Poradnictwo rodzinne

i psychologiczno-pedagogiczne

WYKŁAD 2

SYSTEM POMOCY

DZIECKU KRZYWDZONEMU

LEKTURY:

•

Kolankiewicz M. (2006)

Zapiski o Instytucjonalnej opiece nad dziećmi.
Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, nr 17.

•

Kodeks Karny z dnia 6 czerwca 1997 r.

•

Dziecko krzywdzone. Teoria. Badania. Praktyka 11/2005.

Medyczne aspekty krzywdzenia dzieci

•

Czyż E., Szymańczak J. red. (1995). Dziecko krzywdzone

próba opisu zjawiska. Warszawa: Fundacja Dzieci Niczyje.

•

Bloch-Bogusławska E., Wolska E., Duży J.,

Zespół bitego dziecka, w: Archiwum Medycyny Sądowej i
Kryminologii 2004/ 2-3.

•

www.fdn.pl

RODZAJE PRZEMOCY WOBEC DZIECKA

•

maltretowanie fizyczne (przemoc fizyczna)

•

maltretowanie emocjonalne (przemoc psychiczna)

•

wykorzystywanie seksualne (przemoc seksualna)

•

zaniedbywanie dziecka

PRZEMOC FIZYCZNA

•

popychanie,

•

wykręcanie uszu, rąk,

•

policzkowanie,

•

klapsy,

•

bicie,

•

oparzenia (papierosy, przypiekanie żelazkiem, sadzanie na

kuchence elektrycznej, zanurzanie w gorącej wodzie)

•

duszenie

•

trucie (lekami, gazem)

•

przemoc fizyczna bierna np. zakaz opuszczania domu,

OBJAWY DIAGNOSTYCZNE SUGERUJACE
MALTRETOWANIE FIZYCZNE DZIECKA

•

objawy urazów tkanek miękkich na twarzy, policzkach

pośladkach, wargach, karku, udach, tułowiu

•

liczne uszkodzenia skóry o charakterystycznym

kształcie i układzie (nietypowymi przedmiotami),

•

siniaki, pręgi po uderzeniach w różnych stadiach gojenia się,

•

ślady po oparzeniach w nietypowych miejscach

(na stopach, dłoniach, karku, pośladkach, narządach płciowych)

symetrycznie i z ostro ograniczonym brzegiem

•

łysienie plackowate skóry głowy (w wyniku wyrywania

włosów)

•

obecność uszkodzeń skóry po weekendach i przerwach

•

unikanie fizycznych kontaktów z dorosłymi,

•

sztywnienie w bezpośrednim bliskim kontakcie,

•

noszenie ubrań zakrywających kończyny górne i dolne

nawet w upalne dni,

•

niechęć do powrotu do domu,

•

brak świadków urazu,

•

powtarzające się podobne „wypadki”,

•

zwlekanie ze zgłoszeniem się do lekarza w przypadku

urazu, choroby dziecka,

•

wygląd uszkodzeń nieadekwatny do opisywanego

wypadku,

•

niewystarczające lub nieprawdopodobne wyjaśnienia

obrażeń, brak jakichkolwiek wyjaśnień,

•

różne wyjaśnienia podawane przez różne osoby,

•

obrażenia o podobnym charakterze powstałe w różnym

Czasie.
WIĘKSZOŚĆ TO OBJAWY SPECYFICZNE

ZESPOŁY MALTRETOWANIA

•

zespół dziecka bitego,

•

zespół dziecka potrząsanego,

•

zespół Munchausena "per procuram„

(zastępczy zespół Munchausena),

ZESPÓŁ DZIECKA BITEGO

Zespół Silvermana (1953)

zespół mnogich złamań patologicznych u niemowląt



liczne sińce, głównie na skórze pleców i pośladków,



zadrapania i rany w różnych fazach gojenia



ślady po gaszeniu papierosów,



inne oparzenia (żelazko, pogrzebacz)



miejsca po wyrwaniu włosów,



powtarzające się złamania, zwichnięcia



krwiaki podtwardówkowe,



urazy brzuszne, głównie uszkodzenia wątroby i śledziony,



ograniczenie ruchów (krępowanie) i swobody dziecka,



wyrzucanie z domu (odmrożenia),



niedożywienie



opuchlizna

CHARAKTERYSTYKA ZESPOŁU DZIECKA BITEGO

•

urazy najczęściej mnogie i często się powtarzają,

•

dotyczą głównie niemowląt i małych dzieci, (poniżej 3-4 r. ż.),

•

dotyczą częściej dziewczynek, są słabsze fizycznie niż

chłopcy,

•

zgłaszane do lekarza w późnym czasie od urazu

lub nie są zgłaszane

•

opiekunowie:

- niechętnie uczestniczą w wywiadzie
- podają fałszywe źródła urazów,
- bagatelizują uraz

ZESPÓŁ DZIECKA POTRZĄSANEGO

•

powstaje na skutek potrząsania dzieckiem

•

u dzieci poniżej 18 miesiąca

•

masa głowy w stosunku do masy ciała jest u dziecka

większa niż u dorosłego,

•

u starszych dzieci mięśnie i szyja bardziej kontrolują

ruchy głowy,

objawy

•

krwawe wylewy do siatkówki, zazwyczaj w obu oczach

jednocześnie

•

krwiaki podtwardówkowe i podpajęczynówkowe

•

zazwyczaj brak innych symptomów znęcania się np.

złamań, zasinień itp

ZASTĘPCZY ZESPÓŁ MUNCHAUSENA

celowe wywoływanie przez rodziców rzeczywistych objawów
chorobowych u dziecka

•

objawy mają charakter przewlekły lub nawracający,

•

rodzice przekazują lekarzom fałszywe informacje na temat

dotychczasowego przebiegu choroby u ich dzieci,

•

zespół rozpoznawany u dzieci w wieku 0 - 6 lat,

które są zbyt małe aby ujawnić swoją sytuację

•

najczęstsze objawy

- niezborność ruchowa i patologiczna senność na skutek
podawania dzieciom dużych dawek barbituranów,
- uporczywe wymioty na skutek mechanicznej prowokacji,
- hipoglikemia po podaniu insuliny,
- zakażenia wywołane wstrzykiwaniem
zanieczyszczonych substancji.

PRZEMOC PSYCHICZNA



ignorowanie



wyśmiewanie



bagatelizowanie



poniżanie (wyzwiska),



grożenie,



straszenie,



emocjonalne odrzucenie,



nadmierne wymagania nieadekwatne do wieku

i możliwości psychofizycznych dziecka,

•

brutalne dyscyplinowanie,

Dzieci emocjonalnie krzywdzone to również te,
którym się nic nie wyjaśnia, niczego nie uczy, nie wychowuje.

OBJAWY DIAGNOSTYCZNE

SUGERUJACE

MALTRETOWANIE PSYCHICZNE DZIECKA

•

unikanie fizycznych kontaktów z dorosłymi

•

niska samoocena

•

ssanie palca

•

kołysanie się

•

moczenie nocne

•

zachowania „dorosłe” (opiekowanie się rodzeństwem)

•

zachowanie antyspołeczne

•

opóźnienie rozwoju emocjonalnego i intelektualnego

•

zachowanie ekstremalne (agresja, uległość)

•

próby samobójcze lub ich demonstrowanie

WYKORZYSTYWANIE SEKSUALNE DZIECKA

KTO JEST DZIECKIEM ?

wg. kryterium prawnego
18 lat – osoba pełnoletnia
17 lat ukończone – wiek odpowiedzialności karnej
do 15 lat - wiek bezwzględnej ochrony

w Polsce - osoba poniżej 15 roku życia
jest zawsze dzieckiem,
niezależnie od zaawansowania biologicznego rozwoju

21 lat - Egipt, Irak, Meksyk, Turcja
12 lat - Hiszpania

FORMY WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO

•

podglądanie dziecka (wojeryzm)

•

uwodzenie dziecka,

•

świadome czynienie z dziecka świadka aktów płciowych,

•

zachęcanie dziecka do rozbierania się,

•

zachęcanie do oglądania zdjęć czy filmów pornograficznych,

•

obnażanie się przed dzieckiem,

•

ocieranie się o dziecko,

•

dotykanie dziecka,

•

zmuszanie dziecka do dotykania narządów płciowych

sprawcy

•

erotyczne całowanie,

•

penetracja palcem lub innym narzędziem,

•

pełny stosunek seksualny,

•

seks oralny, analny,

OBJAWY DIAGNOSTYCZNE

SUGERUJACE WYKORZYSTYWANIE SEKSUALNE DZIECKA



zasinienie, obrzęk, otarcia naskórka w okolicy narządów

płciowych i na wewnętrznej powierzchni ud,



zaburzenia w oddawaniu moczu,



dyskomfort w czasie chodzenia i siedzenia,



obecność wydzieliny w pochwie lub jej stan zapalny,



objawy chorób przenoszonych drogą płciową,



ciąża,



poziom wiedzy o seksie wyszukany i nieadekwatny do wieku,



wyzywające zachowanie,



nadmierna seksualizacja stosunków z innymi ludźmi

(w pogoni za uczuciem),



nasilona masturbacja dziecięca,



prostytucja,

SKUTKI EMOCJONALNE

zależą od:
charakteru nadużycia, cech osobowości ofiary, reakcji otoczenia

•

długotrwały strach, wstyd,

•

poczucie winy, zagrożenia, oszukania, krzywdy,

•

izolacja emocjonalna z powodu konieczności

utrzymywania tajemnicy,

•

poczucie własnej inności w porównaniu z dziećmi,

które nie mają takich doświadczeń,

•

poczucie utraty „beztroski”,

•

przeświadczenie, że od tej pory nic już nie będzie takie samo,

że stało się osobą dorosłą,

•

rezygnacja z niektórych „dziecięcych” zachowań,

•

obniżone poczucie własnej wartości,

•

ogólna nieufność,

•

patologiczne relacje z partnerami seksualnymi

SKUTKI BARDZIEJ DOTKLIWE
GDY WYKORZYSTYWANIE SEKSUALNE
ZDARZYŁO SIĘ:

•

przed 10 rokiem życia,

•

gdy się powtarzało,

•

gdy było długotrwałe,

•

gdy sprawca stosował jawną przemoc,

•

gdy sprawca był darzony przez ofiarę osobistym zaufaniem,

•

gdy doszło do stosunku seksualnego,

•

gdy ofiara utrzymywała swoje doświadczenie w tajemnicy,

•

gdy ofiara nie znalazła zrozumienia u rodziców,

ZANIEDBYWANIE

Niezaspokajanie podstawowych fizycznych
i psychicznych potrzeb dziecka.

PRZEJAWY



niewłaściwe odżywianie,



niewłaściwe ubierania,



niewystarczająca ochrona zdrowia,



niewłaściwa edukacja,



brak poczucia bezpieczeństwa,



brak miłości rodzicielskiej,



brak troski,

•

brak zainteresowania dzieckiem (gdzie jest, z kim, co robi)

•

brak kontroli,

Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności

Art. 200. K.K.

Kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej lat 15
lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej
lub doprowadza ją do poddania się takim czynnościom
albo do ich wykonania,
podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. 

Art. 201. K.K.
Kto dopuszcza się obcowania płciowego
w stosunku do wstępnego, zstępnego,
przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece

Art. 207. K.K.
§ 2. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą
lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym
stosunku zależności od sprawcy
albo nad małoletnim lub osobą nieporadną
ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest
ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa,
sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Art. 208. K.K.
Kto rozpija małoletniego, dostarczając mu napoju
alkoholowego, ułatwiając jego spożycie
lub nakłaniając go do spożycia takiego napoju,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia

wolności do lat 2.

.

Art. 209. K.K.

Kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim (…)
obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby
najbliższej (…) i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia
podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie,
karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. 

Art. 210. K.K.
Kto wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego
poniżej lat 15 albo o osobę nieporadną
ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny osobę tę porzuca,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Art. 211. K.K.
Kto, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru,
uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej lat 15 albo
osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Kodeksu Postępowania Karnego

Art. 304 § 1
Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa
ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek
zawiadomić o tym prokuratora lub policję.

•

jeśli ktoś nie jest pewien,

czy niepokojąca sytuacja ma znamiona przestępstwa,

•

ale jednocześnie widzi, że dziecko jest krzywdzone,

•

możesz złożyć do sądu rodzinnego

wniosek o wgląd w sytuację rodzinną dziecka.

OCHRONA DZIECKA PRZED PRZEMOCĄ

2 ścieżki ochrony:

•

kiedy rodzina nie godzi się na współpracę,

- pomoc interwencyjna – umieszczenie dziecka poza rodziną
- ukaranie rodziców
(

upomnienia, grzywny, wpisy do akt, pozbawienie wolności

)

•

kiedy rodzina godzi się na współpracę (wsparcie, leczenie),

- pomoc diagnostyczna,
- pomoc terapeutyczna,
- pomoc interwencyjna

PRZYCZYNY UMIESZCZENIA DZIECKA
POZA RODZINĄ

•

porzucenie dziecka,

•

zagrożenie życia, zdrowia,

•

zagrożenie bezpieczeństwa

•

niekorzystne warunki opiekuńczo-wychowawcze:

- zaniedbywanie, krzywdzenie dziecka
- niezaradność życiowa rodziców
- ubóstwo,
- zła sytuacja mieszkaniowa
- choroby, niepełnosprawność rodziców,
- przemoc w rodzinie
- przestępczość
- uzależnienie: alkoholizm, narkomania

MIEJSCE UMIESZCZENIA DZIECI
POZA RODZINĄ

•

rodzina zastępcza spokrewniona (babcia, ciocia, sistra)

•

pogotowie opiekuńcze

•

rodzina zastępcza niespokrewniona,

•

rodzinny dom dziecka,

•

dom dziecka,

•

dom małego dziecka

SĄD RODZINNY

•

ocenia sytuację dziecka,

•

ogranicza lub pozbawia władzy rodzicielskiej

•

umieszcza dziecko w placówce opiekuńczej lub rodzinie

zastępczej

OŚRODEK DIAGNOSTYCZNO – KONSULTACYJNY

na potrzeby sądu:

•

diagnozuje dziecko

•

diagnozuje sytuację rodzinną

PRZESŁUCHANIE DZIECKA

•

przesłuchanie przez sędziego (nie prokuratora lub policjanta)

w obecności psychologa,

•

tylko raz,

•

rodzice mogą zwrócić się do sędziego, aby przesłuchanie

przeprowadzono poza siedzibą sądu lub prokuratury

w tzw. pokoju przesłuchań dzieci,

•

adresy pokojów w komisariacie policji

lub na stronie Fundacji „Dzieci Niczyje" (www.fdn.pl),

•

gdy w pobliżu miejsca zamieszkania dziecka

nie ma specjalnego pokoju przesłuchań, przesłuchania

można dokonać w poradni psychologiczno-pedagogicznej,

•

decyzję o miejscu przesłuchania podejmuje sędzia

i może postanowić, że spotkanie z dzieckiem odbędzie się

w sądzie,

WYPOSAŻENIE NIEBIESKIEGO POKOJU



stoliki i krzesła w dwóch rozmiarach,



kanapa lub fotel,



miękka wykładzina



kredki, papier, lalki, pacynki

(nie są bezpośrednio dostępne dla dziecka)



nieliczne zabawki dostępne dziecku



W poczekalni: zabawki, kredki, papier, czasem zwierzęta

(żółw, rybki, papuga), brak materiałów edukacyjnych



kamera i sprzęt rejestrujący przesłuchanie

(cały pokój + zachowania i reakcje dziecka),



mikrofon rejestrujący dźwięk,



mikrofon i w pokoju sąsiadującym z pokojem,

gdzie przesłuchiwane jest dziecko



słuchawki dla sędziego i psychologa

Centrum Pomocy Dzieciom „Mazowiecka” w Warszawie

.

.

Centrum Przesłuchań Dzieci w Reykiaviku

Sala obserwacyjna w Centrum Pomocy Dzieciom
„Mazowiecka” w Warszawie

.

Sala obserwacyjna w Centrum Przesłuchań
Dzieci w Reykiawiku

Lalki anatomiczne

Liczba niebieskich pokoi



238 pokoi w budynkach jednostek Policji



70 (około) pokoi w innych instytucjach i organizacjach

POGOTOWIE OPIEKUŃCZE

•

dla dzieci w wieku od 3 do 18 r. ż.

•

wymagających zapewnienia im całkowitej opieki np.

- opuszczonych,
- osieroconych,
- wymagających odizolowania od dotychczasowego
środowiska, np.:
- zagrożenie bezpieczeństwa,
- odmowa powrotu do domu z obawy przed opiekunami,

•

ma prawo zatrzymać dziecko bez zgody rodziców

i bez postanowienia sądu,

•

czas pobytu – nie dłużej niż 3 miesiące

•

placówka o charakterze diagnostyczno- kwalifikacyjno

rozdzielczym,

RODZINNE POGOTOWIE OPIEKUŃCZE

DOM DZIECKA

•

bez zgody sądu

dyrektor bierze na siebie obowiązek doprowadzenia
do regulacji sytuacji prawnej dziecka (ale robi to niechętnie)

•

na podstawie tzw. postanowienia natychmiastowego

- udać się do sędziego dyżurnego,
- przedstawić mu sytuację
- sędzia sądu rodzinnego wydaje postanowienie
na tzw. posiedzeniu niejawnym.
„od ręki" przekazuje decyzję o umieszczeniu dziecka
w placówce.
- poprosić sędziego aby wskazał konkretną placówkę,

decyzja tymczasowa
nie oznacza ograniczenia władzy rodzicielskiej

IZOLACJA DZIECKA OD SPRAWCY

•

Zatrzymanie sprawcy

- przypuszczenie, że popełnił przestępstwo
- zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby
- albo obawa zatarcia śladów przestępstwa.

•

Zatrzymanie najwyżej na 48 godzin,

jeśli w tym czasie prokurator nie wyda wniosku
o zastosowanie tymczasowego aresztowania,

KIEDY RODZINA GODZI SIĘ NA WSPÓŁPRACĘ

•

pedagog, psycholog szkolny

•

centrum pomocy rodzinie

•

ośrodek pomocy społecznej

•

ośrodek interwencjo kryzysowej

•

poradnia leczenia uzależnień

•

organizacje pozarządowe zajmujące się pomocą

dziecku krzywdzonemu np.:
- Fundacja Dzieci Niczyje
- Pogotowie Niebieska Linia

PROCEDURA POSTĘPOWANIA PEDAGOGA
SZKOLNEGO W SYTUACJI KRZYWDZENIA DZIECI

•

Rozpoznanie objawów krzywdzenia dzieci.

•

Weryfikacja danych:

- nieformalna rozmowa z dzieckiem,
- wywiad terapeutyczny,
- badanie psychologiczne,
- rozmowa z opiekunami prawnymi,
- wywiad w rodzinie,
- analiza wytworów dziecka,
- badanie medyczne – (lekarz, pielęgniarka szkolna

•

Nawiązanie współpracy z instytucjami wspierającymi w celu

poszerzenia wiedzy na temat sytuacji dziecka.

•

Współudział w tworzeniu zespołu interdyscyplinarnego,

- psycholog - ośrodek zajmujący się pomocą ofiarom
przemocy w rodzinie,
- pracownik socjalny - ośrodek pomocy społecznej,
- kurator – sąd,
- dzielnicowy (policja),
- terapeuta uzależnień (poradnia leczenia uzależnień),
- ksiądz,

•

wspólne konstruowanie planu pomocy dziecku

i jego rodzinie,

•

ewentualne powiadomienie sądu rodzinnego,

prokuratury rejonowej o sytuacji dziecka,

•

wspieranie dziecka oraz jego rodziny

podczas realizowania planu pomocy.

•

monitorowanie prawidłowości i skuteczności

oddziaływań pomocowych.