodobieństwa (Ps)
jego realizacji
Wc i Ps są od siebie zależne: im wyższe Wc tym wyższe Ps, ale za wysokie Ps
wpływa na obniżanie Wc.
Stres
(  Wprowadzenie& G. Mietzel, str. 327  336)
Stres  definiowany jest jako przykre napięcie emocjonalne; jest szczególnym
zjawiskiem emocjonalnym, najczęściej powstałym w trakcie realizacji dążeń
(frustracja, konflikt, deprywacja, zagrożenie  sytuacje zależne od rodzaju dążeń).
Zaburzenia psychometryczne zwiÄ…zane sÄ… ze stresem i sposobami radzenia
sobie z sytuacją trudną (np. choroba wrzodowa, zawały serca, rak).
Radzenie sobie ze stresem zależy od:
- spostrzegania sytuacji trudnej (czy Ja mogę sobie wyobrazić siebie jako autora
zdarzeń)
- poczucia wpływu na zdarzenia
- rodzaju technik obniżenia napięcia (mechanizmy obronne, orientacja na emocje -
vs- orientacja na zadanie)
- cech osobowości (jaki typ emocjonalności dążeń motywacji trwałej jest dany
poszczególnej osobie)
Typy emocjonalności dążeń:
A  potencjalny zawałowiec (nieszczęśliwy, gniewny, konieczność bycia nr1)
B  ciśnieniowiec
C  choroby rakowe (depresja)
31
WYKA
AD XII
OSOBOWOŚĆ  c.d.
Współczesne teorie osobowości
 Big five  Tupes, Christal, Norman
1) Ekstrawersja: bierny  aktywny; cichy  rozmowny; wyhamowany 
impulsywny; są to tzw. wymiary osobowości.
2) Uprzejmość (zgodliwość): egotyczny  nie-egotyczny; nieprzyjazny  przyjazny;
delikatny  niedelikatny.
3) Sumienność: rzetelny  nierzetelny; lekkomyślny  poważny; chaotyczny 
zorganizowany.
4) Stabilność: nerwowy  spokojny; emocjonalny  nie-emocjonalny; napięty 
zrelaksowany.
5) Otwartość intelektualno  kulturowa: twórczy, ciekawy.
Poznawczo  doświadczeniowa; teoria  Ja  Epstein
1) System doświadczeniowy: filogenetycznie starszy; emocjonalny; pamięć polega
na wytwarzaniu związków kojarzeniowych; doświadczany biernie i przed
świadomie (jesteśmy porywani przez emocje).
2) System racjonalny: filogenetycznie młodszy; logiczny, analityczny; pamięć
abstrakcyjna; powiązania przyczynowo  skutkowe; doświadczany aktywnie
i świadomie (pozostajemy pod kontrolą naszych myśli).
Treściowe składniki osobowości  te, które decydują o znaczeniach, jakie ma dla
podmiotu otoczenie (ludzie, zdarzenia, przedmioty) i on sam.
Nadawanie znaczeń wartościujących
a) Wrodzony mechanizm powstawania reakcji afektywnych (do i od obiektów
otoczenia).
- są to reakcje na kontekst zmysłowy, zależny od biologicznych standardów
regulacji, ale nie tylko.
- Reakcje uwarunkowane czyli przeniesienie znaczenia na sytuacjÄ™ o
podobnych cechach zmysłowych.
b) Przyswajanie zasad wartościowania od otoczenia społecznego.
- przez naśladownictwo
- przez warunkowanie instrumentalne; nagradzanie i karanie zachowań
- przekazywanie wiedzy o normach społecznych
34
Nadawanie znaczeń diagnozujących
SÄ… to znaczenia opisowe, deskryptywne, nierozerwalnie zwiÄ…zane z
wartościowaniem.
Zachodzą przede wszystkim dzięki pamięci deklaratywnej dotyczącej dwóch
podstawowych kategorii.:
a) JA
b) OTOCZENIE
Wyróżnienie tych kategorii stanowi początek aktywności świadomej i abstrakcyjnej
zarazem (pomijanie albo kontekstu otoczenia albo wszystkiego, co należy do
podmiotu - tzw. abstrakcja negatywna, abstrahowanie od& ).
Informacje dotyczące otoczenia są ważniejsze dla przewidywania zachowań
inteligentnych, niż np. zaburzonych. Dla klinicystów ważniejsza jest  struktura JA ,
a więc informacje dotyczące samego podmiotu, które ściślej determinują zaburzenia.
Informacje o otoczeniu
- Reprezentacja otoczenia sensu stricte pojawia siÄ™ w systemie abstrakcyjnym.
W systemie zachowań reaktywnych,  popędowo  aktywnych poznanie
zachodzi łącznie z działaniem.
- W systemie młodszym filogenetycznie, pośredniej regulacji zachowania,
wiedza o otoczeniu stanowi ważny obszar pamięci semantycznej,
kategorialnej.
- Pamięć semantyczna zawiera (wg. A
ukaszewskiego) informacje o
normalnych i idealnych właściwościach obiektów, funkcji jakie one pełnią i w
jakich powstajÄ… zwiÄ…zkach z innymi obiektami.
Struktura JA
Aspekt opisowy to samowiedza. Kształtuje się ona na podstawie doznań
uświadamianych w trakcie zachowań reaktywnych i obserwacji własnego
zachowania.
Najważniejsze składniki struktury JA:
a) poczucie tożsamości  przekonanie o własnej ciągłości w czasie, stałości i
granicach.
b) samoakceptacja  przekonanie o własnej wartości.
c) poczucie kontroli  przekonanie o możliwościach wpływania na zdarzenia.
Samowiedza
JA realne
Wiedza o tym jakim i kim jestem
JA idealne
Wiedza o tym kim chciał bym być
35