NASIENNE

TRIMEROPHYTA

PRANAGOZALĄŻKOWE

(+PROGYMNOSPERMOPHYTA)

NAGOZALĄŻKOWE DROBNOLISTNE

(CONIFEROPHYTA)

NAGOZALĄŻKOWE WIELKOLISTNE

(CYCADOPHYTA)

MIŁORZĘBOWE

(GINKGOPSIDA)

(koniec paleozoiku)

KORDAITOWE

(+CORDAITOPSIDA)

(górny dewon - perm)

SZPILKOWE

(CONIFEROPSIDA)

(karbon)

PAPROCIE NASIENNE

(+PTERIDOSPERMOPSIDA)

(dewon - początek kredy)

SAGOWCE

(CYCADOPSIDA)

(dolny perm)

OKRYTOZALĄŻKOWE

(MAGNOLIOPHYTA)

(połowa kredy)

GNIOTOWCE

(GNETOPSIDA)

BENETYTY

(+BENNETTITOPSIDA)

(mezozoik)

DWULIŚCIENNE

(MAGNOLIOPSIDA)

JEDNOLIŚCIENNE

(LILOPSIDA)

* grupa obejmująca kilka niezależnych linii rozwojowych

* rośliny mają liście i łodygi zdolne do przyrastania na grubość

* liście o charakterze makrofili

* specyficzny żeński organ rozrodczy - zalążek (po zapłodnieniu znajdującej się w nim komórki jajowej przekształca się w nasiono)

* do zapłodnienia nie musi już dochodzić w wodzie (dzięki temu rośliny mogy opanować tereny suche i pustynne)

ARCHEOPTERYSY

(połowa dewonu)

* liście zbliżone do makrofili prymitywnych paproci

* solidny pień (do 20m wysokości) zdolny do przyrostu na grubość (u niektórych)

EWOLUCJA

TWORZENIE ZALĄŻKÓW

* do procesu doszło w dwóch niezależnych liniach ewolucyjnych wywodzących się z archeopterysów

* zamykanie makrosporangiów w osłonkach:

1) zarodnie na końcach rozwidlonych pędów (telomów)

2) przesunięcie zarodni w boczne położenie na telomach przekształconych w sporofile

3) redukcja liczby mikrosporangiów i stopniowe otaczanie ich przez płonne zakończenia telomów

6) powstanie w pełni ukształtowanego zalążka

(z okienkiem i osłonką)

CONIFEROPHYTA

* intensywny przyrost na grubość zdrewniałych łodyg

* tworzenie drobnych (często) igłowatych liści

CYCADOPHYTA

* słaby przyrost pnia na grubość

* większe, często pierzasto podzielone liście

* skupianie sporofili w strobile (kwiaty)

* kwiaty obupłciowe

* okrywanie zalążków dodatkowymi osłonkami

MAGNOLIOPHYTA

* pojawiły się nagle i wywołały rewolucję w biocenozach kredy

* prężnie się rozwijały i pod koniec kredy były bardziej rozwinięte niż szpilkowe

* zajmowały większość dostępnych środowisk (zwłaszcza tropikalnych)

* dominowały nad nagonasiennymi, mszakami i paprotnikami

* dominacja trwała do połowy kenozoiku (ochłodzenie klimatu spowodowało przewagę nagonasiennych - powstały lasy szpilkowe czyli tajga)

(mezozoik)

NAGONASIENNE

* mikrosporangia chronione przez osłonkę

* rozmnażanie nie wymagało wody

* powstały niezależnie od siebie

* karbon - widłaki nasienne

ORGANY WEGETATYWNE

KORZEŃ

ŁODYGA

LIŚCIE

* klasyczne makrofile wywodzące się (wg teorii telomowej) z wielokrotnie rozgałęzionych, spłaszczonych i zrośniętych bocznych telomów

* najbardziej typowe składają się z ogonka i płaskiej blaszki (doszło jednak do wielu modyfikacji tego planu budowy

CONIFEROPHYTA i

CYCADOPHYTA

* palowe korzenie zdolne do wtórnego przyrostu na grubość

* dokonuje się on dzięki kambium (tkance twórczej - miazdze), który tworzy się pomiędzy wiązkami pierwotnego łyka i drewna

* wiązki przewodzące pierwotnie zajmują centralną część (walec osiowy) oddzieloną od zewnętrznego miękiszu (kory pierwotnej) warstwą komórek zwaną perycyklem (okolnicą)

* okolnica odpowiada m.in. za tworzenie korzeni bocznych

* układ wiązek przewodzących w walcu osiowym jest naprzemienny (drewno pierwotne na przekroju poprzecznym korzenia ma postać czteroramiennej gwiazdki, a pomiędzy jej ramionami są pasma łyka pierwotnego

* kambium zakłada się w postaci falistego pierścienia w taki sposób, że drewno pozostaje wewnątrz a łyko za zewnątrz warstwy miazgi

* komórki kambium są zdolne do podziałów, a powstające ciągle nowe komórki różnicują się w elementy drewna wtórnego (po wewnętrznej stronie pierścienia) i łyka wtórnego (po zewnętrznej stronie)

* z tego powodu walec pęcznieje, pęka i łuszczy się cała kora pierwotna, skórka i wewnętrzna śródskórnia

* ochrona rosnącego korzenia jest możliwa ponieważ perycykl przekształca się w tkankę twórczą (fellogen) i wytwarza kolejne warstwy perydermy (wtórnej tkanki okrywającej o zbliżonej budowie do korka)

* wyrośnięty korzeń składa się głównie z tej tkanki (przyrost drewna wtórnego jest większy niż łyka)

* początkowo zdrewniałe łodygi i korzenie

* doszło kilkakrotnie do uproszczeń budowy (niektóre zaczęły przypominać paprotniki)

* obok drzew pojawiły się wyspecjalizowane rośliny zielne wtórnie pozbawione przyrostu na grubość o bardzo drobnych i rozproszonych wiązkach przewodzących

* w niektórych wypadkach następiła całkowita redukcja korzenia palowego i zastąpienie go systemem wiązkowym złożonym z korzeni przybyszowych (jak u paprotników)

MAGNOLIOPHYTA

* solidne pnie zdolne do wtórnego przyrostu na grubość

* dokonuje się on dzięki kambium (tkance twórczej - miazdze), który tworzy się pomiędzy wiązkami pierwotnego łyka i drewna

* drewno i łyko tworzą wspólnie podwójne wiązki łyko-drzewne ułożone koncentrycznie w walcu osiowym

* nie ma perycyklu

* kambium powstaje w miejscu stykania się łyka i drewna (wiązki otwarte) i rozwijając się przybiera postać regularnego pierścienia

* produkuje do wewnątrz komórki drewna wtórnego a na zewnątrz komórki łyka wtórnego

* kora pierwotna nie złuszcza się w całości ale pod skórką tworzy się w niej miazga korkotwórcza (fellogen)

* fellogen produkuje na zewnątrz komórki korka a do środka cienką warstwę fellodermy czyli tworzy się korkownica/kora (wtórna tkanka okrywająca)

CONIFEROPHYTA i

CYCADOPHYTA

CONIFEROPHYTA

* liście pojedyncze z dwudzielną (dychotomiczną) nerwacją

* często z podłużnymi wcięciami (miłorzębowe) lub równowąskie przekształcone w mniej lub bardziej spłaszczone igły (szpilkowe, kordaitowe - ich liście miewały ponad 1m długości)

CYCADOPHYTA

* blaszka najczęściej ulega podziałowi (czasem wielokrotnie) na pierzasto ułożone listki, tworząc liść złożony (prymitywne paprocie nasienne, sagowce, benetyty)

* czasem dochodzi do redukcji liści gdzie blaszki stają się pojedyncze a nawet taśmowate (wyspecjalizowane paprocie nasienne i gniotowce)

MAGNOLIOPHYTA

* największe zróżnicowanie liści

* ogonkowe, bezogonkowe (siedzące) lub otaczające odygę pochewką

* rozmaite blaszki: okrągławe, jajowate, wydłużone i inne

* liście pojedyncze i z blaszką podzieloną pierzasto lub dłoniasto

* całobrzegie, karbowane, ząbkowane, wrębne, sieczne

ULISTNIENIE

* sposób rozmieszczenia liści na łodydze:

- skrętoległe - wyrastają wzdłuż linii śrubowatej (grusza)

- naprzeciwległe - ulokowane po dwa naprzeciw siebie (bez czarny)

- okółkowe - tworzą się po kilka z jednego węzła (przęstka pospolita)

ORGANY GENERATYWNE I CYKL ROZWOJOWY NAGONASIENNYCH

(SOSNA ZWYCZAJNA)

* sporofile zebrane w strobile zwane szyszkami lub kwiatami

* sosna jest jednopienna

MIKROSPORANGIA - MIKROSPOROFILE

* Każdy sporofil (pręcik) ma podczepione po dwa mikrosporangia (worki pyłowe), w których tworzą się mikrospory (ziarna pyłku)

* w każdym ziarnie pyłku rozwija się haploidalny gametofit męski (przedrośle) ograniczony do kilku niewielkich i szybko zamierających komórek przedroślowych oraz dwóch dużych komórek: wegetatywnej i generatywnej

* dodatkowo osłonka mikrospory wytwarza dwie puste komory powietrzne (przystosowanie do przenoszenia przez wiatr) i w takiej postaci pyłek jest uwalniany z worków pyłkowych

* zwyczajowo szyszka składająca się z mikrosporofili i produkująca ziarna pyłku nazywana jest kwiatem męskim (męski jest tu tylko gametofit rozwijający się wewnątrz mikrospor)

MAKROSPORANGIA - MAKROSPOROFILE

* makrosporangia ulokowane w kwiatach żeńskich (tylko gametofit rozwijający się w makrosporze jest żeński)

* każde makrosporangium (ośrodek) okryte jest osłonką (integumentem) i razem z nią tworzy zalążek

* osłonki nie zrastają się całkowicie, pozostawiając na szczycie okienko

* zalążki znajdują się po dwa na łuskach nasiennych ( podobne do pojedynczych sporofili) powstałych z przekształcenia całych krótkich gałązek (krótkopędów) mających pierwotnie wiele listków

* szyszka żeńska sosny nie jest kwiatem (zbiorem sporofili) ale kwiatostanem (zbiorem kwiatów)

* kwiat żeński u sosny to pojedyncza łuska z dwoma zalążkami

* makrosporangium wytwarza cztery haploidalne makrospory, z których trzy bardzo szybko degenerują i zamierają

* rozwija się tylko jedna makrospora w niedługim czasie wypełniając praktycznie całe wnętrze ośrodka

* w jej wnętrzu torzy się wielokomórkowy gametofit (przedrośle) - bielmo pierwotne

* gametofit wytwarza dwie rodnie

* reszta gametofitu zaczyna magazynować substancje odżywcze, przyjmując charakter tkanki spichrzowej

ZAPYLANIE

* do zapłodnienia nie potrzebna jest woda

* niesione wiatrem ziarna pyłku trafiają na okienko zalążka

KOMÓRKI MĘSKIEGO PRZEDROŚLA

* komórka wegetatywna - tworzy wyrostek (łagiewkę pyłkową) wrastający w ośrodek aż do chwili dotarcia do jednej z dwóch komórek jajowych

* komórka generatywna - dzieli się i tworzy dwa plemniki (u sosny pozbawione wici i zredukowane do samych jąder komórkowych, stąd nazywamy je komórkami plemnikowymi)

ZAPŁODNIENIE

* komórki plemnikowe wędrują w łagiewce i jedna z nich łączy się z komórką jajową tworząc zygotę

ZARODEK

* tworzy się zygota, z której powstaje młody sporofit (zarodek) zbudowany z zawiązka korzenia, pączka wierzchołkowego (zawiązka późniejszej łodygi) i kilku (5-8) liści zarodkowych (liścieni)

* otoczony jest tkanką odżywczą (bielmem pierwotnym), która powstała z przekształconego gametofitu i jest haploidalne

NASIENIE

* osłonka zalążka twardnieje i przekształca się w łupinę nasienną (u sosny powstaje też skrzydełko umożliwiające przenoszenie przez wiatr)

* utworzone nasienie spoczywa na łusce nasiennej niczym nie osłonięte (stąd nazwa)

* proces dojrzewania nasion jest powolny (rok do zapylenia i dwa lata do zapłodnienia u sosny)

KIEŁKOWANIE

* po 3 latach nasiona wysypują się i jeśli trafią na właściwe warunki to kiełkują wytwarzając nową roślinę

ORGANY GENERATYWNE I CYKL ROZWOJOWY OKRYTONASIENNYCH

(JABŁOŃ)

* organy rozrodcze uległy przekształceniom

* kwiaty (zbiory liści zarodnionośnych lub płonych nie biorących udziału w rozmnażaniu są obupłciowe

* oszczędny rozród wpłynął na przyspieszenie całego cyklu życiowego okrytonasiennych - większość z nich to rośliny jedno- lub dwuletnie

MIKROSPORANGIA - MIKROSPOROFILE

* pręciki składają się z nitki pręcikowej (pozostałość sporofila) i główki zbudowanej z czterech worków pyłkowych

* Gametofit rozwijający się z ziarnach pyłku składa się tylko z komórki wegetatywnej i generatywnej

MAKROSPORANGIA - MAKROSPOROFILE

* akrosporofile (owocolistki) zrastają się (pojedynczo lub po kilka) tworząc słupek

* słupek w najbardziej typowej wersji składa się ze znamienia, szyjki i zalążni

* we wnętrzu zalążni znajdują się ukryte i chronione przed uszkodzeniami zalążki wyróżniające się dwoma osłonkami (okienko pozostaje)

* w ośrodku tworzą się cztery makrospory, z czego trzy zamierają a czwarta rozwija się w gametofit żeński

* gametofit jest jeszcze bardziej uproszczony niż u nagonasiennych i nazywamy go woreczkiem zalążkowym

* woreczek zalążkowy składa się z 7 komórek, które tworzą się wokół jąder powstałych z trzykrotnego podziału haploidalnego jądra makrospory

* po trzykrotnym mitotycznym podziale jądra tworzy się 8 haploidalnych jąder potomnych, ale w wypadku woreczka zalążkowego powstaje tylko 6 haploidalnych komórek:

- zlokalizowana w pobliżu okienka komórka jajowa

- dwie synergidy (pozostałość rodni)

- trzy antypody (leżące po przeciwnej stronie woreczka niż komórka jajowa)

- dwa pozostałe jądra zlewają się ze sobą tworząc diploidalne jądro centralne (wtórne jądro woreczka zalążkowego)

ZAPYLANIE

* pyłek może być

przenoszony przez owady dzięki czemu okrytonasienne mogą go produkować mniej (jeden z powodów sukcesu ewolucyjnego)

* później powstało wiele roślin, które powróciły do zapylania przez wiatr

* w obu przypadkach pyłek przenoszony jest na znamię słupka

KOMÓRKI MĘSKIEGO PRZEDROŚLA

* komórka wegetatywna - tworzy łagiewkę pyłkową (czasami bardzo długą) wrastającą w słupek i kierującą się w stronę okienka w zalążku

* komórka generatywna - dzieli się na dwie pozbawione wici komórki plemnikowe

PODWÓJNE ZAPŁODNIENIE

* komórki plemnikowe wędrują wewnątrz łagiewki aż docierają do woreczka zalążkowego i dochodzi do podwójnego zapodnienia

* jedna komórka plemnikowa łączy się z komórką jajową tworząc zygotę

* druga komórka plemnikowa łączy się z diploidalnym jądrem centralnym i powstaje jądro tripoidalne

ZARODEK

* z zygoty po wielokrotnej mitozie tworzy się zarodek podobny do zarodka nagonasiennych

* liczba liścieni jest tu zredukowana:

- do 2 u dwuliściennych

- do 1 u jednoliściennych

* jądro tipoidalne dzieląc się tworzy wiele nowych komórek (triploidalnych), które nabierają charakteru tkanki spichrzowej stanowiącej materiał zpasowy dla zarodka

* tkankę tą nazywamy bielmem wtórnym

* podwójne zapłodnienie wprawia, że substancja zapasowa dla zarodnika (bielmo wtórne) tworzy się po powstaniu zygoty, kiedy jest pewne, że zostanie wykorzystana co jest korzystniejsze energetycznie

OWOC

* ścianka zalążni (czasem też inne elementy wiatu) przekształca się w mięsistą bądź suchą owocnię

* w ten sposób powstaje owoc:

- mięsisty (owoc rzekmy jabłoni, jagoda pomidora, jagodostan ananasa)

- suchy (orzech dębu, torebka maku, strąk grochu)

NASIENIE

* podwójne osłonki zalążka twardnieją, tworząc dwuwarstwową łupinę nasienną

* silny przyrost łodygi na grubość przez odkładanie kolejnych warstw drewna wtórnego o dość prymitywnej budowie (cewki podobnie jak u paprotników)

* liście współczesnych są raczej niewielkie i pojedyncze

* korzenie palowe

CONIFEROPHYTA

* forma: drzewa o dużej koronie

* łodyga: pokaźny pień

* liście : o blaszkach w kształcie wachlarza z dychotomiczną nerwacją

* cykl rozwojowy:

- zalążek - dwuwarstwowa osłonka

- plemniki - ruchliwe

* osiągnęły szczyt rozwojowy w mezozoiku

* przedstawiciel jedynego na świecie gatunku: MIŁORZĄB DWUKLAPOWY (Ginko biloba)

GINKGOPSIDA

* forma: duże drzewa (do 30m wysokości)

* liście : wydłużone w kształcie dugich jęzorów (do 1m)

* kwiaty - jednopłciowe zebrane kotkowate kwiatostany

* przedstawiciel: EUCORDAITES

+ KORDAITOPSIDA

* forma: drzewa i krzewy (około 600 gatunków)

* liście : w postaci igieł lub łusek nieopadające na zimę (wyjątek MODRZEW Larix)

* cykl rozwojowy:

-u większości jednopłciowe szyszki utworzone z łusek nasiennych i mikrosporofili

* przedstawiciele: SOSNA ZWYCZAJNA (Pinus sylvestris) ŚWIERK (Picea bies) JODŁA (Bies alba) JAŁOWIEC (Juniperus)

* gatunki chronione: CIS POSPOLITY (Taxus baccata) LIMBA (Pinus cembra)

KOSODRZEWINA (Pinu smugo) SOSNA BŁOTNA (Pinus uliginosa)

* znaczenie:

- ważny składnik lasów (zwłaszcza w klimacie umiarkowanym i chłodnym i w wyższych partiach gór)

- gospodarcze (dostarczają drewna do przemysłu budowlanego, meblarskiego, papierniczego itd.

CONIFEROPSIDA

* rośliny nieliczne i wymierające (180 gatunków)

* żyją w klimatach tropikalnych

* liście są duże i najczęściej pierzasto podzielone

* słaby przyrost łodygi na grubość

* drewno zbudowane zazwyczaj z cewek (rzadko z naczyń)

CYCADOPHYTA

* forma: zewnętrznym pokrojem zbliżone do niewielkich drzewiastych paproci

* liście: podobne do liści paproci drzewiastych, na ich końcach tworzyły się zalążki

* cykl rozwojowy:

- nie tworzyły typowych nasion

* przedstawiciel: NEUROPTERIS

+PTERIDOSPERMOPSIDA

* forma: przypominały pokrojem sagowce

* łodyga: krótki, gruby pień

* liście: pierzaste zebrane w pióropusz

* kwiaty - obupłciowe z zaczątkowym okwiatem

* znaczenie:

- pożywienie dinozaurów

+BENNETTITOPSIDA

* forma: rośliny drzewiaste

* łodyga: krótki, pojedynczy, gruby pień

* liście: pierzaste zebrane w pióropusz

* cykl rozwojowy:

- kwiaty (szyszki, strobile) - jednopłciowe

- makrosporofile często tworzą mięsistą szyszkę żeńską (makrostrobil) czasem pokaźnych rozmiarów (do 1m długości i 40kg)

- plemniki - ruchliwe obdarzone wiciami

- nasiona - kiełkują zaraz po dojrzeniu prawie nie przechodząc w stan spoczynku

* szczyt rozwoju: mezozoik

* znaczenie:

- grupa reliktowa o niewielkim znaczeniu

- kiedyś pożywieie dinozaurów

- hodowane jako doniczkowe kwiaty ozdobne

CYCADOPSIDA

* grupa reliktowa wywodząca się z mezozoiku

* wykazują cechy zbliżone do okrytonasiennych (drewno zbudowane z naczyń, zaczątki obupłciowości kwiatów i owadopylność)

* forma: skrócony gruby pień jak WELWICZIA CUDOWNA (Welwitschia mirabilit) lub są pnącymi lianami o liściach z pierzastą nerwacją

GNETOPSIDA

* forma: drzewa, krzewy lub rośliny zielne wykazujące dużą różnorodność przystosowań ekologicznych

* cykl rozwojowy:

- zalążki okryte zrośniętymi owocolistkami (słupkami)

- silna redukcja gametofitu

- podwójne zapłodnienie

* drewno wtórne: zazwyczaj złożone z naczyń

MAGNOLIOPHYTA

* łodygi: zdrewniałe lub zielne o otwartych wiązkach przewodzących (zdolnych do przyrostu na grubość)

* liście: zazwyczaj ogonkowe o nerwacji pierzastej lub dłoniastej, czasem występują przylistki

* kwiat obupłciowy czterokrotny czyli czteroelementowy

1) słupek lub kilka słupków tworzących tzw. słupkowie,

2) pręciki

3) korona utworzona z płatków (4-5 sztuk)

4) kielich złożony z tzw. działek

- płatki korony i działki okwiatu tworzą tzw. podwójny okwiat

* korzenie: palowe

* cykl rozwojowy:

- zarodek z dwoma liścieniami

* najliczniejsza grupa roślin (ponad 200tys gatunków we wszystkich strefach klimatycznych i niemal wszystkich typach siedlisk)

MAGNOLIOPSIDA

* najprymitywniejsze dwuliścienne (zachowały wiele cech przodków wszystkich okrytonasiennych)

* siedlisko: rośliny tropikalne

* forma: krzewy lub niewielkie drzewa

* drewno wtórne: u niektórych wyłącznie z cewek (jak u typowych nagonasiennych)

* liście: duże, najczęściej pojedyncze z pierzastą nerwacją

* kwiaty:

- o bardzo pierwotnej budowie, oś wydłużona przypominająca oś strobila

- wszystkie elementy kwiatu (oraz pręciki i słupki) rozmieszczone są na osi spiralnie (a nie jak w okółkach u pozostałych)

* cykl rozwojowy:

- słupki o prymitywnej budowie (czasem owocolistki, z których się składają, nie są nawet do końca zrośnięte)

* przedstawiciele:

MAGNOLIE (Magnolia) - pochodzące z Dalekiego Wschodu niewielkie drzewa, często sadzone jako rośliny ozdobne

GRZYBIENIE BIAŁE (Nymphea alba) i GRĄŻEL ŻÓŁTY (Nuphar luteum) - krajowi przedstawiciele

MAGNOLIOWE

(MAGNOLIIDAE)

* siedlisko: klimat chłodny i umiarkowany

* forma: głównie rośliny zielne

* drewno wtórne: zbudowane z naczyń

* kwiaty:

- dość prymitywna budowa

- listki okwiatu nigdy nie są zrośnięte ze sobą

* cykl rozwojowy:

- pręciki i słupki są liczne, ustawione spiralnie

* przedstawiciele:

JASKIER OSTRY (Ranunculus acer), ZIARNOPŁON WIOSENNY (Ranunculus fucaria),

MAK (Papaver rhoeas), ZAWILEC GAJOWY Anemone nemorosa), KACZENIEC (Caltha palustris) rosnący w miejscach podmokłych, GLISTNIK JASKÓŁCZE ZIELE (Chelidonium maius) rosnący powszechnie na poboczach dróg i w innych tzw. siedliskach ruderalnych)

JASKROWE

(RANUNCULIDAE)

* forma: drzewiaste

* liście: pojedyncze

* drewno wtórne: same cewki

* kwiaty: w większości jednopłciowe

* cykl rozwojowy:

- stopniowe przejście od owadopylności do wiatropylności

* przedstawiciele wiatropylni w Polsce:

LESZCZYNA (Corylus avellana) BUK (Fugus sylvatica) DĄB (Quercus) BRZOZA (Betula)

OCZAROWE

(HAMAMELIDIDAE)

* forma: głównie rośliny zielne, często spotykane też sukulenty (rośliny magazynujące wodę w liściach (sukulenty liściowe) takie jak PRZYPOŁUDNIKI (Aizoaceae) i w łodygach (sukulenty łodygowe) takie jak KAKTUSY (Cactaceae)

* liście: pojedyncze

* kwiaty:

- symetria promienista

- najczęściej tylko jeden słupek zbudowany z pięciu zrośniętych owocolistków

* przedstawiciele w Polsce:

GOŹDZIKI (12 gatunków), GOŹDZIK KARTUZEK (Dianthus cartusianorum), KĄKOL (Agrostemma githago) - niegdyś powszechny i uciążliwy chwast

GOŹDZIKOWE

(CARYOPHYLLIDAE)

* forma: gatunkowo bardzo zróżnicowane (ponad 35tys gatunków)

* liście: pojedyncze

* kwiaty:

- najczęściej pięciopłatkowe z wyraźnym kielichem i koroną

* przedstawiciele:

- niewielkie rośliny zielne - FIOŁKI, Polski FIOŁEK LEŚNY (Viola silvestris)

- drzewa i krzewy - WIERZBY (Salix) TOPOLE (Populus) MORWY (Morus)

- rośliny uprawne - DYNIOWCE (Cucurbitales) takie jak DYNIE (Cucurbita), OGÓRKI (Cucumis) i ARBUZY (Citrullus)

- pospolite POKRZYWY (Urtica)

UKĘŚLOWE

(DILLENIIDAE)

* forma: zróżnicowana grupa i liczna (60tys. gatunków - W Polsce ok. 400)

* wspólni przodkowie z ukęślowymi

* kwiaty:

- pięcioramienne u form prymitywnych (JEŻYNA Rubus)

- o symetrii grzbiecistej (wyraz przystosowania do owadopylności) u roślin bardziej wyspecjalizowanych (GROCH Pisum)

- u niektórych uległy redukcji i przekształciły się w gęste kwiatostany wypełniając funkcję pojedynczego kwiatu (MARCHEW Daucus, KOPER Anethum)

* przedstawiciele:

- drzewa owocowe: WIŚNIE (Cerasus), ŚLIWY (Prunus), JABŁONIE (Malus), CYTRUSY (różne gatunki z rodzaju Citrus)

- KLONY (Acer) i KASZTANOWCE (Aesculus)

RÓŻOWE

(ROSIDAE)

* wywodzą się z prymitywnych różowców i są jedną z dwóch najbardziej wyspecjalizowanych grup roślin dwuliściennych

* forma: głównie rośliny zielne

* liście: podzielone blaszki

* kwiaty:

- u pierwotniejszych roślin są duże o zrośniętych płatkach (leśny DZWONEK Campanula)

- u bardziej wyspecjalizowanych z rodziny ZŁOŻONYCH (Asteraceae) pojedyncze kwiaty są drobne, tworzące gęsto upakowane kwiatostany (wyglądające jak koszyczki lub główki okolone liśćmi płonymi, tworzącymi powabnię), z wierzchu cały kwiatostan przypomina jeden kwiat

* przedstawiciele: MNISZEK LEKARSKI (Teraxacum officinale), ASTRY (Aster), RUMIANEK (Matricaria chamomilla), STOKROTKA (Bellis perennis), ŁOPIAN Arctium),

- rośliny użyteczne: SŁONECZNIK (Helianthus annus), SAŁATA (Lactuca sativa), CYKORIA (Cichorium)

ASTROWE

(ASTERIDAE)

* wywodzą się z prymitywnych różowców i są jedną z dwóch najbardziej wyspecjalizowanych grup roślin dwuliściennych

* forma: głównie rośliny zielne (zdarzają się drzewa)

* kwiaty:

- obupłciowe

- zrośnięte płatki korony i działki kielicha

- promieniste (ZIEMNIAK Solanum tuberosum, POMIDOR Lycopersicon)

- grzbieciste (JASNOTA BIAŁA Lamiom album)

* przedstawiciele:

- popularne zioła i przyprawy - MIĘTA PIEPRZOWA (Mentla piperita), SZAŁWIA (Salvia) MELISA (Melisa), TYMIANEK (Thymus), BAZYLIA (Ocimum

JASNOTOWE

(LAMIIDAE)

* zarodek z jednym liścieniem

* kwiaty: trójdzielne

* często wiatropylne

* forma: większość to rośliny zielne (rzadko formy drzewiaste)

* łodyga: drobne wiązki przewodzące rozproszone po całej szerokości są zamknięte (nie występuje klasyczny przyrost na grubość)

* liście: blaszki niepodzielne (są wyjątki) i równoległa nerwacja

* korzenie: wiązkowe

LILIOPSIDA

* najprymitywniejsza grupa jednoliściennych

* forma: rośliny wodne lub błotne

* liście: często mają ogonki, czasami dochodzi do heterofolii (występowania różnych rodzajów liści na jednej roślinie (STRZAŁKA WODNA Sagittaria sagittifolia)

* drewno wtórne: tylko cewki

* cykl rozwojowy:

- słupki przypominają złożony wpół owocolistek

- są liczne jak u magnoliowych i umieszczone spiralnie na wydłużonym dnie kwiatowym

- u niektórych pyłek przenoszony jest przez wodę i zapylenie również odbywa się w wodzie

ŻABIEŃCOWE

(ALISMATIDAE)

* większość jednoliściennych (ok. 60tys. gatunków)

* forma: rośliny zielne w większości (rzadko sukulenty lub o łodygach zdrewniałych z przyrostem na grubość)

* kwiaty:

- typowa budowa jednoliściennych

- owadopylne najczęściej

- zazwyczaj mają 6 niezrośniętych działek okwiatu

* przedstawiciele:

- rośliny cebulowe: TULIPANY (Tulippa), IRYSY (Iris), ŚNIEŻYCZKA PRZEBIŚNIEG (Galanthus nivalis), CZOSNEK (rodzaj Allium), CEBULA

- STORCZYKI skrajnie przystosowane do owadopylności (rząd Orchidales)

- TURZYCE (Carex) i TRAWY przystosowane do wiatropylności

- gatunki hodowlane traw: PSZENICA (Triticum), JĘCZMIEŃ (Hordeum), ŻYTO (Secale cereale), OWIES (Avena), KUKURYDZA (Zea mays), TRZCINA CUKROWA (Saccharum officinarum), RYŻ (Oryza sativa)

- ANANASY (Ananas) i BANANY (Muso)

LILIOWE

(LILIIDAE)

* siedlisko: głównie tropikalne

* łodyga: wysoki, nierozgałęziony, wykazujący swoisty przyrost na grubość pień

* liście: na szczycie pnia pierzasty pióropusz

* kwiaty:

- niepozorne, wiatropylne

* przedstawiciele:

- tropikalne: PALMY KOKOSOWE (Cocos nucifera) , PALMY DAKTYLOWE (Phoenix dactylifera)

- w naszym klimacie: TARTAK (Acorus calamus), RZĘSA (Lemna)

i WOLFIA BEZKORZENIOWA (Wolffia arrhiza) - najmniejsza roślina kwiatowa na świecie (do 1,5mm)

AREKOWE/PALMOWE

(ARECIDAE)

* wytwarzają materię organiczną z wykorzystaniem energii świetlnej

* są podstawą wszystkich przemian w ekosystemach lądowych

* dają pożywienie i schronienie licznym konsumentom

* dostarczają energii destruentom, są więc głównym ogniwem przepływu energii i obiegu materii w ekosystemach

* są wraz z morskimi autotroficznymi protestami głównymi producentami tlenu

* mają ogromne znaczenie gospodarcze

* pochodzenia roślinnego są m.in.: bawełna czy papier

* nasienne są naszym pożywieniem i pożywieniem zwierząt hodowlanych

* produkuje się z nich lekarstwa i używki

* dostarczają wrażeń estetycznych

* w Polsce ponad 200 gatunków nasiennych podlega ochronie gatunkowej

ZNACZENIE NASIENNYCH

---