Pojęcie i definicja w.s.p.

System - układ elementów (niczym ludzki organizm). Żadna część układu nie działa oddzielnie, ale wszystkie one są powiązane; układ powiązanych ze sobą czynności

Metoda systemowa - polega na budowaniu modelu

Koncepcją systemu politycznego jest zrozumienie i opisywanie zjawisk politycznych

Bikameralizm symetryczny - obie izby mają te same uprawnienia (Włochy); w Polsce bikameralizm asymetryczny

System polityczny - ogół organów państwowych, partii, organizacji, grup społ. formalnych/nieformalnych uczestniczących w życiu politycznym danego państwa oraz ogół zasad i norm generalnych, regulujących stosunki między nimi.

W Wlk. B brak spisanego jednorodnego prawa - brak Konstytucji, liczne zbiory praw, zwyczaje

Organ państwowy - zorganizowana instytucja, której działania są określane przez prawo, uważane jest za działanie państwa

Instytucja - urządzenie, zwyczaj

Urząd - pełni funkcje pomocnicze wobec organu

Państwo - organizacja posiadająca monopol na użycie siły na danym terytorium

Organizacja - uporządkowanie - celowa grupa społeczna, działająca w imię zakładanych zasad

Podejście systemowe oparte na konstruowaniu modeli.

Pojęcie systemu pojawiło się późno, pod koniec lat 50., zrozumiane pod koniec lat 60.

Wcześniej używano terminu - government (rząd) - jako forma ustrojowa. Współcześnie termin ten przesuwany jest na sferę stos. międzynarodowych

Obecnie governance - zarządzanie

1953 - D. Easton - wprowadził pojęcie systemu politycznego

Do definicji systemu politycznego niezbędne są podmioty (elementy) oraz normy, reguły, zasady.

Główne elementy systemu:

-społeczeństwo - społeczność, której byt jest współdzielony, ponieważ składa się z różnych grup o interesach zbieżnych i niezbieżnych

-organizacje - artykułujące i reprezentujące interesy tych grup poprzez zdobywanie i sprawowanie władzy państwowej

-instytucje władzy państwowej - różne poziomy władzy, tylko ona dysponuje monopolem na wykorzystanie środków przymusu

-formalne zwyczaje i normy regulujące funkcjonowanie części składowych systemu

-ideologie - na ich podstawie konstruowane są strategie polityczne

Kategoria prawno-ustrojowa (monteskiuszowski 3podział władzy

Konserwatyzm Liberalizm Socjaldemokratyzm struktura świadomości

Partie polityczne Instytucje władzy Organizacje

państwowej struktura instytucji politycznych

dominujący, uprzywilejowani klasa średnia najemcy, pracownicy struktura społ-ekonom.

Energią systemu politycznego jest konflikt.

Podział socjopolityczny rozpoczynający analizę - cleavages

Pojęcie systemu - początkowo w socjologii - T.Parsons

Schemat Parsonsa

Adaptation - (podsystem gospodarczy)

God atteinment - (podsystem polityczny - wyznaczenie zadania)

Integration - (łączenie w całość, formy kontroli społecznej)

Latest pattern maintenance - (warunki kulturowe, motywacyjne, ukryty model eksploracji)

Schemat Parsonsa kładzie nacisk na zadanie realizacji celów oraz czy system realizuje, czy nie realizuje celów.

Max Weber - 4 typy socjologii

-gospodarki

-religii

-?

-?

Karl Deutsch - propozycja uwzględnienia w systemie funkcji zmiany politycznej i społecznej

System można definiować konfliktowo (dynamikę systemowi daje konflikt) lub funkcjonalnie (jakie funkcje i zadania system wypełnia)

Herbert Spiro

STABILNOŚĆ Problem ustrojowy	ELASTYCZNOŚĆ Problem gospodarczy
WYDAJNOŚĆ Problem władzy	SPRAWNOŚĆ Problem kultury

Koncepcja Davida Eastona = 1953-powstaje praca będąca analizą funkcjonalną. Żadna część systemu nie może istnieć bez innej, gdyż łączy je funkcjonalna zależność.

System polityczny jest częścią systemu społecznego, obejmują całe społeczeństwo.

3 kluczowe pojęcia:

-wspólnota polityczna

-reżim polityczny

-instytucje polityczne

Do najważniejszych składników systemu należy

-wejście - (input) - to żądania wysunięte ze strony społeczności, są wykładnią oczekiwań społecznych

-proces systemowego przetwarzania - (conversion) - pozyskiwanie poparcie dla określonego zadania, celu

-wyjście - (output) - ujawnienie decyzji

żądanie skrzynka decyzje

input/wejście przetwarzająca output/wyjście

poparcie conversion działania

sprzężenie zwrotne

Granice systemu

Czy system lokalny jest mniej skomplikowany? - NIE Prawidłowość - System jest utożsamiany z tradycyjnie rozumianym państwem.

System ekologiczny

System społeczny

System gospodarczy

System kulturalny żądanie decyzje

- - - - - - - - - - - - - - poparcia konwersja działania

System ekologiczny

Inne systemy polityczne

Organizacje międzynarodowe sprzężenie zwrotne

Pojęcie systemu

-powiązanie wielu działań w społeczeństwach

-można definiować aktywność polityczną na poziomie władzy (inna niż państwa)

-w systemach, które skrajnie się od siebie różnią

Sam termin oznacza uporządkowany układ, zbiór sposobów, norm, zasad, systemy etyczno-naukowe, podatkowe, polityczne i reguł ich funkcjonowania.

W podejściu systemowym chodzi o zasadę spojrzenia na całość.

SEDNO - Nie można zmienić tylko jednego elementu, bo zmiana ta pociąga za sobą kolejne zmiany

System nie zawsze odnosi się do państwa, ale np. do aktywności państwowej lub pozapaństwowej.

NIE MA SPOŁECZEŃŚTWA BEZ PAŃSTWA - NIE DA SIĘ TAK

Każdy system realizuje określone zadania i funkcje

Funkcje systemu politycznego - Podstawą klasyfikacji jest sposób reakcji na strumień sprzecznych impulsów, które płyną z otoczenia.

-regulacyjna

-mediacyjna

-adaptacyjna

-innowacyjna

Funkcja regulacyjna - podporządkowanie procesów, będących w toku

-urbanizacja, koncentracja środków, wprowadzanie ładu, porządkowanie zmian, które są w toku, regulacja z zewnątrz (od góry), samoregulacja

-regulacja restrykcyjna (zamykamy pewnego rodzaju działy gospodarki), hamowanie, regulowanie

-regulacja stymulująca - tworzenie nowych sytuacji motywacyjnych, zmiany typu kulturowo-naukowego

-regulacja harmonizująca - przesuwanie środków, przezwyciężanie barier rozwojowych

Funkcja mediacyjna - musi być komunikacja wewnątrz władzy ustawodawczej, legislatywy, wymiaru sprawiedliwości

Funkcja adaptacyjna - żywiołowość, zmienność otoczenia

Efekt adaptacyjny związany z przedłużeniem istnienia jakiegoś typu systemu. Osiągany przez 3 sytuacje:

-systematyczne uczenie się nowych ról

-przeciwdziałanie zewnętrznym i wewnętrznym czynnikom dezintegrującym

-likwidowanie napięcia wewnątrz systemu

Potrzeba elastycznego przekształcania się i powstrzymywania nadmiernych zmian. Niesprawność funkcji adaptacyjnej może przynosić kryzysy.

Funkcja innowacyjna - doskonalenie struktur organizacyjnych, tworzenie nowych i likwidacja niektórych instytucji

Charakter - 3 grupy systemów

-demokratyczny

-częściowo demokratyczny

-autorytarne (totalitarne)

Warunki i cechy systemu totalitarnego

-monopol oficjalnej ideologii, niepodzielnej i nieograniczonej przez prawo (millenium - 1000letnia Rzesza)

-monopol jednej masowej partii politycznej kierowanej przez przywódcę

-stosowanie terroru fizycznego i psychicznego

-monopol środków masowego przekazu

-monopol scentralizowanego systemu gospodarczego (częściowo wolne albo całkowicie państwowa własność)

-ludobójstwo motywowane ideologicznie

Cechy systemu autorytarnego

-ograniczony pluralizm (istnienie odpowiednio uformowanego aparatu państwowego)

-zawężony zakres uczestnictwa w organizacjach politycznych (elitarny charakter udziału)

-polityczne sterowanie nastrojami społeczeństwa poprzez środki masowego przekazu

-postępująca depolityzacja, brak całościowej ideologii

Podgrupy systemu autorytarnego

-biurokratyczno-militarne

-autorytarny korporacjonizm (Włochy, Portugalia, Hiszpania, Francja)

-reżimy pokolonialne - mobilizujące

-rasowe tzw. etniczne demokracje

-posttotalitarne reżimy autorytarne (uzależnione kiedyś od ZSRR)

Modele ustrojowe w państwach demokratycznych

+struktura organizacji instytucji

I parlamentarne

II prezydenckie

III mieszane (semiprezydenckie, supersemiprezydenckie)

I

Prezydent jako głowa państwa powoływany jest przez parlament. Prezydent powołuje rząd. Kluczową rolę odgrywa parlament. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej, odpowiada jedynie konstytucyjnie (za zdradę stanu)

-parlamentarno-gabinetowy

-gabinetowo-parlamentarny

-parlamentarno-komitetowy (model konwentu)

-kanclerski

PG

Rząd z premierem powoływany na zasadzie wotum zaufania - rząd musi mieć zaufanie większości parlamentarnej.

Cechy:

-parlament jest wybierany w wyborach powszechnych (prym wiedzie Izba Niższa)

-rząd odpowiada politycznie przed parlamentem (udzielenie wotum zaufania/nieufności)

-między parlamentem a rządem istnieje sieć powiązań funkcjonalnych, personalnych

-głowa państwa nie kreuje polityki wewnętrzne ani zagranicznej

GP

Przewaga gabinetu nad parlamentem. Głowa państwa pełni tylko funkcje ceremonialne

PK

Wielka rola demokracji bezpośredniej

K

Model kanclerski jest odmianą modelu PG. Kanclerz nie jest odpowiedzialny przed parlamentem. Jest przełożonym ministrów (Niemcy, Austria).

Nie ma klasycznego wotum nieufności - jest konstruktywne.

II

Prezydent łączy funkcje głowy państwa oraz szefa rządu

III

semiprezydenckie - V Rep. Francuska

supersemiprezydenckie - Rosja

Struktura terytorialna organizacji państwowych

-unitarne

-federalne

Kryterium klasyfikacyjne

-reżimu politycznego

-zasady organizacji aparatu państwowego

-struktura terytorialna państwa

Ogół metod stosowanych przez aparat państwowy w stosunkach ze społeczeństwem/ Charakter instytucji głowy państwa, relacje między legislatywą a egzekutywą, zależności między głową państwa a szefem rządu.

Każdy system jest reżimem (demokratyczny, totalitarny…)

Reżim tworzą pewne zasady - układ normatywny

-pluralizm

-wolność

-prawa człowieka

-relacje międzygrupowe

Struktura organizacji

-podejmowanie decyzji

-egzekwowanie

Forma organizacji władzy publicznej - zespół reguł, wartości; normatywne, faktyczne zależności między władzą ustawodawczą a wykonawczą

REŻIM POLITYCZNY

Kryterium	Demokracja	Autokracja
Uzyskanie władzy politycznej	Rywalizacyjne wybory	Zawłaszczenie
Organizacja władzy	Wybieralny parlament i odpowiedzialna przed nim egzekutywa	Brak parlamentu lub jest on fikcyjny
Zasady rywalizacji	Swoboda zrzeszania się, pluralizm, powszechne prawo wyborcze	Brak rywalizacji i brak demokratycznych wyborów
Sposób podziału władzy	Monteskiuszkowski 3podział władzy	Jedność władzy państwowej
Decydowanie	Sformalizowane procedury	Procedury arbitralne
Odpowiedzialność władzy	Wybory, procedury parlamentarne	Zamach stanu, pucz, rozgrywki wewnątrz elity

Różnica między parlamentaryzmem a modelem prezydenckim dotyczy pozycji gabinetu. Gabinet czerpie mandat do rządzenia z woli parlamentu. Egzystencja zależy od większości parlamentarnej. Czystym przykładem modelu prezydenckiego jest USA.

W systemie parlamentarnym - dualizm egzekutywy, w prezydenckim - monizm.

W parlamentarnym duże kompetencje rządu i prezydenta, w prezydenckim monizm-prezydent zarówno głową państwa jak i rządu. Mandat nie od parlamentu, jednak przed nim odpowiada. Egzystencja gabinetu niezależna od układu sił w państwie.

Można porównywać pod względem stabilności, równowagi. Prezydencjalizm zapewnia większą stabilizację. Uniezależnienie gabinetu od parlamentu.

Kryterium	PARLAMENTARYZM	PREZYDENCJALIZM
Uzyskanie władzy przez szefa rządu	Poparcie parlamentu - wotum zaufania	Powszechne wybory, brak wotum, impeachment
Uzyskanie władzy przez ministrów	Poparcie premiera, poparcie parlamentu	Prezydent mianuje sekretarzy
Organizacja władzy	Dualizm	Monizm
Podział władzy	Obustronna zależność egzekutywy i legislatywy	Obustronna niezależność

Modelowe cechy reżimu parlamentarno-gabinetowego

-władza egzekutywy pochodzi od parlamentu, ponosi przed nim odpowiedzialność

-by sprawnie funkcjonować rząd musi mieć większość by zwiększyć poparcie, jeśli jest mniejszość to rząd jest tolerowany

-głowa państwa przeważnie nie posiada uprawnień osobistych, wymaga kontrasygnaty ministra

-premier wybierany przez parlament - zwykle lider zwycięskiej partii (legitymizacja pośrednia)

-rząd jest ciałem kolegialnym

-odpowiedzialność przed parlamentem - wotum zaufania/nieufności

-rząd może rozwiązać parlament

Cechy różnicujące reżimy:

-system partyjny:

-dwupartyjne (Wlk. B, Malta - sprzyjają dominacji gabinetu nad parlamentem - instytucja wotum nieufności)

-wielopartyjne (sprzyjają dominacji parlamentu nad gabinetem)

-system wyborczy

-większości bezwzględnej, względnej, mieszane, proporcjonalne (przeważają; Saint Lague-sprzyja słabszym, d'Hondta-sprzyja dużym)

-okręgi

-pozycja głowy państwa - w niektórych systemach głowa państwa angażuje się w politykę (gabinet, mediacje partyjne)

Typologia reżimów partyjnych

-parlamentarno-gabinetowy - wysoka skala skuteczności rządu w procesie legislacyjnym, niewielka liczba kryzysów gabinetowych, legitymizowanie rządów

-komitetowy - decydującą rolę w procesie ustawodawczym mają komisje parlamentarne, mniejsza skuteczność inicjatyw rządowych, niska dyscyplina partyjna, wysoka liczba gabinetów

Mechanizm procesu decyzyjnego

-konsensualny - proporcjonalny system wyborczy, wielopartyjny, równowaga egzekutywy i legislatywy, sprzyja większej reprezentacyjności parlamentu

-większościowy - system większościowy, okręgi jednomandatowe, dwupartyjny, centralizacja władzy, koncentracja władzy w rękach gabinetu

Uprawnienia pozycji głowy państwa

-państwo z dominującą prezydenturą - Francja, Portugalia(do 1982)

-państwo z korygującą prezydenturą - Włochy, Portugalia(po 1982)

-państwo z symboliczną prezydenturą - Niemcy, Szwajcaria

-monarchiczne - Wlk. B, Szwecja, Hiszpania

Parlamentaryzm pozytywny - gdy rząd dostaje upoważnienie, formalna inwestytura do rządzenia, wotum zaufania

Parlamentaryzm negatywny - upoważnienie jest dorozumiane, brak formalnej uchwały, wynikiem systemu 2partyjnego (Wlk.B, Malta). Tam gdzie zwyczaj dopuszcza funkcjonowanie rządów mniejszościowych.

Kwestia racjonalizacji systemu parlamentarnego - wynika ze zjawiska ograniczenia władzy parlamentu na rzecz rządu. Rząd ma całkowitą przewagę. Zabezpiecza przed destabilizacją.

Mechanizmy zabezpieczające:

-klauzule zaporowe, progi wyborcze

-instytucja konstruktywnego wotum nieufności

-uprawnienia prezydenta pozwalające na przezwyciężanie skomplikowanych sytuacji np. dekrety z mocą ustawy, referendum, rozwiązanie parlamentu

-formuły wyborcze - albo korzystne dla dużych partii, system proporcjonalny.większościowy

Cechy modelowe systemu prezydenckiego (na przykładzie USA)

-oddzielenie egzekutywy od legislatywy

-monokratyczna władza wykonawcza - wszystkie decyzje są prezydenta, ministrowie są doradcami

-zwykle dwupartyjny, dwublokowy, zanik małych partii

-prezydent może wywierać wpływ na Kongres poprzez parlamentarzystów swojej partii

-równoważony sposób legitymizacji - pochodzą z wyborów bezpośrednich

-prezydent nie może skrócić kadencji parlamentu, nie odpowiada przed parlamentem oprócz impeachmentu

-zasada CHECK & BALANCE - hamulec i równoważenie co uniemożliwia zdobycie przewagi przez 1 władzę

Śemiprezydencjalizm - Francja, Portugalia, kiedyś Finlandia(do lat 80')

Kohabitacja - prezydent ma inną większość w parlamencie, a premier inną (wywodzą się z innych partii)

Model rządów konwentu - Szwajcaria

Formalnie system władzy nie opiera się na 3podziale. Demokracja referendalna. W parlamencie brak podziału na większość i opozycję. Wybory nie decydują o stanie rządu. Porozumienie między 4 partiami - jeżeli dostaną mandaty, tworzą rząd. 7-osobowa Rada Narodowa jest rządem, szef jest premierem i głową państwa.

A.Liphart podzielił reżim demokratyczny na westminsterski i konsensualny

Model westminsterski Model konsensualny

Barbados, Malta, Wlk. B Szwajcaria, Belgia

Charakterystyczne cechy - wszystko zależy od charakteru podziału społecznego, konfliktów, napięć społecznych. Kwestia podejścia do demokracji.

Przyjęcie reguł większościowych powoduje wykluczenie z obszarów społecznych. Uwzględniona demokracja zabezpiecza przed wykluczeniami.

Model konsensualny - 10 zasadniczych cech

-dwie koalicje w strukturze rządu

-równowaga między egzekutywą i legislatywą

-system wielopartyjny

-proporcjonalny system wyborczy

-korporatywizm - grupy interesu mają charakter korporacji

-federalna albo daleko posunięta decentralizacja (dekoncentracja)

-silny bikameralizm

-sztywna konstytucja

-możliwość kontroli zgodności konstytucyjnej ustaw

-niezależność banku centralnego

Model westminsterski

-system dwupartyjny

-dominacja egzekutywy i rządy jednopartyjne

-większościowy system wyborczy

-pluralizm grup interesu

-system władzy unitarnej i scentralizowanej

-koncentracja legislacyjnej funkcji parlamentu w jednej izbie

-elastyczna konstytucja, niepisana

-brak możliwości kontroli ustaw z konstytucją

-kontrolowany przez egzekutywę bank centralny

Klasyfikacja - podział wg 1 kryterium

Typologia - podział wg różnych kryteriów

Parlamenty

parlare - mówić

XIIIw. - Anglia, parlament jako „miejsce do mówienia”

Kopański - parlamentariusz to wysłannik, upoważniony do podawania informacji

parlatorium - rozmównica, zachowanie zgodne z obyczajem

W systemie demokratycznym jest instytucją władzy państwowej - 1 lub 2 izby. Podstawowym zadaniem jest inicjowanie ustaw (może słabnąć na korzyść władzy wykonawczej)

Typologia M. Webera - parlamenty składają się z ludzi poddanych, typologia dychotomiczna

-parlamenty gadające - traktowane negatywnie, arena demagogów

-parlamenty pracujące - traktowane pozytywne, odzwierciedla wolę współpracy, awans lepszych, zdolniejszych do współpracy

Typologia M. Duvergera - relacja między organizacją a grupą parlamentarną

-dominacja grupy parlamentarzystów nad partią np. Kongres USA

-względne współdziałanie - kooperacja wzajemna, równowaga, interakcje

-dominacja partii nad grupą parlamentarną - penetracja przez struktury partyjne np. parlament Wlk.B

Typologia N. Polsby'ego

-transformatywne - z dużą mocą, strukturalna zdolność do prowadzenia polityki

-pelne areny - zapewniają prawo głosu osobom o różnych poglądach

SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY JEST MNIEJ REPREZENTATYWNY

Polsby

-wysocetransformatywne - np. Kongres USA, decyzje wiążą prezydenta

-umiarkowanie transformatywne - Holandia, Szewcja - szeroka możliwość modyfikacji ustaw (Polska od 89 do 2007)

-umiarkowane areny - system polityczny IV Rep. Francuskiej do 1959 -de Gaulle, Niemcy, Włochy

-pełne areny - parlament całkowicie zdominowany przez rząd, słabość opozycji, spór słowny, nie ma wpływu na większość parlamentarną

Typologia Michael Mazei (?)

-siła normatywna -wskaźnik poparcia społecznego, odzwierciedla zdolność parlamentu do ograniczenia władzy rządu

-poparcie silne - duże możliwości kreowania polityki, skuteczna na 3 płaszczyznach:

-modyfikacja projektów egzekutywy, odrzucenie projektu egzekutywy, wprowadzenie własnych rozwiązań ustawodawczych

-poparcie umiarkowane

Władza polityczna a poparcie społeczne

Poparcie

	Umiarkowane	Znaczące
Silne	Poparcie wrażliwe: Włochy, III Rep.Francuska, Rep. Weimarska	Poparcie aktywne: Kongres USA
Słabe	Poparcie marginalne	Poparcie reaktywne: Wlk. B, Niemcy, V Rep. Francuska

Antoszewski - 4 zmienne czynniki

-charakter reżimu

-system partyjny

-liczba frakcji parlamentarnych

-konstytucyjne uprawnienia

Siła parlamentu zależy od opozycji - z punktu widzenia dynamiki

Liphart - opozycja może mieć charakter konfrontacyjny lub koncyliacyjny

Klasyfikacja parlamentów ze względu na relacje między egzekutywą a legislatywą:

-dominacja egzekutywy

-równowaga

-dominacja legislatywy

Klasyfikacja parlamentów ze względu na obecność sądowej kontroli:

-spory rozstrzygane przez parlament

-spory rozstrzygane przez Sąd Konstytucyjny

Stosunek Egzekutywa - Legislatywa

Legislacja		Dominacja egzekutywy	Równowaga
		Kontrola parlamentarna	Wlk. B	USA
		Sąd Konstytucyjny	Francja	Niemcy, Włochy

różnorodność

bikameralizm

Zachowanie parlamentarne

Rywalizacja partyjna		Konfrontacyjne	Uzgodnieniowe
		Dwupartyjność	Wlk. B	USA
		Bipolarność	Niemcy po 1983 Włochy do 1993 V Rep. Francuska	_____________
		Wielopartyjność	______________	Holandia Państwa skandynawskie
		Multipolarność	IV Rep. Francuska	_____________

conventio excludentum - wyłączenie partii opozycyjnej

---