Niemcy w okresie monarchii wczesnofeudalnej X-XIII [129-136]

• Krolestwo Niemieckie a cesarstwo

• 962 Otton I przyjmuje rzymska korone cesarska

• koncepcja panstwa uniwersalnego

• koronacja na krola w Akwizganie a na cesarza w Rzymie

• korona wloska w Mediolanie lub Pawii

• korona burgundzka w Arles

• korona cesarska nie daje zadnych dodatkowych uprawnien wladcy w Rzeszy

• zakres wladzy cesarskiej (Imperium Romanum, dominus mundi)

• XII teza o kontynuacji cesarstwa starozytnego

• teoria zwierzchnictwa cesarzy nad poganami

• opieka nad zakonem krzyzackim (Fryderyk II)

• teoria wylacznosci prawa cesarza do koronacji krolewskiej

• XIII konkurencja zasady “krol jest cesarzem we wlasnym kraju” (Francja, Polska)

• XIV/XV koniec aspiracji uniwersalistycznych

• wzajemny stosunek miedzy uniwersalna wladza swiecka a duchowna

• do XI cesarze uwazaja sie za zwierzchnikow Kosciola

• pretendowali do wybierania papieza

• papiez dokonuje koronacji na cesarza

• polowa XI reformy kluniackie

• konflikt z Grzegorzem VII (“Dictatus papae”)

• poczatek XIII walka miedzy papiezem Innocentym III a Fryderykiem II

• koniec koronacji dynastii Hohenstaufow i detronizacja Fryderyka II

• XV cesarze rzymscy narodu niemieckiego

• wladza krolewska

• wladcy elekcyjni zmieniaja dynastie Karolingow

• poczatkowo silna wladza krolewska (przeciwienstwo rozdrobnionej Francji)

• koniec XII zalamanie wladzy krolewskiej

• przedstawiciel panstwa na zewnatrz

• polityka zagraniczna

• wojna/pokoj

• koronacja od Boga

• przez dlugi czas duza domena krolewska i regalia

• regale gornicze

• bicie monety

• cla, nadawanie praw targowych

• upadek ksiestw szczepowych

• X niski stopien feudalizacji

• hrabiowie i ksiezeta szczepowi jako urzady krolewski

• stopniowe uzyskiwanie regaliow i immunitetow

• ksiazata uzyskuja prawo do wyznaczania hrabiow

• XII powstawanie ksiestw biskupich (terytoria bezposrednio podlegle krolowi)

• 1180 likwidacja ksiestw szczepowych przez Fryderyka I (Henryk Lew zostal odsadzony od ksiestwa saskiego i bawarskiego przydzielonego nowym wasalom)

• bezposredni wasale krola przystepuja do walki o wieksza niezaleznosc

• 1220,1232 przywileje Fryderyka II

• nastepstwo tronu

• elekcja (utrzyma sie do konca I Rzeszy)

• polaczenie elekcji z desygnacja (podobne do francuskiego- bez rezultatow z powodu kilku smierci bezpotomnych)

• czasem dochodzilo do elekcji podwojnych

• korona rzymska czesto decydowala o sukcesie

• wybor nalezal poczatkowo do licznej grupy feudalow, decyduja najwazniejsi

• stolica lezy zawsze w obrebie posiadlowsci dziedzicznych wladcy

• krol nie zainteresowany powiekszeniem dobr krolewskich poniewaz nie wiedzial komu przypadna po jego smierci

• wyprzedaz ich dla zwiekszenia stronnikow

• walka tylko o powiekszenie wlasnych ziem dziedzicznym

• przymus lenny

• kazde oproznione lenno wydawane w ciagu roku

• stosunek panstwa do Kosciola

• spor o inwestyture

• dotychczas wreczenie pastoralu przez krola biskupowi

• sprzeciw kosciola przeciw wybieraniu przez krola biskupow i nadania wladzy

• 1122 konkordat wormacki

• Kosciol obsadza stanowiska przez wybory kanoniczne (kapituly katedralne)

• nadanie uposazenia przez krola (berlo)

• ksiazeta Rzeszy w ksiestwach biskupich

• konsekracja biskupa po nadaniu inwestytury

• zarzad centralny panstwa

• wyniesione z panstwa frankonskiego urzedy centralne

• z czasem dziedziczne lenna, godnosci tytularne

• marszalkowie- ksiazeta sascy

• komornicy- margrabiowie brandenburscy

• Hoftag (zjazd nadworny)

• z czasem charakter zjazdu bezposrednich wasali krola

• krol wedle uznania wybieral czas, miejsce i liste obecnych

• 1180 wszyscy ksiazeta terytorialni

• XIII uzyskuje blizej okreslone stanowisko (wczesniej najwazniejsze sprawy)

• urzednicy przemieszczaja sie wraz krolem

• palacja, osrodki zarzadu dobrami krolewskimi rozsiane w calym kraju

• zarzad lokalny

• krolewski zarzad lokalny ulega zanikowi wraz ze wzrostem znaczenia ksiazat szczepowych a potem terytorialnych

• zarzad dobr krolewskich landwojtow (wojtowie krolewscy)

• administracja i wyzsze sadownictwo

• palatyni sluza nadzorowi nad ksiestwami szczepowymi

• ulega feudalizacji (ksiaze saski palatynem)

• palatyn Lotaryngi zostaje ksieciem (palatyn Renu)

• landgrawaty (Hesja) pierwotnie urzedy krolewskie potem ksiestwa terytorialne

• burgrabiowie w miastach kroleskich (pilnowanie naleznosci mieszczan wobec krola)

• z czasem miasta sie uniezalezniaja (1415 burgrabstwo norymberskie przypada miastu)

Niemcy w okresie rozdrobnienia i poczatkow monarchii stanowych XIII-XV [146-152]

Ustroj Rzeszy

• wladza krolewska- upadek

• teorie wladzy uniwersalnej

• kurialna

• imperialna

• koncyliarna (XV ruch wybory)

• XVI koniec wypraw koronacyjnych do Rzymu

• uprawnienia w stosunku do uposazen biskupich zyskuja ksiazeta terytorialni

• konkordaty ksiazat terytorialnych (1448 konkrodat wiedenski)

• sady koscielne

• “ksiaze Kliwii jest papiezem w swoim kraju”

• nastepstwo tronu

• 1338 ustawa o nadaniu tytulow dla krola z mocy elekcji (ograniczenie papieza)

• Karol V ostatnim cesarzem mianowanym przez papieza

• 1356 Zlota Bulla Karola IV

• 7 elektorow (nawiazanie do “Zwierciadla Saskiego”)

• krol czeski, palatyn Renu, margrabia brandenburski, ksiaze saski

• arcybiskupi Trewiru, Kolonii, Moguncji

• wybor “krola niemieckiego majacego zostac cesarzem” we Frankfurcie nad Menem

• szczegolne uprawnienia elektorow w ich ksiestwach

• zrzeczenie sie przez krola wszystkich posiadanych jeszcze regaliow (menniczego, celnego, gorniczego)

• privilegium de non appellando

• privilegium de non evocatio

• niepodzielnosc terytoriow elektorskich

• dziedzicznosc godnosci na zasadzie primogenitury w linii meskiej

• szczegolna ochrona prawna elektorow w Rzeszy

• tytul elektorow- kurfirstow

• w czasie bezkrolewia rzady palatyna Renu i ksiecia saskiego

• palatyn Renu posiadal prawo sadzenia krola

• organy centralne

• zespol urzednikow wspolpracujacych z krolem

• XIV Rada Nadworna (w skaldzie radcy i tajnie radcy- sekretarze)

• ochmistrz i kanclerz przewodzili Radzie pod nieobecnosc krola

• XII Zjazd Nadworny (Hoftag)

• wszyscy ksiazeta duchowni i swieccy oraz bezposredni wasale Rzeszy (“bezposredniosc panstwowa”)

• od XIII zapraszani rowniez przedstawiciele miast cesarskich

• 1489 stale miejsce w Radzie

• pod koniec XV Sejm Rzeszy (Reichstag- nowa nazwa)

• brak uprawnien ustawodawczych

• uchwala wymagana

• podjecie wyprawy koronacyjnej do Rzeszy

• powolanie ksiazat Rzeszy na wyprawe wojnenna

• nalozenie podatkow ogolnopantwowych (sporadyczne)

• sadownictwo

• rozdrobnienie feudalne przynosi wzrost przestepczosci oraz wojny prywatne

• ograniczone sadownictwo krolewskie (liczne immunitety sadowe)

• popieranie tzw. “pokoju ziemskiego”

• pokoje ziemskie, landfrydy

• sprzysiezenia zobowiazujace do przestrzegania zasad ograniczajacych wojny prywatne

• sady pokoju ziemskiego dla sadzenie spraw o naruszenie landfrydu

• landfrydy panstwowe (na Hoftagu)

• 1103 najstarszy w Moguncji

• 1495 wieczysty landfryd wormacki (zakaz wojen prywatnych)

Wladztwa terytorialne

• rozwoj zwierzchnictwa terytorialnego (Landeshoheit)

• do konca XV wiele ksiestw uzyskuje wladze niemal suwerenna

• proces zjednoczenia zatrzymal sie na szczeblu wladztw terytorialnych

• walka o ograczenie wplywow krola w sadownictwie

• apelacje

• ewokacja

• ograniczenia gospodarcze przez regalia krolewskie

• przywileje gospodarcze (zniesione prawa zakladania nowych miast przez krola na terenie ksiestw, ograniczenie regaliow) Fryderyka II

• 1220 dla ksiazat duchownych

• 1232 dla wszystkich ksiazat Rzeszy

• przywileje niepodzielnosci ksiestwa

• 1380 Badenia

• 1473 Brandenburgia

• 1359 sfalszowane “privilegium maius” Fryderyka I przez Rudolfa (Austria)

• 1453 zalegalizowal go Fryderyk III Habsburg (tytul arcyksiazecy dla Habsburgow)

• organa centralne

• XV zorganizowane aparaty panstwowe w niektorych ksiestwach

• najwyzsza pozycja Hofmeistera (ochmistrza dworu) i kanclerza (czesto jako rada nadworna)

• amtmani zastepuja wojtow jako urzednikow lokalnych

• ograniczenie wladzy ksiazat przez przywileje stanowe

• XIII sejmy krajowe (Landtag), rozwoj feudalnych monarchii stanowych

• powstanie przez wzrost znaczenia szlachty i potrzeby finansowe wladcy

• zroznicowany sklad i atrybucja w roznych krajach

• uchwaly zapadaja w oddzielnych kolegiach

• instrukcje zwiazuja poslow jako reprezentatnow stanu

• prawo oporu dla stanow

• reprezentacja chlopska tylko w krajach gdzie wystepowali wolni chlopi (Tyrol)

• funkcje

• uchwalanie podatkow

• prawo do sciagania i administrowania podatkami (dualizm zarzadu skarbowego)

• udzial w zarzadzie kraju i ustawodastwie krajowym

• w Austrii czesciej zwolywane sejmy poszczegolnych krajow austriackich

• zwiazki miast

• niektore miasta (np. miasta cesarskie) uzyskuja wysoka pozycje polityczna

• XIII chec zabezpieczenia interesow miast prowadzi do powstawania roznych zwiazkow miast

• Hanza (zwiazek miast hanzeatyckich, XIII-XVII)

• do 160 miast (pod przewodnictwem Lubeki) zwiazanych z handlem morskim na Morzu Polnocnym i Baltyckim

• podzial na 4 kwartaly

• westfalski (Kolonia)

• saski (Brunszwik)

• wendyjski (Lubeka)

• prusko- inflancka (Gdansk)

• szczyt powodzen w polowie XIV (1370 zwyciestwo w wojnie z Dania, pokoj w Strzalowie)

• luzny i dobrowolny zwiazek miast

• brak stalych organow wykonawczych i wspolnego skarbu

• Hansetag w Lubece uchwala recesy

• upadek

• 1444 nakaz margrabiego brandenburskiego wystapienia miast z Hanzy

• XVI ustepuja osrodkom handlu oceanicznego

• pierwsza Hanza w Anglii

Niemcy XVI-XVIII [257-271]

Rzesza

• charakter prawny Rzeszy (zwiazek prawny o luznej organizacji wewnetrznej)

• XVII “nieregularne cialo, podobne do potwora” (Samuel Pufendorf)

• XVI-XVII wyjscie z okresu rozdrobnienia feudalnego

• stosunki lenne pozostaly aktualne w kwestiach inwestytury lennej

• panstwo jako rzecz publiczna, osoba prawna

• swiadczenia panstw na rzecz Rzeszy (charakter publicznoprawny)

• placenie podatkow uchwalonych przez Sejm Rzeszy

• wysylanie kontyngentow wojskowych

• pomoc materialna dla Sadu Kameralnego

• udzial w Sejmie Rzeszy

• wladza cesarska

• monarchia elekcyjna

• XVII 9 elektorow (Bawaria i Hanower)

• pozniej 8

• koronacja we Frankfurcie nad Menem

• tytul “wybranego cesarza rzymskiego i krola Niemiec”

• elekcje za zycia panujacych cesarzy, dla wybranego tytul krola rzymskiego

• cesarz nie posiada praktycznie zadnej wladzy osobistej

• reprezentacja panstwa na zewnatrz

• prawo zwolywania Sejmu Rzeszy

• inicjatywa ustawodawcza i zatwierdzanie ustaw Sejmu Rzeszy

• zwierzchnictwo sadowe ograniczone do utworzonego Sadu Kameralnego Rzeszy (1495)

• wyzbycie sie regalow krolewskich

• XVI powstaje regale pocztowe

• 1615 przekazane w lenno rodzinie Thurn und Taxis

• 1519 kapitulacje wyborcze

• organa Rzeszy

• slabo rozbudowane aparaty centralne

• proby reform (tworzenie Rzadu Rzeszy) na przelomie XV/XVI

• 1495 powstanie Sadu Kameralnego Rzeszy

• 1512 podzial Rzeszy na 10 obwodow Rzeszy

• pozostale sie nie utrzymaly

• Rzad Rzeszy 1500-02, 1521-30

• inne organy niz Sejm Rzeszy i Sad Kameralny Rzeszy stopily sie z organami centralnymi krajow dziedzicznych (Rada Nadworna, kancelaria)

• kanclerz, arcybiskup moguncki

• pozniej nominowany przez niego wicekrol

• XVIII funkcja przeszla na austriackiego kanclerza nadwornego

• XVII Rada Nadworna Rzeszy zachowala tylko pewne uprawnienia sadowe

• sprawy karne przeciw wladcom terytorialnym

• Sejm Rzeszy (Reichstag)

• organ federalistyczny

• XVI-XVII uprawnienia rozbudowane kosztem wladzy cesarskiej

• decyzje we wszystkich najwazniejszych sprawach panstwowych

• rekrutacja do wojska

• wojna/pokoj

• traktaty miedzynarodowe

• zwolywany przez cesarza za zgoda elektorow

• w przerwach miedzy sesjami funkcjonowala Deputacja

• jej uchwaly zatwierdza cesarz

• 1663 Sejm nieustajacy w Ratysbonie

• zasiadaja poslowie (skrepowani instrukcjami) nie poszczegolni wladcy

• 3 kolegia

• ksiazat elektorow

• ksiazat Rzeszy (posiadajacy stanowosc panstwowa)

• 94 glosy wirylne (ksiazeta swieccy i duchowni)

• 6 glosow kurialnych (141 hrabiow i pralatow)

• 51 miast

• lawa szwabska (37)

• lawa renska (14)

• reces cesarski, wszystkie ustawy uchwalone w czasie jednej sesji

• ustawa po zatwierdzeniu przez cesarza i uchwaleniu przez wszystkie 3 kolegia

• 1495 Sad Kameralny Rzeszy (Reichskammergericht)

• sad I instancji

• spory pomiedzy wladcami terytorialnymi

• spory miedzy podleglymi roznym wladcom

• skargi cywilny przeciw wladcom terytorialnym

• sad odwolawczy

• apelacje spraw cywilnych przy wartosci sporu powyzej 400 talarow

• maleje z czasem z powodu privilegium de non appellando

• cesarz powoluje przewodniczacego sadu i 4 przewodniczacych senatow sadowych

• stanowiska asesorow obsadzone przez stany (16-50)

• polowa pochodzenia szlacheckiego, polowa musiala posiadac doktorat prawa

• sadzenie na podstawie ustaw Rzeszy i prawa powszechnego (rzymskiego)

• orzecznictwo wykorzystywane w calej Rzeszy

• stosunek panstwa do wyznan

• 1519 wystapienie Lutra

• 1525 wojna chlopska

• 1529 potepienie przez Kosciol

• wojny religijne

• 1555 pokoj augsburski

• “cuius regio, eius religio”

• ius reformandi

• parytet w organach rzeszy

• asesorzy w polowie katoliccy i protestantcy

• w przypadku spraw religijnych w Sejmie Rzeszy obowiazywalo “itio in partes” w kolegiach

• kraje protestanckie

• konsystorze, organy Kosciola reformowanego podporzadkowane wladcy

• koscioly krajowe, wladcy krajow jako summus episcopus (pierwsi biskupi)

• w krajach absolutnych wladza swiecka drobiazgowo nadzorowala sprawy koscielne

• wcielenie sekularyzowanych biskupstw do swoich terytoriow

• kraje katolickie

• brak kosciolow krajowych

• zachowanie konkordatu wormackiego

• biskupstwa staly sie secundogeniturami

• podporzadkowanie Kosciola przez wladcow absolutnych

• Jozef II Habsburg (jozefinizm w Austrii)

• wszelka korespondencja z Rzymem przez Kancelarie Stanu

• uchylenie sadownictwa koscielnego

• zniesienie 600 kosciolow

• rozporzadzenia panstwowe z ambon

• XVIII nietolerancja zaczyna lagodniec

terytoria Rzeszy

• charakter prawny i ustroj terytoriow Rzeszy

• organizacje publicznoprawne

• XVII publicznoprawne nastepstwo tronu, primogenitura

• zasada niepodzielnosci panstwa

• suwerenne zewnetrznie

• 1648 pokoj westfalski

• ius territorii et superioritatis

• prawo prowadzenia samodzielnej polityki zagranicznej

• zakaz przymierzy przeciw Rzeszy

• zakaz wojen z cesarzem i miedzy soba

• suwerenne wewnetrznie

• wiele z 300 panstw suwerennych zewnetrznie nie bylo w stanie zapewnic sobie suwerennosci wewnetrznej (brak aparatu administracyjnego)

• powstanie panstw o duzych rozmiarach jak Prusy, Austria, Bawaria

• roznorodny ustroj wewnetrzny

• XV-XVI punkt wyjscia to monarchie stanowe

• rozbudowa apratu panstowowego

• ogolny rozwoj w kierunku absolutyzmu

• ograniczenie lub likwidacja Landtagow

• XVII monarchie absolutne w Brandenburgii i Austrii

• XVIII czesto wystepujaca forma panstwa (rowniez niesekularyzowane ksiestwa biskupie)

• w niektorych panstawach ocalaly Landtagi (pozostaly monarchie stanowe)

• Meklemburgia zachowala ustroj stanowy do 1918

monarchia brandenbursko-pruska

• rozwoj terytorialny monarchii i powstanie krolestwa Prus

• XII powstanie Marchii brandenburskiej na terenach Wieletow

• 1356 uzyskanie tytulu elektorskiego

• XVII Hohenzollernowie posiadaja nad Renem Kliwie, Mark i Ravensberg

• 1618 wasale polscy w Prusach Ksiazecych

• 1657 wyzwolenie sie z podleglosci lennej

• 1648 objecie Magdeburga, Halberstad, Minden i czesci Pomorza Zachodniego

• 1701 tytul krolewski Prus

• jedyny tytul krolewski w Rzeszy w Czechach

• 1720 objecie Szczecina

• 1740 zajecie Slaska

• absolutyzm w Brandenburgii

• 1640-88 Fryderyk Wilhelm (Wielki Elektor)

• 1688-1713 Fryderyk I

• 1713-40 Fryderyk Wilhelm I

• 1740-86 Fryderyk II (absolutyzm oswiecony)

• organa centralne

• 1663 utrata znaczenia sejmow stanowych w Prusach Wschodnich (najpozniej)

• uzyskanie przez monarche prawa do swobodnego ustalania podatkow

• militaryzm pruski

• jednolita, stala armia wlaczaca wszystkie obszary panstwa

• zastrzezone funkcje oficerskie dla szlachty (utrzymanie dla mlodszych synow szlacheckich)

• oparcie aparatu panstwowego na centralizmie i biurokratyzmie

• brak jednolitego podzialu na resorty

• XVIII z dawnej Rady Nadwornej i Rady Tajnej tworza sie trzy kolegialne ministerstwa (Fryderyk Wilhelm I)

• Generelane Dyrektorium

• 5 departamentow z ministrami na czele

• podzial czesciowo rzeczowy, czesciowo terytorialny

• sprawy administracji wewnetrznej i finanse

• 1742 odrebne ministerstwo ds. Slaska niezalezne od Generalnego Dyrektorium

• Ministerstwo Gabinetowe

• zajmowalo sie sprawami zagranicznymi (2-3 ministrow)

• Ministerstwo Sprawiedliwosci

• kanclerz i ministrowie

• sprawy sadownictwa i wyznan

• koniec XVIII powstaje Sad Najwyzszy dla calego panstwa w Berlinie

• ministrowie tworza Tajna Rade Stanu

• zaprzestala dzialnosci za Fryderyka II (wczesniej bez wiekszego znaczenia)

• krol wykonuje rzady osobiste

• przyjmuje raporty ministrow i wydaje “nakazy gabinetowe” (Kabinettsorder)

• organa lokalne (centralistyczne)

• ograniczenie lub zniesienie lokalnych organow stanowych

• podzial panstwa na Departamenty Kamer (rozlegle prowincje)

• podlegle kolegialnym Kamerom Wojny i Domen

• scisle podporzadkowane Generalnemu Dyrektorium

• podzial departamentow na powiaty (Kreise)

• landrat (radca ziemski) nominowany przez krola z kandydatow szlachty

• miasta nie zostaly podporzadkowane powiatom

• nadzor radcow skarobowych (Steuerrat)

• absolutyzm oswiecony

• XVII i XVIII oparcie sie monarchii na szlachcie

• oddanie im wladzy lokalnej (landraci)

• wylaczne prawa oficerskie

• junkrowie, arystokracja i drobniejsza szlachta ziemska korzystajaca z przywilejow nadanych przez wladce

• upadek znaczenia mieszczanstwa

• reformy postepowe Fryderyka II

• ograniczenie poddanstwa na wsi

• ograniczenie monopolu cechow (wprowadzenie wolnosci przemyslowej)

• zniesienie nietolerancji religijnej

• dzialania w oswiacie i kulturze

• doktryna oswieceniowa

• raison d'Etat

• wladca pierwszym sluga panstwa

• za Fryderyka II Prusy wzorem panstwa policyjnego

monarchia Habsburgow

• powstanie monarchii Habsburgow

• poczatkowo Austria Dolna, Gorna, Styria, Karyntia, Kraina, Tyrol

• 1525 polaczenie z monarchia czeska (kraje sw. Waclawa) i wegierska (kraje sw. Stefana)

• zwarty teren, panstwa o roznorodnym ustroju w unii personalnej

• roznice w zasadach nastepstwa tronu

• Austria- tron dziedziczny

• Czechy, Wegry- tradycje elekcyjne

• 1713 Sankcja Pragmatyczna

• monarchia stanowi niepodzielna calosc

• dziedzicznosc w linii meskiej, primogenitura

• pozniej przechodzi na kobiety (1740 Maria Teresa)

• 1438-1806 korona cesarska w rekach Habsburgow

• z wyjatkiem lat 1742-45 (Franciszek ks. lotarynski zostaje cesarzem)

• organy centralne

• XVI-XVII stopniowe ograniczanie uprawnien sejmow stanowych do ich zupelnego upadku

• Wegry zachowaly swoj ustroj stanowy do XIX z sejmem posiadajacym wiele uprawnien

• panstwo lezace poza terytorium Rzeszy

• 1620 kleska powstania czeskiego pod Biala Gora

• wprowadzenie rowniez w Czechach rzadow absolutnych

• absolutyzm oswiecony za Marii Teresy (1740-80) i Jozefa II (1764-1780)

• zarzad centralny oparty na organach kolegialnych scisle podleglych monarsze (wprowadzony przez Marie Terese, reformowany- ze zmienna skutecznoscia- przez Jozefa II)

• Kancelaria Stanu (sprawy zagraniczne)

• Zjednoczona Kancelaria Nadworna

• 1761 powstaje z polaczenie kancelarii austriackiej i czeskiej

• sprawy wewnetrzne (bez skarbowych i sadowych)

• przez pewien czas dzialala rowniez Kancelaria Nadworna Galicyjska

• Najwyzsza Izba Sprawiedliwosci

• Nadworna Izba Sadowa

• Nadworna Rada Wojenna

• 1761 powolanie Rady Stanu jako organu doradczego

• organa lokalne

• XVIII wprowadzenie jednolitej centralistycznej administracji

• gubernie (gubernatorzy nominowani przez monarche, podlegali Zjednoczonej Kancelarii Nadwornej)

• dawne sejmy i wydzialy podporzadkowane gubernatorom

• cyrkuly (Kreise)

• starosci obwodowi (nadzor nad dominiami i miastami)

• 1784 dominia

• poszczegolne gromady wiejskie podlegajace zwierzchnosci pana

• samorzady z wojtem na czele (nominowany przez pana sposrod kandydatow gromady)

• podlegaja kontroli starostow

• 1782 reforma Jozefa II dotyczaca miast

• dosc szeroki samorzad (magistrat, burmistrze, wydzial miejski)

• zniesiony na poczatku XIX

Niemcy XIX-XX [403-420]

• podzial na okresy

• okres Zwiazku Renskiego 1806-13

• okres Zwiazku Niemieckiego 1815-66

• okres Zwiazku Polnocno-Niemieckiego 1867-71

• okres II Rzeszy Niemieckiej 1871-1918

• okres Republiki Weimarskiej 1919-33

• okres III Rzeszy Niemieckiej 1933-45

• okres okupacyjny 1945-49

• okres podzialu Niemiec na Niemiecka Republike Demokratyczna i Niemiecka Republike Federalna 1949-90

Zwiazek Renski 1806-13

• upadek I Rzeszy

• 1801 Francja uzyskuje wszystkie ziemie Rzeszy na lewym brzegu Renu

• 1803 zniesienie przez deputacje Sejmu Rzeszy ksiestw duchownych i wolnych miast i przyznanie ich ksiazetom poszkodowanym

• 1804 cesarz Franciszek II zostaje cesarzem Austrii

• 1806 poddanie sie wiekszosci ksiestw Napoleonowi

• proklamacja Zwiazku Renskiego

• Franciszek II zrzeka sie korony rzymsko-niemieckiej (upadek I Rzeszy)

• ustroj Niemiec w okresie Zwiazku Renskiego

• zwiazek panstw suwerennych (poczatkowo 16, oprocz Prus i Austrii)

• 1806 podpisanie aktu zwiazkowego, konfederacja

• przewiduje powstanie Sejmu Zwiazkowego (Bundestag) we Frankfurcie

• przewodnictwo biskupa Moguncji jako prymasa Niemiec

• zadne postanowienie tego aktu nie weszlo w zycie

• protektorat Napoleona

• obowiazek dostarczania wojska

• podleglosc w polityce zagranicznej

• 1806 mediatyzacja terytoriow Rzeszy

• wlaczenie mniejszych panstewek niemieckich i “wolnych rycerzy Rzeszy” w obreb wiekszych

• taki uklad panstw przetrwal do XX wieku z 300 pozostalo kilkadziesiat (kilka wolnych miast i kilka malych)

• w niektorych panstwach reformy wewnetrzne na wzor francuski (Westfalia, krol Hieronim)

• znoszenie poddanstwa chlopow, przywilejow szlachty

• przyjmowanie kodyfikacji Napoleona

• Zwiazek rozpadl sie w 1813, formalnie rozwiazany 1815

Zwiazek Niemiecki 1815-66

• powstanie i ustroj Zwiazku Niemieckiego

• panstwa niemieckie domagaja sie jednolitego panstwa niemieckiego i liberalnej konstytucji

• 1814-15 Kongres Wiedenski

• Akt Zwiazkowy dolaczony do aktow Kongresu Wiedenskiego (uzupelniony 1820) powoluje powstanie Zwiazku Niemieckiego

• sklad

• 37 panstw (1866- 33)

• 4 wolne miasta: Lubeka, Frankfurt, Brema, Hamburg

• weszly wszystkie terytoria I Rzeszy Austria, Prusy poza ziemiami nienalezacymi do dawnej Rzeszy

• konfederacja

• panstwa czlonkowskie moga zawierac umowy miedzynarodowe i prowadzic polityke zagraniczna

• spory rozstrzygane polubownie

• obowiazek pomocy w wypadku napasci

• nie przywrocono godnosci cesarskiej

• Sejm Zwiazkowy (Bundestag)

• kongres dyplomatyczny, 69 poslow

• krolestwa posiadaja po 4 poslow (Austria, Prusy, Wirtembergia, Bawaria, Saksonia, Hanower), inne panstwa mniej

• Rada Scislejsza (17 czlonkow ds. biezacych)

• ustroj panstw skonfederowanych

• w koncu XVIII wiekszosc panstw to feudalne monarchie absolutne

• XIX tendencje do wprowadzania konstytucji

• Saksonia ustroj stanowy do 1831

• konstytucje (z reguly oktrojowane na podstawie Karty konstytucyjnej) przyjely

• 1818 Bawaria, Badenia

• 1819 Wirtembergia

• 1820 Hesja

• fala nowych konstytucji po rewolucji lipcowej 1830

• 1832 Saksonia, Brunszwik

• 1833 Hanower

• absolutyzm utrzymuje sie w Prusach i Austrii

• walka Prus i Austrii o hegemonie w Niemczech

• 1818 likwidacja barier celnych wewnatrz Prus

• traktaty celne z innymi panstwami

• 1834 Zwiazek Celny

• z czasem przystepuje prawie wzystkie panstwa poza Austria i paroma nadmorskimi

• dobrowolny zawierany na 12 lat

• coroczne konfederacje przedstawicieli panstw czlonkowskich

• teoretycznie brak szczegolnych uprawnien Prus, pracuja jednak nad ujednoliceniem prawa wekslowego, systemu monetarnego i handlowego

• 1848 sejm frankfurcki i upadek Zwiazku Niemieckiego w 1866

• 1848 wybuch rewolucji w niemal wszystkich panstwach niemieckich (Wiosna Ludow)

• podniesione hasla zjednoczenia i demokratyzacji Niemiec

• V 1848 zebranie Zgromadzenia Narodowego (demokratycznie wybranej Konstytuanty)

• szereg mniejszych panstw nie zgadza sie na przywrocenie cesarstwa

• rozbicie na partie maloniemiecka i stronnictwo wielkoniemieckie

• krol pruski Fryderyk Wilhelm IV nie przyjal korony z rak ludu

• 1850 powrot do stanu sprzed rewolucji

• 1866 konflikt zbrojny miedzy Austria i Prusami

Zwiazek Polnocno-Niemiecki 1867-71

• przejscie od konfederacji do federacji

• 1862 Otton Bismarck zostaje premierem Prus

• 1866 wojna prusko-austriacka

• 3 VII 1866 kleska Austrii pod Sadowa

• 23 VII 1866 pokoj w Pradze (Austria wyraza zgode na rozwiazanie Zwiazku Niemieckiego)

• Prusy przystepuja do Zwiazku Polnocno-Niemieckiego

• VII 1867 nadanie oktrojowanej konstytucji (nadrzedna do konstytucji panstwowych)

• powstanie federacji, panstwa zwiazkowego

• sklad Zwiazku

• 22 panstwa ze Zwiazku Niemieckiego (bez Austrii, Bawarii, Wirtembergii, Badenii i Hesji)

• ksiestwo Lichtensteinu i Luksemburga wyodrebniaja sie jako panstwa suwerenne

• krolewstwo hanowerskie wlaczone do Prus

• ustroj

• krol pruski na czele Zwiazku jako przewodniczacy

• krol mianuje kanclerza Zwiazku (wladza wykonawcza)- Bismarck

• uchwaly Reichstag wymagaja zatwierdzenia przez Rade Zwiazkowa (Bundesrat)

• Reichstag rozwija dzialalnosc ustawodawcza

• polityka rozszerzenia na panstwa poludniowoniemieckie i wzmocnienia federacji

II Rzesza Niemiecka 1871-1918

• powstanie II Rzeszy

• 1870 wojna prusko-francuska

• zwyciestwo Prus

• umowy z Bawaria, Wirtembergia i Badenia o wstapieniu do Zwiazku

• 1 I 1871 powstanie II Rzeszy

• 18 I 1871 proklamacja krola pruskiego Wilhelma cesarzem niemieckim

• IV 1871 uchwalenie konstytucji

• powtorzenie konstytucji Zwiazku Polnocno-Niemieckiego

• na czele panstwa dziedziczny cesarz

• 26 panstw czlonkowskich

• krolestwa: Prusy, Bawaria, Saksonia, Wirtembergia

• 6 wielkich ksiestw

• 12 ksiestw

• 3 wolne miasta: Hamburg, Brema, Lubeka

• 1911 charakter panstwa czlonkowskiego uzyskuje Alzacja z Lotaryngia

• 1971 “wspolny kraj Rzeszy”

• Prusy korzystaja ze szczegolnych prerogatyw

• Konstytucja 1871

• Cesarstwo Niemieckie

• wladza cesarska (Deutsher Kaiser)

• reprezentacja panstwa na zewnatrz

• dowodztwo nad silami zbrojnymi

• mianowanie i odwolywanie urzednikow Rzeszy

• zwolywanie i zamykanie posiedzen izb ustawodawczych

• przygotowywanie i oglaszanie ustaw

• brak prawa sankcji

• kanclerz kieruje polityka wewnetrzna i zagraniczna (odpowiedzialny przed cesarzem)

• wladza ustawodawcza

• Rada Zwiazku (58, pozniej 61, pelnomocnikow panstw czlonkowskich, Prusy-17, Bawaria-6)

• Sejm Rzeszy

• poslowie (397) wybierani na 3 lata (od 1888 na 5) w demokratycznych wyborach 4-przymiotnikowych

• wskazanie na okregi wiejskie (konserwatywne)

• obie izby maja inicjatywe ustawodawcza, wymagana zgoda obu izb

• sprawy wspolne

• polityka zagraniczna

• cla, waluta, rozne sprawy gospodarcze (podatki na cele wspolne)

• ustawodawstwo sadowe

• poczta

• Trybunal Rzeszy w Lipsku, najwyzsza instancja rewizyjna

• praktyka konstytucyjna II Rzeszy

• konstytucja gietka

• wystarczy zwykla wiekszosc glosow

• odrzuca ja 14 glosow w Radzie Zwiazku

• praktyczne rzady osobiste cesarza

• brak odpowiedzialnosc politycznej kanclerza i ministrow

• skutki

• unitaryzm

• przewaga Prus

• rozwoj aparatu federalnego

• rozwoj ustawodawstwa II Rzeszy (ujednolicenie prawa)

• jednolite prawo sadowe

• ustawodawstwo socjalne

• 1878 ustawa antysocjalistyczna (zakaz stowarzyszen socjalistycznych)

• 1890 odwolana

• 1883 (1884,1889) przymusowy system ubezpieczen spolecznych (mimimum socjalne w wypadku niemozliwosci pracy)

• ustawodastwo krajowe w praktyce ograniczylo sie do prawa administacyjnego i kwestii wewnetrznych

• rozwoj wladzy wykonawczej

• rozwoj agend federalnych

• wzrost wplywow cesarza i kanclerza

• wylaczny wplyw na kolonie i polityke zagranicza

• wplyw cesarza na wojsko

• 4 kontyngenty w czasie pokoju (pruski, saski, bawarski, wirtemberski)

• krolowie tych krajow naczelnymi dowodcami kontyngentow

• sztab generalny przyczynia sie do krzywienia militaryzmu

• rozbudowa organow centralnych II Rzeszy

• z Kancelarii Rzeszy wyodrebniaja sie Urzedy Rzeszy (na czele sekretarze stanu)

• mianowani i odpowiedzialni przed kanclerzem

• brak odpowiedzialnosci parlamentarnej

• poczatkowo 5 sekretariatow stanu (max. 10)

• ds. zagranicznych

• ds. wewnetrznych

• sprawiedliwosci

• skarbu

• pocztu

• 1907 dla kolonii

• rola Prus w II Rzeszy

• uprzywilejowanie Prus w konstytucji

• krol pruski cesarzem

• 17 glosow w Radzie Zwiazkowej (14 blokuje kazda zmiane konstytucji)

• jeden raz kanclerz nie byl premierem Prus

• ton polityki pruskiej nadawany przez reakcyjny parlament

• problem sprzecznych polityk pruskiej i ogolnoniemieckiej

• unifikacja z Prusami

Republika Weimarska i III Rzesza 1919-1945

• powstanie Republiki Weimarskiej

• ruch antywojenny w czasie I wojny swiatowej

• 1916 “grupa Spartakusa” (Roza Luksemburg, Karol Liebknecht)

• 3 XI 1918 powstanie marynarzy w Kilonii, poczatek rewolucji

• 9 XI proklamacja republiki w Berlinie, abdykacja Wilhelma II

• 11 XI kapitulacja Niemiec (Trakat Wersalski 28 VI 1919)

• po abdykacji cesarza wladza w rece Rady Pelnomocnikow Ludowych (przekazana przez Rade Robotnicza i Zolnierska)

• 1 I 1919 powstanie Komunistyczna Partia Niemiec (z “grupy Spartakusa”)

• wywolanie powstania i smierc uczestnikow

• powolanie do Weimaru Zgromadzenia Narodowego

• najwiecej mandatow socjaldemokratow

• 11 II powolanie Rzadu Tymczasowego i prezydenta

• 5 VIII 1919 uchwalenie konstytucji

• podstawa Republiki Weimarskiej

• 1919 Konstytucja weimarska

• spor federalistow i unitarystow

• projekt konstytucji prof. Preussa

• rozbicie Prus na kilka prowincji

• ostatecznie nadanie Niemcom ksztaltu panstwa zwiazkowego

• republika federalna laczaca 21 krajow (pozniej 18)

• 3 wolne miasta: Hamburg, Brema, Lubeka

• miniaturowe panstewka jak Lippe, Anhalt

• panstwo brunszwickie skladalo sie z 3 nie graniczacych z soba obszarow

• konstytucja oparta na wzorach demokracji liberalnych

• zasada suwerennosci ludu

• katalog praw obywatelskich rozszerzony o niektore ekonomiczne i socjalne

• prezydent na czele panstwa (1919-25 Ebert)

• wybierany na 7 lat w wyborach powszechnych i bezposrednich

• wladza ustawodawcza nalezy dwoch izb

• Rada Rzeszy (przedstawiciele panstw w liczbie proporcjonalnej do mieszkancow, nikt wiecej niz 40%)

• Sejm Rzeszy

• pochodzi z demokratycznych wyborow 5-przymiotnikowych

• prawa wyborcze kobiet, cenzus wieku- 20 lat

• ustawy uchwala Reichstag, Bundesrat posiada weto zawieszajace (wymaga wiekszosc kwalifikowana 2/3)

• w braku wiekszosci prezydent moze zarzadzic referendum ludowe

• prezydent mianuje kanclerza oraz ministrow na jego wniosek

• kazdy akt prezydenta wymaga kontrasygnaty

• ministrowie sa odpowiedzialni politycznie

• w wypadku wotum nieufnosci ministoriw musza ustapic

• prezydent ma prawo rozwiazac Reichstag i zarzadzic nowe wybory

• Reichstag moze usunac prezydenta przez referendum ludowe

• w krajach niemieckich wprowadzono konstytucje republikanskie z rzadami parlamentarnymi (tylko w Prusach sejm 2-izbowy), wybory 4-przymiotnikowe, prezydenci na czele

• praktyka konstytucyjna w latach 1919-33

• czeste kryzysy rzadowe

• nadal hegemonia Prus

• 1925, 1932 prezydentem wybrany marszalek Hindenburg

• praktyka rzadow osobistych prezydenta

• 1930 sukces wyborczy NSDAP (zalozona w 1920 przez Hitlera)

• hasla likwidacji bezrobocia i pomocy socjalnej

• 31 I 1933 Hitler mianowany na kanclerza

• 23 III 1933 “ustawa o pelnomocnictwach” w Reichstagu

• III Rzesza hitlerowska 1933-45

• 1933 ustawa o pelnomocnictwach daje Hitlerowi prawo wydawania ustaw sprzecznych z konstytucja

• formalnie Republika Weimarska trwa nadal

• 1934 smierc Hindenburga, przejecie wladzy prezydenta i tytul “wodza i kanclerza Rzeszy”

• wladza czysto osobista

• zniesienie wolnosci obywatelskich

• delegalizacja partii poza NSDAP

• aparat terroru oparty na tajnej policji (Gestapo) i sadach wyjatkowych (Sondergerichte)

• 1934 zniesiona odrebnosc krajow, ich prawa suwerenne przeniesione na Rzesze

• likwidacja Rady Rzeszy

• losy panstwowe Niemiec po II wojnie swiatowej

• 8 V 1945 bezwarunkowa kapitulacja Niemiec (feldmarszalek Keitel)

• 5 VI 1945 kraj podzielony na 4 strefy okupacyjne (wladza dowodcow wojsk okupacyjnych)

• podzial Berlina

• 1946 Bizonia (strefa amerykanska i angielska)

• 1947 formalnie zniesienie panstwa pruskiego

• 1949 Trizonia

• IX 1949 Republika Federalna Niemiec z Trizonii (RFN)

• X 1949 Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD)

• 1990 zjednoczenie Niemiec

Prusy XIX-XX [421-428]

Prusy w I polowie XIX

• kontynuacja monarchii absolutnej

• Prusy nie uczestniczyly w Zwiazku Renskim

• przylaczenie znacznych ziem po Kongresie Wiedenskim (Nadrenia, czesc Saksoni, Poznanskie)

• 1866 wlaczenie czesc Hesji, Hanoweru, Nassau, Szlezwiku, Holsztynu

• lacznie obejmuja 2/3 obszaru II Rzeszy

• do 1850 monarchia absolutna, policyjna

• reformy Steina (konserwatysta), Hardenberga (liberal)

• reforma zarzadu centralnego

• likwidacja kolegialnych organow ministerialnych

• 5 odpowiedzialnych ministrow (ds. wewnetrznych, zagranicznych, wojny, skarbu, sprawiedliwosci), z czasem wzrost do 8 resortow

• 1817 powolana Rada Panstwa (organ doradczy)

• reformy Steina i Hardenberga

• postepowe ze wzgledu na likwidacje roznic stanowych i wprowadzanie rownosci wobec prawa

• reforma spoleczna

• 1807 zniesienie poddanstwa chlopow i nadanie im wolnosci osobistej(edykt)

• prawo nabywania ziem przez bogate mieszczanstwo

• prawo wykonywania zawodow mieszczanskich przez szlachte

• 1810 zniesienie cechow (wolnosc przemyslowa)

• 1811 edykt regulacyjny

• chlopi sprzezajni

• chlopi dziedziczni uzyskuja ziemie na wlasnosc po oddaniu panu 1/3 ziemi

• chlopi niedziedziczni musza oddac polowe ziemi

• chlopi niesprzezajni mogli zostac z ziemi usunieci

• “pruska droga do kapitalizmu”, czesc biednego chlopstwa zostaje jako najemnicy

• reformy skarbowe (jednolity system podatkowy dla calej ludnosci)

• reformy sadowe

• oddzielenie sadownictwa od administracji

• brak jednolitego sadownictwa powszechnego

• sady patrymonialne na wsi

• 1808 zlikwidowane w Poznanskim

• reformy wojskowe

• zniesienie monopolu szlachty na stopnie oficerskie

• powszechna sluzba wojskowa dla wszystkich

• 1814 system przeszkalania rezerw (gen. Scharnhorst)

• sily zbrojne dzielone na armie liniowa, rezerwe (Landwera) i pospolite ruszenie (Landsturm)

• czynna sluzba wojskowa 20-25 lat

• 17-40 lat Landwera

• 40-60 lat Landsturm

• w czasie wojny tylko mezczyzni do 32 roku zycia z Landwery ruszaja z armia liniowa

• 1815 reformy administracji lokalnej

• zniesienie Kamery Wojny i Domen

• podzial na 10 prowincji (nadprezydenci), pozniej 14

• obwody regencyjne (prezydenci)

• powiaty (landraci)

• samorzady lokalne powstaja tylko w miastach

• 1808 ustawa o ustroju miejskim

• rady miejskie (24-102 osoby) pochodza z wyboru

• wynagradzani: burmistrz, syndycy miejscy

• pozostali pracuja honorowo

• wybory ograniczone wysokim cenzusem majatkowym

konstytucyjna monarchia pruska 1850-1918

• 1850 konstytucja

• ogloszenie nowej konstytucji po obalenie rewolucyjnej z 1848

• schemat Karty konstytucyjnej 1814

• dwuizbowy parlament

• kontrasygnata

• charakter zachowawczy

• krol wlada Dei gratia, rzady osobiste

• prawo sankcji ustaw (do czasu II Rzeszy)

• nadal charakter policyjny

• wszechwladna administacja

• Izba Panow Sejmu Pruskiego (Landtag) oskladzie arystokratycznym (dziedziczni, powolywani przez krola) oraz czlonkowie dozywotni

• Izba poselska pochodzi z wyborow nierownych i posrednich

• 3 klasy wg kryterium majatkowego, wybor rownej liczby elektorow

• elektorzy wybieraja poslow

• glosy jawne, ustne do protokolu

• cenzus wieku 24 lata

• system zapewniajacy przewage konserwatystow

• 1947 panstwo pruskie zlikwidowane przez Sojusznicza Rade Kontroli Niemiec

• administracja terytorialna i samorzad

• reforma samorzadowa w II polowie XIX

• wspolpraca fachowych urzednikow pod kontrola organow reprezentujacych spoleczenstwo

• przedstawicielstwo gminne wybierane przez ludnosc (organ uchwalajacy i kontrolujacy)

• wybierani naczelnik gminy i lawnicy (zatwierdzani przez landrata)

• 25-osobowy sejmik powiatowy

• sprawy finansowe

• przedstawianie kandydatow na landrata (mianuje krol)

• wybiera delegatow do sejmiku prowincjonalnego i 6 czlonkow wydzialu powiatowego

• wydzial z landratem nadzoruje gminy

• prezes regencji na szczeblu obwodu regencyjnego wspolracuje z wydzialem obwodowym (4 czlonkowie wybierani prz wydzial prowincjonalny)

• samorzad prowincjonalny w formie sejmiku prowincjonalnego

• wybierani przez sejmiki powiatowe

• sejmik wybiera wydzial prowincjonalny oraz czlonkow rady prowincjonalnej (wspolpracujacej z nadprezydentem prowincji)

• 1883 3-stopniowe sadownictwo administracyjne

• wydzial powiatowy

• wydzial obwodowy

• Najwyzszy Trybunal Administracyjny w Berlinie (sad kasacyjny i rewizyjny)

Austria XIX-XX [429-436]

Cesarstwo Austriackie 1804-67

• 1848 kryzys monarchii

• po Kongresie Wiedenskim era Metternicha, reakcja

• 1848 rewolucja w Wiedniu, powstanie wegierskie, wojna z Sardynia

• 1848 cesarz Austrii nadal konstytucje i sankcjonowal konstytucje wegierska

• Wegry oglaszaja sie republika i detronizuja Habsburgow

• powstanie stlumione przy pomocy wojsk przyslanych przez Aleksandra II na pomoc Austrii

• wojna wlosko-austriacka nie doprowadzila do strat terytorialnych

• cesarz zawiesza konstytucje i powoluje sejm do stworzenia nowej

• zdlawienie rewolucji i rozwianie Konstytuanty (Kromieryz na Morawach)

• 1849 nadanie konstytucji oktrojowanej

• 1851 uchylona przez cesarza, powrot do absolutyzmu

• przemiany spoleczne w Austrii po Wiosnie Ludow

• zniesienie poddanstwa i uwlaszczenie chlopow

• indemnizacja dla panow (wykupienie czynszow i panszczyzny przez chlopow)

• 1948 arystokracja wystapila przeciw monarchii

• do rozpadu monarchii habsburskiej silna pozycja arystokracji ziemskiej

• kryzys monarchii w latach 60-tych XIX

• era Bacha, nawrot rzadow absolutystycznych

• 1859 wojna z krolestwem Sardynii i Francja

• utrata Lombardii i Toskanii

• bankructwo skarbu panstwa

• koncepcje ustrojowe

• centralistyczna (niemiecka ludnosc Austrii)

• fereralistyczna (rozne narodowosci- Polacy, Slowency, Czesi)

• dualistyczna (Wegry)

• 1860 dyplom pazdziernikowy Goluchowskiego

• proba wprowadzenia federacji

• decentralistyczne ustawodawstwo sejmow krajowych

• 1861 patent lutowy

• “konstytucja lutowa” (ustawa zasadnicza o reprezentacji panstwa)

• obowiazywala do 1865 (centralizm)

• statuty krajowe

• status dla Galicji obowiazywal do 1918

• 1866 porazka w wojnie z Prusami

• wystapienie ze Zwiazku Niemieckiego

• utrata Wenecji na rzecz Wloch

• zwyciestwo koncepcji dualistycznej

• 1867 akty wprowadzajace nowy ustroj monarchii

• “ugoda austriacko-wegierska”, 2 ustawy dla Austrii i dla Wegier, sankcjonowane przez wladce jako cesarza austriackiego i krola wegierskiego

• konstytucja Krolestwa Wegierskiego 1848 (przywrocona)

• konstytucja Cesarstwa Austriackiego (szereg ustaw zasadniczych przyjetych przez parlament austriacki

• do ustaw zasadniczych zaliczono rowniez dyplom pazdziernikowy i patent lutowy

Monarchia Austro-Wegierska 1867-1918

• unia realna Austrii z Wegrami

• wg nauki wegierskiej byla to unia personalna

• sprawy wspolne

• sprawy zagraniczne

• wojsko i marynarka wojenna

• waluta oraz finanse w zakresie wydatkow na cele wspolne

• organy do kierowania sprawami wspolnymi

• wladza wykonawcza

• 3 ministrow austro-wegierskich (spraw zagranicznych, wojny, finansow)

• zalezni tylko od monarchy

• wladza ustawodawcza

• brak wspolnego parlamentu

• ograniczona do ustalania budzetu na wspolne wydatki, sprawowaly delegacje

• po 60 czlonkow parlamentow austriackiego i wegierskiego (20 z izby wyzszej, 40 z nizszej)

• obady na przemian w Wiedniu i Budapeszcie

• zasady konstytucji austriackiej

• konstytucja austriacka 1867 i wegierska 1848 nawiazywaly do Karty konstytucyjnej 1814

• przejecie pruskiej drogi do kapitalizmu

• cesarzowi przysluguje pelna wladza monarsza

• nominuje on odpowiedzialnych ministrow (odpowiedzialni konstytucyjnie przed Trybunalem Panstwa)

• mozliwosci ogolnej delegacji ustawodawczej od parlamentu

• odrebne rzady dla Austrii i Wegier

• ministrowie tworza Rade Ministrow pod przewodnictwem jej prezesa

• dwuizbowy parlament austriacki (Rada Panstwa, Reichstag), izby rownorzedne

• Izba Panow (arystokratyczna, pelnoletni czlonkowie dynastii cesarskiej, mianowani dozywotnio lub dziedzcznie arystokraci, arcybiskupi i biskupi posiadajacy tytuly ksiazece)

• Izba Poselska (poslowie pochodzacy z wyboru)

• system wyborczy zmienial sie kilkukrotnie

• wg konstytucji wyboru przeprawadzane przez sejmy krajowe

• decydujacy niedemokratyczny system wyborczy do sejmow krajowych (4 kurie)

• kuria wielkiej wlasnosci ziemskiej

• kuria malej wlasnosci ziemskiej

• kuria miejska

• kuria izby handlowej i przemyslowej

• wysoki cenzus majatkowy

• 1873 reforma wprowadza odrebne wybory do Izby Poselskiej (system kurialny)

• 1896 reforma tworzy kurie “powszechnego glosowania”

• wybory 4-przymiotnikowe

• 1907 reforma znosi system kurialny, wybory demokratyczne do Izby Poselskiej

• okregi wyborcze jednomandatowe

• w Galicji 2-mandatowe

• wybory w dwoch turach (w wypadku braku bezwzglednej wiekszosci glosow)

• 1914 prawa wyborcze dla wszystkich obywateli

• utrzymany system kurialny w wyborach do Sejmu Galicyjskiego

• zarzad terytorialny

• Austria podzielona na 17 krajow koronnych, likwidacja centralistycznej administracji lokalnej

• dyplom pazdzierniowy powoluje sejmy krajowe z wydzialami krajowymi w kazdym kraju koronnym (organy szerokiej autonomii krajowej)

• nastepne konstytucje ograniczaja autonomie ale sejmy sie utrzymaly

• zachowana wladza ustawodawcza w sprawach niezastrzezonych dla Rady Panstwa

• namiestnik na czele kraju koronnego

• sprawy nalezace w ostatniej instancji do ministow spraw wewnetrznych, wyznan i oswiaty oraz rolnictwa

• sejmy krajowe jednoizbowe wybierane w systemie kurialnym

• sejm wybiera wydzial krajowy ze swojego grona z marszalkiem na czele (rowniez przewodniczacy sejmu)

• 1867 podzial krajow na starostwa powiatowe (starosci na czele)

• podzial 3-stopniowy administacji (ministrowie-namistnicy-powiat)

• 3 stopnie samorzadowe (krajowe-powiatowe-gminne)

• powiatowe tylko w 4 krajach (w tym w Galicji)

• gminy z wojtami na czele (1862 wybieralni)

• organa w postaci rady gminnej i zwierzchnosci gminnej

• w miastach burmistrz w radzie miejskiej (prezydent w wiekszych miastach)

• system ocenialny jako wadliwy i nieracjonalny, dualizm organow panstwowych i samorzadowych

• sadownictwo 3-stopniowe, powszechne

• jednoosobowe sady powiatowe

• kolegialne sady krajowe

• wyzsze sady krajowe (w Galicji: Krakow i Lwow)

• w Wiedniu Trybunal Najwyzszy jako sad kasacyjny

• 1852 sadownictwo patrymonialne zniesione w Galicji

• sadownictwo administracyjny o tylko jednej najwyzszej instancji

• losy panstowowe Austrii po I wojnie swiatowej

• XI 1918 rewolucja w Austrii

• 11 XI 1918 cesarz Karol I opuszcza kraj

• powstanie niepodleglej Polski, Czechoslowacji, Jugoslawii

• proklamacja republiki i rzady socjaldemokratow

• 1920 konstytucja Austriackiej Republiki Zwiazkowej (9 krajow)

• prezydent wybierany na 6 lat

• parlament 2-izbowy

• rzady parlamentarne

• referendum ludowe w przypadku calkowitej zmiany konstytucji

• III 1938 Hitler zajmuje Austrii i dokonuje jej przylaczenia do Rzeszy (Anschluss)

• 1945 podzielona na 4 strefy okupacyjne

• przywrocono konstytucje 1920

• 1955 wycofanie wojsk okupacyjnych i przywrocenie pelnej suwerennosci

---