B o h a t e r o w i e S t a r e g o N o w e g o T e s t a m e n t u
} i
Wykład 22
BOHATEROWIE STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU
Ks. Michał Bednarz
Bohaterowie Ewangelii
JUDA TADEUSZ  BRAT PANA
 Rzekł do niego Juda, ale nie Iskariota: �Panie, cóż się stało, że nam się masz objawić, a nie światu?
W odpowiedzi rzekł do niego Jezus: �Jeśli Mnie kto miłuje, będzie zachowywał moją naukę, a Ojciec
mój umiłuje go i przyjdziemy do niego, i mieszkanie u niego uczynimy (J 14,22-23).
Spisy apostołów (A
k 6,16; Dz 1,13) wspominają Judę bezpośrednio przed Judaszem Iskariotą. Jego
imię brzmi po hebrajsku Jehuda albo Jehud-el, co znaczy  niech będzie uwielbiony (Bóg),  godny
czci . Tradycja (np. Orygenes, Tertulian) identyfikuje Judę z Tadeuszem wspomnianym w dwóch in-
nych spisach apostołów (Mt 10,3; Mk 3,8). Podwójne imię nie należało w czasach Chrystusa do rzad-
kości, ale wydaje się, że  Tadeusz było raczej przydomkiem   odważny . Wspólne imię z Judaszem
Iskariotą, zwłaszcza po śmierci Chrystusa, nakazywało posługiwać się przydomkiem czy też jedno-
znacznym określeniem celem uniknięcia nieporozumień. Występuje to wyraz
nie w Ewangelii św. Jana,
gdzie autor pisze:  Rzekł do niego Juda, ale nie Iskariota (J 14,22).
Juda nazywany  bratem Jezusa (Mk 6,3) a także  bratem Jakuba (Jud 1,1). Chodzi o Jakuba Młod-
szego, pierwszego biskupa Jerozolimy, poważanego przez wszystkich. Juda, nie bez powodu, chlubi
się tym pokrewieństwem, które zwiększa autorytet jego pisma. Wspomniane dwa określenia:  brat
Jezusa i  brat Jakuba odróżniają Judę od innych osób tego samego imienia.
W Ewangeliach znajdujemy dwie wzmianki o  braciach i siostrach Jezusa. W opowiadaniu o  praw-
dziwych krewnych (Mt 12,46-50)  matka i bracia Jezusa przychodzą, aby z Nim porozmawiać.
Mistrz z Nazaretu wtedy nauczał. Jezus nie chciał się jednak zobaczyć z krewnymi. Mówił, że Jego
prawdziwą siostrą, prawdziwym bratem i prawdziwą matką są ci, którzy pełnią wolę Boga.
Innym razem Jezus nauczał w synagodze w swym rodzinnym mieście Nazarecie. Jego mądrość i wiel-
kie dzieła wzbudziły gniew słuchaczy (Mt 13,35-38; Mk 6,1-6; por. także A
k 4,22). Tłum wątpił, by
ich rodak mógł być obdarzony tak wielką mocą, i aby uzasadnić swe wątpliwości, wskazał na obec-
ność w mieście Jego rodziców oraz  braci i sióstr . Bracia wymienieni są po imieniu (Jakub, Józef,
Szymon i Juda), a  siostry jedynie ogólnie
W opisanych przez Ewangelistów wypadkach, a w tym także w wypadku Judy, chodzi o kuzynów.
Stopnia jego pokrewieństwa z Jezusem nie da się ustalić z całą pewnością. Był najprawdopodobniej
synem Kleofasa, brata św. Józefa. Był żonaty, i jak świadczy między innymi Euzebiusz z Cezarei
1
B o h a t e r o w i e S t a r e g o N o w e g o T e s t a m e n t u
} i
(263-340),1 dwóch jego wnuków wezwał do Rzymu cesarz Domicjan (81-96) celem dowiedzenia się,
czy istotnie pochodzą z rodu Dawida oraz czy nie zamierzają odegrać jakiejś roli politycznej w Pale-
stynie. Puścił ich jednak wolno, gdy stwierdził, że są ludz
mi prostymi, zajętymi pracą na roli.
Św. A
ukasz nazywa go  Judą Jakuba (Dz 1,13). Z określenia tego nie wynika jednak, że Juda był sy-
nem Jakuba. Wielkie znaczenie Jakuba w Kościele jerozolimskim sprawiło, że w określeniach pokre-
wieństwa stał się on punktem odniesienia. Określenia z nim związane wskazują, że wspomniane osoby
były jego krewnymi. Z tego względu trzeba przyjąć, że Juda był bratem Jakuba. Sam Juda zresztą to
podkreśla, przedstawiając się czytelnikom listu, jemu przypisywanego (Jud 1,1).2
W Ewangeliach Juda znany jest jedynie w związku z pytaniem , jakie zdał Jezusowi w czasie Ostatniej
Wieczerzy (J 14,22-23). Wyraził zdziwienie, że Mistrz zapowiada objawienie się tylko  swoim 
uczniom. Chrystus mówił wtedy o nowym wymiarze miłości, jakiego doświadczą wierzący w Niego.
Nastąpi zbliżenie wierzących do Ojca. Jezus uobecni się wśród nich po zmartwychwstaniu i objawi im
swoją miłość. Juda wysunął trudność, jaka w nim się zrodziła w związku z tą wypowiedzią Mistrza.
Według nauczania, które uczniowie słyszeli już wcześniej (Mk 13,26), Syn Człowieczy ma objawić
swą chwałę na oczach całego świata, a nie tylko wierzącym w Niego. Jezus, odpowiadając Judzie,
stwierdza, że uwielbienie dokonuje się już na krzyżu a jego świadkami są Jego uczniowie. To uwiel-
bienie stanowi objawienie się Jezusa wierzącym (por. J 14,18.28). Ojciec i Syn przyjdą do wierzącego
i będą w nim przebywali (por. J 14,23). Istnieje zasadnicza różnica między uczniami a światem:
uczniowie są zdolni widzieć Jezusa i korzystać z owoców Jego zbawczej śmierci.
Powszechnie przyjmuje się, że Juda napisał list znany pod jego imieniem w zbiorze ksiąg Nowego Te-
stamentu. Skierował go do nieznanego Kościoła albo grupy Kościołów w obliczu zagrożenia ze strony
pewnych nauczycieli, którzy głosili i praktykowali moralny libertynizm. Autor upomina czytelników,
aby podtrzymywali Ewangelię apostolską, żyjąc zgodnie z jej moralnymi wymogami.
O życiu św. Judy po Wniebowstąpieniu Jezusa wiemy niewiele. Według starej tradycji chrześcijańskiej
miał nauczać w Palestynie, Syrii, Arabii i Mezopotamii a życie zakończył w Edessie albo jako mę-
czennik w Arad, w pobliżu Bejrutu.
Ks. Mirosław A
anoszka
Bohaterowie Starego Testamentu
JUDA MACHABEUSZ  BOHATER NARODU WALCZ
CEGO O WOLNOŚĆ
 Juda odpowiedział: �Mały oddział może łatwo pokonać wielu. Niebu nie sprawia różnicy, czy ocala
przy pomocy mnóstwa czy małego oddziału, bo zwycięstwo w bitwie nie zależy od liczebności wojska,
lecz od siły pochodzącej z Nieba (1Mch 3,18-19)
Juda to imię jednego z przywódców powstańców żydowskich walczących o niepodległość swojego
narodu w drugim stuleciu przed narodzeniem Chrystusa (175-134 r. przed Chr.). Zbrojny opór wier-
nych jedynemu Bogu mieszkańców Judei był ich zdecydowaną odpowiedzią na proces hellenizacji,
1
Euzebiusz z Cezarei, Historia Kościoła, 3,19-20.
2
Brak natomiast Liście św. Judy wzmianki o pokrewieństwie z Jezusem może być dowodem na to, iż jego autor był
przekonany o poczęciu Chrystusa Pana w sposób cudowny. Por. F. Gryglewicz, Listy katolickie. Wstęp  przekład z
oryginału  komentarz [PŚNT, 11], Poznań 1959, s. 476.
2
B o h a t e r o w i e S t a r e g o N o w e g o T e s t a m e n t u
} i
który za panowania króla Antiocha IV Epifanesa (lata panowania 175-164 przed Chr.) został zintensy-
fikowany. Wspomniany władca, który panował w Syrii (ówczesną stolicą tego państwa była Antio-
chia), chcąc pozbawić Żydów narodowej tożsamości, zabronił im kultywowania wypływających z mo-
noteistycznej wiary tradycji, przy jednoczesnym narzuceniu okupowanej ludności pogańskiego stylu
życia, jaki znamionował kulturę grecką.
Historia tego niepodległościowego zrywu została opowiedziana w Pierwszej i Drugiej Księdze Macha-
bejskiej, które znamy z greckiej wersji Starego Testamentu, czyli z Septuaginty. Autor natchniony in-
formuje nas, że Judea znalazła się pod władzą królów pochodzących z dynastii Seleucydów, która ob-
jęła władzę w Syrii po śmierci Aleksandra Macedońskiego (323 przed Chr.). Na skutek toczonych wo-
jen między Seleucydami a Ptolemeuszami, czyli greckimi władcami Egiptu, którzy także sprawowali
tam rządy jako spadkobiercy wielkiego Macedończyka, Palestyna znalazła się pod wpływem Syrii.
W czasie panowania Seleucydów działania króla Antiocha IV Epifanesa doprowadziły do zniszczenia
Jerozolimy (167 r. przed Chr.) oraz profanacji świątyni. Na ołtarzu całopalenia wzniesiono  bluz
nier-
czą obrzydliwość (Biblia Paulińska), którą prawdopodobnie był posąg Zeusa, mający w mniemaniu
Greków stanowić odpowiednik jedynego Boga Jahwe3.
Postępujący proces hellenizacji, jak i towarzyszące mu krwawe prześladowania spotkały się z reakcją
wiernych religijnej tradycji Żydów, którzy doprowadzili do wybuchu zbrojnego powstania (167 przed
Chr.). Pierwsza Księga Machabejska wiąże początek tych walk z postacią kapłana Matatiasza, który
wraz ze swoimi synami oraz rodakami pragnącymi pozostać wiernymi przymierzu swoich ojców
(1Mch 2,20) zainicjował bardzo skuteczną działalność partyzancką (1Mch 2). Po śmierci Matatiasza
(166 r. przed Chr.) dowództwo nad całością militarnych działań objął jego syn Juda (w latach 166-161
przed Chr.). Kim był ten starotestamentowy bohater, którego dzieje zostały przedstawione zarówno w
Pierwszej, jak i w drugiej Księdze Machabejskiej (1Mch 5,1-9,22; 2Mch 12-15)?
Juda był jednym z pięciu synów Matatiasza (Juda, Szymon, Jan, Eleazar, Jonatan), kapłana z miejsco-
wości Modin (1Mch 2,2). Narodowo-wyzwoleńcza działalność tej rodziny przyczyniła się w istotny
sposób do odzyskania przez społeczność narodu wybranego upragnionej suwerenności, a także położy-
ła fundamenty pod nową dynastię książąt żydowskich, zwaną machabejską lub hasmonejską4. Zarówno
sam tytuł Ksiąg Machabejskich, jak i nazwa wspomnianej dynastii wiąże się z postacią Judy, któremu,
ze względu na bohaterskie i kończące się zazwyczaj zwycięstwami walki, nadano przydomek Macha-
beusz. Chociaż trudno w sposób jednoznaczny podać jego znaczenie, to najczęściej wskazuje się na
aramejskie pochodzenie tego określenia (aram. maqqaba), czyli  młot , co właśnie miało symbolizo-
wać militarne sukcesy Judy w walce z hellenizacją narodu żydowskiego5.
Żydzi pod dowództwem Judy Machabeusza prowadzili ustawiczną działalność partyzancką, która stała
się skutecznym narzędziem eliminującym zbrojne oddziały Seleucydów. W ten sposób machabejscy
powstańcy uniemożliwiali dostęp wrogim wojskom do Jerozolimy, które próbowały wzmocnić stacjo-
nujące tam własne garnizony.
W wyniku zwycięskich bitew, jakie odniosły powstańcze wojska (1Mch 3,1-4,35), Juda zdobył Jerozo-
limę i doprowadził do oczyszczenia świątyni, dzięki czemu można było na nowo sprawować kult
(1Mch 4,36-59). Po usunięciu wszelkich oznak świadczących o zbezczeszczeniu domu Bożego, doko-
nano poświęcenia nowego ołtarza, na którym wznowiono składanie ofiar, zgodnie z przepisami Prawa
3
J. Warzecha, Historia dawnego Izraela, Warszawa 2005, s. 449-450.
4
L.I. Levine, Okres hellenistyczny. Aleksander Wielki. Narodziny i upadek dynastii hasmonejskiej, w: H. Shanks
(red.), Starożytny Izrael. Od Abrahama do zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian (przekł. W. Chrostow-
ski), Warszawa 2007, s. 349.
5
A. Kondracki, JUDA MACHABEUSZ, w: Encyklopedia katolicka, t. 8, Lublin 2000, kol. 195.
3
B o h a t e r o w i e S t a r e g o N o w e g o T e s t a m e n t u
} i
Mojżeszowego (25 dzień miesiąca kislew [listopad/grudzień] 164 r. przed Chr.). Trwające osiem dni
uroczystości związane z ponownym oczyszczeniem świątyni stały się okazją do ustanowienia specjal-
nego święta, które weszło do kalendarza żydowskiego pod nazwą Chanuka, czyli Święta Poświęcenia
(Oczyszczenia) lub Święta Świateł6.
Pasmo spektakularnych zwycięstw Judy zostało przerwane w 160 r. przed Chr., kiedy to machabejscy
powstańcy starli się z przeważającymi siłami syryjskiej armii. Wrogimi wojskami dowodził Bakchides,
który służył panującemu wówczas królowi Demetriuszowi I (lata panowania 162-150 przed Chr.).
Chociaż Bakchides, działając w imieniu wspomnianego władcy, usiłował stłumić powstańczą opozy-
cję, to jednak wciąż jego działania były dalekie od ostatecznego sukcesu. Jednak tym razem stoczona
z machabejskimi partyzantami bitwa okazała się rozstrzygająca na korzyść seleudzkiego okupanta.
Oddział Judy został zdziesiątkowany, a sam Machabeusz, podejmując honorową walką, poniósł śmierć
w obronie wolności prześladowanego narodu. Po doznanej przez Żydów klęsce autor natchniony napi-
sał:  Jonatan i Szymon zabrali swego brata Judę i pochowali go w grobie jego przodków w Modin.
Cały Izrael opłakiwał go i rozpaczał w wielkim żalu. Żałoba trwała wiele dni. Mówili: �Jak to możli-
we, że zginął bohater, wybawca Izraela? (1Mch 9,19-21), a następnie skonkludował dzieje Judy sło-
wami:  Pozostałe dokonania Judy, jego bitwy, bohaterskie czyny i jego wielkość nie zostały opisane,
ponieważ było ich zbyt wiele (1Mch 9,22).
Księgi Machabejskie przedstawiając zarówno samą postać, jak i dokonania Judy Machabeusza widzą
w nim bohatera narodowego. Przywódcza działalność Judy w pewien sposób wzoruje się na spektaku-
larnych dokonaniach Jozuego, który wprowadził Izraelitów do ziemi Kanaan7. Warto w tym miejscu
wspomnieć, że nasz bohater nie przypisywał sobie splendoru, jaki z pewnością przydawały mu kolejne
zwycięstwa, ale całą chwałę oddaje Bogu. Juda był głęboko przekonany i wierzył, że to samo Niebo
(jedno z imion, jakich używa Juda na określenie) walczy w obronie Izraela i prowadzi swój lud przez
historię (1Mch 3,18-22). Druga Księga Machabejska, która nie jest kontynuacją wcześniejszego pisma
(1Mch), lecz przekazuje niezależne opowiadanie o powstaniu machabejskim, podkreśla wiarę Judy.
Nasz bohater prosząc przed walką o pomoc Bożą woła:  Oni pokładają nadzieję w zbroi i w swojej
zuchwałości, my zaś w Bogu Wszechmocnym, który może jednym skinieniem powalić idących prze-
ciwko nam, jak i cały świat (2Mch 8,18)8.
Księgi Machabejskie opowiadając o zwycięstwach Judy czynią to z perspektywy teologicznej, zgodnie
z którą ten narodowy bohater jest traktowany jako narzędzie opatrzności Bożej, przynoszące upragnio-
ne wyzwolenie (2Mch 8,23; 13,15)9.
Ks. Piotr A
abuda
Bohaterowie pierwszej wspólnoty Kościoła
TYTUS  GORLIWY UCZEC
I WSPÓA
PRACOWNIK APOSTOA
A NARODÓW
 Tytus jest moim towarzyszem i trudzi się ze mną dla was; a bracia nasi  to wysłańcy Kościołów,
chwała Chrystusa. Okażcie więc im wobec Kościołów waszą miłość i dowody naszej z was chluby!
(2Kor 8,23-24).
6
J. Unterman, Święto Poświęcenia Świątyni, w: P.J. Achtemeier, Encyklopedia Biblijna, Warszawa 1999, s. 1226.
7
J. Warzecha, Historia, s. 455-456.
8
J.C. Margot, MACCAB�ES, LIVRES, w: J. Bajard, M. Defossez, J. Longton, R.F. Poswick, G. Rainotte (red.), Le
Dictionnaire Encyclop�dique de la Bible, [Turnhout] Brepols 1987, s. 764-765.
9
A. Kondracki, JUDA, kol. 195.
4
B o h a t e r o w i e S t a r e g o N o w e g o T e s t a m e n t u
} i
Wydaje się, iż Tytus nie uczestniczył w pierwszej podróży misyjnej Pawła. Brak też wyraz
niejszych
informacji, by towarzyszył Pawłowi podczas drugiej wyprawy, zwłaszcza, by był razem z Pawłem w
Koryncie. Natomiast Tytus mógł być Koryntianom znany osobiście, być może był w tym głównym
porcie greckim przed trzecią podróżą misyjną Pawła.
Nie ulega wątpliwości, że Tytus był z Pawłem i jego towarzyszami (Tymoteuszem i Erastem) w Efe-
zie, w czasie najdłuższego postoju apostoła podczas trzeciej podróży misyjnej. O dwóch pierwszych
wzmiankują Dzieje Apostolskie (19,22), o Tytusie zaś, mówi sam Paweł w Drugim Liście do Koryn-
tian pisanym w Efezie. Być może Tytus towarzyszył Pawłowi od początku trzeciej wyprawy misyj-
nej10. W niezwykle ciepłych słowach Paweł odnosi się właśnie do osoby Tytusa w Drugim Liście do
Koryntian:  Bogu niech będą dzięki za to, że wszczepił tę troskę o was w serce Tytusa, iż przyjął za-
chętę, a będąc jeszcze bardziej gorliwym, z własnej woli wybrał się do was (2 Kor 8,16-17).
Wydaje się, iż informacja o trosce o wspólnotę w Koryncie, pozwala domniemywać, że Tytus był zna-
ny Koryntianom. Musiał wiedzieć o ich różnych problemach i bardzo mu zależało na przyjściu wier-
nym korynckim z pomocą. Paweł zachęcał, co prawda, Tytusa do podjęcia się misji korynckiej, ale
Tytus i tak chciał wybrać się do Koryntu. Można by wręcz przypuszczać, że Tytus po prostu tęsknił już
za Koryntianami. Stąd też Paweł stwierdza,  Tytus jest moim towarzyszem i trudzi się ze mną dla
was (2 Kor 8,23).
Trudno ustalić, co było powodem tej wyprawy Tytusa do Koryntu. Być może łączyło się to z treścią
pierwszego Listu do Koryntian, w którym Paweł pisze o różnych problemach społeczno-religijnego
życia chrześcijan Korynckich: podziały w gminie na różne ugrupowania,  partie , nadużycia moralne
w zakresie szóstego przykazania, szukanie sprawiedliwości przed trybunałami pogańskimi, błędy w
poglądach na małżeństwo i stan bezżenny, kwestia spożywania mięsa składanego bożkom pogańskim
w ofierze, nieporządki na zebraniach liturgicznych, niewłaściwe rozumienie natury i roli charyzmatów
w Kościele, błędy dotyczące nauki o powszechnym zmartwychwstaniu i inne. Wszystko to napawało
Pawła wielkim niepokojem. Swoje stanowisko przedstawił zarówno w tak zwanym liście przedkano-
nicznym, jak i w pierwszym kanonicznym Liście do Koryntian.
Jednak tak przedkanoniczny list, jak i Pierwszy List do Koryntian nie doprowadziły do poprawy. Być
może Paweł postanowił wtedy udać się osobiście do Koryntu. Mógł tam zostać z
le potraktowany, bądz

też zdarzyło się coś, co skłoniło go do zrezygnowania z zamiaru osobistego udania się do Koryntu.
Wtedy postanawia wysłać do Koryntu Tytusa. Jego zadaniem było złagodzenie sporów, naprawa nad-
użyć, jak i przygotowanie przybycia Pawła do tej wspólnoty.
Wydaje się, że Tytus, wypełniając misję, posługiwał się własnymi argumentami, ale chyba głównie
wyjaśniał Koryntianom dokładniej to, co już Paweł napisał im w swoim pierwszym liście kanonicz-
nym, a zwłaszcza w niezachowanym do dziś  liście we łzach pisanym .
Wydaje się, iż Paweł miał oczekiwać w Efezie na powrót Tytusa. Plany te zostały pokrzyżowane roz-
ruchami zorganizowanymi w Efezie przez złotnika Demetriusza. Uchodząc z Efezu zdołał Paweł jesz-
cze wyznaczyć Troadę na następne miejsce spotkania z Tytusem. Na spotkaniu z Tytusem i na zapo-
znaniu się z jego relacjami zależało Pawłowi dlatego, iż zamierzał udać się do Koryntu, a stamtąd do
Rzymu.
Niestety, do upragnionego spotkania z Tytusem w Troadzie nie doszło. Paweł wspomina o tym:  Kie-
dy przybyłem do Troady, by głosić Ewangelię Chrystusa, a bramy były mi otwarte w Panu, duch mój
nie zaznał spokoju, bo nie spotkałem Tytusa, brata mojego. Pożegnałem się przeto i wyruszyłem do
10
Jeśli przyjąć, iż trzecia wyprawa misyjna mogła być poprzedzona wspólnym pobytem w Jerozolimie (zob.
Dz 18,22), następnie powrotem do Antiochii i wspólnym wyruszeniem w podróż.
5
B o h a t e r o w i e S t a r e g o N o w e g o T e s t a m e n t u
} i
Macedonii (2Kor 2,12-13). Być może Tytus zmuszony był dłużej zostać w Koryncie. Być może wła-
śnie dlatego Paweł uznał, iż finalnie misja posłańca zakończyła się sukcesem. Do spotkania jednak
doszło. Być może gdzieś na terenach Macedonii  niektórzy wskazują na Filippię. Miało to miejsce
przed wysłaniem drugiego kanonicznie Listu do Koryntian. Paweł pisze:  Kiedyśmy przybyli
do Macedonii, nasze ciało nie doznało żadnej ulgi, lecz zewsząd byliśmy dręczeni: zewnątrz walki,
wewnątrz obawy. Lecz Pocieszyciel pokornych, Bóg, podniósł i nas na duchu przybyciem Tytusa.
Nie tylko zresztą jego przybyciem, ale i pociechą, jakiej doznał wśród was, gdy nam opowiadał
o waszej tęsknocie, o waszych łzach, o waszym zabieganiu o mnie, tak że radowałem się jeszcze
bardziej (2Kor 7,5-7).
Wydaje się, iż Koryntianie traktowali Tytusa jak dobrego znajomego i przyjaciela. Inaczej nie pozwa-
laliby sobie na wzruszenia aż do łez. Z drugiej strony Tytus musiał wyrażać się ciepło o Pawle,
skoro doszło aż do takich wyznań. Stąd też Paweł stwierdza:  może i zasmuciłem was moim listem,
to nie żałuję tego; nawet zresztą gdybym i żałował, widząc, że list ów napełnił was na pewien
czas smutkiem, to teraz raduję się  nie dlatego żeście się zasmucili, ale żeście się zasmucili
ku nawróceniu (2Kor 7,8-9).
Zatem  nawrócenie się  czy też już sama gotowość do nawrócenia koryntian była skutkiem nie tylko
listu Pawła, ale i misji Tytusa, która sprawiła:  gorliwość, obronę, oburzenie, bojaz
ń, tęsknotę, zapał
i potrzebę wymierzenia kary! We wszystkim okazaliście się bez nagany (2Kor 7,11).
O misji Tytusa Paweł pisze także:  radość nasza spotęgowała się jeszcze bardziej tą radością, jakiej
doznał Tytus, przez wszystkich podniesiony na duchu. Serce zaś jego jeszcze bardziej lgnie ku wam,
gdy wspomina wasze posłuszeństwo i to, jak przyjęliście go z bojaz
nią i drżeniem (2Kor 7,13.15).
Opis ten ukazuje Tytusa jako prawdziwego dyplomatę. Jego posługa wpłynęła na zacieśnienie więzów
pomiędzy Pawłem i jego uczniem, którego apostoł nazywa także swoim bratem.
Po spotkaniu na terenach Macedonii Paweł ponownie wysyła do Koryntu Tytusa po raz kolejny z Dru-
gim kanonicznie listem, w którym poleca tamtejszym chrześcijanom sfinalizować zbiórkę na rzecz ko-
ściołów. Polecając doręczycieli pisma Paweł stwierdza:  Tytus jest moim towarzyszem i trudzi się
ze mną dla was; a bracia nasi  to wysłańcy Kościołów, chwała Chrystusa. Okażcie więc im wobec
Kościołów waszą miłość i dowody naszej z was chluby! (2 Kor 8,23-24). Wspomniani przez Pawła
dwaj bracia, to prawdopodobnie Sylwan i A
ukasz. Ich obecność była podyktowana nie tyle zamiarem
ułatwienia niemałej pracy, ale także potrzebą zabezpieczenia się przed możliwymi pomówieniami
o jakąkolwiek nieuczciwość. Wszystkie poczynania Tytusa będą przeprowadzone w obecności
dwu świadków.
Nie posiadamy żadnych relacji o tym, jak Tytus wywiązał się z tej drugiej wyprawy do Koryntu.
Nie wiadomo także, czy Paweł zjawił się w Koryncie, by stamtąd udać się z składką do Jerozolimy.
Autor Dziejów Apostolskich zaznacza jedynie, że gdy ustały rozruchy w Efezie  Paweł przywołał
uczniów, dodał im ducha, pożegnał się i wyruszył w podróż do Macedonii. Przeszedłszy przez owe
strony, udzielił im wielu napomnień. Potem przybył do Grecji. Kiedy po trzymiesięcznym pobycie
zamierzał odpłynąć do Syrii, Żydzi uknuli przeciwko niemu spisek. Postanowił więc wracać przez Ma-
cedonię (Dz 20,1-3). Tytus jednak najprawdopodobniej pozostał w Koryncie, gdzie sytuacja, jak wy-
nika z drugiego Listu do Koryntian, nie była jeszcze całkowicie jasna.
Póz
niej osoba Tytusa pojawia się na Krecie. Paweł w Liście do swojego ucznia pisze:  W tym celu
zostawiłem cię na Krecie, byś zaległe sprawy należycie załatwił i ustanowił w każdym mieście prezbi-
terów (Tt 1,5). Nie wiadomo kiedy i w jakich okolicznościach do tego doszło. Być może Tytus towa-
rzyszył Pawłowi w jego podróży do Hiszpanii i w drodze powrotnej został przez niego ustanowiony
biskupem Krety. Przypuszczalnie Paweł przez jakiś czas przebywał na Krecie razem z Tytusem,
6
B o h a t e r o w i e S t a r e g o N o w e g o T e s t a m e n t u
} i
opuszczając zaś tamtejszą wspólnotę pozostawił Tytusa, by czuwał nad rozwojem tej młodej wspólno-
ty. Póz
niej posyła mu list który jest zbiorem bardzo wskazań duszpasterskich, przeznaczonych
dla biskupa.
Dane Pisma Świętego są uzupełnianie przez pisma apokryficzne. Według nich Tytus znalazł się na
Krecie za sprawą swojego szwagra, niejakiego Rustilusa, który był zarządcą tej wyspy. Kiedy Paweł
opuszczał Kretę, Tytus udał się ze swym mistrzem na wschód i nie opuszczał go aż do samej jego
śmierci. Tytus także miał wraz z A
ukaszem pochować zamordowanego Pawła. Być może wcześniej
Paweł posłał Tytusa do Dalmacji (zob. 1Tm 9,10). Nie wiadomo, jaki był cel podróży Tytusa do Dal-
macji. Być może z Dalmacji Tytus wrócił do Rzymu i pozostał tam aż do śmierci Pawła.
Wydaje się, że misja dalmatyńska, a potem obecność przy boku uwięzionego Pawła zajęły Tytusowi
około dwóch lat. W tym czasie Kościołem na Krecie kierował najprawdopodobniej niejaki Artemas,
wspomniany w Liście do Tytusa (Tt 3,12).
Po powrocie z Rzymu, Tytus do końca życia pozostawał na Krecie, jako pierwszy biskup tej wyspy,
o czym mówi wielu wczesnochrześcijańskich pisarzy, zaznaczając, że stało się to za sprawą Pawła.
W z
ródłach natchnionych nie jest nigdzie powiedziane, w jaki sposób urząd ten został przekazany Ty-
tusowi, ale wielu Ojców Kościoła notuje, iż dokonało się to przez włożenie rąk Pawła.
Gorliwy i oddany współpracownik Pawła miał umrzeć mając 94 lata. Pamiątkę jego śmierci w Koście-
le łacińskim obchodzi się 4 stycznia, zaś na wschodzie  25 sierpnia.
Pytanie: Co może oznaczać przydomek  Machabeusz , który nosił Juda?
7