Czas. Stomatol., 2009, 62, 4, 298-302
© 2009 Polish Dental Society
http://www.czas.stomat.net
Wady zębowe u pacjentów z rozszczepem wargi
i podniebienia
Dental anomalies in patients with cleft lip and palate
Anna Paradowska1, Beata Kawala1, Janina SzelÄ…g2, Alicja Szwedowska1
Z Katedry i Zakładu Ortopedii Szczękowej i Ortodoncji AM we Wrocławiu1
Kierownik: dr hab. B. Kawala
Z Samodzielnej Pracowni Wad Rozwojowych Twarzy przy Katedrze i Zakładzie Ortopedii Szczękowej i
Ortodoncji AM we Wrocławiu2
Kierownik: dr n med. J. SzelÄ…g
Summary Streszczenie
Introduction: Cleft lip and palate is the most Wstęp: wady rozszczepowe to najliczniejsza grupa
common orofacial malformation. Many endogenous wad rozwojowych twarzy, na których występowanie
and exogenous factors play an important role in the i nasilenie wpływa wiele czynników endo i egzo-
occurrence of his deformity. Due to the character gennych. Ze względu na charakter wady dzieci z
of this malformation, children with cleft lip and/or rozszczepem wargi i/lub podniebienia objęte są wie-
palate are included in the multidisciplinary medical lospecjalistycznymi programami opieki zdrowotnej.
care programme. A number of dental anomalies are Wśród wad rozwojowych towarzyszących rozszcze-
associated with cleft lip and/or palate. powi znajdują się wady zębowe.
Aim of this study: To present current knowledge on Cel pracy: na podstawie piśmiennictwa zebrano ak-
the most common dental anomalies in patients with tualną wiedzę dotyczącą najczęściej występujących
cleft lip and/or palate. zaburzeń zębowych u pacjentów z rozszczepem war-
Conclusion: Dental anomalies in patients with cleft gi i podniebienia.
lip and/or palate are more frequent occurrences than Podsumowanie: zaburzenia zębowe u pacjentów
in the rest of the population. They primarily include z rozszczepami występują znacznie częściej niż w
hypodontia, increased number of tooth germs, or pozostałej części populacji. Wśród zaburzeń zębo-
tooth structure and eruption disturbances. It is wych u pacjentów z rozszczepami najczęściej wystę-
argued that anomalies of dental shape and structure puje hipodoncja lub zwiększona liczba zawiązków
most often affect upper lateral incisor on the clefted zębowych bądz
zaburzenia struktury zębów oraz
side. Any tooth may be affected by disrupted eruption, ich wyrzynania. Uważa się, że zaburzenia kształtu
however, maxillary teeth seem to bear the brunt, i budowy zębów najczęściej dotyczą bocznego zęba
which may be due to its underdevelopment resulting siecznego w szczęce po stronie rozszczepu. Zaburze-
from constricting post-operative palatal scars. nia wyrzynania zębów mogą dotknąć dowolne zęby.
Częściej wada ta odnosi się jednak do szczęki, co
może mieć związek z jej niedorozwojem wynikają-
cym z występowania blizn ściągających w obrębie
podniebienia.
KEYWORDS: HASA
A INDEKSOWE:
cleft lip and/or palate, dental anomalies rozszczep wargi i/lub podniebienia, zaburzenia zÄ™-
bowe
298
2009, 62, 4 Pacjenci z rozszczepem wargi i podniebienia
Wstęp wady dotyczące: liczby zębów (niedoliczbo-
wość  hipodoncja i nadliczbowość  hiper-
Rozszczepy wargi, wyrostka zębodołowe- doncja) bądz
też ich budowy, czy położenia w
go i podniebienia stanowią najliczniejszą gru- łuku zębowym [8]. Istnieje pogląd, że zabu-
pę wad rozwojowych twarzy oraz najczęściej rzenia zębowe oraz opóz
niony wiek zębowy
występującą wadę wrodzoną, szacowaną na częściej obserwowane są u pacjentów z roz-
około 1:800 wszystkich porodów. Według da- szczepem wargi i podniebienia. Najczęstszą
nych z piśmiennictwa najczęściej występującą wadą zębową u tych pacjentów jest brak za-
formą rozszczepu obejmującego wargę, wyro- wiązków zębów, głównie dotyczący szczęki
stek zębodołowy i podniebienie jest rozszczep oraz asymetryczna budowa jednoimiennych
lewostronny (46,5%), następnie obustronny zębów [2, 5].
(38,25%) i prawostronny (15,3%). Na etiolo-
gię tego schorzenia wpływ mają czynniki ge- Cel pracy
netyczne (występowanie rodzinne, dziedzicze-
nie poligenowe) oraz egzogenne, tj.: narażenie Celem pracy było zebranie i opisanie na
matek na szkodliwe czynniki środowiskowe podstawie piśmiennictwa wad zębowych naj-
(narażenie na promieniowanie jonizujące, za- częściej występujących u pacjentów z rozsz-
trucia, szkodliwe warunki pracy) oraz przebyte czepem całkowitym wargi i/lub podniebienia.
choroby w I trymestrze ciąży [22].
Zauważono, że całkowite rozszczepy pod- Hipodoncja
niebienia pierwotnego i wtórnego częściej wy- Braki zębowe u pacjentów z rozszczepa-
stępują u osób płci męskiej, jednak rozszczep mi występują częściej niż u zdrowych osób.
podniebienia wtórnego jest częściej obserwo- Szacuje się, że u około 24% pacjentów z roz-
wany u dziewcząt [10, 22]. Rozszczep całko- szczepem wargi i podniebienia obserwuje się
wity wargi, wyrostka zębodołowego i pod- brak co najmniej jednego zawiązka zębowe-
niebienia jest przyczyną deformacji twarzy, go, choć w piśmiennictwie pojawiły się do-
warunkującą nieprawidłowości w podstawo- niesienia o blisko osiemdziesięcioprocentowej
wych czynnościach organizmu, między inny- frekwencji hipodoncji u dzieci z rozszczepa-
mi: odżywianiu, pielęgnacji, rozwoju mowy. Z mi, przy wyłączeniu braku zawiązków trze-
tego powodu pacjenci z rozszczepem są obję- cich zębów trzonowych [2, 19]. Braki zębowe
ci leczeniem w ramach wielospecjalistycznych dotyczą głównie szczęki, umiejscawiając się
programów terapeutycznych [24]. Ze wzglę- w znacznej większości po stronie rozszcze-
du na liczne wady zębowe oraz morfologicz- pu [16, 17]. Najczęściej hipodoncja dotyczy
ne zniekształcenia w obrębie narządu żucia drugiego zęba przedtrzonowego górnego, ale
i znaczne zmiany w rysach twarzy, niezbęd- także nierzadko obserwowane są braki innych
ne jest wdrożenie leczenia stomatologicznego zębów przedtrzonowych oraz bocznych zębów
obejmującego współpracę ortodontów, prote- siecznych [2].
tyków, stomatologów dziecięcych oraz chirur- Hipodoncja najczęściej dotyczy rozszcze-
gów [5, 13, 15, 17, 21, 24]. pu całkowitego wargi, wyrostka zębodołowe-
Wady zębowe są uważane za częste anoma- go oraz podniebienia. Najrzadziej występuje
lie, zaś ich występowanie szacuje się na oko- zaś w izolowanym rozszczepie wargi [6]. W
ło 18% w ogólnej populacji. Dzielone są na izolowanym rozszczepie podniebienia najczę-
299
A. Paradowska i in. Czas. Stomatol.,
ściej obserwowane są braki dolnych drugich bądz
posiadać guzek podniebienny. Mogą one
zębów przedtrzonowych. W przypadku izolo- także występować w formie zębów szczątko-
wanego rozszczepu podniebienia braki zębo- wych o kształcie stożka. Inne zaburzenia mogą
we dotyczą w 18% żuchwy, zaś w 10% szczę- dotyczyć zębów przedtrzonowych i trzono-
ki [4, 7]. Aizenbud i wsp. [1], u 15 z 120 pa- wych, włączając brak guzka lub guzki dodat-
cjentów obserwowali hipodoncję zęba siecz- kowe. Braki guzków najczęściej dotyczą guz-
nego przyśrodkowego po stronie rozszczepu. ków podniebiennych górnych zębów trzono-
Niedoliczbowość zębów może mieć charakter wych. Niekiedy obserwowane jest wargowe
pojedynczych braków zębowych, jednak w pi- występowanie guzka na kłach i zębach siecz-
śmiennictwie istnieją doniesienia o mnogich nych przyśrodkowych [2].
brakach zębowych, tzw. oligodoncji [20]. Kształt zębów może być zaburzony poprzez
Braki zębowe, podobnie jak i rozszczep pod- zabiegi chirurgiczne wykonywane we wcze-
niebienia, są uważane za defekt genetyczny snym okresie dzieciństwa, jednak uważa się,
o komponencie środowiskowej. Teoria gene- że wykonane zabiegi nie mają wpływu na brak
tycznego powiązania rozszczepów i hipodon- zawiązków zębowych [9]. Myrda i Michalik
cji pozwala tłumaczyć częstsze występowanie [14] stwierdzili, że mierzona na modelach sze-
braków zębowych u dzieci z rozszczepem war- rokość zębów stałych po stronie rozszczepu
gi i podniebienia [19]. oraz zębów dolnych jest zmniejszona w sto-
sunku do grupy kontrolnej.
Hiperdoncja Zaburzenia mogą także dotyczyć budowy
U pacjentów z rozszczepem wargi i podnie- zębów oraz ich korzeni. Nieznana jest etiolo-
bienia obserwowano, poza zmniejszoną liczbą gia niekontrolowanej resorpcji korzenia zęba
zawiązków zębowych, występowanie zwięk- tkwiącego w kości sąsiadującej ze szczeli-
szonej ich liczby [2]. Zaobserwowano, że jest ną rozszczepu [4]. Zmiany kształtu korzenia
to druga co do częstości występowania wada w większości przypadków dotyczą górnych
zębowa u dzieci z rozszczepem całkowitym. bocznych zębów siecznych, zarówno po stro-
Występuje ona około 7 razy częściej w sto- nie rozszczepu jak i po stronie wyrostka zębo-
sunku do siekaczy bocznych po stronie rozsz- dołowego nie dotkniętego rozszczepem [23].
czepu niż w populacji dzieci zdrowych [23]. Ponadto występują zmiany w budowie szkli-
Dodatkowe zawiązki zębów mogą mieć za- wa, które mogą manifestować się jako szkli-
równo prawidłową jak i nieprawidłową bu- wo hipoplastyczne bądz
też hipermineralizo-
dowę [9]. Najczęściej są one umiejscowione wane [3, 23].
w kości otaczającej szczelinę rozszczepu oraz
dystalnie, po stronie rozszczepionego wyrost- Zaburzenia położenia zębów i inne zabu-
ka [4]. rzenia zębowe
U pacjentów z rozszczepami poza wada-
Zaburzenia wielkości i kształtu zębów mi w budowie i liczbie zębów, występują tak-
Zaburzenia wielkości i kształtu mogą do- że zaburzenia w położeniu zębów oraz utrud-
tyczyć wszystkich zębów. Najczęściej jednak nione wyrzynanie zębów. Często obserwuje
doniesienia o zmianach w budowie morfolo- się zatrzymanie zębów po stronie rozszczepu,
gicznej dotyczą zębów siecznych bocznych, głównie kła. Szacuje się, że około 4% kłów u
które mogą m.in. przyjmować kształt litery T pacjentów z rozszczepem ma status zębów za-
300
2009, 62, 4 Pacjenci z rozszczepem wargi i podniebienia
trzymanych [9, 23]. Obserwuje się także dor- Różnorodność zabiegów chirurgicznych
salne położenie zębów siecznych bocznych oraz potrzeb leczniczych pacjentów z rozsz-
oraz nachylenie ich w stronę kła po stronie
czepem wargi i podniebienia oraz konieczność
rozszczepu [9]. Inną wadą zębową o podłożu
koordynacji wykonywanych procedur pomiÄ™-
genetycznym jest transpozycja (czyli zamiana
dzy wieloma specjalistami czyni leczenie tych
położenia) zębów, także częściej występująca
pacjentów trudnym. Leczenie aparatami ru-
w przypadku rozszczepów [18]. Często mają
chomymi i stałymi wad zgryzu oraz wad zę-
miejsce także rotacje zębowe, głównie doty-
bowych sÄ… jednÄ… z potrzeb leczniczych u tych
czące zęba siecznego przyśrodkowego, który
pacjentów.
w blisko połowie przypadków rotuje w stro-
nę rozszczepionego wyrostka zębodołowego
Piśmiennictwo
[12, 23]. Rotacje zazwyczaj sÄ… spowodowane
zmniejszeniem wymiaru szczęki i związane z 1 Aizenbud D, Camasuvir S, Peled M:
Congenitally missing teeth in Izraeli cleft
występowaniem stłoczeń zębów [3, 12].
population. Cleft Palate Craniofac J 2005, 42,
Często obserwowane są inne wady położe-
3, 314-315.
nia zębów, jak np. wyrzynanie się zębów w
2. Andreson P J, Moss A L H: Dental Findings in
distoinklinacji występujące statystycznie czę-
parents of Children with Cleft Lip and Palate.
ściej i będące bardziej nasilone niż w grupie
Cleft Palate Craniofac J 1996, 33, 5, 436-
kontrolnej [18].
439.
Wśród dzieci z rozszczepami często wystę-
3. Dahllof G, Ussisoo-Joandi R, Ideberg M,
puje zjawisko opóz
nionego wyrzynania zÄ™-
Modeer T: Caries, Gingivitis, and Dental
bów. Uważa się, że u blisko 100% tych dzie-
Abnormalities in Preschool Children With
ci stwierdza się opóz
nienie wieku zębowego,
Cleft Lip and/or Palate. Cleft Palate J 1989,
a fakt ten jest tłumaczony zależnością pomię-
26, 4, 233-238.
dzy wadami rozwojowymi a wadami zębowy-
4. Dewinter G, Quirynen M, Heidbuchel K,
mi [25].
Verdonck A, Willems G, Carels C: Dental
Abnormaliries, Bone Graft Quality, and
Periodontal Conditions in Patients With
Podsumowanie
Unilateral Cleft Lip and Palate at Different
Phases of Orthodontic Treatment. Cleft Palate
Różne zaburzenia zębowe, tj. zaburzenia
Craniofac J 2003, 40, 4, 343-350.
w liczbie zębów, ich kształcie, położeniu czy
5. Harris E F, Hullings J G: Delayed Dental
wielkości, znacznie częściej występują u pa-
Development in Children With isolated Cleft
cjentów z rozszczepami niż w przypadku po-
Lip and Palate. Archs Oral Biol 1990, 35, 6,
zostałej części społeczeństwa. Najczęściej
469-473.
wady zębowe są związane z zębami tkwiący-
6. Janiszewska J, Wędrychowska-Szulc B: Braki
mi w kości otaczającej szczelinę rozszczepu,
zawiązków zębów stałych. Mag Stomatol
mogą dotyczyć wszystkich zębów, zarówno
2000, 10, 4, 42-43.
mlecznych jak i stałych. Zaburzenia zębowe
7. Jiroutowa O, Mullerowi Z: The Occurence of
powodują większe trudności w leczeniu za-
hypodontia in patients with cleft lip and/or
burzeń zębowo-zgryzowych i stąd często wy-
palate. Acta Chir Plast 1994, 36, 2, 53-56.
magają opieki lekarzy oraz lekarzy dentystów
8. Kawala B: Anomalie zębowe. Wrocł Stomatol
wielu specjalności. 1998/99, 87-90.
301
A. Paradowska i in. Czas. Stomatol.,
9. Lekkas C, Latief B S, Ter Rahe S P N, Kuijpers- 19. Shapira Y, Lubit E, Kuftinec MM: Hypodontia
Jagtman A M: The unoperated adult cleft pat-
in Children with Various Types of Clefts.
ent: teeth in the cleft area. Eur J Plast Surg
Angle Orthod 2000, 70, 1, 16-21.
2001, 24, 118-122.
20. Stec M, Pypeć J: Ocena intensywności próch-
10. Małkiewicz E H, Kaczmarek E: Częstość wy-
nicy oraz częstości występowania zaburzeń
stępowania poszczególnych rodzajów rozsz-
rozwojowych uzębienia u dzieci i młodzieży
czepów podniebienia pierwotnego i/lub wtór-
z jedno lub obustronnym rozszczepem war-
nego w zależności od płci w latach 1998-
gi, wyrostka zębodołowego i/lub podniebie-
-1999. Czas Stomatol 2006, LIX, 1, 56-61.
nia. Czas Stomatol 2005, LVIII, 12, 879-884.
11. Małkiewicz E H: Ocena stanu opieki lecz-
21. Stochel E, Pisulska-Otremba A, Liśniewska-
niczej nad dziećmi z rozszczepem podnie-
Machorowska B, Kuśmierczyk-Grochowina
bienia pierwotnego i/lub wtórnego w la-
D, Darski B: Ilościowa ocena rysów twarzy
tach 2000-2002 podczas realizacji Programu
na fotografiach pacjentów z całkowitym jed-
Wielospecjalistycznej Opieki Leczniczej nad
nostronnym rozszczepem podniebienia pier-
Dziećmi z Rozszczepem Podniebienia. Dent
wotnego i wtórnego. Czas Stomatol 2003,
Med Probl 2007, 44, 2, 219-226.
LVI, 4, 264-273.
12. Masztalerz A, Penkala J: Zahndrehungen bei
22. Szeląg J, Noga L, Orłowska K, Pałka A
,
Lippen-Kiefer-Gaumen-Spalten. Fortschr
Paradowska A: Analiza wpływu Endo i eg-
Kieferorthop 1987, 45, 1, 21-25.
zogennych czynników ryzyka w etiologii roz-
13. Mikulewicz M, Matthews-Brzozowska T:
szczepów podniebienia pierwotnego i wtór-
Leczenie dzieci z rozszczepami wargi i pod-
nego. Dent Med Probl 2006, 43, 4, 556-562.
niebienia. Pozn Stomatol 2002, 9, 163-172.
23. Tortora C, Meazzini MC, Garattini G, Brusami
14. Myrda J, Michalik A: Szerokość zębów sta-
R: Prevalence of Abnormalities in Dental
łych u pacjentów z całkowitym jednostron-
Structure, Position, and Eruption Pattern in
nym rozszczepem podniebienia pierwotnego
a Population of Unilateral and Bilateral Cleft
i wtórnego. Ortop Szczęk Ortod 2003, 1, 13,
Lip and Palate Patients. Cleft Palate Craniofac
11-15.
J 2008, 45, 2, 154-162.
15. Pąsiek S: Możliwość leczenia braków zębo-
wych u pacjentów z rozszczepem wyrost- 24. Winiarska-Majczyno M, Morkowska E:
ka zębodołowego i podniebienia. Stomat Leczenie szczękowo-ortopedyczne i logope-
Współcz 1999, 6, 2, 30-34.
dyczne dzieci z rozszczepem podniebienia.
Czas Stomatol 1985, XXXVIII, 3, 236-243.
16. Ranta R, Segars T, Rintala AE: Correlations
of Hypodontia In Children with Isolated Cleft
25. Wojtaszek-Słomińska A, Pakulska-Guzkiewicz
Palate. Cleft Palate J 1983, 20, 2, 163-165.
J, Urbaniak A, Niemra M, Rosnowska-
17. Sahel Z, Tomanova M, Mullerova Z: Position Mazurkiewicz A: Wiek zębowy dzieci z jed-
of Upper Permanent Central Incisors prior to
nostronnym całkowitym rozszczepem pod-
Eruption in Unilateral Cleft Lip and Palate.
niebienia pierwotnego i wtórnego. Ortop
Cleft Palate Craniofac J 1996, 33, 219-224.
Szczęk Ortod 2004, 17, 1, 7-10.
18. Shalish M, Wili LA, Shustermann S:
Otrzymano: dnia 13.I.2009 r.
Malposition of Unerupted Mandibular
Adres autorów: 50-425 Wrocław, ul. Krakowska 26
Second Premolar in Children with Cleft Lip
Tel.: [phone]
and Palate. Angle Orthod 2007, 77, 6, 1062- Fax: [phone]
1066. e-mail: [e-mail]
302