Wykład 10
Toksyczność i postępowanie w zatruciach ostrych wybranymi lekami, składnikami kosmetyków i związkami pochodzenia naturalnego
Czynniki egzogenne i endogenne wpływające na różnice odpowiedzi na lek:
• choroby i funkcja różnych narządów i układów, np. nerek, wątroby, przewodu pokarmowego, sercowo-naczyniowego, układu odpornościowego
• leki towarzyszące
• droga podania leku
• dieta i suplementy diety
• spożywanie alkoholu
• zmienność dobowa i sezonowa
• narażenie zawodowe i środowiskowe
• palenie papierosów
• uwarunkowania genetyczne np. polimorfizm, różnorodność etniczna (szybki i wolny acetylator, niedobór reduktazy methemoglobinowej – fenacetyna)
• wiek
• płeć
• ciąża
• stres
• ćwiczenia fizyczne.
Interakcje
Wzajemne oddziaływanie podanych równocześnie kilku leków, w wyniku czego zmienia się końcowy wynik działania niektórych z nich.
Następstwa interakcji
• osłabienie działania farmakologicznego – utrata skuteczności leczniczej
• zwiększenie siły działania farmakologicznego lub działań niepożądanych – zwiększona toksyczność.
Interakcje ziół
• mięta – zaburzenie wchłaniania żelaza
• senes – utrata potasu (herbatki odchudzające)
Osłabienie działania farmakologicznego
• farmakodynamiczny antagonizm
• utrudnienie wchłaniania (spadek dostępności biologicznej)
• nasilenie procesów biotransformacji
• wzrost wydalania
Zwiększenie działania farmakologicznego
• farmakodynamiczny synergizm (zagrożenie życia – metotreksat i sulfonamidy lub salicylany)
• wypieranie leków z połączenia z białkiem
• zahamowanie procesów biotransformacji (np. sok grapefruitowy inhibujący cytochrom P-450)
• spadek wydalania.
• leki hamujące krzepliwość (pochodne kumaryny)
• leki przeciwcukrzycowe
• NLPZ
• na choroby układu krążenia
• antybiotyki (zwłaszcza amino glikozydowe)
• leki przeciwpadaczkowe
• cytostatyki (metotreksat)
• cyklosporyna
• teofilina
• preparaty litu.
Parabeny (estry kwasu p-hydroksybenzoesowego)
• metylo, etylo, propylo lub butyloestry kwasu p-hydroksybenzoesowego
• środki konserwujące, stosowane w lekach, żywności i kosmetykach
• szerokie spektrum działania
• związki bez zapachu i smaku, stabilne
• niska toksyczność ostra
• dobre wchłanianie się z przewodu pokarmowego i przez skórę
• główne metabolity: kwas p-hydroksybenzoesowy i jego koniugaty z glicyną, kwasem siarkowym i kwasem glukuronowym
• dzienne pobranie ok. 76 mg: z żywnością 1 mg, z lekami 25 mg, z kosmetykami 50 mg
• działanie estrogenie – siła tego działania zależy od budowy chemicznej – estry z dłuższym łańcuchem alkilowym działają estrogenie silniej niż estry z krótszymi łańcuchami alkilowymi
• próba przypisania zwiększenia ryzyka zachorowań na raka piersi
Boraks (tetra boran sodu)
• biały proszek lub biała krystaliczna bezwonna substancja o lekko gorzkawym smaku, rozpuszczalna w wodzie
• zastosowanie: składnik środków piorących, past do zębów, kosmetyków, środek
antyseptyczny
• kinetyka – dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego i przez skórę (>90%), maksymalne stężenie osiąga w ciągu 2-3 h; powoli przekracza barierę krew/mózg i gromadzi się w tkance mózgu – wydalany jest z moczem niemal w 100%
• toksyczność – drażni spojówki i błony śluzowe, nie działa żrąco; uszkadza przewód pokarmowy, mózg, nerki, może uszkodzić wątrobę
• dawka śmiertelna –dorośli: 15 g, dzieci: 1-5 g (0,1-0,5 g/kg m.c.)
• T1/2=12-27 h
• objawy – podrażnienie skóry, jamy ustnej i gardła, nudności i wymioty, biegunka, gorączka, odwodnienie, spadek ciśnienia tętniczego, bóle głowy, światłowstręt, pobudzenie, zmienione odruchy, wzmożone napięcie mięśni, sztywność karku, drgawki, śpiączka, sinica, uszkodzenie wątroby: żółtaczka, wzrost aktywności aminotransferaz, niewydolność nerek.
Leczenie
• płukanie żołądka – może być potrzebne, jeżeli nie upłynęła 1 h od zatrucia
• postępowanie objawowe zgodne z zasadami intensywnej terapii, leczenie niedociśnienia tętniczego – drgawek
• odtrutki nie ma
• metody przyspieszonej eliminacji – w ciężkim zatruciu – hemodializa, jeśli nie ma niewydolności nerek wskazana forsowna diureza
Wersenian disodowy – kwas etylenodiaminotetraoctowy (EDTA), jest to:
• przeciwutleniacz kompleksujący jony metali w środowisku wodnym, co wpływa na
spowolnienie procesów oksydacyjnych zainicjowanych przez światło przez śladowe ilości metali
• środki konserwujące
• środki przewkrzepliwe.
Wchłanianie – droga pokarmowa 5%, na skórę 0,001%
EDTA i jego sole – działanie neurotoksyczne – zwyrodnienie kanalików proksymalnych, utratę rąbka szczoteczkowego i w końcu zwyrodnienie komórek kanalików. Prawdopodobny mechanizm
neurotoksycznego działania – interakcja z endogennymi metalami komórek kanalików
proksymalnych.
Fluor, fluorki
• zastosowania związków fluoru – trawienie, topienie, galwanizowanie, weterynaryjne środki lecznicze, płyny i pasty do zębów, próchnica i osteoporoza, rodentycydy i insektycydy
• zawartość fluorków w paście 1mg/g pasty, ok. 200 mg w tubce
• niezbędny, wbudowany do kości i zębów, nadmiar i niedobór – zmiany zwyrodnieniowe kości i zębów
• niemal całkowicie wchłania się z przewodu pokarmowego, gazowe związki przez płuca
• rozmieszczenie – kości, zęby, włosy, paznokcie – u dzieci w okresie wzrostu – ponad 50%
wchłoniętego fluoru może być wbudowane w kościach u dzieci 10%
• wydalanie – z moczem, kałem, potem, śliną
Mechanizm działania toksycznego – spadek Ca2+ i Mg2+ w komórce i płynie pozakomórkowym –
hipokaliemia, hipomagnezemia, hiperkaliemia. Uszkodzenie oksydatywnej fosforylacji, glikolizy, spadek zużycia tlenu, aktywacja proteolizy. Zaburzenia w układzie krzepnięcia, zmiany w układzie przewodzącym serca. Działa żrąco – przenika przez naskórek i dalej – powoduje głęboką martwicę.
• dawki toksyczne fluorków
o objawy żołądkowo-jelitowe 3-5 mg/kg m.c.
o objawy związane z wystapieniem hipokalcemii – 5-10 mg/kg m.c.
• dawka śmiertelna fluorków
o 16-32 mg/kg m.c. (czystego fluoru 5-10 mg/kg m.c.)
• objawy zatrucia ostrego (drogą pokarmową) – pieczenie w jamie ustnej, metaliczny smak, ślinotok, nudności, wymioty, mogą być krwawe, bóle brzucha, osłabienie siły mięśniowej, drżenia i skurcze mięśni, skurcz tężcowy, zaburzenia komorowe rytmu serca, zaburzenia oddychania, bezdech
• zgon – porażenie ośrodka oddechowego
• fluorowodór – inhalacyjnie
o objawy ostrego zatrucia – kaszel, krztuszenie się, dreszcze (1-2 h po ekspozycji) o okres bezobjawowy (1-2 dni), po czym pojawia się gorączka, kaszel, ucisk w klatce piersiowej, rzężenie, sinice (wskazuje na obrzęk płuc)
o może wchłaniać się przez skórę lub błony śluzowe – oparzenia, roztwór 60% - bardzo bolesne natychmiastowe oparzenia, 50% oparzenia po chwili
o zatrucia przewlekłe – u osób zawodowo narażonych na wdychanie związków fluoru
powstają zaburzenia uwapnienia kości zwane fluorzycą: osteoporoza i osteoskleroza, zęby z plamami matowobiałymi lub ciemnobrunatne zęby
• diagnostyka
o monitorowanie stężenia wapnia, magnezu i potasu we krwi
o określenie stężenia fluoru we krwi (stężenie śmiertelne >3 mg/l)
o EKG
o morfologia krwi
o płukanie żołądka, jeśli nie minęła 1h od zatrucia
o w celu zmniejszenia absorpcji – sole wapniowe lub mleko
o węgiel aktywowany nieskuteczny
o leczenie objawowe
o odtrutki – sole wapniowe
o metody przyspieszonej eliminacji – nieskuteczne
Teofilina
• leczenie astmy i przewlekła choroba obturacyjna płuc
• T1/2=2-16 h – wydłużenie biologicznego okresu półtrwania spotyka się w przypadku wrodzonych wad serca, dysfunkcji wątroby i gorączki
• stężenie terapeutyczne we krwi 10-20 μg/ml
o zatrucie lekkie 20-40 μg/ml
o zatrucie umiarkowane 40-100 μg/ml
o zatrucie ciężkie >100 μg/ml
o dawka toksyczna ok. 50 mg/kg m.c.
• zatrucie ostre
o OUN – hiperwentylacja, drżenia mięśniowe, pobudzenie, objawy psychotyczne,
drgawki i stan padaczkowy
o przewód pokarmowy – nudności i wymioty
o zaburzenia metaboliczne – hipokaliemia, hipofosfatemia, hiperkalcemia i
hiperglikemia
o inne objawy – leukocytoza i rabdomioliza
• zatrucie przewlekłe
o układ sercowo-naczyniowy – tachykardia zatokowa, częstoskurcz nadkomorowy i
migotanie przedsionków
o OUN – niepokój i drżenia mięśniowe, drgawki mogą być pierwszym objawem zatrucia o u pacjentów z zatruciem przewlekłym drgawki i zaburzenia rytmu serca mogą
występować już przy niskim stężeniu
• diagnostyka różnicowa obejmuje zatrucie salicylanami lub lekami o działaniu stymulującym, posocznicę, pierwotne zaburzenia rytmu serca, zapalenia opon mózgowych, uraz głowy
• palący mają dwukrotnie krótszy T1/2 teofiliny (4-5h)
• marskość wątroby T1/2=23 h
• niewydolność krążenia T1/2 jest znacznie wydłużony
• badania laboratoryjne
o jonogram krwi (K, P, Ca, Mg)
o glikemia
o RKZ
o aktywność CPK
o badanie układu krzepnięcia
o badanie wydalania mioglobiny z moczem
o badania dodatkowe – EKG i RTG
• leczenie
o płukanie żołądka we wczesnym okresie zatrucia
o podawanie węgla, kilkakrotnie co 2 h, szczególnie jeśli nie ma możliwości wykonania hemoperfuzji
o leczenie objawowe
o metody przyspieszonej eliminacji: nieskuteczna forsowna diureza, hemoperfuzja w bardzo ciężkich zatruciach (nawracające drgawki, tachykardie komorowe, spadek
ciśnienia tętniczego, stężenie teofiliny >70 μg/ml)
lek przeciwgorączkowy i przeciwbólowy
• wchłanianie – z przewodu pokarmowego 60-98% przyjętej dawki
• wiązanie z białkami – w przypadku przyjęcia dawki terapeutycznej 5-20%, w zatruciu ostrym ok. 50%
• metabolizm – większość dawki paracetamolu ulega związaniu z kwasem siarkowym i kwasem glukuronowym, ok. 5% dawki ulega przemianom do N-acetylo-p-benzochinoimininy (NAPQI), katalizowane przez CYP2E1
• dawka toksyczna >150 mg/kg m.c.
• przyjęcie 7,5 g leku może być dla osoby dorosłej niebezpieczne, szczególnie przy alkoholizmie
• dawka potencjalnie śmiertelna 10-25 g
• glutation sprzęga NAPQI – wydalanie z moczem
• obraz kliniczny zatrucia
o okres wstępny (0-24 h): mogą wystąpić objawy ze strony układu pokarmowego (np.
nudności, wymioty, anoreksja), ale zazwyczaj okres ten jest bezobjawowy
o okres utajenia (24-48 h) – subkliniczny wzrost aktywności aminotransferaz
pochodzenia wątrobowego we krwi (nawet do 15 tys) i wzrost stężenia bilirubiny
o okres wątrobowy (3-4 dzień): postępująca niewydolność wątroby objawiająca się
klinicznie bólem w okolicy podżebrowej prawej, wymiotami, żółtaczkę, encefalopatię, koagulopatię, hipoglikemię, kwasicę metaboliczną i niewydolność nerek
o okres zdrowienia (do 2 tyg) – ustępowanie objawów niewydolności wątroby
• diagnostyka różnicowa – należy przeprowadzić diagnostykę pod katem zapalenia błony śluzowej żołądka i nieżytu żołądkowo-jelitowego, wpływu substancji o działaniu
hepatotoksycznym (np. zatrucia ołowiem, grzybami), zapalenie trzustki, niewydolność nerek, posocznicy
• stężenie acetaminofenu we krwi
o po 4 h od zażycia leku
o jeżeli nie jest znany okres jaki upłynął od przyjęcia leku, należy bezzwłocznie zbadać stężenie acetaminofenu we krwi i powtórzyć pomiar po 2 h, z jednoczesną oceną
funkcji wątroby (często pierwotnym objawem zatrucia jest wzrost stężenia bilirubiny) o w przypadku zatrucia preparatami o przedłużonym uwalnianiu leku stężenie
acetaminofenu należy zbadać po 4 i 8 h od zażycia
o do oceny wyników stężenia acetaminofenu we krwi służy nomogram Rumaclea –
Matthew (Prescotta) – stopień zatrucia, jest oparty o dawkę a stężenie w znacznym
odstępie czasu od zażycia – leczenia wymaga jeśli po 4 h stężenie wynosi ok. 150
μg/ml
• leczenie
o płukanie żołądka – jeśli nie minęła 1 h
o podanie węgla aktywowanego (jeśli wcześniej nie była podana odtrutka – NAC)
o postępowanie zgodne z zasadami intensywnej terapii
o odtrutki N-acetylocysteina (z wyboru), metionina (słabsza), NAC – wysoka
skuteczność jeśli nie minęła doba
o metody przyspieszonej eliminacji – nieskuteczne, przy ostrej niewydolności nerek konieczna jest hemodializa
• przeciwwskazania
o nadwrażliwość, ciężka niewydolność wątroby i/lub nerek, żółtaczka
o nadużywanie alkoholu (spadek aktywności enzymów mikrosomalnych)
o wrodzony brak dehydrogenazy G-6-P
• ciąża i okres karmienia
o lek bezpieczny dla kobiet w ciąży (pod warunkiem konsultacji lekarskiej)
o bezpieczny w okresie karmienia.
• mechanizm działania terapeutycznego
o blok zwrotny neurotransmiterów w OUN głównie noradrenaliny, serotoniny,
dopaminy
o aktywizujące lub selektywne
• patofizjologia zatrucia
o blok kanałów noradrenalinowych, które są odpowiedzialne za depolaryzację komórek
– w okresie depolaryzacji wydłużenie czasu trwania potencjału czynnościowego
kardiomiocytów, doświadczenia na zwierzętach wykazały, że blokadę kanałów
sodowych można przełamać zwiększając stężenie sodu i alkalizując krew
o w leczeniu ludzi zaleca się stosowanie NaHCO3
o repolaryzacja kardiomiocytów
o antagonizm dla receptorów α- adrenergicznych – hipotonia tętnicza
• objawy zatrucia pojawiają się w czasie pierwszych kilku godzin
o stężenie leków w narządach krytycznych przekracza stężenie we krwi ok. 20 razy w OUN i ok. 5 razy w sercu
• kliniczne objawy zatrucia
o OUN – majaczenie, śpiączka, drgawki, mioklonie
o układ sercowo-naczyniowy – spadek ciśnienia, tachykardia zatokowa, zaburzenia
przewodzenia przedsionkowo-komorowego (częstoskurcz komorowy, migotanie
komór – częsta przyczyna śmierci)
o układ autonomiczny – zespół cholino lityczny
o hipertermia, rabdomioliza (drgawki lub pobudzenie)
• badania laboratoryjne
o stężenie leku we krwi
o RKZ, podstawowe parametry biochemiczne, morfologia krwi
o EKG
• leczenie
o płukanie żołądka do 1h od zatrucia
o postępowanie objawowe – NaHCO3 dla zmniejszenia kardiotoksyczności
o wielokrotne podanie węgla, hemodializa i hemoperfuzja – nieskuteczne, bo TLPD ma dużą objętość dystrybucji
• odtrutki
o salicylan fizostygminy
stosowana tylko w ciężko przebiegających zatruciach z dużą ostrożnością
stosowana w przypadku zespołu cholinolitycznego na podłożu zatrucia TLPD
budzi kontrowersje (bradykardia, asystolia)
o w przypadku mieszanego zatrucia TLPD i benzodiazepinami nie stosuje się
flumazenilu (oporne na leczenie drgawki).
Środki uzależniające
Diazepam
• działanie narządowe
o OUN – zaburzenie równowagi i koordynacji, senność, zaburzenia mowy, śpiączka,
możliwość wystąpienia depresji ośrodka oddechowego i hipotermii, możliwość
wstecznej niepamięci, reakcja odhamowania i zniesienia kontroli
o serce i układ krążenia – spadek ciśnienia krwi
o układ oddechowy – możliwość zaburzeń oddechu
• leczenie
o płukanie żołądka, węgiel aktywowany, środki przeczyszczające
o flumazenil (również stosowany w zatruciach Zopiklonem, Zolpidemem, Zaleplonem
o stosowanie dożylnie, po doustnym podaniu powoduje bóle i nawroty głowy Flunitrazepam – pigułka gwałtu
• agonista receptorów benzodiazepinowych – uspokajający, nasenny (działanie dominujące), przeciwdrgawkowy
• wchłania się z przewodu pokarmowego, 80-90%, przenika do płynu rdzeniowo-mózgowego, efekty po 20-30 minutach, maksymalne stężenie po 60-70 minutach
• działanie toksyczne: oszołomienie, dezorientacja i zaburzenia pamięci, ataksja, hipotonia, senność, śpiączka, depresja ośrodka oddechowego, ograniczenie zdolności do właściwej oceny sytuacji zewnętrznej – opóźnione reakcje psychomotoryczne i zaburzenie w ocenie wzrokowej (wypadki samochodowe!!!)
• nasila działanie heroiny, etanolu i marihuany
Niebenzodiazepinowe leki nasenne
Zolpidem, Zopiklon i Zaleplon – struktura chemiczna nie przypomina struktury benzodiazepin, ale ich efekty terapeutyczne i toksyczne wynikają z wiązania się z miejscem benzodiazepin na receptorach GABA A agoniści.
• Zolpidem T1/2=1-3 h
• Zopiklon – działanie nasenne, uspokajające, anksjolityczne, przeciwdrgawkowe i
miorelaksacyjne – zbliżone do benzodiazepin
• Zaleplon – nasenne, sedatywne, przeciwlękowe, przeciwdrgawkowe i amnestyczne T1/2=0,9-1,1 h
• objawy zatrucia: różnie nasilona depresja OUN – senność, niewyraźna mowa, dezorientacja, ataksja, głęboka śpiączka, z hipotonią i depresją oddechową, głęboka śpiączka może oznaczać istnienie zatruciua mieszanego (etanol, leki przeciwdepresyjne, nasenne, przeciwlękowe, opioidy)
• u dzieci i osób starszych – drażliwość, agresja, splątanie, depresja, zaburzenia świadomości, omamy, koszmary senne
• leczenie
o objawowe i podtrzymujące, monitorowanie układu krążenia i oddychania
o w ciężkich – flumazenil
o UWAGA – mogą być drgawki po flumazenilu, zwłaszcza w długotrwałym
przyjmowaniu benzodiazepin lub przedawkowaniu TLPD
o przyspieszenie eliminacji – nieskuteczne
• badanie
o stężenie leku, elektrolity, kreatynina.
Kwas γ-hydroksymasłowy (GHB)
• neuroprzekaźnik – naturalny w mózgu o działaniu hamującym w układzie dopaminergicznym
• agonista receptorów GABAb
• nie działa na receptory opioidowe, ale efekt podobny do morfiny
• stymuluje uwalnianie hormonu wzrostu
• szybkie wchłanianie z przewodu pokarmowego – maksymalne stężenie 20-40 min
• T1/2=27 min
• działanie depresyjne na OUN
• dawka 15 mg/kg m.c. – powoduje odprężenie, uczucie relaksu przechodzące w euforię, po dawce 50 mg/kg m.c. – głęboki sen i amnezja
• gamma-butyrolakton i 1,4-butandiol – razem wykazują podobne działanie
• skutki uboczne – zaburzenie orientacji, zwolnienie akcji serca, zawroty głowy, senność, niemożność racjonalnego osądu sytuacji, niepamięć wsteczna, zwiotczenie mięśni, utrata
przytomności, trudności, spadek ciśnienia krwi i obniżenie poziomu zahamowania psychicznego
• dodatkowo – drgawki, porażenie ośrodka oddechowego
Klonidyna
• zastosowanie: nadciśnienie, leczenie osób uzależnionych od substancji odurzających i środków psychotropowych, leczenie zaburzeń lękowych, zespołu stresu pourazowego
• pigułka gwałtu – opóźnienie reakcji czasu i ograniczenie reakcji na czynniki zewnętrzne
• wchłanianie – dobrze z przewodu pokarmowego
• T1/2=6-24 h
• dawki toksyczne dzieci – 0,1 mg może wywoływać objawy zatrucia
• dorośli – ok.10 mg zatrucie o powolnym przebiegu
• objawy zatrucia: zwężenie źrenic, suchość w ustach, bradykardia, bloki przedsionkowo-komorowe serca, zaburzenia rytmu, tachykardia, chłodne dystalne części kończyn, osłabienie siły mięśni, senność, zaburzenia równowagi, śpiączka, spłycenie oddechu, bezdech
• inne objawy: żywe marzenia senne, koszmary senne, omamy, światłowstręt
• leczenie
o płukanie żołądka do 1 h po zatruciu
o węgiel aktywowany
o odtrutki – nalokson – zmniejszenie nasilenia objawów (nie we wszystkich
przypadkach), podaje się jeśli objawy sugerują przedawkowanie opioidów
o nieskuteczne są metody przyspieszonej eliminacji
• zalecanie badania
o stężenie klonidyny w surowicy – brak oczywiste korelacji między nasileniem objawów a stężeniem
o elektrolity, gazometria, pulsoksymetria, glukoza, kreatynina we krwi, EKG
MDMA – metylenodioksymetamfetamina – ecstasy
Mogła być w tabletkach odchudzających i pobudzających
• narkotyk
• wchłanianie – z przewodu pokarmowego
• dawka halucynogenna wynosi 50-150 mg
• po dawce 75-150 mg – czas działania wynosi 4-6 h, a po 100-300 mg – ponad 48 h
• 10-15x przekroczenie działki powoduje reakcje sympatykomimetyczne bez halucynacji
• wydalanie: 65% wydala się z moczem w postaci nie zmienionej, 7% w postaci ten amfetaminy
• MDMA działa 1-6 razy silniej od meskaliny oraz wykazuje 1,5-3 razy mniejszą toksyczność niż ten amfetamina
• mechanizm działania – pobudza przekaźnictwo dopaminergiczne i noradrenergiczne, hamowanie działające zwrotnie, silniej uwalnia serotoninę niż ten amfetamina; pobudza OUN, hamuje monoaminooksydazę, znosi uczucie głodu i zwiększa wydalanie fizyczną
• objawy toksyczności
o OUN – bóle i zawroty głowy, bezsenność, brak łaknienia, przyspieszenie mowy,
rozszerzenie źrenic, wzmożenie odruchów ścięgnistych, drżenie włókienkowego
grubo falowe, pobudzenie psychoruchowe, halucynacje, delirium, możliwość
wystąpienia drgawek, utraty przytomności, śpiączki, hipertermia, porażenie ośrodka oddechowego, możliwe krwawienie wewnątrzczaszkowe
o przewód pokarmowy – nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunki
o serce i układ krążenia – tachykardia, zaburzenia rytmu, wzrost ciśnienia tętniczego, niedokrwienie i zawał mięśnia sercowego, możliwy wstrząs
o płuca – obrzęk
o mięśnie – rabdomioliza
o wątroba – uszkodzenie
o skóra – bladość, potliwość
o krew – hipo lub hiperkaliemia, kwasica metaboliczna
• kac (dzień po) – zmęczenie, senność, drażliwość, zmienność nastroju, depresja, bóle lub sztywność mięśni i „flashback” działania narkotyku
• objawy abstynencji (rzadko): depresja, zmęczenie, brak zadowolenia z życia, myśli samobójcze, głód narkotykowy, zakłócenia snu, psychoza (1-2 dni po, ustępuje po tygodniu) –
halucynacje wzrokowe, słuchowe, dotykowe, mania prześladowcza, wykonywanie
bezsensownych czynności
• pomoc przedlekarska
o prowokacja wymiotów
• lekarska
o płukanie żołądka, węgiel aktywowany, środek przeczyszczający