Ewolucja systemu politycznego Wielkiej Brytanii.
1.Okres kształtowania się reprezentacji ogólnonarodowej. Oddzielenie się parlamentu od władzy
królewskiej. Zakończony w XVI wieku. Okres ten uregulował w pewnym stopniu stosunki
panujące między władzą wykonawczą a ustawodawczą.
W tym czasie powstawały zalążki parlamentaryzmu. Początek tego procesu datuje się już a XII
wiek, kiedy to dynastia normandzka była wypierana przez Plantagenetów. Oczywiście miejscem
powstawania takiego tworu mógł być tylko dwór królewski, czyli ówczesny ośrodek życia kulturalnego i politycznego. Wyróżniamy:
§Kurię Królewską (Curia Regis) – zgromadzenie dygnitarzy przy dworze królewskim
§Zgromadzenie Wasali
o Rada Zwykła (Concilium Ordinarium) – najbliżsi doradcy Korony
o Wielka Rada (Magnum Concilium) – zgromadzenie króla i baronów.
To właśnie Wielka Rada, w składzie, której od 1215 roku zasiadali biskupi, opaci, baronowie
i hrabiowie, a od 1265 kiedy to przestała być zjazdem feudałów, a stała się organem reprezentacji
również rycerstwa oraz mieszczan stała się Parlamentem i tą datę przyjmuję się jako rok jego
powstania.
Sama nazwa parlament, czyli parlamentum została zastosowana w tym samym czasie, czyli za
panowania Henryka III (1216-1272). Była tłumaczona jako sklep z gadaniną lub konferowanie.
Oczywiście nie było to zgromadzenie w żaden sposób podobne do dzisiejszego. Była to ciągle rada
królewska, ale rozszerzona o głos przede wszystkim mieszczan - „ciało to było na równi ciałem
ustawodawczym i administracyjnym, finansowym i sądowym”.
Największym osiągnięciem tego okresu jest uchwalenie w 1215 r. Wielkiej Karty Wolności (Magna
Charta Liberatum), która to wciąż stanowi część prawodawstwa składającego się na Konstytucję
WB. Karta:
-Dawała okrojoną niezależność Rady w sprawach finansowych i sądowych,
-Zabraniała ściągania podatków bez jej zgody,
-Była zalążkiem sądów przysięgłych, czyli sądzenia równych przez równych (czyli szlachtę przez
szlachtę, inne równości w tym momencie historycznym nie wchodziły w grę),
-Regulowała kary majątkowe,
-Stanowiła prawo oporu, czyli możliwość legalnego wystąpienia przeciw królowi
w razie łamania postanowień Karty.
Podział Wielkiej Rady w XIV w. na dwie izby, czyli Izbę Lordów (House of Lords) i Izbę Gmin
(House of Commons). Oczywiście cały czas na czele obu izb pozostawał król. Ustalono również
zasadę w myśl, której ważność każdej z ustaw gwarantowało jedynie poparcie obu izb i króla.
Decyzje parlament podejmował według zasady kolejnego rozpatrywania sprawy przez obie izby(jak
współcześnie).
W XIV w. król w przysiędze zapewniał respektowanie parlamentu.
Wiek XV to początek projektów ustaw tzw. bills, czyli odpowiedzi na petycje przedkładane
królowi. Jest to początek inicjatywy ustawodawczej parlamentu. Oprócz tego „od 1377 roku Izba
Gmin posiada prawo wniesienia przez Izbę Lordów skargi przeciwko osobom urzędowym
oskarżonym o nadużycie władzy, defraudację itp.” – procedura ta będzie zwana impeachmentem.
(Współcześnie m.in. w USA i na Litwie).
2. Okres walki parlamentu z monarchią, uwieńczony ukształtowaniem się systemu parlamentarnego
w XVII w. (epoka Stuartów).
1628- podpisanie przez króla Petycji o Prawach (Petition of Rights), w których to przyznawał się do łamania Karty Wolności i wielu innych wykroczeń. Zamknęła ona drogę do absolutyzmu i była
kolejnym po Wielkiej Karcie krokiem do umocnienia pozycji parlamentu i wolności obywatelskich
1668-1689- okres „Chwalebnej Rewolucji” (Glorius Rewolution). Przypieczętował on pozycję obu
Izb. Odtąd już nigdy król nie zakwestionuje jego roli. Dało to początek boomowi gospodarczemu i
kulturalnemu, a przede wszystkim stabilizacji.
akty prawne:
Habeas Corpus Act (1679), Ustawa o Prawach (Bill of Rights) z 1689 r., 1701 r. Ustawa o
Następstwie Tronu [20] (Act of Settlemnet), Petycja o prawach.
Najważniejszy z nich to Ustawa o Prawach. Ostatecznie potwierdzono wyłączność parlamentu do
stanowienia podatków oraz innych obciążeń, regulowanie wielkości armii a także stanowienie
prawa. Parlament jest forum do dociekania krzywd obywatelskich doznanych od Korony.
Obowiązuje do dziś. Jednocześnie dokument był gwarantem wolności słowa, debat oraz zalecał
częste zwoływanie sesji parlamentarnych.
3. Okres umacniania się systemu parlamentarno - gabinetowego w wieku XVIII
i pierwszej połowie wieku XIX.
Funkcje króla w parlamencie czyli przewodniczenie, przejął z czasem pierwszy minister – premier,
czyli pierwszy Lord Skarbu.
Rok 1782 przyniósł kolegialną odpowiedzialność gabinetu przed parlamentem. Dzięki temu
podobnie jak w Polsce dziś, tam wtedy wyklarowała się zasada, że jeśli premier nie ma poparcia
Izby Gmin, czyli Izby Niższej, król rozwiązuje izbę i odbywają się nowe wybory.
Parlament zagarnia dla siebie funkcję powoływania faktycznego gabinetu i zamiast go zwalczać,
korzysta z jego uprawnień. Jednak punkt, który mówi o odpowiedzialności gabinetu przez Izbą
Gmin ma echo, które z kolei mówi, że premier na polecenie króla może ją rozwiązać. W tym
momencie „władza króla staje się nominalna”.
4. Czasy najnowsze, których cechą charakterystyczną staje się dominacja egzekutywy (gabinetu i
premiera) nad legislatywą.
Kończy się formować system partyjny. Monarcha ma ustabilizowaną pozycję. Brakuje tylko
poszerzenia głosu ludu. Brytyjczycy, nie mogąc walczyć z klasą robotniczą, nadają jej prawa
wyborcze. Zniesienie cenzusu majątkowego i innych uregulowań obowiązujących niezmiennie od
średniowiecza to rok 1832 i reforma prawa wyborczego, rozszerzyła prawo wyborczego na „solidną
i szacowną klasę średnia”. W dalszej kolejności rozszerzono zasadę powszechności i nadano prawa
wyborcze kobietom. Jednocześnie kończy się okres panowania arystokracji. System dwupartyjny
mocno zakorzenia się w ustroju. Wojny światowe przynoszą natomiast wzrost interwencjonalizmu
państwowego.
Społeczeństwo i skutki wojny to kolejne progi, które przekracza system parlamentarno –
gabinetowy. Izba Gmin powoli traci swoją równorzędność z gabinetem. Powodują to silne
osobowości polityczne. W. Churchill, M. Thatcher to ludzie dzięki, którym funkcja premiera staje
się nadrzędną w procesie zarządzania krajem.
Struktura brytyjskiego ustroju.
1.Koństytucja
Brak w znaczeniu formalnym, zamiast tego ogół norm dotyczących władzy
prawo stanowione- prawo stanowi organ ustawodawczy.
prawo precedensowe- wyrok sądowy wpływa na późniejsze wyroki
konwenanse konstytucyjne
dzieła, traktaty i podręczniki prawnicze.
prawa i traktaty Unii Europejskiej
2.Monarcha
Panuje, ale nie rządzi. Król jest zwierzchnikiem i naczelnym wodzem sił zbrojnych, ma prawo
wypowiadania wojny i zawierania pokoju, może zwoływać i rozwiązywać parlament, oraz prawo łaski, ponadto mianuje wszystkich wyższych urzędników (w tym członków rządu)
Obecna królowa- Elżbieta II z dynastii Windsor, przed nią Jerzy VI. Pierwszy w sukcesji jest ks.
Karol
3.Parlament
Kadencja nie dłużej niż raz na 5 lat, głosuje każdy powyżej 18 roku życia i mieszkający w swoim
okręgu wyborczym. Bierne prawo wyborcze od 21 lat. Wybory w okręgach 1-mandatowych,
system większościowy. Ostatnie wybory- 6 V 2010. Wyniki- Partia końserwatywna- 307 Partia
Pracy- 258 Liberalni Demokraci- 57 Demokratyczna Partia Unionistyczna- 8 Szkocka Partia
Narodowa- 6 Jakieś inne małe i dziwne partie- 14. Premier- David Cameron. Speaker- John
Bercow. Rząd składa się z około 100 osób, stoją na czele poszczególnych urzędów. Gabinet jest
pojęciem węższym– only najważniejsi ministrowie.
-Izba gmin- niższa z izb, w obecnej kadencji 650 deputowanych. Ma inicjatywę ustawodawczą,
wybiera speakera(jak marszałek)Kontroluje on codzienne prace parlamentu, udziela głosu
dyskutantom oraz napomina gwałcących regulamin. Nie bierze udziału w głosowaniach, nie należy
do żadnej z partii, nie może należeć po zakończeniu speakowania. Ma 3 zastępców Kanclerza
Sposobów i Środków (Chairman of Ways and Means-Lindsay Hoyle) i jego dwóch zastępców (First
Deputy Chairman of Ways and Means- Nigel Evans i Second Deputy Chairman of Ways and
Means- Dawn Primaro)
-Izba Lordów- wyższa z izb, niewybieralna, składa się z 743 parów w tym 26 duchownych, 92
parów dziedzicznych i 618 parów dożywotnich. Opiniuje ustawy uchwalone przez izbę gmin
struktura administracyjna państwa.
4 części składowe- 2 kraje: Anglia i Szkocja jedno księstwo: Walię; jedną prowincję:Irlandię
Północną. Podział administracyjny różni się w poszczególnych częściach składowych. W Anglii nie
ma dualizmu administracji terytorialnej, czyli występowania obok siebie administracji rządowej i
samorządowej. Rząd zajmuje się sprawami całego kraju. Istnieje podział na regiony, hrabstwa,
dystrykty i parafie (parish) Podział Irlandii Północnej wynika z podziału całej wyspy Irlandii –
sześć z dziewięciu hrabstw prowincji Ulster należy do Zjednoczonego Królestwa, tworząc Irlandię
Północną. Szkocja od 1996 dzieli się na 32 hrabstwa. Walia również w 1996 roku podzielona
została na 22 jednostki administracyjne: 9 hrabstw, 10 hrabstw miejskich i 3 miasta, wszystkie o
równym statusie.
Dewolucja
Specyficzny model decentralizacji, gdzie peryferyjne kraje Zjednoczonego Królestwa (Szkocja,
Walia, Irlandia Płn.) miałyby uzyskać autonomię, a status jego rdzenia – Anglii – pozostałby
niezmieniony.
1998 r. – uchwalenie Scotland Act- Powołanie szkockiego Parlamentu, decyduje on w sprawach,
których wyraźnie nie zastrzeżono dla Westminsteru; Zakres jego kompetencji może być
kształtowany przez Parlament angielski; Parlament powołuje rząd, na czele z premierem Wskutek
dewolucji następuje przeniesienie części zadań i kompetencji administracji centralnej na poziom
regionalny; Dotyczy to zwłaszcza takich dziedzin jak gospodarka, edukacja, służba zdrowia,
rolnictwo, ochrona środowiska.
1Prawo Stanowione (statute law) - należą do niego podstawowe akty państwowe przyjęte przez
parlament
2.Prawo Precedensowe (case law), czyli orzecznictwo sądowe. Wyroki stanowią precedensy, które
stają się częścią prawa. Najwyżej ceni się wyroki
i rozstrzygnięcia Izby Lordów.
3.Konwenanse Konstytucyjne (convetions of the constitution) – są to zwyczaje i praktyki, które z
czasem stały się prawem przez włączenie do ustaw. Konwenans może się przeterminować i wyjść z
użycia. Taki proces to desuetudo. Najważniejsze konwenanse regulujące zasady systemu
parlamentarno – gabinetowego to:
a. obowiązek rezygnacji rządu, który stracił zaufanie Izby Gmin;
b. kolegialna odpowiedzialność gabinetu przed Izbą Gmin za ogólna politykę
i działalność poszczególnych resortów administracji;
c. powierzenie funkcji i misji tworzenia rządu przez monarchę liderowi partii posiadającej
większość mandatów w Izbie Gmin;
d. rezygnacja premiera jako szefa rządu równoznaczna jest z dymisją wszystkich członków rządu;
e. złożenie rezygnacji przez premiera, jeśli jego partia w wyniku wyborów parlamentarnych utraciła większość w Izbie Gmin;
f. zasada, że premier musi być członkiem Izby Gmin;
g. zmiany w prawie wyborczym oraz ustroju parlamentu uzgadniane są przez obie partie polityczne
na konferencji pod przewodnictwem spikera;
h. instytucje premiera, gabinetu, opozycji JKMmości
i. zwoływanie sesji parlamentu, co roku.
4. Dzieła, Traktaty i Podręczniki Prawnicze to zbiór nakazów i dyrektyw, które interpretuje się w
sytuacji wykładni stosowania prawa.