Rozdział 9/1.
9/1. Instrukcja bezpieczeñstwa i higieny pracy
– schemat budowy
Rozdzia³
9/1.
9.
kwiecieñ
Stanis³aw 9/1.
Instrukcja
Instrukcje
2005 bezpieczeñstwa
stanowiskowe
Wójcik
i higieny pracy – schemat budowy
Spis treœci
1. Komentarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
2. Wyjaœnienia do schematu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
3. Schemat budowy instrukcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
1. Komentarz
W artykule 2374 § 2 Kodeksu pracy (tj. Dz.U z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.) czytamy,
¿e pracodawca jest obowi¹zany wydawaæ szczegó³owe instrukcje i wskazówki dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy na stanowiskach pracy. Instrukcje te powinny opracowywaæ osoby zatrudnione na stanowiskach nadzoru w zak³adzie
pracy. Dobrze by by³o, aby w procesie tworzenia instrukcji brali udzia³ pracownicy z d³u¿szym sta¿em pracy i co siê z tym wi¹¿e – du¿ym doœwiadczeniem. Jeœli idzie o obowi¹zki specjalisty bhp w tej materii, to zgodnie z § 2 ust.1 pkt 10 rozporz¹dzenia Rady Ministrów z 2.9.1997 r. w sprawie s³u¿by bhp (Dz.U. Nr 109, poz. 704, ze zm.) – ma ona opiniowaæ instrukcje bhp.
Zgodnie z § 41 rozporz¹dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26.9.1997 r. Udostępnienie do stałego
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy (tj. Dz.U. z 2003 r. korzystania Nr 169, poz. 1650) instrukcje bhp powinny byæ udostêpnione pracownikom do sta³ego korzystania na stanowiskach, na których wystêpuj¹ zagro¿enia wypadko-we i chorobowe.
Instrukcje bezpieczeñstwa i higieny pracy powinny dotyczyæ:
l
stosowanych procesów technologicznych oraz wykonywanych prac,
l
obs³ugi maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych,
l
postêpowania z materia³ami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi,
l
udzielania pierwszej pomocy.
Wydanie i udostêpnienie pracownikom do sta³ego korzystania instrukcji bhp bê-
dzie stanowiæ spe³nienie obowi¹zku pracodawcy tylko wtedy, gdy zawartoœæ instrukcji wyczerpie wszystkie aspekty bezpieczeñstwa i higieny pracy na danym stanowisku.
Przepisy nie narzucaj¹ formy (wzoru) instrukcji bhp. Jednak stawiane wymagania Wymagania dla instrukcji
wyraŸnie okreœlaj¹, ¿e instrukcje bhp powinny w sposób zrozumia³y dla pracowników wskazywaæ:
l
czynnoœci, które nale¿y wykonaæ przed rozpoczêciem danej pracy,
l
zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania samej pracy,
l
czynnoœci do wykonania po jej zakoñczeniu oraz
l
zasady postêpowania w sytuacjach awaryjnych, stwarzaj¹cych zagro¿enia dla
¿ycia lub zdrowia pracowników.
kwiecień 2005
1
9. Instrukcje stanowiskowe
Rozdział 9/1.
W niektórych aktach prawnych z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy (g³ównie rozporz¹dzeniach dotycz¹cych bezpieczeñstwa pracy w ró¿nych bran¿ach) znajduj¹ siê dodatkowe, szczegó³owe wymagania co do koniecznej zawartoœci instrukcji. Zdarza siê te¿, ¿e instrukcje s¹ ju¿ z góry ustalone prawem, bêd¹c np. za³¹czni-kiem do rozporz¹dzenia.
PRZYKŁAD
W § 5 ust. 1 rozporz¹dzenia Ministra Infrastruktury z 12.3.2002 r. w sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy w komunikacji miejskiej oraz autobusowej komunikacji miêdzymiastowej (Dz.U. Nr 37, poz. 341) mówi siê, ¿e instrukcje powinny okreœlaæ w szczególnoœci:
l
sposoby bezpiecznego wykonywania czynnoœci,
l
czynnoœci o szczególnym zagro¿eniu dla ¿ycia i zdrowia, które powinny byæ wykonywane co najmniej przez dwie osoby,
l
obowi¹zuj¹cy system znaków i sygna³ów oraz sygnalizacji œwietlnej i dŸwiêkowej, l
rodzaje prac, które wymagaj¹ bezwzglêdnego wy³¹czenia napiêcia,
l
rodzaje prac, przy których obowi¹zuje stosowanie sprzêtu ochronnego i œrodków ochrony indywidualnej.
Źródła
Instrukcja bhp powinna byæ opracowana na podstawie:
informacji
l
aktualnych przepisów,
l
instrukcji u¿ytkowania wyposa¿enia technicznego stanowiska i œrodków ochro-ny indywidualnej,
l
kart charakterystyk substancji i preparatów niebezpiecznych,
l
wyników pomiarów parametrów œrodowiska pracy (stê¿eñ i natê¿eñ czynni-
ków szkodliwych dla zdrowia),
l
ustalonego w zak³adzie procesu technologicznego,
l
Polskich Norm dotycz¹cych bezpieczeñstwa pracy,
l
doœwiadczenia i wiedzy fachowej,
l
innych, sprawdzonych Ÿróde³.
Aktualizacja
Instrukcje bhp powinny byæ aktualizowane po ka¿dej zmianie:
l
instrukcji
sposobu wykonywania prac,
l
stosowanych materia³ów i maszyn (narzêdzi),
l
parametrów œrodowiska pracy, a tak¿e
w przypadku zmian przepisów obowi¹zuj¹cych przy pracach na danym stano-
wisku.
Instrukcja bhp nie mo¿e w swej treœci byæ sprzeczna z obowi¹zuj¹cymi przepisa-mi i zasadami bezpieczeñstwa i higieny pracy, a tak¿e nie mo¿e zawieraæ nieaktu-alnych danych.
Przedstawiony poni¿ej schemat budowy instrukcji bezpieczeñstwa i higieny pracy nale¿y potraktowaæ jako „przewodnik” – materia³ pomocniczy przy opracowywa-niu b¹dŸ opiniowaniu instrukcji bhp dla konkretnych stanowisk pracy w Pañstwa zak³adzie.
2
kwiecień 2005
9/1. Instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy – schemat budowy OPINIE
Rozdział 9/1.
2. Wyjaœnienia do schematu
Pkt 1.
Rozwijaj¹c ten punkt nale¿y podaæ podstawowe dane dotycz¹ce stanowiska pracy: Opis stanowiska
l
komórkê organizacyjn¹ (z numerem telefonu osoby nadzoruj¹cej),
pracy
l
nazwê stanowiska,
l
wykonywane prace,
l
maszyny, urz¹dzenia i narzêdzia u¿ytkowane na danym stanowisku,
l
stosowane materia³y szkodliwe dla zdrowia i niebezpieczne.
Pkt 2.
Nale¿y podaæ:
l
liczbê pracowników zatrudnionych jednoczeœnie na stanowisku,
l
wymagania kwalifikacyjne dla tych pracowników i
l
wymagania kwalifikacyjne dla osób nadzoru.
Pkt 3.
Uzupe³niaj¹c ten punkt, nale¿y podaæ dominuj¹ce zagro¿enia wynikaj¹ce z:
Dominujące
l
procesu pracy (u¿ytkowanych maszyn, narzêdzi, stosowanych materia³ów), zagrożenie a tak¿e
l
usytuowania stanowiska.
Przy pracach spawalniczych na wysokoœci, g³ównymi zagro¿eniami bêd¹:
PRZYKŁAD
l
upadek z wysokoœci,
l
spadaj¹ce na ziemiê elementy metalowe i iskry,
l
wysoka temperatura powierzchni,
l
promieniowanie,
l
obci¹¿enie fizyczne.
W przypadku wystêpowania czynników szkodliwych na stanowisku pracy w stê¿eniach w powietrzu PRZYKŁAD
przekraczaj¹cych dopuszczalne normy (NDS) – nale¿y podaæ (wymieniæ z nazwy) te czynniki, jako zagra¿aj¹ce zdrowiu z okreœleniem krotnoœci przekroczeñ norm (np. 1,5 x NDS). Je¿eli stê¿enia tych czynników nie przekraczaj¹ dopuszczalnych norm, to jednak, ze wzglêdu na ich szkodliwe od-dzia³ywanie (nara¿anie) na organizm cz³owieka – w instrukcji bhp powinny byæ zamieszczone wy-raŸne ostrze¿enia przed ich szkodliwymi w³aœciwoœciami.
Pkt 4.
Jak wiemy, w sytuacjach awaryjnych wystêpuj¹ zwykle dodatkowe zagro¿enia na Awarie stanowisku pracy, dlatego osoba zatrudniona powinna zostaæ uprzedzona o mo¿li-woœci wyst¹pienia takich zagro¿eñ i o sytuacjach, w których siê mog¹ pojawiæ.
Nieszczelny przewód tlenowy mo¿e byæ przyczyn¹ po¿aru, którego Ÿród³em bêdzie zap³on zaoliwio-PRZYKŁAD
nych szmat le¿¹cych w pobli¿u nieszczelnoœci (w strumieniu tlenu).
kwiecień 2005
3
9. Instrukcje stanowiskowe
Rozdział 9/1.
Pkt 5.
Środki zaradcze
W celu ochrony przed zagro¿eniami, wymienionymi w pkt. 3 i 4, zastosowano na stanowisku pracy konkretne sposoby i œrodki zaradcze np.:
l
„re¿im” organizacyjny,
l
œrodki ochrony zbiorowej,
l
œrodki ochrony indywidualnej.
To w³aœnie te zastosowane sposoby i œrodki ochrony nale¿y okreœliæ (wymieniæ) w instrukcji bhp, jako obowi¹zuj¹ce do stosowania na danym stanowisku pracy.
Pkt 6.
Je¿eli pracodawca wprowadzi³ znaki i sygna³y bezpieczeñstwa do przekazywania informacji o:
l
Znaki i sygnały
zagro¿eniach (znaki informacyjne) i
bezpieczeństwa
l
sposobie zachowania siê na obszarze zagro¿onym (znaki zakazu, nakazu),
powinien zapewniæ pracownikom instrukcje dotycz¹ce tych znaków i sygna³ów
(opisaæ znaczenie znaków i sygna³ów oraz zasady zachowania siê pracowników w zwi¹zku z umieszczeniem tych znaków, b¹dŸ nadaniem sygna³u).
PRZYKŁAD
Przy dojœciu do stanowiska pracy umieszczono znak nakazuj¹cy u¿ywanie ochron s³uchu podczas pracy. W instrukcji bhp powinien byæ ten znak powtórzony z informacj¹, ¿e oznacza on nakaz u¿ywania ochronników s³uchu na stanowisku podczas pracy.
Pkt 7.
Organizacja
Na bezpieczeñstwo pracy ogromny wp³yw ma organizacja pracy, jej staranne przy-pracy
gotowanie i zabezpieczenie, dlatego w instrukcji nale¿y wyraŸnie wskazaæ pracownikowi, jakie czynnoœci powinien wykonaæ przed rozpoczêciem pracy.
Pkt 8.
Przechowywanie
Jak wiemy, na stanowiskach pracy nie wolno przechowywaæ:
materiałów,
l
surowców i materia³ów pomocniczych,
wyrobów
l
gotowych wyrobów,
i surowców
l
odpadów
– w iloœciach wiêkszych ni¿ wynika to z potrzeb technologicznych, umo¿liwia-j¹cych utrzymanie ci¹g³oœci pracy na danej zmianie.
W instrukcji nale¿y podaæ konkretne iloœci, w rozbiciu na poszczególne surowce, materia³y, wyroby i odpady, które dopuszcza siê do przechowywania na stanowisku pracy.
Pkt 9.
Dobre praktyki
Nale¿y podaæ dobre praktyki wykonywania prac na stanowisku w oparciu o szczegó³owe przepisy bhp, obowi¹zuj¹ce dla tych prac i zasady ergonomii.
Okreœlaj¹c zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania prac nale¿y uwzglêdniæ zarówno prace w sytuacjach normalnych, jak i w mo¿liwych do przewidzenia sytuacjach nietypowych (ale jeszcze nie awaryjnych).
4
kwiecień 2005
9/1. Instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy – schemat budowy OPINIE
Rozdział 9/1.
Podczas wykonywania prac monterskich na wysokoœci w pozycji stoj¹c swobodnie na pomoœcie PRZYKŁAD
(a wiêc w warunkach „normalnych”) – nie musimy stosowaæ indywidualnego sprzêtu chroni¹cego przed upadkiem z wysokoœci, natomiast w przypadku koniecznoœci wychylenia siê poza balustradê tego pomostu (sytuacja nietypowa), powinniœmy zastosowaæ taki sprzêt (przypi¹æ siê).
Sytuacj¹ nietypow¹ mo¿e byæ tak¿e zak³adanie na tokarkê przedmiotu obrabianego o masie przekra-PRZYKŁAD
czaj¹cej 10 kg w sytuacji, gdy stanowisko nie jest wyposa¿one w ¿urawik (nie instalowano ¿urawika, gdy¿ obrabiane s¹ tam zazwyczaj przedmioty lekkie – do 10 kg).
Pkt 10.
Je¿eli jakiekolwiek czynnoœci wykonywane na stanowisku pracy wymagaj¹ uprzed- Odłączenie zasilania
niego od³¹czenia zasilania energi¹, to nale¿y je wszystkie wyraŸnie wymieniæ w instrukcji.
Zasada ta dotyczy równie¿ uwolnienia energii sprê¿onego gazu w zbiornikach (przewodach), czy energii potencjalnej, jak¹ posiadaj¹ niektóre elementy ruchome maszyn o znacznej masie zatrzymane w pozycji górnej. Ze wzglêdu na mo¿liwoœæ samoczynnego opadniêcia (obrotu) tych elementów, nawet po wy³¹czeniu maszyny, s¹ one bardzo groŸne. W celu unikniêcia zagro¿enia nale¿y je sprowadziæ w po³o¿enie dolne lub zabezpieczyæ mechanicznie przed mo¿liwoœci¹ ruchu (samoczynnego opadania).
Pkt 11.
W przypadku, gdy na stanowisku prowadzone s¹ równie¿ prace o szczególnym Prace wykonywane przez
zagro¿eniu dla zdrowia lub ¿ycia wymienione w za³¹czniku do rozporz¹dzenia Mi- dwie osoby nistra Pracy i Polityki Socjalnej z 28.5.1996 r. w sprawie rodzajów prac, które powinny byæ wykonywane przez co najmniej dwie osoby (Dz.U. Nr 62, poz. 288), nale-
¿y je szczegó³owo okreœliæ w instrukcji z podaniem sposobu ich prowadzenia (organizacji).
W instrukcji bhp przy wykonywaniu prac w wykopach nale¿y tak¿e okreœliæ organizacjê prac wyko-PRZYKŁAD
nywanych na g³êbokoœci wiêkszej ni¿ 2 m (oczywiœcie, je¿eli przewiduje siê prowadzenie prac na tej g³êbokoœci).
Pkt. 12.
Je¿eli praca na stanowisku wymaga dŸwigania ciê¿arów, czy u¿ycia znacznych si³ Ręczne prze-mieszczanie
miêœni, to w instrukcji powinny byæ podane wartoœci dopuszczalne mas dŸwiga- ciężarów nych przedmiotów, czy wywieranych si³ oraz okreœlony bezpieczny sposób wykonywania tych wysi³kowych czynnoœci.
kwiecień 2005
5
9. Instrukcje stanowiskowe
Rozdział 9/1.
Pkt 13.
Obowiązek mel-
Je¿eli w pomieszczeniu pracy, w którym zatrudniona jest tylko jedna osoba, mo-dowania się
g¹ w sytuacji awaryjnej wyst¹piæ zagro¿enia dla zdrowia lub ¿ycia pracowników, a w szczególnoœci zagro¿enia:
l
po¿arowe,
l
wybuchowe,
l
pora¿enia pr¹dem elektrycznym,
l
wydzielania siê truj¹cych i szkodliwych gazów lub par
– istnieje obowi¹zek meldowania siê tej osoby w ustalony sposób i w oznaczonych porach.
Instrukcja bhp jest w³aœciwym miejscem, w którym powinny byæ te sprawy uregu-lowane – okreœlony sposób i wyznaczone œcis³e pory meldowania siê pracownika.
Pkt 14.
Przerwy
W przypadku, gdy pracodawca podj¹³ dzia³ania organizacyjne w celu ograniczenia w pracy
czasu ekspozycji pracownika na zagro¿enia i ustali³ przerwy w pracy na danym stanowisku – pracownik powinien mieæ je wyraŸnie okreœlone (wyznaczone) w in-
strukcji bhp.
Pkt 15.
Zabezpieczenie
Aby stanowisko pracy (znajduj¹ce siê na nim maszyny, narzêdzia, materia³y itp.) stanowiska
pozostawione bez obs³ugi (nieczynne) nie stanowi³o zagro¿enia dla innych pra-pracy
cowników (otoczenia), nale¿y je odpowiednio zabezpieczyæ poprzez wykonanie okreœlonych czynnoœci po zakoñczeniu pracy. Czynnoœæ te powinny byæ dok³adnie wymienione w tym punkcie instrukcji bhp.
Pkt 16.
Czynności
Przepisy bezpieczeñstwa i higieny pracy zabraniaj¹ pracownikowi wykonywania zakazane
wielu czynnoœci podczas przebywania na stanowisku. Najczêœciej wystêpuj¹ce za-kazy dotycz¹ np.:
l
u¿ywania otwartego ognia, czy palenia tytoniu,
l
zatrzymywania rêk¹ wiruj¹cego narzêdzia,
l
spo¿ywania posi³ków na stanowisku pracy, itp.
Wszystkie czynnoœci zabronione nale¿y dok³adnie w instrukcji bhp wymieniæ. Dobrze jest te¿ ten fragment tekstu wyeksponowaæ – najlepiej pogrubion¹, czerwon¹
czcionk¹. Mo¿na te¿ – dla podkreœlenia szczególnego znaczenia zagadnieñ opisa-nych w tym punkcie – umieœciæ przed tekstem znak zakazu.
Pkt 17.
Postępowanie
Je¿eli istnieje prawdopodobieñstwo, ¿e na stanowisku pracy mo¿e dojœæ do awarii podczas awarii
stwarzaj¹cej zagro¿enia dla ¿ycia lub zdrowia pracowników, w instrukcji bezpieczeñstwa i higieny pracy nale¿y podaæ zasady postêpowania w sytuacji awaryjnej.
O awarii i jej nastêpstwach powiadamia siê inne osoby, czy jednostki. Instrukcja powinna okreœlaæ sposób komunikowania siê z otoczeniem z podaniem w³aœciwych numerów telefonów do osób nadzoru i jednostek ratunkowych.
6
kwiecień 2005
9/1. Instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy – schemat budowy OPINIE
Rozdział 9/1.
3. Schemat budowy instrukcji
......................................
(pieczêæ zak³adu pracy)
Instrukcja bezpieczeñstwa i higieny pracy
..................................................................
1. Stanowisko pracy.
2. Obsada stanowiska.
3. Zagro¿enia wystêpuj¹ce podczas normalnej pracy.
4. Dodatkowe zagro¿enia wystêpuj¹ce w sytuacjach awaryjnych.
5. Przyjête sposoby i œrodki ochrony przed zagro¿eniami.
6. Znaczenie stosowanych znaków i sygna³ów ostrzegawczych i alarmowych.
7. Wykaz czynnoœci, które nale¿y wykonaæ przed rozpoczêciem pracy.
8. Normatywy sk³adowanych na stanowisku surowców, gotowych wyrobów,
materia³ów pomocniczych, odpadów.
9. Zasady i sposoby bezpiecznego i zgodnego z ergonomi¹ wykonywania pracy.
10. Czynnoœci, które wymagaj¹ bezwzglêdnego od³¹czenia zasilania energi¹.
11. Czynnoœci, które powinny byæ wykonywane przez co najmniej dwie osoby.
12. Normatywy dŸwigania ciê¿arów.
13. Sposób meldowania siê pracownika.
14. Obowi¹zuj¹ce przerwy w pracy.
15. Wykaz czynnoœci, które nale¿y wykonaæ po zakoñczeniu pracy.
16. Czynnoœci zabronione pracownikowi.
17. Sposób postêpowania w sytuacjach awaryjnych.
Opracowa³: .....................................
Opiniowa³: ......................................
Zatwierdzi³ do stosowania:
......................................................
(data, imiê i nazwisko, funkcja, podpis)
kwiecień 2005
7