Kategoria: Polski
Zakres: Romantyzm
Tytuł: Cechy romantyzmu, światopogląd, epoka.
Genezę terminu "romantyzm" (ang. romanticism, fr. romantisme, niem. Romantik ) J.Kleiner wyprowadza z łacińskiego słowa "romanus". W średniowieczu wyrażenie "lingua romana" oznaczało języki nierzymskie. W przeciwieństwie do łaciny zwano romańskim język ludowy, który powstał z pomieszania łaciny i języków germańskich oraz galijskich. Z nazwy języka ludowego utworzono określenie utworów pisanych w takim języku : "romance, romans, romant". Były to powieści o niezwykłych, awanturniczych i fantastycznych przygodach. W takim właśnie sensie pojawia się po raz pierwszy w XV w wyraz romanticus (romantyczny), a później używany jest w odniesieniu do dramatu szekspirowskiego i hiszpańskiego. Stopniowo przymiotnika tego zaczęto używać do oznaczenia pewnego typu zjawisk, podobnych do tych, jakie występowały w romansach: w odniesieniu do cech ludzkiego usposobienia oznaczał idealistę, marzyciela kogoś przesadnie uczuciowego , a w odniesieniu do otoczenia,pejzażu - coś malowniczego, nastrojowego, budzącego silne emocje.

Terminu romantyzm używa się w dwu znaczeniach, na określenie:

-prądu ideowego, artystycznego i filozoficznego końca XVIII wieku i pierwszej połowy XIX wieku będącego reakcją na założenia racjonalizmu i klasycyzmu

-typu osobowości, typu zjawisk, których cechami charakterystycznymi są: skłonność do marzeń, oderwanie od rzeczywistości , tajemniczość, malowniczość, poetyczność, fantastyka.

Nowy prąd artystyczno-filozoficzny powstał jako reakcja na hołdujący ścisłym regułom i zasadom klasycyzm. Ideowe i literacki założenia romantyzmu opierały się na irracjonaliźmie, fantastyce, nieregularności i odrzucaniu wszelkich norm tworzenia, odwołaniu się do uczucia, wiary oraz wyobraźni odbiorcy. Kierunek ten, wpisując się w nurt sztuki dionizyjskiej, odrzucał racjonalizm i materializm, świat postrzegał jako żywy, ciągle stający się organizm, który poznać można jedynie za pomocą wyobraźni i intuicji.

-Niezadowolenie z rzeczywistości i chęć jej dopełnienia

-historycyzm: szczególne upodobanie średniowiecza

-ludowość inspiracja folklorem

-fantastyczność (szukanie inspiracji w świecie fantastyki)

-rozszerzenie sfery tematycznej

Romantyzm europejski powstał w latach 90 XVIII wieku i trwał do lat 40 XIX wieku.

W Polsce granice epoki wyznaczają: rok 1822 - data wydania Ballad i romansów Adama Mickiewicza oraz 1863 - data wybuchu powstania styczniowego.

Filozofia romantyzmu wyrosła ze zwątpienia w hasła oświeceniowe, ujmujące świat jako sprawnie funkcjonującą maszynę, której działaniem rządzą poznawalne rozumowo, niezmienne prawa

- hasła obalone przez rewolucję francuską. Filozofowie romantyzmu proponowali odmienną wizją świata jako żyjącego i rozwijającego się organizmu.

Ważne postacie dla romantycznej filozofii :

Immanuel Kant głosił subiektywizm w postrzeganiu świata. Obraz świata zależy od poznającego go podmiotu. Do wrażeń zmysłowych bowiem człowiek dodaje wyobrażenia. Rozum ludzki tworzy pewne idee, przez które usiłuje uogólnić swe doświadczenie świata (idee duszy,Boga).

W nurcie filozofii mają swe źródła dwa naczelne hasła sztuki romantycznej - idealizm i indywidualizm. Z nazwiskiem Kanta wiąże się także pojęcie z zakresu etyki - imperatyw kategoryczny - konieczność podporządkowania się jednostki temu, co jej zdaniem powinno stać się prawem powszechnym.

Jan Gottlieb Fichte woli, czynowi, ideałowi przyznawał pierwszeństwo przed rzeczywistością i materią. Jego filozofia oscylowała w kierunku idealistycznej metafizyki. Za jedną z najważniejszych wartości uznawał wolność. Ogromne znaczenie przypisywał możliwościom jednostki (indywidualizm). Jej możliwości kreacyjne stawiał na równi z mocą Boga.

Fryderyk Shegel zajął się rolą artysty w społeczeństwie, głosił ideę sztuki spontanicznej oraz koncepcję uniwersalnej poezji, zbliżającej się do religii. Tworzenie było dlań aktem boskiej kreacji, w czasie której artysta wznosi się ponad rzeczywistość ziemską, odrzuca wszelkie normy i prawa, dominuje nad swym dziełem i odbiorcą.

Wilhelm Schelling wprowadził do filozofii pojęcie absolutu, czyli jedynego bytu. Część widzialna tego bytu to przyroda, część niewidzialna - duch. Kładł nacisk na rolę ludzkiej wyobraźni, symbolu i mitu. Przyrodę pojmował jako twórczą siłę, mającą charakter duchowy. Sztukę traktował jako sposób poznania rzeczywistości , najwyższy ludzki twór. Artysta przestaje naśladować świat zewnętrzny, usiłuje dotrzeć do "ducha " do nieskończoności (irracjonalizm, intuicjonizm). Głosił koncepcje miłości romantycznej jako uczucia , które ma wymiar kosmiczny - od miłości zmysłowej, miłości do kobiety poprzez więź z bliźnimi, z narodem sięga aż w sferę nieskończoności (Konrad w III części Dziadów).

Geogr. Wilhelm Fryderyk Hegel głosił, że byt, więc historia, to zjawiska intelektualne, które nieustannie się rozwijają. Rozwój ten ma charakter logiczny.Dzieje świata nie są mozaiką przypadkowych wydarzeń , lecz celowym wcielaniem się "ducha świata" w losy narodów, które powołane są do pełnienia swoich misji w dziejach. W szczególny sposób posłannictwo dziejowe pełnią jednostki wybitne.

Postawy i pojęcia romantyczne:

Bajronizm - określał nowy typ bohatera, odznaczającego się indywidualizmem i postawą buntu wobec otaczającej rzeczywistości, wyrastającego ponad otoczenie. Bohater G.Byrona to postać tajemnicza, dumna , poddana działaniu silnych, często przeciwstawnych emocji, rozdarta wewnętrznie.

Werteryzm - termin określający osobowość bohatera literackiego, i równocześnie model zachowania związany z osoba głównej postaci Cierpień młodego Wertera J.W.Goethego. Oznacza nadmierną uczuciowość, skłonność do marzeń i egzaltacji, tendencje do poetyzacji rzeczywistości, bunt wobec obowiązujących zasad i norm oraz pesymistyczne poczucie bezsensu życia ("ból istnienia"), którego efektem staje się samobójcza śmierć.

Wallenrodyzm - postawa bohatera, który poświęcając życie w obronie niepodległości ojczyzny , w walce z silniejszym wrogiem posługuje się podstępem i niemoralnymi metodami walki, stając się człowiekiem dwulicowym.

Prometeizm - postawa wyrażająca się indywidualistycznym buntem wobec natury, Boga i ograniczających człowieka reguł życia społecznego, przeprowadzonego w imię poświęcenia swojego życia dla szczęścia ludzkości.

Tyrteizm - aktywna postawa społeczna , jaką powinien zajmować romantyczny poeta wobec współczesnych zdarzeń. Oznaczał połączenie twórczości i czynu, myśli i działania; na wzór spartańskiego wodza Tyrteusza.

Mesjanizm - odwołujący się do judaistycznej koncepcji Mesjasza zespół historiozoficznych przekonań, przyznający wybitnej jednostce lub narodowi misję zbawienia świata drodze ofiary, cierpienia i śmierci.

Wieszcz - szczególna koncepcja poety , który wykreowany jest na duchowego przywódcę narodu, przewidującego przyszłe dzieje Polski. Artysta natchniony, wznoszący się ponad ludzkość.

Idealizm - dominujący w romantyźmie kierunek filozoficzny, uznający wyższość i pierwszeństwo ducha oraz myśli nad materią.

Mistycyzm - wiara w wyższość poznania intuicyjnego nad rozumowym, przekonanie iż dzięki uczuciu i ekstazie religijnej można dostąpić całkowitego zespolenia z Bogiem.

Irracjonalizm - przekonanie o możliwościach pozarozumowego poznania bytu, z pomocą intuicji, wiary, szaleństwa.

Orientalizm - wprowadzenie do literatury motywów związanych z kulturą Wschodu, odmiana egzotyzmu, szczególnie popularna w romantyźmie, współtworząca koloryt lokalny i umożliwiająca kreację tajemniczego , niezwykłego bohatera.

Gatunki literackie romantyzmu:

-ballada

-powieść poetycka

-poemat dygresyjny

-nowy typ dramatu (forma otwarta)

-powieść historyczna

-sonet

-oda

-hymn

-elegia

Muzyka

-prekursorem Ludvig van Beethoven -> żywioł uczuć i emocji

-idea synestezji (odbieranie świata za pomocą różnych wrażeń zmysłowych)

-wzrost znaczenia opery -> Karol Weber, Giacomo Meybeer

-wybitni kompozytorzy: F.Schubert, Robert Schumann, Niccolo Paganini, Franciszek Liszt, F.Chopin Ryszard Wagner = reforma opery

Malarstwo

-zainteresowanie naturą jako samoistnym, tajemniczym bytem

-człowiek i jego samotność

-bogata paleta kolorów

-posługiwanie się kontrastem i symboliką

-F.Goya, William Blake, Eugene Delacroix