Nadużycia seksualne

wobec dzieci

– niesienie pomocy

Wykład 8

Rozpoznanie problemu

• W jaki sposób dziecko ujawnia

nadużycie?

• Kto jest ewentualnym sprawcą?

• Na jakiej podstawie wnioskujemy o

fakcie molestowania?

• Co robić po ujawnieniu problemu?

• Kto może pomagać?

2

1

Pytamy czy dziecko:

• ni e dźwiga brzemienia tajemnicy?

• nie próbuje czegoś powiedzieć tak, jakby powiedzieć nie chciało? ("Mamo, jak będę pełnoletnia, to ci coś powiem")

• nie przychodzi dziwnie podekscytowane lub bardzo smutne?

• ni e poznało kogoś bardzo ważnego?

• nie stara się kogoś unikać?

• nie dostaje jakichś prezentów, pieniędzy?

• ni e zaczęło nagle więcej mówić o seksie lub bawić się w

"seksualne" zabawy?

• ni e zaczęło nagle interesować się swoim ciałem lub ciałem innych osób?

• ni e stało się bardziej drażliwe (wyczulone) na dotyk swojego (albo czyjegoś) ciała lub na mówienie o ciele czy seksie?

3

Wskazówki do postępowania z dzieckiem w

sytuacji podejrzenia o przemoc seksualną

• Ocena musi opierać się na kilku osobach, które znają dziecko i znają kryteria diagnostyczne wykorzystywania seksualnego. W wątpliwych przypadkach konieczne jest skorzystanie z pomocy biegłego.

• Zwrócenie uwagi na dziecko musi być przez nie odczytane jako objaw troski, a nie jako krytyka.

Jeżeli ujawniło, że było wykorzystywane

seksualnie, należy natychmiast dać mu

wsparcie, np. mówiąc, że postąpiło słusznie informując o doznanej krzywdzie, że jest dzielną, odważną osobą.

4

2

• Należy zadbać, aby nie obiecywać czegoś nierealnego – np. „nikomu nie powiem”.

• Pedagog lub psycholog zbiera informacje o dziecku od nauczycieli, wychowawcy,

pielęgniarek i innych osób, które mogą

dostarczyć wiedzy o jego zachowaniu.

Wykorzystuje informacje od rodziców.

• Mówimy o problemie tylko najbardziej zaufanym i pomocnym profesjonalistom, aby oszczędzić dziecku niepotrzebnych emocji i przyklejania bolesnych etykietek. Informowanie o

podejrzeniach jest jednak potrzebne, jeśli zachodzi ryzyko, że przemoc seksualna nadal dziecku zagraża.

5

• Należy zapewnić dziecko, że jest bez winy i nie ponosi żadnej odpowiedzialności za to, co się stało oraz że dzięki temu, iż przemoc została ujawniona, postaramy się zadbać o jego

bezpieczeństwo.

• Nie należy męczyć dziecka wielokrotnie tymi samymi pytaniami, gdyż może to spowodować odmówienie współpracy. Pedagog lub

psycholog w kontakcie podstawowym powinien zadać delikatnie kilka pytań o to, co się stało, kto dziecku zrobił krzywdę, kiedy sytuacja miała miejsce i jak długo trwała (bez zagłębiania się w zbędne szczegóły), by uzyskać ogólny obraz sytuacji i mieć podstawy do przekazania sprawy dalej.

6

3

Zasady rozmowy

diagnostyczno-wspierającej

1. Wysłuchaj dziecko bez oceniania.

2. Podkreślaj, że jest bez winy i nie ponosi odpowiedzialności za doznaną przemoc.

3. Nie drąż sprawy, gdy dziecko nie chce mówić.

4. Akceptuj opowieść dziecka.

5. Wierz we wszystkie jego słowa.

6. Powiedz mu, że ujawniając prawdę postąpiło jak najbardziej właściwie.

7

8. Poinformuj, że w celu zapewnienia mu

bezpieczeństwa powiesz o wszystkim

opiekunowi; porozmawiaj o niepokojach

dziecka z tym związanych.

9. Gdy jest to nastolatek, pomóż mu zaplanować dalsze postępowanie.

10. Unikaj ocen i wybielania sprawcy.

11. Unikaj użalania się nad dzieckiem.

12. Unikaj bagatelizowania sytuacji.

13. Zachowaj „zimną krew”.

14. Bądź gotów na nieprzyjemności związane z postępowaniem prawnym.

8

4

Informowanie opiekuna prawnego

• Pedagog czy wychowawca wzywa rodzica lub innego prawnego opiekuna, aby porozmawiać z nim o swoich podejrzeniach i niepokojach.

Należy być przygotowanym do rozmowy, to

znaczy znać i umieć przekazać fakty, które budzą niepokój.

• Rodzic zostaje zaproszony do wspólnej analizy sytuacji i w konsekwencji może być bardzo pomocny. Staramy się dać mu wsparcie i

zrozumienie. Nie oskarżamy o zaniedbanie swojego dziecka.

• Opiekun prawny ma wyrazić zgodę na

specjalistyczne badanie ucznia przez

psychologa czy lekarza.

9

Informowanie organów ścigania

• Jeżeli diagnoza potwierdza niepokój

nauczyciela czy pedagoga, sprawa zgłaszana jest do prokuratury. Najskuteczniejsze jest doniesienie złożone jednocześnie przez kilka instytucji: szkołę, lekarza, psychologa, opiekuna.

• Jeżeli rodzice nie decydują się na współpracę i np. nie pozwalają na zdiagnozowanie dziecka, wówczas szkoła, informując rodzica,

natychmiast oddaje sprawę bezpośrednio do prokuratury, czasami do sądu rodzinnego.

10

5

Wstępne postępowanie diagnostyczne Określamy:

• wiek dziecka, poziom jego rozwoju i

prezentowane zaburzenia;

• stopień zagrożenia bezpieczeństwa dziecka

• wiedzę na temat sprawcy – ustalenie czy sprawca lub podejrzany pochodzi z kręgu

rodziny dziecka, czy jest dla dziecka osobą obcą;

• stopień pewności co do tego, czy mamy do czynienia z ofiarą przemocy seksualnej

(sprawca zidentyfikowany i skazany lub

izolowany), czy też istnieje tylko podejrzenie co do tego, że dziecko jest ofiarą.

11

Problemy diagnozy

• Konieczne jest wykluczenie, że alarm związany z podejrzeniami o wykorzystywanie seksualne dziecka wynika z braku wiedzy dorosłych na temat rozwoju psychoseksualnego dzieci, bądź

jest wyrazem problemów emocjonalnych osoby zgłaszającej molestowanie.

• Należy także wykluczyć próbę pomówienia kogoś o wykorzystanie dziecka w celu

rozegrania osobistych porachunków lub

uzyskania tą drogą wyłącznej opieki nad

dzieckiem. Sytuacje takie nie są częste, ale zdarza się, że tego rodzaju motywacja kieruje zgłoszeniem podejrzeń.

12

6

Postępowanie w sytuacji zagrożenia

• Zdiagnozowanie bezpośredniego i poważnego zagrożenia zdrowia lub zagrożenia życia

dziecka powoduje uruchomianie

natychmiastowej interwencji na podstawie przewidzianych w tego rodzaju sytuacjach procedurach umieszczania dzieci u rodzin zastępczych, placówkach opiekuńczych (dom dziecka, pogotowie opiekuńcze) lub

placówkach służby zdrowia, w tym zajmujących się opieką psychiatryczną.

• Sąd rodzinny może wydać postanowienie o umieszczeniu dziecka w takiej placówce po przedstawieniu mu diagnozy stanu i sytuacji dziecka.

13

Diagnoza i interwencja

a etapy rozwoju dziecka

• Małe dzieci (0-4)

• Dzieci przedszkolne (5-7)

• Okres preadolescencji (8-12)

• Wczesne dorastanie (12-15)

• Młodzież (15-19)

14

7

Małe dzieci (0-4 lat)

• Do diagnozy małych dzieci służą lalki, kukiełki, lalki anatomiczne, zabawki imitujące miejsca zabaw, kąpieli, zasypiania itp. W diagnozie dzieci, które posługują się choćby w

ograniczonym zakresie mową, najczęściej

wykorzystywane są zabawy tematyczne i

projekcyjne, aranżowane pod kątem

niepokojących zachowań dziecka lub sytuacji i zdarzeń, w których brało udział. Dla

doświadczonego psychologa pomocne będę

też skale do badania ogólnego rozwoju

psychomotorycznego.

15

Dzieci w wieku 5-7 lat

• W tej kategorii wieku diagnoza jest znacznie ułatwiona, gdyż terapeuta ma do dyspozycji więcej technik diagnostycznych. Dochodzą: rysunek postaci ludzkiej, rysunek drzewa, rysunek rodziny oraz inne rysunki tematyczne.

• Wzrastają możliwości ekspresji werbalnej i pozawerbalnej dziecka. Bardziej diagnostyczne stają się wytwory plastyczne dziecka, które często odzwierciedlają jego urazowe

doświadczenia. Praca terapeutyczna z dziećmi w tym wieku trwa na ogół dłużej, i zależy przede wszystkim od obrazu zaburzeń dziecka oraz wsparcia ze strony członków rodziny.

16

8

Dzieci w wieku 8-12 lat

• Można zastosować techniki związane z

pisaniem, a więc testy niedokończonych zdań, uzupełniania i kończenia historyjek, opisów obrazków, pisania opowiadań, testów słownych oraz testów rysunkowych.

• U chłopców-ofiar przemocy seksualnej

rejestruje się więcej zaburzeń w postaci agresji, ucieczek, kradzieży. Natomiast u dziewczynek częściej pojawiają się zaburzenia

psychosomatyczne – zaburzenia łaknienia, snu.

• U dzieci obojga płci często stwierdzany jest trwale podniesiony lub obniżony nastrój i poczucie niższej wartości.

17

Dzieci w wieku 12-15 lat

• W zakresie środków diagnostycznych

możliwości są takie same, jak w poprzedniej grupie wieku. Doświadczenie jednak pokazuje, że kierowany, pogłębiony wywiad

psychologiczny jest często najważniejszym narzędziem do uzyskania materiału na temat sytuacji emocjonalnej dziecka.

• Dla określenia poziomu rozwoju dziecka czy rodzaju zaburzeń korzysta się z pełnej gamy testów słownych i bezsłownych. W tej grupie wieku do zgłoszenia dochodzi po jednym lub kilku incydentach przekroczenia intymnych granic dziecka.

18

9

Młodzież po 15 roku życia

• Przemoc seksualna wobec osób, które

ukończyły 15. rok życia nie jest ścigana z urzędu, tylko na wniosek osoby

poszkodowanej. Metody diagnozy są takie jak w poprzedniej grupie wiekowej.

• Pomoc ofiarom przemocy seksualnej w tym wieku dotyczy dość często ich własnych

związków seksualnych, gdyż charakterystyczne jest to, że wchodzą one wcześniej niż ich rówieśnicy w takie związki oraz to, że związki te są z reguły bardzo trudne, destrukcyjne, pełne napięć i kryzysów.

19

Główne cele terapii

• Udzielenie wsparcia i nawiązanie kontaktu terapeutycznego.

• Redukcja poczucia winy, wstydu i

odpowiedzialności za zdarzenia, które były ich udziałem.

• Określanie i wzmacnianie granic „ja”.

• Praca nad ekspresją i „kontenerowaniem” uczuć.

• Oddziaływania wobec systemu rodzinnego (granice, korzystanie ze źródeł wsparcia, redukowanie toksycznych zachowań).

• Dostarczanie pozytywnych wzorców zachowań emocjonalnych.

20

10

Podsumowanie

• Pomaganie dziecku, które doznało

wykorzystywania seksualnego wymaga wiele taktu i cierpliwości.

• Osoba niosąca pomoc musi działać w ramach instytucjonalnego systemu pomagania.

• Chroniące oddziaływania polegają nie tylko na zapewnieniu interwencji prawnej i

terapeutycznej, ale tworzeniu bezpiecznych więzi emocjonalnych.

21

Bibliografia:

•

Bielski B. (2002) , Zły dotyk , www.onet.forum.pl

•

Brągiel J. (1996), Zrozumieć dziecko krzywdzone, Wyd. U.O., Opole.

•

Czernikiewicz W. (2007), Co to jest pedofilia?, Charaktery, 8/2007.

•

Fenik K. (2006), Jak dzieci radzą sobie z urazem psychicznym , Dziecko krzywdzone, 16/2006.

•

Friedrich W.N., Jaworski T.M., Huxsahl J., Bengston B. (1997), Dissociative and

•

histories, Journal of Interpersonal Violence, nr 12.

•

Kiembłowski P. (2002), Przemoc seksualna doznawana w okresie dzieciństwa i adolescencji - wyniki badania ankietowego młodzieży, Dziecko Krzywdzone, Nr 1/2002.

•

Romanowska K. (2002), Zły dotyk, Newsweek, 15/2002.

•

Sajkowska M. (2002), Wykorzystywanie seksualne dzieci. Ustalenia terminologiczne, skala zjawiska, oblicza problemu społecznego, Dziecko Krzywdzone, Nr 1/2002.

•

sexual behaviors in children and adolescents with sexual abuse and psychiatric

•

Sobkowska A. (1999), Przemoc wobec dziecka w rodzinie, Edukacja i dialog, Nr 8 (111) 1999.

•

Sobolewska Z. (2002), Interwencje, diagnoza, terapia dzieci - ofiar przemocy seksualnej -

z doświadczeń terapeutów Centrum Dziecka i Rodziny Fundacji Dzieci Niczyje, Dziecko Krzywdzone, Nr 1/2002.

•

Szczukiewicz P. (2007), Pomoc psychologiczna osobom doznającym przemocy domowej, w: Przemoc domowa – wybrane zagadnienia, (red. P. Szczukiewicz), Wyd.

MAD, Lublin 2007.

•

Widera-Wysoczańska A. (2004), Twój uczeń - ofiara seksualnej przemocy, Psychologia w szkole, Nr2/2004.

22

11