Lekcja 1 - Wstêp
Witamy serdecznie na internetowym kursie jêzyka japoñskiego!
Na pocz¹tku chcia³abym zaznaczyæ, ¿e wbrew pewnym opiniom jêzyk japoñski nie jest wcale trudny. Przede wszystkim wymaga systematycznoœci (wiem to cecha, która nie jest zbyt powszechna ^^) i konsekwencji. Sama gramatyka jest ³atwa w nauce. Pod górkê mo¿na mieæ w pojêciu, a bardziej zapamiêtaniu poszczególnych "krzaczków". Na pocz¹tek jednak nie powinno Was to martwiæ :) Krok po kroku wszystkiego mo¿na siê nauczyæ... bez wzglêdu na wiek czy mo¿liwoœci lingwistyczne. Choæ dysleksja mog³a by wiele utrudniæ ^^.
Szyk zdania.
Zacznê od krótkiego porównania japoñskiego do polskiego...
W polskim zdaniu wystêpuje znany wszystkim szyk. Czêœci mowy powinny mieæ prawid³ow¹ kolejnoœæ, w przeciwnym wypadku zdanie nie jest poprawne gramatycznie. Jest to tak zwany szyk Subject - Verb - Object ( w skrócie SVO), czyli podmiot, orzeczenie i dope³nienie. Przedstawiê to na przyk³adzie...
W zdaniu "Sylwia ma psa" mo¿na wyodrêbniæ trzy jego czêœci: Sylwia - podmiot, ma - orzeczenie, psa - dope³nienie (tak zwane bli¿sze w bierniku). Podobna zasada formowania zdania jest chocia¿by w jêzyku angielskim, hiszpañskim i w³oskim.
Szyk tego samego zdania w jêzyku japoñskim wygl¹da³by inaczej ("Sylwia psa ma"). Wynika to z zasady Subject - Object - Verb (w skrócie SOV), wed³ug której dope³nienie wystêpuje przed orzeczeniem. Podobny uk³ad czêœci zdania maj¹ takie jêzyki jak turecki i ³acina.
Pismo japoñskie.
Wywodzi siê z pisma chiñskiego i jest uwa¿ane za jedno z najbardziej skomplikowanych. Pierwsze znaki zosta³y importowane do Japonii oko³o 1500 lat temu. Te zapo¿yczenie spowodowa³o, ¿e Japoñczycy zaczêli przerabiaæ pismo pod³ug swoich potrzeb, szczególnie w zapisie koñcówek s³u¿acych do odmiany. Ale o tym póŸniej... najwa¿niejsza by³a idea. U¿ycie s³ów pochodzenia chiñskiego wówczas by³o uwa¿ane za modne i œwiadczy³o o dobrym wykszta³ceniu. Lecz zwa¿ywszy na to, ¿e kobiety przez d³ugi, na prawdê d³ugi, okres w dziejach nie mog³y pobieraæ nauk pisania (uwa¿ano, ¿e znaki kanji s¹ dla nich za trudne), uproszczono system zapisu, co spowodowa³o wykszta³cenie pierwszego z alfabetu - Hiragana. Z czasem jednak wprowadzono go do ogólnego u¿ytku wykorzystuj¹c w odmianie przede wszystkim czasowników i przymiotników, jak i do zapisania partyku³ (s³u¿¹cych do odmiany przez przypadki) lub innego rodzaju przyrostków (tak zwanych sufiksów).
Drugim alfabetem, nie mniej wa¿nym, jest Katakana. W u¿yciu znajduje swoje miejsce w zapisie wyrazów obcych, zazwyczaj s¹ to imiona lub nazwiska. Przyk³adowo imiê Sylwia po prze³o¿eniu brzmia³oby "Shiruvia" i zapisane by by³o w³aœnie w tym alfabecie.
Wczeœniej dla okreœlenia pisma japoñskiego (czy te¿ chiñskiego) u¿y³am s³owa "krzaczek". Otó¿ ten nieco kolokwialny zwrot jest s³owem zastêpczym, bardziej przyswajalnym dla osób nie znaj¹cych jeszcze jego prawdziwej nazwy. Mowa tutaj o znakach Kanji. To w³aœnie one przyczyni³y siê do uformowania systemu zapisu jêzyka japoñskiego i zosta³y zapo¿yczone z jêzyka chiñskiego (s³owo kanji - znaczy "znaki cesarstwa Han"). Ich liczbê okreœla siê na oko³o 40 tysiêcy (ogrom prawda?), lecz w ogólnym u¿ytku jest du¿o mniej (przynajmniej w "S³owniku znaków japoñskich" Bogus³awa Nowaka zosta³o podane, ¿e japoñskie Ministerswo Edukacji uzna³o 1945 znaków obowi¹zuj¹cych w powszechnym u¿yciu). Dla pocieszenia dodam, ¿e znajomoœæ znaków nie jest jeszcze wystarczaj¹cym krokiem na to, by ca³kowicie poj¹æ system piœmiennictwa. Nale¿y zapamiêtaæ, ¿e istniej¹ poszczególne ich kombinacje daj¹c w efekcie inne znaczenie i inn¹ wymowê ^^. Ale spokojnie! Nikt nie wymaga od nikogo, by nauczy³ siê japoñskiego w przeci¹gu paru dni czy tygodni. Przypominam, ¿e studia na kierunku japonistyki (jak wiêkszoœæ jednolitych z reszt¹ ^~) trwaj¹ 5 lat. Lecz pomimo swojego zainteresowania jezykiem Kraju Kwitn¹cej Wiœni, nie jestem zwolenniczk¹ tego kierunku. Powód? Zbyt d³ugo by pisaæ...
Zapis.
Tradycyjnie jêzyk japoñski jest zapisywany w pionowym formacie (tategaki), czyli kolumnami (od góry do do³u), które u³o¿one s¹ wzglêdem siebie od prawej do lewej. Ten sposób najproœciej zauwa¿yæ we wspó³czesnych gazetach, mangach i na brzegach ksi¹¿ek. Poziomy system zapisu (yokogaki), z lewej do prawej, u¿ywany jest rzadko, najczêœciej na potrzeby s³owników i materia³ów naukowych dla obcokrajowców.
Alfabet ³aciñski.
Jak siê domyœlacie Japoñczycy nie korzystaj¹ na codzieñ z tego alfabetu, co nie zmienia faktu, ¿e w celu zapisania fonetyki danego "znaczka" nie mo¿na go u¿yæ. Otó¿ mo¿na :). Taki zapis jêzykowy nosi nazwê roma-ji. Z tego co jest mi wiadomo zosta³ wprowadzany wraz z przybyciem do Japonii europejskich, a póŸniej amerykañskich misjonarzy. Nie jest on zbyt popularny wœród Japoñczyków. Najczêœciej u¿ywa siê go do samej nauki, chocia¿by do lekcji internetowych :P.
Wymowa.
W jêzyku japoñskim wystêpuje rozró¿nienie samog³osek d³ugich i krótkich, które wed³ug transkrypcji Hepburna oddaje siê poziom¹ kresk¹ nad liter¹. W hiraganie d³ugoœæ samog³oski w sylabie oznacza siê dopisuj¹c do niej odpowiedni¹ samog³oskê, w katakanie natomiast stosuje siê specjalny znak, mianowicie - (nie nale¿y go myliæ ze znakiem kanji oznaczaj¹cym "jeden").
A oto i zasady wymowy wyrazów japoñskich zapisanych literami alfabetu ³aciñskiego (roma-ji):
- sh - czytamy jak polskie "œ",
- ch - czytamy jak polskie "æ",
- j - czytamy jak polskie "dŸ",
- y - czytamy jak polskie "j",
- z - czytamy jak polskie "dz",
- v - czytamy jak polskie "w",
- w - podobnie jak polskie "³",
- a, u, e, o - w³aœnie te kreski nad samog³oskami oznaczaj¹ wyd³u¿enie,
- i - wyd³u¿enie tej samog³oski zapisuje siê w nastêpuj¹cy sposób "ii".
Teraz przedstawiê wybrane znaki, które maj¹ inn¹ wymowê w zale¿noœci czy stanowi¹ czêœæ wyrazu, czy wystêpuj¹ w zdaniu jako partyku³a. W celu rozpoznania tych znaków odsy³am do tablic: Hiragany i Katakany.
Í - ha, gdy stanowi czêœæ wyrazu,
- ³a, gdy wystêpuje jako partyku³a.
Ö - he, gdy stanowi czêœæ wyrazu,
- e, gdy wystêpuje jako partyku³a.
Przed³u¿enia.
Na koniec zamieszczam znaki u¿ywane do wyd³u¿enia spó³g³osek i samog³osek:
 - ma³y znak tsu podwaja spó³g³oskê, przed któr¹ zosta³ postawiony.
Przyk³adowo:
« Á Õ "kippu" (bilet),
« Á ³ Ä ñ "kissaten" (kawiarnia).
- u - stawiane po znaku sylaby zakoñczonej samog³osk¹ "o" lub "u".
Przyk³adowo:
E è ª Æ "arigato" (dziêkujê),
· ¶ "suji" (cyfra, liczba).
[ - co do katakany wyd³u¿enie tutaj przebiega w sposób bardzo prosty, mianowicie poprzez dodanie na koñcu sylaby zakoñczonej samog³osk¹ poziomej kreski (w przypadku pisma pionowego równie¿ pionowej).
Przyk³adowo:
R“s… [^ "konpyuta" (komputer),
`G [“ "chen" (wyraz obcego pochodzenia - choæ trudno w to uwierzyæ, ale jest to zapis angielskiego s³owa "chain", czyli ³añcuch). Proszê zauwa¿yæ, ¿e przy umieszczeniu po sylabie "chi" samog³oski "e", otrzymaliœmy "che". Ale o tym kiedy indziej :).
Tyle ze wstêpu. Zapraszam do kolejnych lekcji.