Polska poezja świecka XV wieku. BN I 60 oprac. Maciej Włodarski
ROZWÓJ POEZJI W POLSCE DO XV W.
Nie zachowała się m.in. dlatego, że duchowieństwo widziało w tym relikt pogaństwa. A wyedukowani przybysze z zachodu nie interesowali się tym.
poezja ludowa - weselne, żałobne, związane z cyklem przyrodniczym (wiosenne, sobótkowe), dziewczęce i biesiadne. Wykonywane były zazwyczaj przy rytmicznym klaskaniu w dłonie. Była to poezja meliczna, przeznaczona do śpiewania. Powstawała za czasów niepiśmiennych.
Poezja polsko - łacińska - W Polsce poezję łacińską wyprzedziła proza: rocznik spisywany w otoczeniu biskupa Jordana (od ok.970) czy drugi żywot św. Wojciecha napisany przez Brunona z Kwerfurtu (1004). Jednak już z końca XI znamy sekwencję o św. Wojciechu. powstawały również takie teksty wierszowane jak napisy nagrobne (np. ruiny katedry gnieźnieńskiej, wiersz epitafijny na sarkofagu Bolesława Chrobrego), napisy na tympanonach kościołów wrocławskich, na tablicach pamiątkowych lub pieczęciach.
Twórcą liryki opartej na nowych zasadach wersyfikacyjnych był Anonim tzw. Gall, który do swoje kroniki wplótł zróżnicowane gatunkowo utwory poetyckie. Najczęściej pisane były 15 zgłoskowcem, rymowane parami albo trójkami. Były to np. pieśni obozowe, tren na śmierć Bolesława Chrobrego.
Podobnie z Wincentym zw. Kadłubkiem np.: pieśń błagalna mnichów do św. Idziego, panegiryk ku czci arcybiskupa Piotra, dialog alegorycznych postaci, wyrażających żal po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego (1194). Spór wiodą Smutek, Swoboda, Wesołość, Roztropność, Sprawiedliwość, Stosowność i sam Autor. Pisany jest 6 wersowymi strofami, przeplatają się 8 i 7 zgłoskowe, rymem aabccb, jest to strofa hymnów kościelnych, znanych później np. ze Stabat Mater.
Następnym przykładem może być Carmen Mauri czyli pieśń Maura, (XII w) w pisany niedoskonałym heksametrem. Opowiada losy Wojewody Włostowica, oślepionego i pozbawionego języka na skutek intryg przebiegłej Agnieszki żony x. Władysława II. Utwór naśladował chansons de geste.
Mikołaj z Polski zaś napisał wierszowany traktat medyczny Antipocras (XIII w). Pisany leoninami, zwalczał on szkolną medycynę Hipokratesa.
W wieku XIII pojawiła się liryka religijna, poświęcona często świętym polskim np.: św. Wojciecha, św. Stanisława. Dwie sekwencje o ty ostatnim napisał Wincenty z Kielczy, skomponował również znany hymn Gude Mater Polonia, co wiązało się z kanonizacją biskupa w 1253 roku.
W XIV wieku wciąż pisano sekwencje o świętych. W Krakowie bestsellery tego gatunku pisał Piotr Polak a w Poznaniu bp. Jan Łodzia z Kępy.
Powstawały też wiersze okolicznościowe np.: W kalendarzu krakowskim, epitafia. Ciekawym przykładem jest De qouondam advocato Cracoviensi Alberto czyli Pieśń o wójcie krakowskim Albercie (ok. 1320) napisana w formie mowy samego wójta zza grobu (oratio a tumulo). W tym samym wieku powstało podobne dzieło Antiameratus, napisane przez kanonika krakowskiego Frowina, gdzie krytykowano przywary stanów polskich a także nauczano o wielu sprwach takich jak ubiór, zachowanie przy stole, zajęcia gospodarskie.
Poezja polska
Najstarszym dziełem jest Bogurodzica, na którą składają się dwa tropy (rozwinięcia ) do litanijnego Kyrie Eleison, ułożone na modłę sekwencji. Wyróżnikiem jest paralelizm członów, równozgłoskowość, bogate rymy. Datuje się ją najczęściej na XIII w. Wtedy też powstały wierszowane spolszczenia Dekalogu. W wieku XIV powstają pieśńu wielkanocne (Krystus z martwyc wstał je, Wstał z martwych krol nasz, Syn boży, Przez Twe święte weschrznienie) Na przełomie wieków powstawały pieśni pasyjne (`O wszego świata wszystek lud''Jezuz Chrystus Bog człowiek, mądrość oćca swego' - pierwszy 13zgłoskowiec) i maryjne (`Maryja, czysta dziewice''Posłał przez anjoły')
POLSKA POEZJA ŚWIECKA W XV W.
Utworów świeckich było stosukowo mało, powodowane jest to tym, że brak wyraźnie wykształtowanego stanu rycerskiego równał się brakiem liryki i epiki dworsko - rycerskiej, ponadto Polska była wtedy położona na uboczu Europy, a więc trendy literackie dochodziły tu dużo później, ponadto nie było zapotrzebowania na twórczość niezwiązaną z nauką Kościoła
W tekstach widoczne są braki formalne. Powodowane albo przez kopistów albo przez fakt że dużo z tych tekstów było zapisywanych z pamięci.
Poezja obyczajowa
`Słoty tzw. Wiersz o chlebowym stole.' Autor Przecław Słota.
Odbicie konkretnych realiów feudalnych. Przy stole obowiązuje ścisła hierarchia.
Utwór rozpoczyna i kończy inwokacja do Boga. W te ramy ujęto: pochwałę stołu, krytykę niewłaściwego zachowania, wskazówki dla panien, hołd dla płci pięknej.
Nauka o obyczaju oparta jest o satyryczne ujęcie. Podstawowe przywary to: zasiadanie do stołu z brudnymi rękami, łapczywość, przepychanie się do misy, milczenie, gadatliwość, zajmowanie nieprzynależnego miejsca. Kobietom zaś należy okazywać szacunek i usługiwać. Hołd dla płci pięknej wskazuje, że damy są ozdobą towarzystwa. jest to kult kobiet, powodowany kultem maryjnym i kultem matki. Gdy się oddaje kobietom hołd można od Maryi uzyskać dobrą śmierć.
Tekst napisany jest stylem prostym, wykorzystuje się porównania (siędzie jako woł), metafory (stoł wielki świeboda), wykrzyknienia (Bogdaj mu zaległ usta wrzód), apostrofy. Kompozycja podporządkowana jest tematyce. Utwór liczy 114 wersów, przeważnie 8zgłoskowych. Jeśli chodzi o rymy, to najczęściej wersy łączone są parzyście (dystych) ale pojawiają się też rymy potrójne. Często niedokładne.
Pochwała stołu:
Stół jest szczodry. Staje na nim piwo, woda, mięso, chleb.
Krytyka niewłaściwego zachowania:
Z pokojem siadać należy. A niejeden usiądzie „jako woł”, z brudnymi rękoma w towarzystwie kobiet, nie rozmawia. Przy stole panuje hierarchia, a wielu z ludzi „siędzie gdzie go nie posadzą”
Kobiety powinny kroić mało, a często. Co jest przy stole lepszego na piękne kobiety. Apostrofa do Matki Bożej, by przyjęła go za swego sługe, bo to od kobiet pochodzi radość, więc dbajmy o nie.
`Wiersz o wybieraniu żony'
Piosenka ludowa to jest. Przytoczona została w kazaniu i weselu w Kanie Galilejskiej.
Żony nie powinno wybierać się na urodę i posag, bo te przemijają, ale ze względu na dobre obyczaje. Piosenka w Kodeksie świętokrzyskim została ułożona regularnym 10zgłoskowcem.
„Nie wybieraj junochu oczyma
Ale słuchaj cichymi uszyma
(...)
Ale patrzaj by była domowa”
Wiersze satyryczne
`Satyra na chytrych kmieciów' 1438
Tekst stanowi odbicie konfliktu zrodzonego na wsi polskie ówczesnego czasu, powodowanym wzrastającymi wymaganiami dot. pańszczyzny. Kmiecie wobec tego stosowali sabotaż, niedbale wykonując swoją pracę, wprzęgając chore bydło, używając popsutych narzędzi.
Wiersz stwierdza, że jest to działanie celowe, poza tym
„Gdy pan przyjdzie dobrze orze
Gdy odyjdzie jako gorze”
Tekst reprezentuje satyrę stanową. Treść uporządkowana jest wedle pewnych reguł retorycznych: 2 pierwsze wersy to niejako oskarżenie. 20 następnych to dowód. 4 ostatnie to wniosek, potwierdzający tezę. Wiersz przeważnie pisany jest 8zgłoskowcem, rym parzysty, dokładny. Ze środków stylistycznych najczęstsze są epitety.
`Satyra na księży' 1414
Wyśmiewa i krytykuje złe obyczaje kleru. Napisany przez zakonnika.
`Dworak szkoda' 1495/6
Krótka charakterystyka 9 stanów. Głównie ujmuje się złe strony ich kondycji np.: chłop - skory do swady, żebrak - obłudny, mnich - rozpustny, jedynie mężatki i panny są źródłem radości vide: wiersz o chlebowym stole. Ale za to „Bezecna baba - wielka zgaga”
`Kolęda się z Allelują zwadziła'2 poł. XV w.
Spór alegorycznych postaci, Kolędy i Allelui, wadzących się o to, która jest ważniejsza. Wiersz satyrycznie ukazuje zwyczaj kolędowania u chłopów, który często kończył się pijaństwem. Przedstawiono również obyczaje żaków, którzy urządzali symboliczny pogrzeb Allelui z nadchodzącym Wielkim Postem. Tekst osadzony jest w realiach klasztornych.
Parzysty układ rymów. Asylabizm. Przewarza 11, 10zgłoskowiec.
Utwory okolicznościowe i polemiczne
`Pieśń husycka o królu Zygmuncie luksemburczyku'
Opisuje drugą krucjatę króla Luksemburczyka przeciw Janowi Zizce, którą zwycięża ten drugi. Celem Luksemburczyka była Kutna Hora, z której Zizka wcześniej wyprowadził swoje wojska, tworząc z nich tabor na wzgórzu obok miasta. Zygmunt otoczył wosjka Zizki, które jednak jakoś się przebiły przez ich kordon. Zygmunt uznał, że skoro uciekli to są pokonani, lecz posiłki nadeszłe z Pragi umożliwiły Zizce atak na wojska Zygmunta i zadanie im klęski najpierw w Kutnej Horze a potem po pościgu u Niemieckiego Brodu. Pojawiają się cytaty z `wypowiedzi' bohaterów. Luksemburczyka, Haska z Waldsztajnu i Jana Krawowskiego.
Tekst jest przeznaczony do śpiewania. Wiersz jest pisany od 11 do 17 sylabowcem, bogate, dokładne rymy wewnętrzne.
`Pieśń o Wiklefie' Andrzeja Gałki
Autor był księdzem, który stał się wielkim zwolennikiem angielskiego reformatora Jana Wiklefa, co naraziło go na konflikty z uniwersyteckimi profesorami. Gdy został zesłany na pół roku pokuty do Krakowa przeszukano jego mieszkanie i tam znaleziono teksty pochwalne na cześć Wiklefa. Gałka obawiając się inkwizycji zbiegł eskorcie swojej i schronił się u x. Bolka V. Tam napisał tekst, dołączając go do prośby o ułaskawienie u króla.
Jest to pieśń polemiczna i agitacyjna. Część I - namiętna pochwała angielskiego reformatora, agitacja do poparcia go oraz wymienienie, czym się Wiklef zajmował: jedność kościoła, obecność Chrystusa w Eucharystii, władza papieża i nieprawość księży. Część II - historia zmagań prawdziwej nauki Jezusa z wymysłami papieży i duchowieństwa.
- Moc księży ich nie pochodzi od Chrystusa tylko od Cesarskiego Lista, czyli legendarnego listu Konstantyna Wielkiego, który jakoby miał uznać wyższość papiestwa nad cesarstwem.
- Papież Sylwester I wziął złą moc od smoka, którego jakoby pokonał na prośbę Cesarza. Doprowadza to ludzkość do frustracji.
Część III - środki obrony przez tą frustracją: pokonać antykrystów słowem bożym, odróżnić prawdziwą naukę od wymysłów Kościoła. Tekst kończy się modlitwą o dobrych kapłanów.
„Nie żelaznym mieczem antykrysty sieczem
Święty Paweł z Lista
Rzekł <<zabić Antykrysta
Słowe, Jezu Krysta>>”
Formalnie tekst oparty jest o pieśni husyckie, 14 zwrotek 5wersowych, w dużej mierze oparty na monorymach, pojawia się też przerzutnia.
`Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego' wiersz okolicznościowy. opisuje zdarzenia z 16 lipca 1461 roku. Andrzej stawił się u płatnerze celem odebranie zamówionej zbroi a działo się to w czasie wojny trzynastoletniej. Z jakiegoś powodu starosta rabsztyński spoliczkował rzemieślnika a później na ulicy wraz z synem tak pobił Klemensa, że nieprzytomnego odniesiono go do domu. Tłumowi tyle wystarczyło. Mimo napomnień rajców i królowej Elżbiety zgromadził się na Rynku i zażądał zemsty. Starosta schował się w kościele Franciszkanów, tłum jednak nie bacząc na świętość miejsca wtargnął tam. W zakrystii go zamordowano i zawleczono ciało na sam Rynek. Zostawiono je na schodach ratusza, gdzie leżało dwa dni. Sąd Sejmowy skazał więc burmistrza, dwóch rajców i trzech przedstawicieli pospólstwa na śmierć.
Większość tekstu stanowi 13zgłoskowiec. Prócz rymów zewnętrznych pojawiają się wewnętrzne. Przeznaczony do solowej melorecytacji.
W kręgu śmierci - poezja dydaktyczna
Kilka typów.
I - Contemptus mundi (XI, XII) - wzgarda świata doczesnego
II - Vado mori (XIII) - powszechność śmierci, nieuniknioność. Na początku i końcu każdego dystychu była fraza vado mori - idę umrzeć.
III - żale umierających
IV - dialogi - np.: `Legenda o trzech żywych i trzech zmarłych' (XII/XIII). Zestawienie młodości ze śmiercią. Trzech młodzieńców spotyka trzy zmarłe osoby i wdają się z nimi w rozmowę. Umarli zachęcają do pokuty, przypominając, że wszystko co ziemskie jest, z czasem przemija.
`Dialogus mortis cum homine' (XII) bezimienny człowiek w nieokreślonym wieku, everyman. W późniejszych dialogach partnerzy śmierci byli już bardziej sprecyzowani. Później pojawił się danse macabre, zaś w wieku XV ukoronowaniem kultu śmierci były podręczniki ars moriendi.
`Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią' (XV w) 498 wersów.
Celem było przygotowanie czytelnika do śmierci oraz uświadomienie mu tego, że śmierć jest powszechna i nieunikniona.
Jest to dialog, forma uprzywilejowana w średniowieczu. Zazwyczaj przeciwstawiano sobie dwie wrogie jednostki, elementy, najczęściej personifikacje, które później toczyły jakiś spór, chcąc wykazać wyższość własnych racji. Rozmowy dotyczyły również zagadnień teologicznyvch, politycznyc i erotycznych.
Wzorem tego tekstu jest wspomniany Dialogus... oraz dialog łaciński De mortium omnium hominium.
Tekst rozpoczyna się od inwokacji do Boga, prośby o pomoc w pracy. Pojawiają się scenki satyryczne, ale nie mają służyć rozrywce tylko wyciągięciu właściwych wniosków, to samo dotyczy przykładów, egzemplów.
Następnie zostaje przedstawiony Mistrz, o którym wiadomo tylko, że był człowiekiem wielkim i mądrym. Oraz Śmierć, przedstawiona jako nagi, żółty kobiecy trup. na wpół rozłożony, bez nosa i warg, z krwawymi kroplami wystającymi żebrami z kosą. Mistrz widząc ją, pada na ziemię przerażony.
Śmierć jest władczynią. W jej władaniu znajdują się żacy proboszczowie, zdrajcy, lekarze - wszyscy.
Ale jest również, mistrzem w swojej szkole, do której należą powyżsi, kaznodzieją oraz oczywiście - katem.
Postać Śmierci jest ruchliwa, nerwowa, dynamiczna, czasem groteskowa, rubaszna, jednakowoż groźna.
Mistrz jest spokojny, właściwie opanowany, stara się do niej zwracać z należnym szacunkiem.
Rozmowa liczy 498 wersów. Większość napisana jest 8zgłoskowcem. Rymy są ścisłe, wersy rymują się w większości parzyście.
Rozmowa ze śmiercią jest popularnym motywem. Występuje w literaturze czeskiej, francuskiej, niemieckim, włoskim. Wedle badań `Rozmowa...' jest bardzo bliska treściowo czeskiemu utworowi `Rozmlauavani cloveka se Smrti' jednak nie na jego podstawie powstała. Była natomiast pierwowzorem tekstów staroruskich i ukraińskich.
Mistrz Polikarp przedstawiony jako „Mędrzec wielki, mistrz wybrany” prosił Boga o to, by ujrzeć śmierć. Gdy tak się modlił ujrzał ją właśnie. Mistrz się jej przelękł i padł na ziemię. Śmierć wtedy pyta, czemu się boi, przecież jest zdrowy a jednak się lęka. Prosił Boga, to mu się ukazała. Mówi, by tym razem się jej nie lękał bo kiedy już przyjdzie by go pomorzyć wtedy
„barzo zeckniesz w sobie
Zableszczysz na strony oczy
Eż ci z ciała pot poskoczy
Rzucęć się jako kot na myszy
Aż twe sirce cieżko wdyszy
Otchoceć się z miodem tarnek
Gdyć przyniosę jadu garnek”
Jak już przyjdzie mu umierać, to nawet Sokrates mu nie pomoże.
Potem Mistrz pyta
Skąd się wzięła? -> Z raju. Poczęto ją gdy Ewa złamała zakaz dot. jabłka. Narodziła się, gdy Adam to jabłko zjadł.
Skąd jej zaciekłość? On jej nawet kołacz chciał dać, żeby ją udobruchać -> Niech on chowa poczty i kołacze, bo tylko ją rozdrażni. Takie dostała zadanie od Boga. Oraz cieszy się z tej mocy, że morzy wszystkich, że nikt jej nie ucieknie. Oraz, że „A umiem to działo cudnie” tzn, że dobrze jej to wychodzi. Wymienia tutaj wszystkie stany, jakich dosięga, jest to swoisty zapis danse macabre. Mówi, że ma moc nad dobrymi ludźmi, ale więcej nad złymi. Karze mu wąchać kosę, by wiedział, jaka jest ostra. Wymienia wielkich, których pomorzyła - Samsona, Absaloma - syna Dawida pięknego, Samsona etc.
Pyta gdzie uciecze, jak wszystkich posiecze, że może po łaźni lepiej by się jej pracowało, coś takiego. Śmierć znów odpowiada, że wszystkich może dosiegnąć.
Dlaczego lekarze też umierają, skoro są lekarzami? Śmierć, żadne lekarstwa na jej moc nie mogą działać.
Czy można się przed nią ukryć? - > Nie.
Mistrz mówi, że jest przerażony. Śmierć jest zdziwiona, że Mistrz się z nią spiera. Opisuje, że nie tylko ludzi, ale i wilki i wiewiórki kosą siecze. Potem zaznacza, że ci, którzy dobrze żyli, co prawda z kosą się spotkają, ale nie muszą jej się lękać.
Mistrz pyta o tych „co czystość chowają Jako się u Boga mają?” Śmierć się dziwi, czy nie czytał żywotów świętych, o tym, jak panny mordowano, gwałcono i ból im zadawano?
Koniec rękopisu. Reszta zrekonstruowana przez Jana Łosia.
Co się z nią stanie gdy przyjdzie koniec świata -> Będzie prowadziła umarłych do piekła, a gdy oni będą ją prosili by ich zabiła, by nie cierpieli tych mąk, ona będzie chronić ich życie. Przewrotne ukazanie konsekwentnej zaciekłości Śmierci.
Na końcu utworu Mistrz stwierdza, że stracił swoje lata, bo za dużo świata używał.
`Skarga umierającego' 22 zwrotki.88 wersów. 1. poł XV - ale odpis płocki z 1463.
Należy do wspomnianego kręgu lamentationum. Pisany 8zgłoskowcem. Zwrotki ułożone są tak, że początkowe ich litery tworzą alfabet, brakuje litery s. Taki układ jest charakterystyczny dla średniowiecznych skarg pokutnych i nosi miano abecedariusza, bądź akrostychu alfabetycznego.
Podmiotem lirycznym jest człowiek, który na łożu śmierci doszedł do wniosku, że nie zadbał o zbawienie w związku z tym boi się wyroku (moribund?). Wyczuwa też, że zgromadzeni przy nim bardziej przejmują się spadkiem niż jego śmiercią. Rozpoczyna rachunek sumienia. Był chciwy, rozpustny, niereligijny, nie był miłosierny. Diabeł z satysfakcją mu rejestr grzechów pokazuje żeby go uświadomić, że już nie ma szans. Później przerwana jest wypowiedź podmiotu na rzecz napomnień, dawanych przez osoby trzecie - Homines oraz Angelus. Uświadamiają mu jego zaniedbania ale wskazują możliwość ich naprawienia -> spowiedź, komunia, ostatnie namaszczenie (a co Rej na to?) wyrównanie rachunków ziemskich, spisanie sprawiedliwego testamentu, wsparcie materialne kościoła i biednych. I później jak w Kupcu. Jest psychomachia, złe siły znów usiłują doprowadzić moribunda do rozpaczy. W rezultacie stwierdza on, że jedyna jego nadzieja w Chrystusie i poczyna się do niego modlić. Nawiązuje autor tekstu do ars bene moriendi, z pięciu pokus wymienionych w `Sztuce umierania' Mateusza z Krakowa, w `Skardze...' są trzy. Chciwości - żal mu się rozstać z majątkiem. Zniecierpliwienia - nie wierzy w szczerość bliskich. Rozpaczy - dwukrotnie okazywany rejestr grzechów do tego chorego doprowadza.
Tekst jest najprawdopodobniej tłumaczeniem czeskiego `o Rozdleni duse z telem' pieśni abecadłowej, powstałej po 1422-24 roku. `Skarga...' była tekstem dość popularnym, krążącym po kraju, później została udramatyzowana w wersji Wrocławskiej. Bo jest skarga płocka i wrocławska. Wrocławska rozbiła abecadriuszowy układ zwrotek, dodała didaskalia i 8zgłoskowiec zajmuje tylko połowę tekstu. Reszta waha się od 4-16.
`Pieśni Sandomierzanina' Dwie pieśni o char. moralistyczno-dydaktycznym.
Pierwsza pieśń (katechetyczno pasyjna) `Mękę Bożą spominajmy' polega na tym, że po każdym słowie umierającego Jezusa na krzyżu następuje jego wykład. Np. „Odpuść mi ojcze” ma być nauką dla wiernych, że trzeba wybaczać. Dokonało się - tzn. dokonało się zbawienie. Później jest testament Jezusa - duszę polecił Bou, ciało Nikodemowi, Kościół Piotrowi, Matkę swoją Janowi, Judasz otrzymał piekło, a żołnierzom, uczestnicążcym w egzekucji dostały się jego szaty. To daje pretekst do wymienienia grzeszników którzy `Krystusa sukniej łupią': Kostyrowie - gracze w kości popełniają grzech świętokradztwa. Mowa o dwóch graczach węgierskich, którzy grali w Budzynie i jeden grał w imię Diabła a drugi w imię Boga. Ten drugi przegrał, więc obrzucił kamieniami figurę Jezusa ukrzyżowanego na cmentarzu. Za to poszedł do piekła. Tekst kończy się prośbą do Jezusa o dobrą śmierć. 21 strof. 8zgłoskowiec. Występują cytaty w mowie niezależnej ze słów Chrystusa.
Druga pieśń to `Pieśń o gniewie pańskim' tekst składa się z 20 pięciowersowych strof, pisanych mniej więcej 8-9zgłoskowecem. Jest to - tak jak tekst powyższy - forma wierszowanego kazania, apelu moralno-politycznego. Autor zgadza się z gniewem pańskim i daje jego przykłady: o żydach pobitych na pustyni, o wojnie trojańskiej, o Rzymian rzezi, dokonanej przez Hannibala, o krwawym ataku Tatarów w Sandomierzu w 1259. Starostą był tam Piotr z Krępeja książe Bolesław Wstydliwy, gdy rozpoczął się atak, uciekł do Sieradza i tym sposobem Sandomierz dostał się Tatarom właściwie bez walki. Potem posłali do papieża bo odpusty i skażone kościoły, żeby znów były miejscami świętymi i do tej pory wiele razy do roku w Sandomierzu są odpusty. Później następuje wezwanie do poprawy.
W tekście częsta jest apostrofa i wyliczenia.
Poezja miłosna
Nie wykształciła się w takiej formie, jak ta zagraniczna z powodu braku feudalnego stanu rycerskiego. Pisana zazwyczaj przez żaków, często frywolna
`Chcy ja na pannu żałować' Cantilena inhonesta
Młodzieniec się skarży na oporną pannę. Potem zachęca do igraszek. No i w końcu jej opór przełamuje. Zabawna metaforyka aluzyjna w części odwołująca się do realiów ludowych. Klimat dość swobodny i frywolny łączy ją z europejskimi pieśniami waganckimi. Tekst nie obfituje w środki stylistyczne. Składa się z 7 zwrotek 3wersowych.
„Nie chciałat mi trochy dać
Memu koni owsa”
„U mnie wisi jako stał
nożyk przy biedrzycy”
„Przysuczywa dratwiczku” - metaforyczne określenie stosunku miłosnego.
Są też ułamki erotyków, zapisywane przy okazji większych tekstów.
Wierszowane listy miłosne
List literacki uprawiał już Owidiusz i Horacy. (Epistulae ex Ponto. Epistolae)
`Dawnom zwiedził cudze strony'
Zakochany młodzieniec po długich poszukiwaniach miłości, wyznaje swej wybrance uczucia i deklaruje chęć wiernej służby, wyrażając żal z powodu prób poróżnienia ich. 4 strofy 5wersowe, niemal idealny 8zgłoskowiec.
`W jedności, stałości serca mego'
Zgodny z podręcznikami epistolografii.
Podkreślenie intymności sub secreto -> salutatio dość typowe, informacja, że jest zdrowy -> captatio benevolentiae - pozyskanie życzliwości - wyraża miłość do adresatki, chęć spotkania się, w tego typu listach zawiera się często również zawiera też laudatio pulchritudinis -> narratio - cierpienia miłosne tu opisuje swoje -> petitio - oczekiwanie wzajemności, miłych słów -> conclusio - zakończenie - powierza ukochaną opiece bożej -> pro nomine - podpis, nie podpisuje się, by nikt ich związku nie wykrył -> post scriptum - prosi posłańca, by jeszcze raz pozdrowił adresatkę i powierza ją ponownie opiece bożej.
„a poki się nie zedrą słowa lista tego,
poty ty, ma najmilsza, nie wynidziesz z serca mego”
Bogactwo w tekście środków stylistycznych, języka, słownictwa.
Eksplicity i marginalia
Ekspilcit to formuła umieszczana no końcu tekstu, znamionująca zakończenie.
Humorystyczne, wyrażające aktualne pragnienia, oczekiwanie na zapłatę, moralistyczne, aforystyczne.
„Datum in Medyka
Słuchając ptaszka, słowika.”
Wiersze mnemotechniczne
Wokabuły wierszowane.
Poezja średniowieczna przed wszystkich pełniła funkcję dydaktyczną, ale często też miała ułatwiać pamięciowe opanowanie jakiegoś materiału.
Np. słownik łacińsko-czeski posługiwał się heksametrem. Bohemarius.
Cyzjojany
Wierszowane kalendarze. Każdemu miesiącowi odpowiadał jeden dwuwiersz, liczył tyle sylab ile posiadał dni każdy miesiąc a na którą w dystychu sylabę przypadało imię jednego ze świętych tego dnia było jego święto.
Do polski przybyły z Niemiec, najstarszy polski cyzjojan pochodzi z pierwszych lat XW w. jest to cyzjojan wrocławski. Zawierały treści religijne bądź (te powyżej) bądź gospodarskie (kłobucki).
Zalicza się do nich również `Wiersz o miesiącach' zawiera nazwy poszczególnych miesięcy i ich charakterystykę.
`Obiecado' Jakuba Parkoszowica
Pierwszy traktat o polskiej ortografii.
Dołącza do niego polski wiersz mnemotechniczny, który w 34 8zgłoskowcach wymienia najważniejsze prawidła ortografii dot. pierwszych 9 głosek alfabetu.
III WERSYFIKACJA
.
- 1 -