1

Współczesne systemy

administracji publicznej

mgr Paweł Dąbrowski

[e-mail]

2

Główne kierunki historycznego

wpływu

• Europa (Cypr, Gibraltar, Malta)
• Afryka (Nigeria, Kamerun, Kenia,

Egipt, RPA)

• Ameryka Północna (USA, Kanada)
• Azja (Indie, Pakistan, Kuwejt, Hong

Kong, Singapur)

• Australia, Nowa Zelandia

3

Model angielski czy brytyjski

?

• Celowo nie mówi się o modelu

brytyjskim – administracja centralna i

terenowa były i są zorganizowane w

inny sposób w Walii i Szkocji;

• Wśród terytoriów należących do Wielkiej

Brytanii można wyróżnić tzw. dependencje

Korony Brytyjskiej – Wyspę Man, Jersey i

Guernsey (wyspy normandzkie). Rząd

brytyjski jest odpowiedzialny za ich

obronność oraz politykę zagraniczną.

4

Dewolucja

• Dewolucja – specyficzny model

decentralizacji, gdzie peryferyjne kraje

Zjednoczonego Królestwa (Szkocja, Walia,

Irlandia Płn.) miałyby uzyskać autonomię, a

status jego rdzenia – Anglii – pozostałby

niezmieniony. 

• 1998 r. – uchwalenie Scotland Act

– Powołanie szkockiego Parlamentu;

– Parlament decyduje on w sprawach, których

wyraźnie nie zastrzeżono dla Westminsteru;

– Zakres jego kompetencji może być kształtowany

przez Parlament angielski;

– Parlament powołuje rząd, na czele z premierem

5

Dewolucja cd.

• Wskutek dewolucji następuje

przeniesienie części zadań i
kompetencji administracji
centralnej na poziom regionalny;

• Dotyczy to zwłaszcza takich

dziedzin jak

gospodarka, edukacja,

służba zdrowia, rolnictwo, ochrona
środowiska.

6

System polityczny – główne

cechy

• Reprezentacyjna rola monarchy;
• Szczególna rola parlamentu –

„zachwiany” trójpodział władzy;

• System parlamentarno - gabinetowy;
• Bardzo silna pozycja premiera;
• Rozróżnienie rządu i gabinetu.

7

Monarcha

• „Król panuje, ale nie rządzi” - od XVIII

w. monarchowie wycofują się z
aktywnego życia politycznego,
oddając pełnię władzy premierowi;

• Monarcha mianuje premiera. Na

mocy konwenansu jest nim
przewodniczący zwycięskiej frakcji
parlamentarnej.

8

Parlament

• Parlament brytyjski składa się z trzech

członów: z Izby Gmin (izba niższa), Izby
Lordów (izba wyższa) oraz z monarchy;

• Izba Gmin – izba niższa, faktycznie

nadrzędna, wybieralna, obecnie 646
członków;

• Izba Lordów - składa się z dziedzicznych i

dożywotnich lordów, z lordów duchownych
oraz z lordów prawa (łącznie ok. 800
parów)

9

Izba Gmin

• Funkcje:

– Władza ustawodawcza;
– Nadzór nad pracą rządu;
– Kontrola finansów państwa.

10

Izba Lordów

• Funkcje:

– Opiniowanie projektów ustaw;
– Sąd najwyższy dla Anglii i Walii, Szkocji

oraz Irlandii Północnej w sprawach
cywilnych, zaś w sprawach karnych dla
Anglii i Walii oraz Irlandii Północnej;

– Nadzór nad pracą rządu.

11

Administracja centralna

• Bardzo silna pozycja premiera;
• Rozdział rządu i gabinetu;

– Rząd składa się z wielu, nawet powyżej 100

osób, którzy stoją na czele poszczególnych
urzędów;

– Gabinet jest pojęciem węższym – w skład

gabinetu wchodzą ci członkowie rządu, którzy
są politycznie najważniejsi. Tradycyjnie w skład
gabinetu wchodzą ministrowie stojący na czele
najważniejszych resortów (np. minister
finansów, spraw zagranicznych).

12

Minister gabinetowy

• Kierownictwo ministerstwa.

– W większości wypadków minister jest

nazywany sekretarzem stanu;

– Tradycyjny model angielski zakładał

współwystępowanie dwóch zastępców
ministra: jednego politycznego i jednego
od zadań administracyjnych;

– W największych resortach z biegiem

czasu dopuszczono większą liczbę
zastępców

13

Agencje wykonawcze

• Istnieją od 1988 r.
• Świadczą różnego typu usługi publiczne;
• Są podporządkowane właściwym

ministrom;

• Największa zatrudnia około 66 tys. osób

(odpowiednik polskiego ZUS),

najmniejsza kilkanaście osób.

• Obecnie istnieje ponad 100 agencji

wykonawczych;

14

Rząd (poza gabinetem)

• Obejmuje szereg urzędów (w naszym

rozumieniu urzędów centralnych);

• Zaliczają się do nich takie urzędy, w których

wpływ polityczny jest niewskazany lub
niekonieczny;

• Np. Agencja Standardów Żywności, Urząd

ds. Statystyki Narodowej.

• Na ich czele stoi „senior civil servant”

(starszy urzędnik służby cywilnej), w randze
ministra.

15

Quangos

• Quangos (quasi niezależne organizacje

pozarządowe). Generalnie, są to organizacje

pozarządowe, wykonujące zadania o charakterze

administracyjnym i wydające publiczne pieniądze,

działające na styku sektora prywatnego i

publicznego. Są w dużym stopniu wyjęte spod kontroli

instytucji demokratycznych.

• Dzieli się je na: wykonawcze (działające w sferze

kultury i nauki – Komitet ds. Grantów

Uniwersyteckich) doradcze – przygotowujące

ekspertyzy na zlecenie rządu (Komisja Doradcza ds.

Leków) i orzecznicze (Policyjny Trybunał Arbitrażowy).

• Inna nazwa – non departamental public body

16

Quangos – za i przeciw

(P. Bartczak „Instytucje

pozaministerialne

w Wielkiej Brytanii” /www.usc.gov.pl/)

17

Podział terytorialny kraju

• Hrabstwa
• Dystrykty
• Parafie (tylko w niektórych

dystryktach)

18

Anglia – specyfika samorządu

terytorialnego

• W Anglii tradycyjnie przyjęto zasadę

niecentralizacji - uprawnienia

administracyjne przyznawane są

samorządowi terytorialnemu bez

powoływania reprezentanta rządu;

• Współcześnie rola terenowych agend

administracji rządowej wzrasta;

• Opiera się na zasadzie

enumeratywnego wyliczenia

kompetencji.

19

Ustrój samorządu

• Każda jednostka terytorialna (z wyjątkiem

niektórych parafii) ma własną radę,
pochodzącą z wyborów;

• Sesja Rady musi się odbyć minimum raz w

roku;

• Cechą charakterystyczną jest

niewyodrębnienie organów wykonawczych;

• Faktycznie duża rola aparatu

wykonawczego.

20

Osłabienie samorządu

terytorialnego

• Jeszcze na początku XX w. administracja

centralna zajmowała się głównie
polityką zagraniczną, a sprawami
ludności administrował samorząd;

• Współcześnie - wzrost znaczenia agend

terenowych organów centralnych;

• Zależność finansowa od władzy

centralnej;

21

Kontrola administracji

• Administracja jest poddana kontroli

sądów powszechnych;

• Nie stworzono odrębnego

sądownictwa administracyjnego;

• Stworzono osobną funkcję Komisarza

Parlamentarnego do Spraw
Administracji.

22

Wpływ systemu prawa na

administrację

• System common law - słaba akceptowalność

dla biurokracji;

• System common law - inny niż na

kontynencie charakter kontroli sądowej;

• Brak pisanej konstytucji - duża rola

zwyczaju politycznego („konwenansu”) i

precedensu;

• Brak podziału na prawo prywatne i

publiczne - inne rozumienie prawa

administracyjnego (ograniczone do reguł

funkcjonowania trybunałów administracyjnych.

23

Common law

http://pl.wikipedia.org/wiki/Common_la

w

• Jest to system prawny, w którym główną rolę odgrywa

orzecznictwo sądów i tradycja. Oznacza to, że w

przeciwieństwie do polskiego systemu prawnego, akty

prawne ustanawiane przez organy ustawodawcze

zawsze interpretuje się w świetle nadrzędnego zbioru

precedensów i zwyczajów (common law). Możliwe jest

nawet, żeby pewne działy prawa nie były spisane (jak

np. brytyjska konstytucja), a mimo to wciąż są

wiążące.

• Z czasem dochodzi do kodyfikacji common law –

kolejne precedensy prowadzą do stworzenia zasad

danej dziedziny prawa;

• Systemowi common law towarzyszy system prawa

stanowionego.

24

Common law na świecie

• Wielka Brytania;

• Stany Zjednoczone (różnice między

stanami);

• Kanada;

• Australia;

• Nowa Zelandia;

• Indonezja;

• Indie;

• Hongkong;

• RPA;

• Nigeria.

25

Anglia - podsumowanie

• Biurokracja występuje w ograniczonym stopniu, chociaż

członkowstwo w Unii Europejskiej jest czynnikiem

umacniającym biurokrację narodową.

• Rozróżnienie między rządem i gabinetem;

• Zasada „niecentralizacji.”

• Administracja jest poddana kontroli sądów powszechnych (a

nie administracyjnych);

• Przeniesienie części zadań i kompetencji administracji

centralnej na poziom regionalny (Walia, Szkocja);

• Wobec braku Konstytucji pisanej i suwerenności Parlamentu,

kształt administracji jest w ogromnym stopniu zależny od

woli politycznej;

• System administracyjny został uzupełniony o tzw. quangos

(quasi niezależne organizacje pozarządowe).

26

Pytania - Anglia

1. Proszę wyjaśnić pojęcie dewolucji (w

Wielkiej Brytanii) i jej wpływ na
administrację;

2. Proszę wyjaśnić na czym polega rozdział

rządu i gabinetu w Anglii;

3. Proszę wyjaśnić czym są quangos i podać

przykłady;

4. Proszę wyjaśnić pojęcie niecentralizacji;
5. Proszę wskazać główne cechy ustrojowe

samorządu terytorialnego w Anglii.